اجتماعیون عامیون

اجتماعیون عامیون
نویسنده	سهراب یزدانی
ناشر	نی
محل نشر	تهران مکان ناشر فارسی: تهران
تاریخ نشر	۱۳۹۲
تعداد صفحات	۳۱۲
موضوع	بررسی ریشه‌های تاریخی و اندیشه‌های نخستین تشکیلات حزبی در ایران
زبان	فارسی

اجتماعیون عامیون به قلم سهراب یزدانی به بررسی ریشه‌های تاریخی و چگونگی شکل گیری، ساختار، اندیشه‌ها و اقدامات نخستین تشکیلات حزبی در ایران می‌پردازد. این کتاب در سومین دوره جایزه ادبی جلال آل‌احمد به سال۱۳۹۲ در بخش تاریخ‌نگاری شایسته قدردانی شناخته شد.

* * * * *

یزدانی در پیشگفتار این کتاب اطلاعاتی را درباره حزب اجتماعیون عامیون در تاریخ وجود دارد و درست به نظر می‌رسد، ارائه می‌کند. سپس با اشاره به سال‌ها آشنایی‌‌اش با این گروه و تدریس درباره آن، به نخستین تردیدهایش در اعتبار روایت‌های تاریخی درباره این حزب اشاره می‌کند و می‌نویسد بازخوانی منابع مربوط به اجتماعیون قانعم کرد که داوری‌های سرسری، جعل و تحریف‌ها و غفلت‌های عمدی یا زودباورانه بر تاریخ این فرقه سایه انداخته است.از این رو در این کتاب کوشیده با بررسی اسناد و مدارک موجود و تازه نشان دهد فرقه اجتماعیون آنگونه که در روایت‌های تاریخی آمده است توسط سازمان همت به وجود نیامده، سازمانی که حزب سوسیال دموکرات روسیه آن را به منظور انجام کار سیاسی در میان ایرانیان مقیم قفقاز ایجاد کرد.

کتاب از یک پیشگفتار، نه فصل، گزیده منابع و نمایه تشکیل شده است. فصول کتاب به ترتیب زیر است:

• فصل یکم: تاریخ‌پردازی فرقه اجتماعیون عامیون
• فصل دوم: سازمان‌های انقلابی روسیه
• فصل سوم: صحنه قفقاز
• فصل چهارم: پایه‌گذاری فرقه اجتماعیون عامیون
• فصل پنجم: گستره ایران
• فصل ششم: برنامه و ساختار فرقه اجتماعیون عامیون
• فصل هفتم : بنیاد‌های اندیشه
• فصل هشتم: پیکار سیاسی
• فصل نهم: سرنوشت اجتماعیون

معرفی فصل‌ها

یزدانی در فصل اول آثار تاریخ‌نویسانی را بررسی کرده که روایت‌هایی از شکل‌گیری فرقه اجتماعیون ارائه دادند و با بیان دلایلی نشان می‌دهد روایت موجود از این فرقه را کدام ملاحظات سیاسی ساخته و پرداخته است.

فصل دوم به موضوع احزاب سیاسی روسیه می‌پردازد و دو گرایش پوپولیستی و مارکسیستی را بررسی می‌کند. هدف مؤلف در این فصل نشان دادن تفاوت‌های میان فرقه اجتماعیون با جنبش سوسیالیستی روسیه است.

یزدانی در فصل سوم از قفقاز به عنوان «چشم و چراغ صنعتی منطقه» سخن می‌گوید. تحولات اقتصادی و اجتماعی آن را بررسی می‌کند و نشان می‌دهد چگونه جنبش‌های اجتماعی و حرکت‌های اعصابی در این منطقه شکل گرفت. در ادامه از شکل‌گیری سازمان همت و میزان پیوندش با حزب سوسیال دموکرات روسیه سخن می‌گوید.

فصل چهارم به چگونگی شکل‌گیری فرقه اجتماعیون عامیون می‌پردازد. اینکه این فرقه در میان ایرانیان مهاجر مقیم قفقاز شکل گرفت. شرایط زندگی و وضعیت اقتصادی مهاجران ایرانی در قفقاز بررسی و علل تشکیل این فرقه بیان می‌شود.

نویسنده در فصل پنجم به گسترش فرقه اجتماعیون در ایران و ایجاد شعبه‌های آن در تهران، آذربایجان و گیلان می‌پردازد. وی در این فصل با ارائه اسناد و مدارک می‌کوشد وابستگی اجتماعیون عامیون به حزب سوسیال دموکرات روسیه را زیر سوال ببرد. به این ترتیب نشان می‌دهد کدام شعبه‌های درون کشور به حزب مستقر در قفقاز وابسته بودند و کدامیک به طور مستقل عمل می‌کردند.

فصل ششم به برنامه و ساختار اجتماعیون اختصاص دارد. نویسنده در این فصل به بررسی اهداف و شکل سازمانی حزب طبق اسناد برجای‌مانده می ‌پردازد و در صدد آن است که نشان دهد اسناد فرقه تحت تاثیر کدام جریان حزبی و فکری تنظیم شده و احزاب سیاسی روسیه و قفقاز چه تاثیری بر ساختار و برنامه اجتماعیون داشتند.

یزدانی در فصل هفتم به دنبال بررسی اندیشه‌ها و بنیان‌های فکری اجتماعیون است و با استناد به سخنان چند واعظ و چند روزنامه متعلق به اجتماعیون کوشیده ریشه اندیشه‌های آنان را بررسی کند و میزان ارتباط و پیوند آن را با جریان‌های سوسیالیستی نشان دهد. فصل هشتم به بررسی اقدامات و عملکرد فرقه اجتماعیون پرداخته است. آن‌ها راه‌های گوناگونی برای مبارزه داشتند از پنهان‌کاری و دست زدن و اقدامات تروریستی گرفته تا فعالیت‌های قانونی. یزدانی در پایان فصل نشان داده که نباید سرنوشت مشروطیت و انحلال مجلس را به اقدامات خشونت‌بار اجتماعیون گره زد.

سرنوشت اجتماعیون موضوع بحث فصل نهم است. با برقراری استبداد صغیر چند شعبه از اجتماعیون از بین رفت، چند شعبه دیگر از هم جدا شدند، شعبه های هم خود را با موقعیت جدید سازگار کردند. در نهایت با تشکیل دوره مجلس دوم، کار فرقه اجتماعیون به پایان می‌رسد.

یزدانی در انتهای این فصل نتیجه می‌گیرد که اجتماعیون سیاسیون تنها سازمانی بود که در روزگار پر افت‌وخیز مجلس اول در جامعه‌ای بدون تجربه سیاسی به فعالیت پرداخت. به طور کلی خواهان پیشرفت کشور، برقراری عدالت اجتماعی و بهبود زندگی قشرهای تنگ‌دست بودند. فرقه اجتماعیون نتوانست به صورت حزبی یکپارچه درآید اما مکتبی بود که راه و شیوه مبارزه سیاسی را به گروهی از ایرانیان آموخت.

درباره نویسنده

سهراب یزدانی متولد ۱۳۲۸ در بندر انزلی است. وی دانشیار گروه آموزشی تاریخ دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه خوارزمی است. یزدانی کار خود را با تحصیل در رشته علوم سیاسی آغاز کرد و در سال ۱۳۵۰ مدرک کارشناسی خود را از دانشگاه بهشتی گرفت. پس از آن به انگلستان رفت و در رشته تاریخ اروپا در دانشگاه کیل انگلیس مشغول تحصیل شد. یزدانی در سال ۱۳۶۱ مدرک دکتری رشته جامعه‌شناسی سیاسی خود را از دانشگاه کیل دریافت کرد.

وی عضو هیئت علمی گروه تاریخ دانشگاه خوارزمی است.

یزدانی علاوه بر ویراستاری علمی و ارائه مقاله در همایش‌های داخلی و خارجی، چندین کتاب و مقاله نیز منتشر کرده است که به قرار زیر است:

• "تاریخ معاصر ایران به روایت ژنرال سایکس " ، نشر دانش ( شهریور ۱۳۶۶ ).
• "مسئله ارضی و دهقانی در انقلاب مشروطیت ایران" ، نگاه نو ، ش ۸ ( خرداد- تیر ۱۳۷۱) . 
• "زندگی سیاسی بنیانگذاران کمیته مجازات در کشاکش مشروطیت" ، نگاه نو ، ش ۱۷( آذر- دی ۱۳۷۲ ) .
• "انجمن های ملی در مشروطیت ایران " ، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی ( دانشگاه تربیت معلم) ، دوره جدید، سال چهارم و پنجم ( بهار ۱۳۷۵- زمستان ۱۳۷۶). 
• "اندیشهُ پیشرفت در رسالهُ اقتصادی صوراسرافیل" ، فصلنامهُ فرهنگ اندیشه ، س اول ، ش اول ( بهار ۱۳۸۰).
• "سیاست در چرند پرند دهخدا " ، تاریخ – مجلهُ تخصصی گروه تاریخ دانشگاه تهران ، س چهارم، ش ۴ ( ۱۳۸۲ ).
• "مجاهدان و مقاومت تبریز" ، فصلنامهُ تاریخ – فصلنامهُ تخصصی دانشگاه آزاد اسلامی محلات ، س یکم ، ش یکم ( تابستان ۱۳۸۵).
• "درباره فرقه اجتماعیون عامیون " ، فصلنامه تاریخ ، س یکم ، ش سوم ( زمستان ۱۳۸۵ ).
• "مجاهدان تبریز، ستارخان و مجاهدان" ، مجموعه مقالات همایش مجاهدان تبریز ، ۱۳۹۳.
• "تأثیر تحولات برون مرزی بر جنبش جنگل"، مجموعه مقالات همایش بازشناسی نهضت جنگل، ۱۳۹۴
• "شیوه مبارزه دهقانی در مشروطیت ایران" ، فصلنامه مردم نامه ، ش یکم ( پاییز ۱۳۹۵)

کتاب‌های منتشره یزدانی:

• کسروی و تاریخ مشروطهُ ایران ، تهران ، نشر نی ، ۱۳۷۶
• صوراسرافیل : نامهُ آزادی ، تهران ، نشر نی ، ۱۳۸۶.
• مجاهدان مشروطه ، تهران ، نشر نی ، ۱۳۸۸.
• اجتماعیون عامیون ، تهران ، نشر نی ، ۱۳۹۱.   
• کودتاهای ایران ، تهران ، نشر ماهی ، ۱۳۹۶.