احمد دهقان

احمد دهقان
زمینهٔ کاری	داستان‌نویس
زادروز	۱۳۴۵ کرج
محل زندگی	کرج
سبک نوشتاری	ادبیات جنگ
کتاب‌ها	سفر به گرای ۲۷۰ درجه، من قاتل پسرتان هستم
مدرک تحصیلی	کارشناسی ارشد

احمد دهقان داستان‌نویس معاصر و پژوهشگر ادبیات دفاع مقدس است. اغلب داستان‌های او در زمینهٔ جنگ ایران و عراق است.

* * * * *

برخی از اصحاب رسانه می‌گویند احمد دهقان نشانهٔ عملی آن جملهٔ معروف است که نویسنده باید خودش را تنها در داستان‌هایش نشان دهد نه در اظهار نظرهایش.
نشر نیستان احمد دهقان را پدیدهٔ ادبیات داستانی ایران و ادبیات دفاع مقدس معرفی کرده است. نویسنده‌ای که کلیشه و احساسات را در نگارشِ داستان‌های خود کنار گذاشته و بر پایهٔ مستندات می‌نویسد. او یکی از پایه‌گذاران این سبک ادبی و داستان‌نویسی در ایران دههٔ۷۰ به بعد است.
محمدجواد جزینی احمد دهقان را نویسندهٔ جنگ می‌داند و اظهار می‌کند که او نویسنده‌ای واقع‌گرا است. همواره روایت داستان‌هایش از لحاظ اجتماعی مربوط به طبقهٔ پابرهنه و زیر متوسط است.

احمد در ابتدای شانزده سالگی به جبهه رفت، نزدیک به هشت سال در جبهه جنگید و در عملیات‌های بزرگ شرکت کرد.
او تحصیل در دانشگاه را سال۱۳۶۸ با رشتهٔ مهندسی برق آغاز کرد، مدتی هم رشتهٔ علوم اجتماعی را ادامه داد و سرانجام مدرک کارشناسی ارشد خود را در رشتهٔ مردم‌شناسی دریافت کرد.
احمد دهقان از سال ۱۳۷۲ داستان‌نویسی در زمینهٔ جنگ را آغاز کرد.

رمان سفر به گرای ۲۷۰ درجه که نخستین رمان وی است؛ به عنوان یکی از آثار برگزیدهٔ ۲۰سال داستان‌نویسی و برگزیدهٔ ۲۰سال ادبیات پایداری و برگزیدهٔ کتاب سال دفاع مقدس شناخته شد، در سال ۲۰۱۵ نیز بهترین داستان شرقی معرفی شد و به جایزهٔ سرزمین ناشناخته دست پیدا کرد. این جایزه به آثاری که دارای خلاقیت در سطح بالا، سطح علمی و فرهنگی و پایبندی به اصول انسانی باشند، تعلق می‌گیرد. این رمان به زبان‌های انگلیسی، روسی و ایتالیایی ترجمه شده است. لازم به ذکر است که این کتاب نخستین رمان ایرانی با موضوع جنگ است که در آمریکا منتشر شده است.
او نویسندهٔ برتر استان البرز در حوزهٔ فرهنگ انقلاب و دفاع مقدس شناخته شده است.

داستانک‌ها

ما نسل سوخته نیستیم

هنوز پانزده سالش تمام نشده بود که به جبهه رفت و در عملیات‌ها شرکت کرد. در ابتداینوجوانی بود و مجبور شد که مرد شود و بزرگ شود. او خود و هم‌نسلانش را نسل سوخته نمی‌داند، بلکه می‌گوید: من و هم‌نسلانم چیزهایی را دیدیم که خیلی‌ها حسرت دیدن آن‌ها را دارند.

قاسم جانباز

روزی در دفتر کارش نشسته بود، تلفنش زنگ خورد، جواب داد، کسی با لکنت زبان از پشت تلفن گفت: سلام احمد جون. فوراً او را شناخت و گفت: سلام قاسم جان. او همان قاسم آقاجانی بود که در جنگ ترکش به بصل‌النخاعش خورده بود و نمی‌توانست خودش را تکان دهد. کمی خاطراتشان را برای هم یادآوری کردند. قاسم گفت: یه روز بیا ببینمت. نزدیک میدون آزادی یه لوازم‌التحریر فروشی هست که من کنارش کمربند می‌فروشم. همه من رو می‌شناسند، بهم میگن قاسم جانباز. فقط عصرها بیا، اگه روز بیای آفتاب داغ هست، نمی‌تونم نورش رو تحمل کنم و از گرما غش می‌کنم.

عبدلِ بچه‌های کارون

ده سال پیش یادداشت‌هایی را از یک افسر عراقی به نام عزالدین مانع خوانده بود. عزالدین در یادداشت‌هایش دربارهٔ یک ایرانی به نام عبدالرضا خفاشی نوشته بود. احمد احساس می‌کرد از دلِ این یادداشت‌ها داستانی درمی‌آید. این قصه مدت‌ها در ذهنش بود. وقتی شروع به نوشتن بچه‌های کارون کرد، لزومِ حضورِ عبدالرضا خفاشی را در داستانش احساس کرد.

زندگی و تراث

گریزی بر زندگی

احمد دهقان در دوران جوانی تصادفی داشت که بر اثر آن خانه‌نشین شد، در همین دوره به مطالعهٔ کتاب و به‌خصوص رمان روی آورد. او در عرض یک سال توانست صد و پنجاه رمان بخواند و با دوستان به تحلیل رمان‌ها بنشیند. کم‌کم دست به قلم برد و با نوشتن خاطرات خود آغاز کرد، همین دست‌نوشته‌ها مورد استقبال دوستانش قرار گرفت و آغازی شد بر نویسندگی‌اش.

فعالیت‌ها

دبیری مجموعه کتاب‌های بچه‌های ایران به عهدهٔ احمد دهقان است.
او مدیر کارگاه قصه و رمان حوزهٔ هنری است.
وی به عنوان کارشناس ادبی در دفتر ادبیات و هنر مقاومت و مرکز آفرینش‌های ادبیِ حوزهٔ هنری فعالیت می‌کند.
نمایندهٔ هیئت علمی در بخش مستندنگاری نهمین دوره جایزه ادبی جلال آل‌احمد.

یادمان و بزرگداشت‌ها

در دانشگاه گوته فرانکفورت آلمان جلسهٔ نقد و داستان‌خوانی نسخهٔ انگلیسی من قاتل پسرتان هستم با حضور احمد دهقان برگزار شده است.
احمد دهقان به دعوت دانشگاه سواس به لندن سفر کرده و به موضوع ادبیات دفاع مقدس پرداخته است.
در مراسم آیین چهل قلم در استان البرز از احمد دهقان تجلیل شده و تمبر یادبودی از او به پاس ربع قرن داستان‌نویسی‌اش در حوزهٔ دفاع مقدس طراحی شده است.

از نگاه دیگران

میکله مارلی مترجم ایتالیایی رمان سفر به گرای ۲۷۰ درجه

یک داستان‌نویس وقتی موفق می‌شود که در رمان حضور دارد؛ بدون این‌که به چشم بیاید. دهقان در رمان سفر به گرای ۲۷۰ درجه با این‌که داستان خودش را نقل نکرده، اما به نوعی اتوبیوگرافیک است.

داوود امیریان نویسنده

احمد دهقان را به شدت دوست دارم و از سال ۱۳۶۹ تا به امروز رفاقت داریم. وقتی آثار او را می‌خوانم حس شادمانه‌ام مانند وقتی است که خودم در حال نوشتن هستم. احمد بر خلاف من و سایر دوستانش کار نوشتن را بسیار جدی گرفت. ما شور و هیجان داشتیم و حتی وقت تلف می‌کردیم؛ ولی او به سرعت راهش را پیدا کرد و روش‌های منحصربه‌فردی را برای نوشتن کشف کرد.
احمد طنز شیرینی در نوشتن از دفاع مقدس دارد. برخی براین باورند که اساساً دربارهٔ جنگ نباید طنز نوشت، ولی طنز در آثار دهقان مانند زعفرانی است که پلو را خوش‌بو و معطّر می‌کند.

علیرضا بهرامی منتقد و شاعر و مدیر ادارهٔ فرهنگی خبرگزاری ایسنا

نگاه دهقان به جنگ کاملاً جهان‌شمول و ترجمه‌پذیر است. او به استانداردهای جهانی نوشتن دربارهٔ جنگ نزدیک شده است و حتی می‌شود گفت اگر اسامی را از داستان‌هایش حذف کنیم، می‌توان آن‌ها را بسیار نزدیک به داستان‌های استاندارد جهانی که دربارهٔ جنگ نوشته شده‌اند دید.

نظرات فرد دربارهٔ خودش و آثارش

من نویسندهٔ جنگ بوده و هستم. سوژه‌های بسیاری از اتفاقات غیر جنگی هم دارم و همیشه خواسته‌ام کار غیر جنگ هم بنویسم، ولی هرگز نتوانسته‌ام.
علاقه‌مندی من در نوشتن داستان به دوران جنگ و کمی پس از جنگ است. دوست دارم به لحظات بحرانی جنگ بپردازم. آن‌جا که آدم‌های جنگ تصمیم گرفته‌اند که چگونه باشند، چطور باشند و کجا بروند. لحظاتی بحرانی که پیچ تاریخی زندگی این آدم‌هاست و برای من مهم و تعیین‌کننده است.

تفسیر خود از آثارش

من در قصه‌هایم به سراغ آدم‌های کوچه و بازاری که در جنگ بودند؛ رفتم و از زندگی پس از جنگ و مشکلات این آدم‌ها که در جایی مطرح نشده‌اند نوشته‌ام. قصه‌هایم خطی را از واقعیت گرفته‌اند، ولی در کنار آن قصهٔ خودم را گفته‌ام.

موضع‌گیری‌های او دربارهٔ دیگران

محمدرضا بایرامی

محمدرضا بایرامی یکی از نویسندگان تأثیرگذار فعلی ایران است. مهم‌ترین مشخصهٔ او ثابت‌قدم بودن در نوشتن و طی کردن راهی است که از ابتدا آغاز کرده است. او در دو حیطهٔ رمان جنگ و رمان غیرِ جنگِ روستایی حضور دارد و به جای دیگری هم سرک نکشیده است. مضمون‌گرایی در آثار بایرامی بسیار پررنگ است. بایرامی داستانش را در یک سطح خاص نمی‌نویسد، بلکه آن را عمق می‌دهد و چندلایه می‌کند، به‌همین‌خاطر است که جملات حکمت‌آمیز در داستان‌های بایرامی زیاد است.

ارنست همینگوی

ارنست همینگوی، که همهٔ ما دوستش داریم و آثارش را خوانده‌ایم، برای این که بتواند اثر خوبی دربارهٔ جنگ بنویسد، به آفریقا سفر می‌کند، شکار می‌کند، بوکس بازی می‌کند تا تجربهٔ جنگ پیدا کند و بتواند داستانی به خوبی وداع با اسلحه را بنویسد.

اورهان پاموک

نویسندهٔ ترکیه‌ای که نمایندهٔ روح فرهنگ این کشور در جهان است. پاموک وقتی از استانبول می‌نویسد، طوری می‌نویسد که من هم بتوانم از این‌جا حسش کنم.

ریموند کارور

ما در آمریکا شاهد بودیم که در دوره‌ای ریموند کارور به عنوان یک نویسندهٔ درجه دو برای مخاطبان مطرح شد و در ادامه همه شروع کردند به تقلید از او. کارور آپارتمانی می‌نوشت و طبیعی بود کسانی که تجربهٔ زیستی کمتری داشتند برایشان این‌طور نوشتن راحت‌تر بود، غافل از این‌که آن‌ها فکر می‌کردند هر چیز زندگی آپارتمانی می‌تواند داستان به حساب بیاید، در حالی‌که کارور اصلاً این‌گونه به نوشتن نگاه نمی‌کرد.

خلقیات

خنده‌رو و کم‌حرف است. تندمزاح است و صریح انتقاد می‌کند.

سفرها

احمد دهقان برای نوشتن رمان پرسه در خاک غریبه به کوردستان عراق سفر کرده و داستان عده‌ای مهاجر را نوشته است.

فیلم ساخته شده براساس

مازیار میری نویسنده و کارگردان سینما فیلم پاداش سکوت را بر اساس یکی از داستان‌های من قاتل پسرتان هستم ساخته است.

حضور در فیلم‌های مستند دربارهٔ خود

احمد دهقان در برنامهٔ کتاب‌باز که با اجرای سروش صحت از شبکهٔ نسیم پخش می‌شود حضور پیدا کرده است.

آثار و منبع‌شناسی

آثار داستانی

• مأموریت تمام
• لحظه‌های اضطراب
• روزهای آخر
• ستاره‌های شلمچه
• سفر به گرای ۲۷۰ درجه (۱۳۷۵)
• گُردان چهارنفره (۱۳۷۵)
• هجوم (۱۳۷۸)
• من قاتل پسرتان هستم (۱۳۸۳)
• دشت‌بان (۱۳۸۸)
• پرسه در خاک غریبه (۱۳۸۸)
• بچه‌های کاروان (۱۳۹۲)
• سال بازگشت
• بچه‌های تپه سوم (بچه‌های ایران)
• بچه‌های عملیات کرکوک (بچه‌های ایران)
• بچه‌های کوهستان (بچه‌های ایران)
• بچه‌های آوه‌زین (بچه‌های ایران)
• آزادی خرمشهر
• ناگفته‌های جنگ
• روزهای آخر
• پرنده
• تانک

سبک و لحن و ویژگی آثار

احمد دهقان در جنگ حضور داشته، همهٔ وقایع جنگ را از نزدیک دیده است، تلخی‌ها، شیرینی‌ها، غم‌ها و شادی‌های آن را لمس کرده است. بنابراین آنچه که او نوشته است، بسیار به واقعیت نزدیک است و تخیل سهم کمی در آن دارد. امیل زولا اظهار می‌کند که نویسنده باید تخیل را کنار بگذارد و از واقعیت‌ها سخن بگوید، نوشته‌های دهقان نیز بسیار به واقعیت نزدیک هستند و تخیل سهم کمی در آن‌ها دارد. به عنوان مثال احمد دهقان موضوع ترس در بین رزمندگان را بیان کرده است، در صورتی که تا اواسط دههٔ۷۰ نوشتن دربارهٔ ترس کم‌تر دیده می‌شد. یک نمونه از بیان ترس: «رسول دست بر زمین می‌گذارد تا بلند شود، دستش مثل تمام عضلاتش منقبض شده، می‌لرزد؛ عینهو مثل کسی که تب و لرز داشته...فکّ رسول قفل شده.»
احمد دهقان مفاهیم تلخ و دردناک جنگ را در آثارش نمایان می‌کند و رگه‌هایی ناتورالیسم را به داستان‌هایش تزریق می‌کند. البته اصل دین‌گریزی که یکی از ارکان مکتب ناتورالیسم غربی است در داستان‌های احمد دهقان مشاهده نمی‌شود که این امر هم‌سو با موازین اعتقادی دفاع مقدس ۸ساله می‌باشد.
او در رمان پرسه در خاک غریبه خیلی بیشتر از رمان سفر به گرای ۲۷۰ درجه به بیان زندگی سخت رزمندگان و جامعهٔ بحران‌زدهٔ جبهه می‌پردازد. وجود این‌گونه واقع نگری‌های زیاد موجب شده تا برخی تحلیل‌گران آثار او را ضدّ جنگ قلمداد کنند. البته برخی تحلیل‌گران هم بر این باورند که آثار احمد دهقان در دستهٔ داستان‌های ناتورالیستِ دفاع مقدس قرار می‌گیرد.

جوایز و افتخارات

جوایز

جایزهٔ کتاب سال شهید غنی‌پور در بخش کتاب نوجوان در سال۱۳۸۹ برای کتاب دشتبان

افتخارات

پال اسپراکمن، نایب رییس مرکز مطالعات دانشگاهی خاورمیانه در دانشگاه راتجرز نیوجرسی آمریکا، رمان سفر به گرای ۲۷۰ درجه را به زبان انگلیسی برگردانده است.همچنین این رمان توسط الکساندر اندریوشکین به بان روسی ترجمه و در روسیه منتشر شده است. میکله مارلی نیز این رمان را به زبان ایتالیایی ترجمه نموده است. این کتاب هم‌اکنون در دانشگاه هاروارد (کتاب‌خانهٔ دانشگاه هاروارد) M A، کتاب‌خانهٔ کنگرهٔ واشینگتن دی سی، کتاب‌خانهٔ UCLA لس‌آنجلس، دانشگاه برکلی کالیفرنیا، دانشگاه ماریلند (دانشکدهٔ پارک کالج) و دانشگاه ورمونت (کتاب‌خانهٔ بیلی‌هوو برلینگتن) در دسترس است.
کتاب من قاتل پسرتان هستم را کارولین کراسکری، مترجم آمریکایی‌تبار و شرق‌شناس و محقق دانشگاه یو سی ال آمریکا، به زبان انگلیسی برگردانده است. این رمان به زبان‌های فرانسوی و آلمانی هم ترجمه شده است.
رمان پرسه در خاک غریبه به زبان انگلیسی ترجمه شده است.
رمان بچه‌های کارون از سوی انتشارات سورهٔ مهر در بیست و ششمین نمایشگاه کتاب تهران حضور داشت.

بررسی چند اثر

سفر به گرای ۲۷۰ درجه

این رمان تأثیرات بسیاری بر جریان ادبی ایران داشته است.
رزمندهٔ جوانی به نام ناصر راوی داستان است که چندین بار در جبهه حضور داشته. او در زمان امتحانات مدرسه، درس را رها می‌کند و به همراه دوستش به منطقهٔ جنگی جنوب می‌روند. ناصر در یک عملیات مهم شرکت می‌کند، مجروح می‌شود و به شهر خود بازمی‌گردد. بعد از مدتی نامه‌ای از طرف یکی از دوستان برایش می‌آید و او عازم جبهه می‌شود.
نسخهٔ صوتی این رمان با صدای نویسنده منتشر شده است.

پرسه در خاک غریبه

محمدجواد جزینی اظهار می‌کند این رمان از نوع رمان‌های تلویحی است. این نوع داستان‌ها اندیشه‌ای را لابه‌لای متن پنهان می‌کنند. احمد دهقان سعی می‌کند تا محتوای قصه را در لایه‌های پنهان‌تر بگوید. همچنین این رمان دارای الگوی سفر است. در این الگو کسانی از یک نقطه به نقطهٔ دیگر سفر می‌کنند. در کتاب آقای دهقان هم گروهی رزمنده قصد دارند به جایی بروند. فصل ششم این کتاب از ویژگی گروتسک ادبی برخوردار است، یعنی مخاطب در یک زمان در موقعیت‌های متفاوتِ ترس، شادی و گریه قرار می‌گیرد.

گردان چهار نفره

این رمان برای نوجوانان است و داستان چهار نوجوان را روایت می‌کند که برای شناسایی قرارگاه عراقی‌ها تا قلب دشمن پیش می‌روند. آن‌ها در شب شناسایی با لحظات سخت و نفس‌گیری روبه‌رو می‌شوند. سبک این رمان رئال است، پر از اتفاقات جذاب می‌باشد و توصیف‌های بدیعی از صحنهٔ نبرد و ایثار رزمندگان ایرانی ارائه می‌کند.

بچه‌های کارون

شخصیت اصلی در این رمان پسر نوجوانی است که در منطقهٔ خرمشهر با کمک رزمندگان دیگر برای آزادسازی شهر تلاش می‌کند. این نوجوان در کنار همهٔ تلاش‌ها، شیطنت‌های خاص سن خود را دارد و عاشق مادرش است. او یکی از ماندگارترین و جذاب‌ترین چهره‌های ادبی نوجوان در ادبیات ایران است.

ناشرانی که با او کار کرده‌اند

• انتشارات سورهٔ مهر
• انتشارات نیستان
• انتشارات jouvence ایتالیا

تعداد چاپ‌ها و تجدیدچاپ‌های کتاب‌ها

رمان سفر به گرای ۲۷۰ درجه توسط انتشارات سورهٔ مهر به چاپ هفدهم رسیده است. نسخهٔ الکترونیک آن هم به وسیلهٔ همین انتشارات منتشر شده است. نسخهٔ ترجمهٔ انگلیسی نیز در سایت آمازون قرار دارد. همچنین کتاب صوتی سفر به گرای ۲۷۰ درجه با صدای احمد دهقان منتشر شده است.
رمان پرسه در خاک غریبه نخستین بار در سال ۱۳۸۸ چاپ شد. بعد از آن برای چاپ مجدد با موانعی از جانب ادارهٔ کتاب و برخی گروه‌های فعال در حوزهٔ ادبیات دفاع مقدس مواجه شد. در سال ۱۳۹۳ پس از پنج سال این کتاب توسط نشر نیستان فرصت تجدید چاپ پیدا کرد.