بومی‌سازی رئالیسم جادوی در ایران

بومی‌سازی رئالیسم جادویی در ایران
نویسنده	محمد حنیف و محسن حنیف
ناشر	علمی فرهنگی
تاریخ نشر	۱۳۹۷
تعداد صفحات	۴۴۲

۱۶ بهمن ۱۳۹۸ در بخش نقد ادبی دوازدهمین دوره جایزه جلال آل‌احمد و سی و هفتمین جایزه کتاب سال همراه با کتاب نقد ادبی درسنامه میان‌رشته‌ای به قلم حسین پاینده و بخش نقد و پژوهش هفدهمین دوره جایزه قلم زرین همراه با کتاب سنجش منابع تاریخی شاهنامه نوشته فرزین غفوری به عنوان اثر برگزیده انتخاب شد.

* * * * *

این کتاب در دو بخش تدوین شده است. در بخش اول که محسن حنیف آن را به نگارش درآورده است، تلاش بر آن است تا مفاهیم و نظریه ها، فنون ادبی رئالیسم جادویی و نویسندگان برجسته غیر ایرانی متأثر از سبک رئالیسم جادویی در این سه فصل به خواننده معرفی شوند و در بخش دوم کتاب اختصاصا به موضوع بومی سازی رئالیسم جادویی در ایران معطوف شده و در نه فصل به بررسی رئالیسم جادویی در ایران، معرفی داستان نویسان برجستهٔ ایرانی متأثر که از رئالیسم جادویی تاثیر گرفته‌اند، و در ارتباط با ادبیات عامهٔ ایران، قصه‌های عامیانه، ادب عارفانه و کرامات صوفیه، ادبیات حماسی و باورهای اسطوره‌ای و منظومه‌های عاشقانه و درنهایت رمان معاصر و بومی‌سازی رئالیسم جادویی می‌پردازد. بخش دوم به قلم محمد حنیف ردپای دانش فرهنگ و ادبیات عامه که در آثار پیشین خود وجود داشته در این کتاب در لباسی نو خود را نشان می دهد.

برای آنانی‌که کتاب را نخوانده‌اند

این کتاب، هم به تعریف رئالیسم جادویی، تاریخچه و زمینه پیدایش آن اشاره می‌کند، هم به درون‌مایه رمان‌های رئالیسم جادویی، جایگاه، ویژگی‌ها و انواع رئالیسم جادویی می‌پردازد و هم در فصلی دیگر فنونی را که در رئالیسم جادویی نویسندگان بکار می‌برند، معرفی می‌کند.

تقدیم‌شده به

عباس پژمان مترجم ادبی که کتاب به او تقدیم شده است.

درباره نویسنده‌گان

محمد حنیف

محمد حنیف متولد ۱۳۳۹، بروجرد. رماننویس وپژوهشگر ادبیات داستانی است. از وی تا کنون دهها مقاله و چندین کتاب منتشر شده است. محمد حنیف در نوجوانی انواع کارهای یدی را تجربه کرد، سپس آموزگار روستاهای بروجرد و ازنا شد، پس از یک دوره ی انقطاع به دانشگاه رفت و سپس کارهای دیگری چون تهیهکنندگی رادیو، پژوهشگری مرکز تحقیقات صدا و سیما و تدریس در دانشگاه را تجربه کرد. هرچند آثاری هم در زمینه ادبیات عامه و تاریخ محلی نگاشته، اما تکیه اصلیاش ادبیات داستانی است. او تاکنون سابقه داوری و عضویت در هیئت علمی جشنواره¬های متعددی همچون جایزه جلال آل احمد، جشنواره بینالمللی رادیو، جایزه شهید غنی-پور، جشنواره ادبی یوسف، جشنواره ادبی جوان، جشنواره مراکز صدا و سیما و ... را داشته است.
وی صاحب آثار دیگری از جمله ادبیات داستانی جنگ و دفاع مقدس و قابلیت‌های بهره گیری از آن در رسانه ملی (۱۳۹۱، مرکز تحقیقات صداوسیما)، جنگ از سه دیدگاه، نقد و بررسی بیست رمان و داستان بلند جنگ (صریر، ۱۳۸۶) و راز و رمزهای داستان‌نویسی (مدرسه، ۱۳۷۹) و همچنین آثار داستانی شامل: این مرد از همان موقع بوی مرگ می‌داد (اسم، ۱۳۹۵)، کلاه جادویی و مجسمۀ (عصر داستان، ۱۳۹۲)، زمانی برای فریاد (انتشارات مدرسه، ۱۳۸۱)، قفس (عروج، ۱۳۸۸)، اعمال شاقه (انتشارات نیستان، ۹۸) و تعدادی دیگر داستان بلند و ده‌ها مقاله در زمینه‌های مرتبط است و داوری جوایز ادبی از جمله جایزه ادبی جلال (دوره هفتم) نیز در کارنامه کاری او دیده می‌شود.

محسن حنیف

محسن حنیف (۱۳۶۴) فرزند اوست که پیش از این همراه با محمد حنیف آثاری را نوشته مانند نوشتن در سایه جنگ: کندوکاوی پیرامون ادبیات داستانی (انتشارات شهرستان ادب، ۱۳۹۶)، وی دانش آموخته ادبیات انگلیسی و عضو هیات علمی دانشگاه خوارزمی است و دستی هم در ترجمه آثار ادبی دارد. حنیف مقالات و کتاب‌هایی را با موضوعات ادبیات غرب و ادبیات ایران نگاشته و منتشر کرده‌است.

نقدهای بر کتاب

مریم مشرف‌الملک
در طول این کتاب، نویسنده خود را محدود نکرده و به طور مستقیم هم به تحقیقات خود اشاره می‌کند اما در نهایت، جمع‌بندی شفافی در باب چرایی لفظ رئالیسم جادویی ارائه نکرده است. هر چند کتاب به شاخصه‌های داستان‌های رئالیسم جادویی در ایران پرداخته از آثار صادق هدایت در این زمینه غافل مانده است.
حسین بیات
گستردگی مطالب مورد بررسی از یک سو حسن است چون ابعاد مختلف مساله را پوشش داده و از یک سو می‌تواند عیب باشد زیرا در برخی موارد به قدر کفایت عمیق نشده است. در طول کتاب، برخی نویسندگان مطرح در این زمینه مثل میگل آنخل آستوریاس و میلان کوندرا از قلم افتاده‌اند حال آنکه با توجه به حجم کتاب به برخی دیگر بیش از حد پرداخته شده است. در بخش دوم کتاب، برخی موارد به ذکر توضیحات بیشتری نیاز دارد اما در مجموع، عناصر جادویی در قصه‌های ایرانی را به خوبی بررسی کرده و می‌تواند مبنای ارزنده‌ای برای توسعه تحقیقات در این زمینه باشد.
طاهره رضایی
این کتاب قدم مهمی در پیوند گفتمان ادبی ایران با ادبیات جهان است و به صورت عملی وارد حوزه‌ای شده که تا کنون از آن فقط صحبت شده بود. اگر مباحث این کتاب موشکافی شوند، هم به درک بهتری از یک فرآیند ادبی می‌انجامد و هم به پیشرفت گفتمان بومی‌سازی نظریهٔ ادبی در ایران کمک خواهد کرد.

نظر خود نویسنده دربارهٔ کتاب

این کتاب فهرستی از داستان‌هایی که عناصر جادویی در آن بکار رفته را به مخاطب می‌شناساند و او را با شاخصه‌های ساختاری و مبنایی رئالیسم جادویی آشنا می‌کند.

مشخصات کتاب‌شناختی

فهرست مطالب کتاب

۱- بخش اول: شناخت رئالیسم جادویی

• فصل اول: مفاهیم و نظریه‌ها
• فصل دوم: فنون ادبی رئالیسم جادویی
• فصل سوم: نویسندگان برجستۀ متأثر از رئالیسم جادویی

۲- بخش دوم: رئالیسم جادویی و بومی‌سازی در ایران

• فصل اول: رئالیسم جادویی و داستان‌نویسی ایران
• فصل دوم: داستان‌نویسان برجستۀ رئالیسم جادویی در ایران
• فصل سوم: بومی‌سازی و رویکرد به باورها، آیین‌ها و ادبیات عامۀ ایران
• فصل چهارم: بومی‌سازی و عناصر جادویی و قصه‌های ایرانی
• فصل پنجم: بومی‌سازی و عناصر جادویی در ادبیات عارفانه
• فصل ششم: بومی‌سازی و عناصر جادویی و ادبیات حماسی فارسی
• فصل هفتم: بومی سازی و عناصر جادویی و باورهای اسطوره‌ای قصه‌های ایرانی
• فصل هشتم: بومی‌سازی و منظومه های عاشقانه و عناصر جادویی
• فصل نهم: آسیب‌شناسی رمان رئالیسم جادویی

نوا، نما و نگاه

ضمایم خوبی که نویسندگان در پایان در اختیار خوانندگان قرار داده‌اند شامل جدول مقایسه کرامات صوفیه و عناصر خارق عادت، شاخصه های ساختاری و معنایی رئالیسم جادویی، شاخصه های رئالیسم عرفانی و صوفیانه، مهم ترین منابع قصه های عامیانه فارسی، منابع غنی عناصر جادویی و عناصر جادویی و بوذرجمهر و ارغش است.