فرهنگ و تمدن ایرانی - اسلامی دکن

فرهنگ و تمدن ایرانی - اسلامی دکن
نویسنده	محسن معصومی
ناشر	انتشارات علمی و فرهنگی
تاریخ نشر	۱۳۸۹
تعداد صفحات	۳۳۲
موضوع	بررسی تاریخ ادبی ایران و تغییر و تحول ژانرهای آن تا میانه قرن پنجم
نوع رسانه	کتاب

فرهنگ و تمدن ایرانی - اسلامی دکن در دوره بهمنیان نوشته محسن معصومی به بررسی فرهنگ و تمدن سلسله بهمنیان به عنوان اولین حکومت مستقل مسلمانان در جنوب هند که حامل فرهنگ و تمدن ایرانی و اسلامی بودند، می پردازد. این کتاب در سال۱۳۹۰ برنده جایزه ادبی جلال آل‌احمد شد.

* * * * *

این کتاب با ۳۳۲ صفحه در سال ۱۳۸۹ از سوی انتشارات علمی و فرهنگی وارد بازار کتاب شد. فرهنگ و تمدن ایرانی اسلامی دکن دارای دیباچه مقدمه بررسی منابع، ۶ فصل اصلی و پیوست می باشد.

• فصل اول: نگاهی گذرا به تاریخ سیاسی بهمنیان
• فصل دوم: تشکیلات و سازمان اداری نظامی و مالی
• فصل سوم: آموزش و موسسات آموزشی
• فصل چهارم: دین و مذهب در قلمرو بهمنیان
• فصل پنجم: معماری و هنر
• فصل ششم: اوضاع اجتماعی

مولف در مقدمه به طور مختصر به تاریخ حملات مسلمانان به شبه قاره هند اشاره و آن را به دو دوره تقسیم کرده است. طبق این نوشته در دوره غوریان و سرداران آن بود که حکومت اسلامی در شمال هند روی کار آمد. پس از آن ترکان خلجی توانستتد علاوه بر تثبیت قدرت خود در شمال هند قلمرو خود را تا به جنوب هند گسترش بدهند.

در ادامه مقدمه آمده که پس از خلجیان گروهی دیگر از ترکان یعنی تغلقیان حکومت را در دهلی در دست گرفتند. اولین سلسله مستقل مسلمانان که از حکومت تغلقیان در جنوب منشعب شد حکومت بهمنیان بود. این حکومت در سال ۷۴۸ قمری به دلیل شورش امیران صده (کسانی که ریاست بر امور سیاسی صد روستا را برعهده داشتند) علیه محمد بن تغلق شکل گرفت.

درباره فصول

معصومی در فصل اول به تاریخ سیاسی دکن در دوره بهمنیان پرداخته و درباره حضور مسلمانان در هند و دلایل شورش امیران صده علیه محمد بن تغلق که باعث تاسیس حکومت بهمنیان شد، سخن گفته است. وی با تکیه بر اسناد و مدارک موجود و سکه های باقی مانده از دوره بهمنیان نشان داده که پادشاهان این سلسله اصل و نسب ایرانی داشتند.

در فصل دوم سازمان اداری مالی و نظامی بهمنیار بررسی شده است. به نوشته معصومی، بهمنیان از حکومت تغلق ای آن منشعب شدند و نظام اداری آنها به شدت متاثر از سیستم اداری دهلی بود. در این فصل هم چنین زندگی و آثار و اقدامات وزیران مشهور ایرانی در دوره بهمنیان از جمله سیف الدین غوری، فضل الله انجوی شیرازی و محمود گاوان گیلانی بررسی شده است. سازمان نظامی بهمنیان، اوضاع کشاورزی و بازرگانی و مالیات های مختلفی که در این دوره گرفته می شد از دیگر موضوعات مورد بحث در این فصل است.

فصل سوم به موضوع آموزش و موسسات آموزشی در دوره بهمنیان اختصاص دارد حاکمان این سلسله به شدت از دانشمندان در رشته های مختلف حمایت می کردند. به همین دلیل انتصاب دانشمندانی چون گاو آن به وزارت باعث شد که دانشمندان سایر سرزمین های اسلامی به ویژه ایران به دکان مهاجرت کنند. نویسنده در این فصل فهرستی از دانشمندان مشهور این دوره را آورده و در ادامه درباره موسسات آموزشی چون مکتب، مدرسه، خانقاه و تعلیم خانه سخن گفته است.

همچنین اهمیت زبان های رایج از جمله فارسی، عربی، دکنی (اردوی قدیم) و غیره در این فصل مورد بررسی قرار گرفته وبه سهم هر کدام از این زبان ها در گسترش فرهنگ و تمدن اسلامی درد کند پرداخته شده است.

نویسنده در فصل چهارم به اوضاع دینی و معنوی جامعه دکن در دوره بهمنی آن پرداخت.

بررسی نفوذ و گسترش تشیع امامیه توسط ساداتی که از ایران و عراق به دکان مهاجرت کردند و حمایت گسترده حاکمان بهمنی از آنها از جمله موضوعات مورد بررسی در این فصل است.

معصومی همچنین مسئله تصوف در این دوره و نقشی که صوفیان جنیدیه و چشتیه و نعمت اللهیه در مسائل سیاسی اجتماعی و معنوی ایفا کردند و رابطه آنها با مردم و حکومت را توجه قرار داده و نگاهی به زندگی و آثار برخی از صوفیان معروف از جمله سراج الدین جنیدی و سید محمد گیسو دراز حسینی انداخته است.

معماری دکن در این دوره از جمله مواردی است که به خوبی نقش و تاثیر عمیق ایرانیان را مسائل مختلف زندگی اجتماعی دکنی ها نشان داده است. به همین دلیل فصل پنجم به مطالعه سبک و شیوه معماری دکن اختصاص دارد. سهم هر یک از گروه های اجتماعی در شکل‌گیری و گسترش سبک معماری این دوره در این فصل بررسی شده است.

به نوشته معصومی، بناهای باقی مانده از دوره بهمنیان به خوبی حضور معماران و خوشنویسان و صنعتگران ایرانی را در کنار هنرمندان هندو نشان می دهد.

نویسنده بعد از معرفی مهمترین بناهای موجود در گلبرگه و بیدر اشاره‌ای نیز به هنرهای رایج در آن دوره از قبیل نقاشی و خوشنویسی داشته است.

فصل ششم به بررسی گروه های مختلف اختصاص یافته است. نویسنده در مقدمه خود آورده است: برای تعیین نقش و سهم ایرانیان در فرهنگ و تمدن این دوره لازم بود سایر نیروهای فعال در عرصه های سیاسی اجتماعی و نظامی نیز مورد مطالعه قرار گیرند. هندوان دکنیان، فرنگیان، حبشیان، مغولان، ترکان و آفاقی ها گروه های عمده تاثیرگذار بر روند مسائل سیاسی و اجتماعی این دوره بودند.

مولف در پایان این فصل اوضاع اجتماعی دکن و موضوعاتی از قبیل برگزاری جشن‌ها، وضعیت معیشت مردم، سرگرمی های پادشاهان، پوشاک و خوراک طبقات مختلف و نیز موقعیت اجتماعی زنان را بررسی کرده است.

معصومی همانطور که در مقدمه آورده در این کتاب نشان داده که ایرانی ها سهم بسزایی در آشنا ساختن دکن با فرهنگ و تمدن اسلامی داشتند. همچنین ایرانی ها در همه زمینه های سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و مذهبی نقش برجسته‌ای بر عهده داشتند. انتخاب زبان فارسی به عنوان زبان اداری و نیز علمی دربار بهمنیان علاوه بر نفوذ و گسترش فراوان این زبان در جنوب هند، باعث رسوخ هرچه بیشتر تمدن و فرهنگ ایرانی در این منطقه از جهان اسلام شد.

معصومی در بررسی های خود ضمن استفاده از کتب تاریخی از کتیبه‌ها و اسناد، سکه ها بهره جسته است. منابع معاصر بهمنیان، تاریخ‌های مربوط به همسایگان بهمنیان، تاریخ های دوره جانشینان بهمنیان، تاریخ های دوره مغولان هند و نیز آثار ادبی دیگر منابع مورد استفاده در این کتاب است.

درباره نویسنده

محسن معصومی متولد ۱۳۴۸ و در حال حاضر عضو هیئت علمی و دانشیار دانشکده الهیات و معارف اسلامی- دانشگاه تهران است. وی مدرک کارشناسی خود را به سال۱۳۷۴ در رشته تاریخ و تمدن ملل اسلامی از دانشگاه تهران دریافت کرد. این استاد دانشگاه در سال۱۳۸۳ نیز مدرک دکتری خود را در همین رشته از دانشگاه تهران گرفت.

از این استاد دانشگاه مقالات متعددی در نشریات داخلی به چاپ رسیده است که از جمله می‌توان به پژوهش‌های وی در حوزه فرهنگ ایرانی-اسلامی دکن اشاره کرد:

• بازتاب زندگی روزانه در تواریخ فارسی دوره سلاطین دکن و آصف جاهیان.
• هندوان و آیین‌های محرم در دکن
• نخستین نشانه های ظهور تشیع در دکن
• عناصر قومی جامعه دکن در دوره بهمنیان و چگونگی تعامل آنها با یکدیگر

از دیگر مقالات این استاد دانشگاه:

• آغاز حرفه وراقت در میان مسلمانان
• بررسی مناسبات بین سلاطین دهلی و خلفای عباسی
• فیل در دوره سلاطین دهلی: اهمیت و کارکردها
• بررسی مناسبات بین سلاطین دهلی با مشایخ چشتیه و سهرویه
• درآمدی بر مواجهه مسیحیان ایران با فاتحان مسلمان در سده نخست هجری
• بررسی جایگاه سلطان جهان بیگم در نوسازی آموزش زنان مسلمان هند ۱۹۰۱ تا ۱۹۲۶
• زرتشتیان و جنبش های ایرانی در سده های نخستین اسلامی

منابع

1. معصومی، محسن (۱۳۸۹). فرهنگ و تمدن ایرانی اسلامی دکن در دوره بهمنیان. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی. شابک ۹۷۸۶۰۰۱۲۱۱۳۱۷.

پیوند به بیرون

• «درباره معصومی».