سید علی صالحی

سید علی صالحی
نام اصلی	سید علی صالحی
زمینهٔ کاری	سرایش
زادروز	۱ فروردین ۱۳۳۴
ملیت	ایرانی
پیشه	شاعری
سبک نوشتاری	موج ناب
کتاب‌ها	«لیالیِ لا»، «یوماآنادا»، «نشانی‌ها»، «ساده بودم، تو نبودی، باران بود» و «دختر ویولن‌زن در کوچه‌های برفی آذر ماه»

سید علی صالحی از شاعران و نویسندگان معاصر ایرانی است که کار خود را در دهه پنجاه آغاز کرد و از گروه شعرای نوپای قالب «موج ناب» محسوب می‌شود.

* * * * *

موج ناب چند سال پیش از انقلاب ظهور کرد و توجه عده زیادی از جمله صالحی را به خود جلب کرد. اما این سبک عمر چندانی نداشت. و سید علی که در ابتدا با این سبک آغاز کرده بود و در این قالب اشعاری سروده بود مسیر خود را تغییر داد و به شیوه و روش جدیدی به اسم «شعر گفتار» روی آورد. شعر گفتار در واقع جنبشی بود حاصل از تجارب شاعر در حوزه نقد و نظریه‌پردازی. این جنبش که پس از انقلاب تکامل یافته بود بر شاعران بسیاری اثر گذاشت. پس از آن صالحی شیوه دیگری به نام فراگفتمان را معرفی کرد. فراگفتمان مبتنی بر تجدیدنظری در شعر گفتار بود. در واقع شعرگفتار شعری دارای پیشینه و واجد هویتی تاریخی و فرهنگی است و برخی از صاحب‌نظران معتقدند گونه‌هایی از آن به صورت لایه‌ای ظریف در شعر گذشتهٔ فارسی از جمله در اشعار انوری، سعدی، حافظ و دیگر شاعران وجود داشته است.

زندگی و یادگار

کودکی و نوجوانی، جوانی، پیری

سید علی صالحی ابداع کنندهٔ جریان ادبی «موج ناب» و «شعر گفتار» است. «لیالیِ لا»، «یوماآنادا»، «نشانی‌ها»، «ساده بودم، تو نبودی، باران بود» و «دختر ویولن‌زن در کوچه‌های برفی آذر ماه»، نمونه‌های برجسته‌ای از آثار او هستند. رمان‌های «علو» و «چشم به راه بانو» هم به قلم این شاعر توانا هستند. در سال ۱۳۵۴، سید علی جریان موج نو را در شعر سپید بنا کرد. اما بعد از گذشت چند سال، از این جریان فاصله گرفت. چون احساس می‌کرد هر چه زمان می‌گذرد شاعران موج ناب، شباهت بیشتری به یک‌دیگر پیدا می‌کنند. پس از آن دوره و چالش‌هایش صالحی همچنان به فعالیت ادبی و شعری خود ادامه داد؛ آن‌چنان که در سال ۱۳۶۳ جریان شعر گفتار را آغاز کرد. با این که خودش آغازگر این سبک از شعر بود اما همیشه معتقد بود فروغ نمونه کامل شاعری در سبک شعر گفتار است. به عقیده خودش او فقط مبانی نظری سبک شعر گفتار را بیان کرده است و برای آن عنوانی انتخاب کرده است. همین. نه کمتر نه بیشتر. صالحی چندان دلِ خوشی از ظاهرسازی‌های دروغین ندارد؛ یک جایزه کمتر یا بیشتر فرقی به حال او نمی‌کند. او رسالت بزرگ‌تری دارد، دغدغهٔ جایزه و جام برای شاعران و هنرمندانی است که در نوشتن و سرودن اهداف تجاری و تبلیغاتی را دنبال می‌کنند. او آنقدر به رسالتش پایبند است که وقتی در سال ۱۳۸۹ به خاطر مجموعه شعر «انیس آخر همین هفته می‌آید» برنده‌ی جایزه‌ی شعر نیما شد، در این مراسم شرکت نکرد و حتی جایزه را هم نپذیرفت. صالحی در پیامی نسبت به این مراسم و جوایز از پیامی منتشر کرده که در آن از مردم حرف می‌زند؛ مردمی که گرسنه و پابرهنه هستند، با این حال صورت خود را با سیلی سرخ نگه می‌دارند و با آبرو زندگی می‌کنند. صالحی ترس و نگرانی بزرگی دارد، از این که مبادا فقرو تنگ‌دستی روزی آن‌قدر به این مردم فشار آورد که همین اندک شرافت و اعتباری هم که در جامعه باقی مانده، از بین برود. و این یعنی از دست دادن عالی‌ترین میراث مردم ایران، یعنی فرهنگ و معرفت ملی. صالحی چنین مراسم و جوایزی را نمایشی ظاهری می‌داند که از فرهنگ و هنر، فقط نامش را دارند. او از وضعیت فرهنگی و معیشتی مردم در هراس است و با نگاه عمیق خود می‌بیند که چطور زندگی روز به روز سخت‌تر و دشوارتر می‌شود. همان‌طور که خودش می‌گوید «گاهی نشانه‌هایی می‌بینم که تنم می‌لرزد. انسان ایرانی اهل این همه دروغ نبوده است». در سال ۱۳۹۷ صالحی در بیست و یکمین جشنواره‌ی ادبی گلاویژ در اقلیم کردستان برنده‌ی جایزه‌ی طلایی شد. اما باز هم در این مراسم حضور نداشت. او در پیامی به مردم کرد عراق از پیروزی می‌نویسد، از آیین مقاومت و پایداری انسان‌های آزاده. او می‌گوید که به انسان ایمان دارد، و انسان یعنی فکر، کلمه، شعر و قلم. صالحی معتقد است که شعر فارسی در دوره گذار به سر می‌برد. در این دوره، دو جریان وجود دارد، جریانی رو به عقب و به سمت شعر کلاسیک، به‌ویژه غزل و رباعی و جریان دیگری رو به جلو. در جریان دوم، شاعران زبان را به خدمت خود درمی‌آورند و با بازی با کلمات شعر می‌گویند. صالحی این جریان را «بردگی زبانی» تعریف می‌کند. او معتقد است ترس از زمانِ حالِ شعر و ادبیات فارسی، باعث به وجود آمدن این جریان است. او معتقد است که در عصری که همه چیز به شکل انبوه تولید می‌شود، خلاقیت معنای خود را از دست می‌دهد و ادبیات دست‌مایه‌ی تجارت و رقابت می‌شود. با این حال او امیدوار است که شعر فارسی در جریانی طبیعی می‌تواند مسیر ناب و نوین خود را پیدا کند و به تکامل برسد. فقط باید به آن فرصت داد و همان‌طور که خودش می‌گوید «هزاران صدف، اما فقط یکی مروارید». سید علی صالحی عصر مدرن را دورانی می‌داند که در آن از کاغذ و دوات خبری نیست. حجم زیادی از کتاب، نوشته و سروده هر روز در فضای مجازی منتشر می‌شود و در این میان رقابتی تنگاتنگ بین نویسندگان و شاعران ایجاد شده که کیفیت آثار جدید ادبی را به‌شدت کاهش داده است. به اعتقاد صالحی، زبان فارسی گنجینه‌ای سرشار از ذوق و قریحه است که فارسی‌زبان امکانات زیادی برای ایجاد سخن و پیام در قالب‌های شعری و داستانی در آن پیدا می‌کند. در سرگذشت پرفراز و نشیب ایران و ایرانی، شعر همیشه بستری برای آرامش و تسکین رنج‌ها و دردهای زندگی بوده است.

شخصیت و اندیشه

نگرش، دیدگاه و احساسات درونی شاعرها در تعدادی از سروده‌هایشان نمایان می‌شود. البته این مسئله می‌تواند خواسته یا ناخواسته باشد. آن چنان که از برخی اشعار صالحی می‌توانیم به وارستگی و آزادگی او، که از ویژگی‌های برجسته شخصیتش است، پی ببریم. سید علی صالحی شاعری‌ است که جهان را با تمام سر و صدا و قیل و قالش،‌ کوچک‌تر از یک دانه جو می‌بیند. بی‌نیازی او زیستی با قناعت و سربلندی را برایش به ارمغان آورده است.

من اولاد آهسته نورم
نیازی ندارم به آفتاب معرفی شوم
نیازی به فتح فال و
قصه قال و
هوای حال ندارم

...راضی‌ام
زیرا بی‌نیاز‌تر از مرگ زیسته‌ام

...تا هستم
هستم!
همین‌طور هستم
قانع، بردار، سربلند، پاکیزه، رستگار

...من زیبا زیسته‌ام حتی به وقت رنج...

...به مادرم بگو
نگران داشته‌های مکن نباش
من سال‌هاست
با ثروت کلان کلمات خود
بر حضور هفت آسمانِ حامله
حکومت کرده‌ام

...سربلندی آفتاب
از قامت تغزل من کوتا‌ه‌تر است

...جهان با این همه هیاهوی بی‌دلیل
فقط تاکید کسی
بر علامت آشکار تعجب است

...من هرگز جهان را به قدر یکی دانه جو حتی
جدی نگرفته‌ام

از زبان او درباره دیگران

معمار شعرگفتار

حافظ معمار شعر گفتار است. عناصر گفتار در شعر حافظ به اوج رسیده است.

ایرج میرزا

در میان شاعران عصر مشروطیت، ایرج میرزا با توجه به اینکه تمایل زیادب به بهره‌گیری از ظرفیت‌های زبان عامیانه داشته، بسیاری از ویژگی‌های زبان گفتاری را در شعر خود راه داده است.

آغازگر اصلی جریان گفتارگرایی

در عصر ما نیما یوشیج، آغازگر اصلی جریان گفتارگرایی در شعر فارسی به شمار می‌آید. نیما با تحولی بنیادی که در ساختار زبان کلاسیک شعر پدید اورد، عناصر و امکانات مختلفی را از زبان گفتار وارد شعر نمود که تا زمان وی سابقه نداشت. نیما زبان شعر را به نثر و طبیعت زبان گفتار نزدیک کرد و بدین واسطه توانست آن را با زبان و لحنی بی‌تکلف و طبیعی پیوند دهد.

آثار و منبع‌شناسی

سبک و لحن و ویژگی آثار

هنگامی که آثار صالحی را می‌خوانیم متوجهِ صمیمیت و جذابیت خاصِ کلامِ او می‌شویم آمیخته شده. این ویژگی با اشراف تمام و کمالِ او بر زبان محاوره و شناخت صحیح آن، ارتباط دارد. شاعر با داشتن چنین پشتوانه‌ای موفق شده تا ظرفیت‌های پنهان این زبان را آشکار سازد.
صالحی همانند دیگر شاعران که از عشق، معشوق، ناامیدی، امیدواری، زندگی، شادی و اندوه سخن می‌گوید. اما تفاوت عمده‌ای با آن‌ها دارد. او هم این عناصر را در شعر خود دارد. اما زن در شعر او یک موجود معمولیِ زمینی نیست بلکه خصوصیات و ویژگی‌‌هایی ماورایی دارد، انسانی غیرزمینی است که رسیدن به او کار دشواری‌ست. او منبع الهام عشق و منبع الهام ابراز احساسات ناب شاعر است. همچنین شاعر برای این زن‌ها نام‌های خاصی انتخاب کرده است.

شعر صالحی، شعری نغز و دلکش است. جایی که کلمات در اوج سادگی و هم‌نشینی زیبا، پیام شاعر را به مخاطب منتقل می‌کنند. صالحی اصراری به پیچیده کردن کلمات و عبارات ندارد، با این حال مضامین جدیدی خلق می‌کند که در نظر فارسی‌زبان زنده می‌شوند و جان می‌گیرند. اشعار سید علی صالحی از نمونه‌های عالی و برجسته‌ی ادبیات ایران در دوران معاصر هستند. سروده‌های این شاعر بزرگ، می‌تواند هنوز هم جای امیدواری برای خواندن عاشقانه‌ای ناب و دلکش در این بازار آشفته‌ی شعر و ادبیات باشد.

کارنامه و فهرست آثار

• خط هفتم کیمیانویس
• شبانه‌ها در غیاب احمد شاملو
• راه دور
• سرود روح بزرگ
• منشور شعر حکمت
• دختر ویولن‌زن در کوچه‌ای برفی آذر ماه
• نگران نباش همه چیز درست خواهد شد

پیوند به بیرون

• «شعرِ گفتار و سمبولیسم». مجله شعرپژوهی، تابستان ۱۳۹۳. 
• «تجربیات شاعرانه سید علی صالحی در سه دفتر شعر او». پژوهشنامه ادب غنایی، بهار و تابستان ۱۳۹۲.