دستور زبان عشق

دستورزبان عشق
طرح جلد کتاب دستور زبان عشق
نویسنده	قیصر امین‌پور
ناشر	مروارید
محل نشر	تهران
تاریخ نشر	۱۳۸۶
شابک	‎۹۷۸۹۶۴۸۸۳۸۶۱۹
تعداد صفحات	۱۰۴
زبان	فارسی
سری	شعر

برای کسانی که کتاب را نخوانده‌اند

دستور زبان عشق آخرین مجموعه شعر قیصر امین‌پور است که در مرداد ماه ۱۳۸۶ چاپ شد و در کمتر از یک ماه به چاپ دوم رسید.

این کتاب پنجمین مجموعه شعر امین‌پور برای بزرگسالان است که پس از مجموعه‌های تنفس صبح ، در کوچۀ آفتاب ، آینه‌های ناگهان و گل‌ها همه آفتابگردانند، منتشر شد.
این مجموعه شعر تعدادی از غزلیات، رباعیات و شعرهای نیمایی این شاعر از سال ۱۳۸۰ تا ۱۳۸۵ است.

از رفتنت دهان همه باز

همۀ آن‌ها که روز ششم شهریور ۱۳۸۶ با اشتیاق در شهرکتاب جمع شده بودند تا شاعرِ «دستور زبان عشق » را از نزدیک ببینند، هرگز باور نمی‌کردند که یکی از آخرین دیدارهای جمعی شعردوستان با قیصر خواهد بود. همانطور که در شعر حیرت سروده است.

از رفتنت دهان همه باز

انگار که گفته بودند:

پرواز!

پرواز!

معرفی کتاب

طرح جلد کتاب دستور زبان عشق

دستور زبان عشق از شعرهای سال‌های ۱۳۸۰ تا ۱۳۸۵ قیصر امین‌پور است. در این مجموعه ۲۶ اثر در قالب نیمایی در کنار ۲۸ غزل و چند رباعی و ترانۀ کوتاه گرد آمده است.
هنر شاعری امین‌پور در کتاب «دستور زبان عشق» در چند غزل و رباعی تجلی کرده است. شعرهای این مجموعه محصول دوران بیماری امین‌پور هستند با این حال، این کتاب سرشار از غزل‌های زیبا و تاثیرگذار و لحظات درخشان هنر اوست.

گزارشی از شعرهای مهم در کتاب شعر

شعر دستور زبان عشق از مهم‌ترین و مشهورترین اشعار این مجموعه است که نام کتاب هم از آن وام گرفته شده است.

دستور زبان عشق

دست عشق از دامنِ دل دور باد!		می توان آیا به دل دستور داد؟
می‌توان آیا به دریا حکم کرد		که دلت را یادی از ساحل مباد؟
موج را آیا توان فرمود: ایست!		باد را فرمود: باید ایستاد؟
آنکه دستور زبان عشق را		بی‌گزاره در نهاد ما نهاد
خوب می‌دانست تیغ تیز را		در کف مستی نمی‌بایست داد

بازتابِ منِ شاعرپیشه که از دفاتر قبل آغاز شده بود، در دفترِ فرجامین نیز ادامه دارد و یکسره عرصۀ صورت‌های گوناگون اندیشه در هستیِ خویش و مواجهه با خویش است:

شعر

تا نسوزم

تا نسوزانم

تا مبادا بی‌هوا خاموش...

پس چگونه

بی‌امان روشن نگه‌ دارم

سال‌ها این پارۀ آتش را

در کف دستم؟

تا بدانم همچنان هستم!

شعر «تلقین» یکی از اشعار مهم و پرتکرار در بین علاضه‌مندان است.

تلقین

این روزها که می‌گذرد

شادم

این روزها که می‌گذرد

شادم

که می‌گذرد

این روزها

شادم

که می‌گذرد...

فراخوان

مرا

به جشن تولد

فراخوانده بودند

چرا

سر از مجلس ختم

درآورده‌‌ام

چرا باید این کتاب را خواند

مهمترین زمینه اشعار قیصر، عشق است و عشق موضوعی است که همواره مورد نظر مخاطبان حرفه‌ای و غیرحرفه‌ای ادبیات فارسی بوده است.
در سه مجموعه آیینه‌های ناگهان، گل‌ها همه آفتابگردانند و دستور زبان عشق محیط عمومی آثار شاعر عشق است. از عشق گفتن در کنار استفاده درست از زبان ادبی که به مردم نزدیک است، در زمانه‌ای که مردم خسته از ادبیات پیچیده و معماگونه دهه ۷۰ و ۸۰ بودند باعث موفقیت شعر قیصر شد، که امروزه این موفقیت چنان در زبان عوام تسری پیدا کرده است که بسیاری از سطرهای شعرهای او به عنوان ضرب‌المثل استفاده می‌شود. اغلب مخاطبان جدی، شعر «ناگهان چقدر زود دیر می‌شود...!» را به عنوان یک ضرب‌المثل عام در زبان فارسی استفاده می‌کنند.

برای کسانی که کتاب را خوانده‌اند

دستوری بی‌دستور

دستور زبان عشق، هیچ دستوری ندارد ولی پر است از عشق. از همان نخستین شعرها با عشق سروکار دارد تا آخرین‌ها.

معنی جمال

کوچه به کوچه سر زده‌ام کو به کوی تو|چون حلقه در‌به‌در زده‌ام سر به‌ خانه‌ها}}

ای عشق، ای ترنم نامت ترانه‌ها		معشوق آشنای همه عاشقانه‌ها
ای معنی جمال به هر صورتی که هست		مضمون و محتوای تمام ترانه‌ها
با هر نسیم، دست تکان می‌دهد گلی		هر نامه‌ای ز نام تو دارد نشانه‌ها
هر کس زبان حال خودش را ترانه گفت		گل با شکوفه، خوشهٔ گندم به دانه‌ها
شبنم به شرم و صبح به لبخند و شب به راز		دریا به موج و موج به ریگ کرانه‌ها
باران قصیده‌ای است تر و تازه و روان		آتش ترانه‌ای است به زبان زبانه‌ها
اما مرا زبان غزلخوانی تو نیست		شبنم چگونه دم زند از بی‌کرانه‌ها
یک لحظه از نگاه تو کافی است تا دلم		سودا کند دمی به همه جاودانه‌ها

سبک کتاب

مریم حسینی در مقالۀ خود با عنوان «نقد ساختاری کتاب دستور زبان عشق، سرودۀ قیصر امین‌پور» گفته است:
امین‌پور و «دستور زبان عشق، بخشی از آروزهای نیما یوشیج؛ یعنی نزدیک کردن زبان شعر به زبان محاوره و معمول، در حال تحقق است. نیما معتقد بود که شعر باید به حال طبیعی بیان نزدیک شود. وی تلاش می‌کرد تا نظم و نثر را به هم نزدیک کند.
به گفتۀ مریم حسینی این اتفاق در مجموعه شعر آخر قیصر امین‌پور رخ داده است. همچنین دربارۀ زبان شاعر در کتاب دستور زبان عشق گفته است:
«شاعر برای آفرینش این زبان از اصطلاحات و تکیه‌کلام‌های زبان روزمره سود می‌جوید و آنچنان این واژگان و ترکیبات را طبیعی در میان شعر خود می‌گنجاند که خواننده احساس تصنعی و تکلفی بودن نمی‌کند. ترکیبات کنایی و غیرکنایی و مَثل‌هایی چون: کاری به کار چیزی نداشتن، چشم دیدن چیزی را نداشتن، بوبردن، در نخ چیزی رفتن، چشم به راه، چشم روشن کردن، چوب حراج، درز گرفتن و... این ترکیبات هم در شعر نیمایی و هم در شعر سنتی وی به کار می‌رود.»
وی همچنین سادگی زبان شاعر را چنین توصیف می‌کند:
«قیصر امین‌پور با وام‌گیری از زبان ساده و عاری از تکلف مردمی و رایج امروز زبان فارسی یکی از شاعران صاحب سبک است.»
«قوی‌ترین تصویرهای شعری وی را تشخیص‌ها و استعاره‌ها تشکیل می‌دهد؛ البته از ایهام، پارادکس، تشبیه و حس‌آمیزی هم به‌خوبی بهره برده است. عناصر سازنده صور خیال وی شامل واژه‌هایی است که به‌نوعی با عالم معلمی در ارتباط است. عناصر طبیعت و داستان‌های پیامبران و ماجراهای دینی از دیگر عرصه‌های معنایی شعر وی است...»

ویژگی‌های مهم کتاب

دکتر مصطفی گرجی ویژگی‌ها و موتیف‌های مهم این مجموعه شعر را بررسی کرده‌اند و در مقالۀ «مهم ترین مونیف و ویژگی‌های ساختاری دستور زبان عشق؛ آخرین دفتر شعر دکتر قیصر امین‌پور» در «کتاب ماه ادبیات» (سال اول، آذر ۱۳۸۶، شماره ۸) به چاپ رسانده‌اند. در این مقاله موتیف‌های مهم مجموعه شعر دستور زبان عشق را اینگونه بیان کرده‌اند:

• مرگ اندیشی شاعر
• هبوط و گم‌گشتگی و بازگشت
• عشق و...
• رویکرد به جهان خود و خدا
• توجه به عنصر درد و رنج و عوامل آن در آثار امین‌پور
• توجه به شعر و منِ شاعرانه
• عنصر شک و تردید و حیرت

اظهارنظر اهالی ادبیات و روشن‌فکران

نشست هفتگی شهر کتاب در شهريور ماه ۱۳۸۶به بررسی آخرین دفتر شعر قيصر امين پور اختصاص داشت که در آن چند تن از شاعران معاصر که از دوستان قديمي «امين پور» به شمار می‌آمدند از جمله کاکايی، راکعی، محمودی و ياسمي حضور داشتند. در اين برنامه مريم حسينی و اسماعيل امينی به نقد و بررسی «دستور زبان عشق» پرداختند. مریم حسینی شاعر و منتقد در نشست شهرکتاب، با اشاره به جایگاه قیصر امین‌پور در شعر معاصر ایران گفت:
«رسیدن کتاب‌های او به چاپ‌های چندم دلیل این مدعاست که او یکی از برترین جایگاه های شعر را به دست آورده است. با چاپ " دستور زبان عشق" بخشی از آرزوهای نیما تحقق پیدا کرده است چرا که او (قیصر امین پور) در عین حال که به زبان مردم نزدیک شده، شعرعامیانه نگفته است بلکه توانسته مفاهیم عالی را چنین ساده بیان کند. در واقع سادگی زبان او همراه با روشنی و فصاحت کلامش است و چیزی از ارزش کار او نکاسته است.

حافظانه‌ترین شعر معاصر

علی موسوی گرمارودی با نگاهی به مجموعۀ شعر دستور زبان عشق قيصر گفته است:
در اين كتاب از نظر هندسۀ بيرونی و قالب، و زبان و بيان با اعتماد به نفس كامل و بیآن‌كه در انتخاب فرم و ساختار شعر دچار تزلزل شود و بدون حتا كوچكکترين گوشه‌چشمی به مكتب‌هايی نوظهور، همگام با قريحۀ خود گام برمیدارد.
دستور زبان عشق تقيد روشنفكرانه ندارد و زيبايی‌های آن، محصول قريحه، مضمون‌های متعالی، ايجاز و شناخت شاعر از جادوگری‌های زبان و ب‌ويژه تسلط و استادی در زبان فارسی است؛ از همين‌رو همگان هيچ‌گاه در برخورد با شعر او از كشف محروم نمیمانند.
قيصر در اين كتاب به حافظ نزديک می‌شود، بی‌آن‌كه در اشعارش سايه‌ای از اشعار قرن هشتم باشد. قيصر در دستور زبان عشق كه بخش عمدۀ آن در قالب غزل است، همچون غزل‌سرايان اين دوره مانند سيمين بهبهاني، محمدرضا شفيعي كدكني، نوذر پرنگ و محمدعلی بهمني، شاعری معاصر است و اگر قالب غزل هزارساله، است نگاه قيصر، كهن نيست و حتا در شعری كه برای زنده‌ياد سيدحسن حسينی سروده، نشان می‌دهد كه به غزل نگاهی نو داشته است.

احیای نیمایی‌نویسی با واژگانی نامحدود

عبدالجبار کاکایی دربارۀ مجموعه شعر دستور زبان عشق می‌گوید:
مهم‌ترین کاری که قیصر کرد، احیای قالب نیمایی بود. او البته در این راه تنها نبود و محمدرضا عبدالملکیان را می‌توان کنار او نشاند. احیای قالب نیمایی به دست قیصر در حالی رخ می‌داد که او از اوزان روان و حتی بحر مضارع استفاده و دیگر ظرفیت‌های این قالب را نیز یادآوری می‌کرد. این‌گونه بود که شعرهای او را هم عوام دوست داشتند و هم خواص. از سوی دیگر، او دایره واژگانی وسیعی داشت که به مطالعات گسترده‌اش مربوط بود. جز دایره واژگانی، این مطالعات وسیع را با استفاده او از تلمیحات در شعرش نیز می‌توان دریافت.

اظهارنظر دیگر شخصیت‌ها

منیژه پورنعمت در مقاله خود «نوستالژی یا درد دوری در دستور زبان عشق قیصر امین‌پور» می گوید:
«می‌توان گفت شعر «سرمایۀ دل» او بیانیه و مانیفست قیصر در اعتراض به دوستان هنرمندی است که دیگر خود نیستند و حتی عشق و غیرت خود را می‌فروشند:

این حنجره این باغ صدا را نفروشید

این پنجره این خاطره‌ها را نفروشید

در شهر شما یاری اگر عشق فروشی است

هم غیرت آبادی ما را نفروشید (ص ۶۷)

نظر خود نویسنده دربارهٔ کتاب

قیصر امین‌پور در حال خواندن اشعارش

قیصر امین‌پور در ششم شهریور ۱۳۸۶ با حضور در شهرکتاب، در نشست نقد دفتر شعر خود گفت:
«این مجموعه نه اولین کار من است که ناچار از این بیم داشته باشم که دیگران مرا نیازمند تشویق برای بهتر سرودن و چاپ مجموعه شعرهای بهتر بدانند و نه آخرین کار من خواهد بود که بترسم از اینکه بگویند حد فلانی همین میزان بود. چرا که در جوانی معتقد بودم که هنرمند یا نباید کاری انجام دهد یا اگر انجام داد باید آن کار شاهکار باشد. اما الان معتقدم آن کمال گرایی درست نبود و تکلیف ما این است که تکلیفمان را انجام دهیم و البته رو به کمال حرکت کنیم.»

تأثیرپذیرفته از

قیصر امین‌پور دراغلب آثار خود، همچنین در مجموعه شعر آخرش نیز، تأثیر گرفته از نیما یوشیج بوده است و همواره به دنبال رسیدن به زبان ساده، سهل و ممتنع در سرودن اشعارش بود. به گفتۀ منتقدان و دوستداران اشعارش او توانسته است در این مجموعه شعر به جوهر شعر نیمایی نزدیک شود.

جمله‌های ماندگار کتاب

شعر «سفر ایستگاه» پشت جلد کتاب «دستور زبان عشق» نوشته شده است. و از میان اشعار این کتاب در بین علاقه‌مندان بسیار خوانده و شنیده می‌شود:

قطار می‌رود

تو می‌روی

تمام ایستگاه می‌رود

و من چقدر ساده‌ام

که سال‌های سال

در انتظار تو

کنار این قطار ایستاده‌ام

و همچنان

به نرده‌های ایستگاه رفته

تکیه داده‌ام.

یکی دیگر از اشعار این کتاب که مورد توجه قرار گرفت شعر «کودکان کربلا» است:

راستی آیا

کودکان کربلا، تکلیف‌شان تنها

دائماً تکرار مشق آب! آب!

مشق بابا آب بود؟

منبع‌شناسی (پایان‌نامه و مقاله نوشته شده دربارهٔ کتاب)

• ۱۸۸ عنوان پایان‌نامه به بررسی اشعار قیصر امین‌پور پرداخته است. که از این میان ۹ عنوان در مقطع دکترای انجام شده است و باقی در مقطع کارشناسی ارشد.
  در این پایان‌نامه‌ها آخرین مجموعه شعر او «دستور زبان عشق» نیز از جنبه‌های مختلف توسط پژوهشگران بررسی شده است.

• مقالۀ «نقد ساختاری کتاب دستور زبان عشق، سرودۀ قیصر امین‌پور» نوشتۀ دکتر مریم حسینی است. این مقاله در شماره ۴۸ و ۴۹، بهار و تابستان ۱۳۸۸ در مجلۀ نامۀ پارسی شورای گسترش زبان و ادبیات فارسی چاپ شده است. در مقدمۀ این مقاله چنین آمده است:

در این مقاله نگارنده از منظر نقد ساختاری به بررسی برخی برجستگی‌های اثر می‌پردازد. در ابتدا زبان شعر، لحن، واژگان بررسی شده، سپس به صور خیال و عناصر سازندۀ آن توجه شده است. بحث دربارۀ محتوا، مضامین و نقش عاطفی عشق در این اثر، مطالب پایانی مقاله است.

• مقالۀ «نوستالژی یا درد دوری در دستور زبان عشق قیصر امین‌پور» نوشتۀ منیژه پورنعمت رودسری استاد دانشگاه خلیج فارس است.

این مقاله نوستالژی و درد دوری را در آخرین اثر قیصر امین‌پور، در مجموعه شعر «دستور زبان عشق» بررسی می‌کند.

• مقالۀ «صور خیال در اشعار قیصر امین‌پور» نوشتۀ نسرین بیرانوند و حسین آریان است که در نشریۀ «زیبایی‌شناسی ادبی» (دوره ۷، شماره ۲۷، بهار ۱۳۹۵، صفحه ۱۳۹ تا ۱۶۶) به چاپ رسیده است.

• مقالۀ «خیلی دور، خیلی نزدیک: بازنگریِ شاعرانۀ قیصر امین‌پور» نوشتۀ فرشید سادات شریفی، به بررسی صور خیال در مجموعه شعر دستور زبان عشق پرداخته است.

مشخصات کتاب‌شناختی

تعداد صفحات، دفعات چاپ، جمع کل تیراژ و ناشرانی که اثر را چاپ کرده‌اند

در ۲۵ تیر ماه ۱۳۸۶، انتشارات مروارید مجموعه شعر «دستور زبان عشق» را در ۳۳۰۰ نسخه به چاپ رساند. این مجموعه شعر در ۱۰۴ صفحه و به قیمت ۱۳۰۰۰ ریال وارد بازار کتاب شد و تا پایان همان سال به چاپ ششم رسید. در ۱۹اسفند ۱۳۹۷ نیز چاپ هفدهم این مجموعه شعر به بازار عرضه شد. در مجموع طی این سال‌ها بیش از ۵۰۰۰۰ نسخه از کتاب «دستور زبان عشق» به چاپ رسیده است.

منابع

• امین‌پور، قیصر (۱۳۸۶). دستور زبان عشق. تهران: مروارید. شابک ۹۷۸۹۶۴۸۸۳۸۶۱۹.
• «صور خیال در اشعار قیصر امین‌پور». نشریۀ زیبایی‌شناسی ادبی بهار ۱۳۹۵. 
• «نقد ساختاری کتاب دستور زبان عشق، سرودهٔ قیصر امین پور». نامه پارسی پاییز و زمستان ۱۳۸۸ (۵۰ و ۵۱). 
• «نوستالژی یا درد دوری در دستور زبان عشق قیصر امین پور». نخستین همایش ملی ادبیات فارسی و پژوهش‌های میان رشته‌ای ۱۳۸۹. 
• <ref>خیلی دور، خیلی نزدیک: بازنگریِ شاعرانۀ قیصر امین‌پور، ضمیمۀ پنجمین شماره از پادکست «مجلۀ شنیداریِ سَماک، تاریخ بازدید ۱۷ فروردین ۱۳۹۸، تاریخ انتشار نوامبر ۲۰۱۸.

پیوند به بیرون

• «بررسی «دستور زبان عشق» قيصر امين‌پور در شهر كتاب». خبرگزاری بین‌المللی قرآن، ۰۳ شهريور ۱۳۸۶. بازبینی‌شده در ۱۵ فروردین ۱۳۹۸. 
• «مهم ترین موتیف و ویژگی‌های ساختاری دستور زبان عشق». پرتال جامع علوم انسانی. بازبینی‌شده در ۱۷ فروردین ۱۳۹۸. 
• فدایی، فرشته. «دستور زبان عشق;نگاهی به عرفان در شعر انقلاب اسلامی». مجله امید انقلاب - شماره ۳۹۸، بهمن ۱۳۸۷. بازبینی‌شده در ۲۲ فروردین ۱۳۹۸. 
• «آموزگار دستور زبان عشق». جام جم آنلاین، شنبه ۲ اردیبهشت ۱۳۹۶. بازبینی‌شده در ۲۲ فروردین ۱۳۹۸. 
• «قيصر "نيما"ی شعر نوجوانانه بود». خبرگزاری دانشجویان ایران، جمعه ۱۴ دی ۱۳۸۶. بازبینی‌شده در ۲۸ اردیبهشت ۱۳۹۸.