کتابخانه ملی: تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی‌ادبیات
پرش به ناوبری پرش به جستجو
→ تفاوت با ویرایش قدیمی‌ترتفاوت با ویرایش جدیدتر ←
دیداریویکی‌متن
چری (بحث | مشارکت‌ها)
۵۰۲ ویرایش‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش
چری (بحث | مشارکت‌ها)
۵۰۲ ویرایش‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش
خط ۲۹: خط ۲۹:
|وبگاه            = http://www.nlai.ir/contact-us  
|وبگاه            = http://www.nlai.ir/contact-us  
}}
}}
[[پرونده:Bazdidketabkhane 5.jpg |220px|thumb|بند انگشتی|چپ|<center> نمایی از محوطهٔ کتابخانهٔ ملی<center/>]]
[[پرونده:1280px-Model of National Library (Tehran, Iran).jpg|220px|thumb|بند انگشتی|چپ|<center> ماکت ساختمان فعلی کتابخانه<center/>]]
[[پرونده:Entrance of National Library (Tehran, Iran).jpg|220px|thumb|بند انگشتی|چپ|<center> نمایی ورودی ساختمان کتابخانه<center/>]]
[[پرونده:Meli1111.jpg|220px|thumb|بند انگشتی|چپ|<center> ورودی تالارهای کتابخانه<center/>]]
[[پرونده:Meliii.jpg|220px|thumb|بند انگشتی|چپ|<center> حافظهٔ ملی ایرانیان<center/>]]
[[پرونده:Omoomi.jpg|220px|thumb|بند انگشتی|چپ|<center>  گنجینهٔ ارزشمند میراث مکتوب<center/>]]


{{جعبه گفتاورد |نقل‌قول=<center><span style="color:darkblue">'''ما چراغ راه توسعهٔ دانش هستیم. '''{{سخ}}
{{جعبه گفتاورد |نقل‌قول=<center><span style="color:darkblue">'''ما چراغ راه توسعهٔ دانش هستیم. '''{{سخ}}
خط ۶۴: خط ۵۷:
* صرفه‌جویی در هزینه‌های اداری و استخدامی از طریق تمرکز پرونده‌های راکد وزارتخانه‌ها و موسسات دولتی و امحاء اوراق زائد{{سخ}}
* صرفه‌جویی در هزینه‌های اداری و استخدامی از طریق تمرکز پرونده‌های راکد وزارتخانه‌ها و موسسات دولتی و امحاء اوراق زائد{{سخ}}
اسناد مذکور در این قانون، شامل تمام اوراق، مراسلات، دفاتر، پرونده‌ها، عکس‌ها، نقشه‌ها، کلیشه‌ها، نمودارها، فیلم‌ها، میکروفیلم‌ها، نوارهای ضبط صوت و... است که در دستگاه دولت تهیه شده یا به آن رسیده است. اسناد مدنظر باید ازلحاظ اداری، مالی، اقتصادی، قضایی، سیاسی، فرهنگی، علمی، فنی و تاریخی، به تشخیص سازمان اسناد ارزش نگهداری دائمی داشته باشند. سازمان اسناد یک رئیس و یک شورا و تشکیلات لازم، دارد.
اسناد مذکور در این قانون، شامل تمام اوراق، مراسلات، دفاتر، پرونده‌ها، عکس‌ها، نقشه‌ها، کلیشه‌ها، نمودارها، فیلم‌ها، میکروفیلم‌ها، نوارهای ضبط صوت و... است که در دستگاه دولت تهیه شده یا به آن رسیده است. اسناد مدنظر باید ازلحاظ اداری، مالی، اقتصادی، قضایی، سیاسی، فرهنگی، علمی، فنی و تاریخی، به تشخیص سازمان اسناد ارزش نگهداری دائمی داشته باشند. سازمان اسناد یک رئیس و یک شورا و تشکیلات لازم، دارد.
[[پرونده:Bazdidketabkhane 5.jpg |220px|thumb|بند انگشتی|چپ|<center> نمایی از محوطهٔ کتابخانهٔ ملی<center/>]]


===قانون اساسنامهٔ کتابخانهٔ ملی جمهوری اسلامی ایران<ref name=''آشنایی رحمانی''/>===
===قانون اساسنامهٔ کتابخانهٔ ملی جمهوری اسلامی ایران<ref name=''آشنایی رحمانی''/>===
خط ۹۲: خط ۸۶:
# تدوین تعرفه‌های مربوط به تهیهٔ میکروفیلم و فتوکپی و رونوشت از اسناد و خدمات مشابه مرکز{{سخ}}
# تدوین تعرفه‌های مربوط به تهیهٔ میکروفیلم و فتوکپی و رونوشت از اسناد و خدمات مشابه مرکز{{سخ}}
مواد دیگر قانون تأسیس مرکز اسناد، مربوط به مقرراتی است که وظایف نهادهای وابسته به دولت را درخصوص تنظیم و نگهداری و تسلیم اسناد مختلف به مرکز اسناد مشخص می‌کند. البته وزارت دفاع، از شمول مقررات این قانون مستثنی است و فعالیت‌های مربوط به اسناد این نهاد، برعهدهٔ هیئت صلاحیت‌داری است که به این منظور تشکیل می‌شود و مرکز اسناد از فعالیت‌های این هیئت مطلع ‌خواهد شد.
مواد دیگر قانون تأسیس مرکز اسناد، مربوط به مقرراتی است که وظایف نهادهای وابسته به دولت را درخصوص تنظیم و نگهداری و تسلیم اسناد مختلف به مرکز اسناد مشخص می‌کند. البته وزارت دفاع، از شمول مقررات این قانون مستثنی است و فعالیت‌های مربوط به اسناد این نهاد، برعهدهٔ هیئت صلاحیت‌داری است که به این منظور تشکیل می‌شود و مرکز اسناد از فعالیت‌های این هیئت مطلع ‌خواهد شد.
[[پرونده:1280px-Model of National Library (Tehran, Iran).jpg|220px|thumb|بند انگشتی|چپ|<center> ماکت ساختمان فعلی کتابخانه<center/>]]


====هیئت امناء کتابخانهٔ ملی<ref name=''آشنایی رحمانی''/>====
====هیئت امناء کتابخانهٔ ملی<ref name=''آشنایی رحمانی''/>====
خط ۱۶۸: خط ۱۶۳:
====دههٔ ۵۰ شمسی تاکنون====
====دههٔ ۵۰ شمسی تاکنون====
در ۱۳۵۴، ۶۰ تن از کتاب‌داران و معماران مشهور جهان به‌دعوت ناصر شریفی، رئیس وقت دانشکدهٔ کتابداری پرات، برای بررسی معماری و کتابخانه‌های ایران به کشورمان آمدند. حاصل همکاری این گروه با ۱۵ نفر از کتابداران ایرانی به‌مدت یک ماه، طرح ناصر شریفی بود: کتابخانه‌ای با ۳۵۰۰۰۰متر مربع زیربنا؛ این طرح به‌دلایلی رد شد و طرح دوم این هیئت که توسط ژان پیر کلاول، رئیس کتابخانهٔ دانشگاه لوزان، ارائه شد، در مهر۱۳۵۵ به‌تصویب هیئت داوران رسید. کمیته‌ای هفت‌نفره در سال۱۳۵۹، ساختمان دفتر فرهنگی فرح پهلوی در نیاوران را برای احداث این کتابخانه در ۹۴۰۰۰ مترمربع، مناسب دیدند. متعاقب موافقت وزیر فرهنگ و آموزش عالی در ۱۸فروردین۱۳۶۰، بخشی از ساختمان نیاوران به کتابخانهٔ ملی تحویل داده شد. در این دوره، پراکندگی بخش‌های مختلف کتابخانهٔ ملی  موجب کندی انجام وظایف و مشکلات دیگری می‌شد. بالاخره در تاریخ ۷مرداد۱۳۷۴، طرحی جدید برای ساختمان کتابخانهٔ ملی پذیرفته شد. فاز اول این ساختمان جدید در ۱۱اسفند۱۳۸۳ بر روی تپه‌ای در منطقهٔ عباس‌آباد، کنار بزرگراه حقانی افتتاح شد. این مجموعه که گنجایش ۷میلیون کتاب را دارد، اکنون تکمیل شده است و تمامی بخش‌های کتابخانهٔ ملی در آن جای گرفته‌اند.<ref name=''نجفی تاریخچه''/>
در ۱۳۵۴، ۶۰ تن از کتاب‌داران و معماران مشهور جهان به‌دعوت ناصر شریفی، رئیس وقت دانشکدهٔ کتابداری پرات، برای بررسی معماری و کتابخانه‌های ایران به کشورمان آمدند. حاصل همکاری این گروه با ۱۵ نفر از کتابداران ایرانی به‌مدت یک ماه، طرح ناصر شریفی بود: کتابخانه‌ای با ۳۵۰۰۰۰متر مربع زیربنا؛ این طرح به‌دلایلی رد شد و طرح دوم این هیئت که توسط ژان پیر کلاول، رئیس کتابخانهٔ دانشگاه لوزان، ارائه شد، در مهر۱۳۵۵ به‌تصویب هیئت داوران رسید. کمیته‌ای هفت‌نفره در سال۱۳۵۹، ساختمان دفتر فرهنگی فرح پهلوی در نیاوران را برای احداث این کتابخانه در ۹۴۰۰۰ مترمربع، مناسب دیدند. متعاقب موافقت وزیر فرهنگ و آموزش عالی در ۱۸فروردین۱۳۶۰، بخشی از ساختمان نیاوران به کتابخانهٔ ملی تحویل داده شد. در این دوره، پراکندگی بخش‌های مختلف کتابخانهٔ ملی  موجب کندی انجام وظایف و مشکلات دیگری می‌شد. بالاخره در تاریخ ۷مرداد۱۳۷۴، طرحی جدید برای ساختمان کتابخانهٔ ملی پذیرفته شد. فاز اول این ساختمان جدید در ۱۱اسفند۱۳۸۳ بر روی تپه‌ای در منطقهٔ عباس‌آباد، کنار بزرگراه حقانی افتتاح شد. این مجموعه که گنجایش ۷میلیون کتاب را دارد، اکنون تکمیل شده است و تمامی بخش‌های کتابخانهٔ ملی در آن جای گرفته‌اند.<ref name=''نجفی تاریخچه''/>
[[پرونده:Entrance of National Library (Tehran, Iran).jpg|220px|thumb|بند انگشتی|چپ|<center> نمایی ورودی ساختمان کتابخانه<center/>]]


====چشم‌اندازی از تحولات اداری کتابخانهّ ملی====
====چشم‌اندازی از تحولات اداری کتابخانهّ ملی====
خط ۱۹۶: خط ۱۹۲:
* عرضهٔ دو بانک اطلاعاتی مهم به نام‌های «کتاب‌شناسی ملی ایران» و «نمایهٔ ملی ایران» در قالب چاپی و لوح فشرده
* عرضهٔ دو بانک اطلاعاتی مهم به نام‌های «کتاب‌شناسی ملی ایران» و «نمایهٔ ملی ایران» در قالب چاپی و لوح فشرده
* راه‌اندازی سایت اینترنتی کتابخانهٔ ملی به‌نشانیِ www.nlai.ir و عرضهٔ اطلاعات کتابشناختی انواع منابع و آثاری که کتابخانهٔ ملی به‌نحوی سازماندهی نموده است.
* راه‌اندازی سایت اینترنتی کتابخانهٔ ملی به‌نشانیِ www.nlai.ir و عرضهٔ اطلاعات کتابشناختی انواع منابع و آثاری که کتابخانهٔ ملی به‌نحوی سازماندهی نموده است.
[[پرونده:Meli1111.jpg|220px|thumb|بند انگشتی|چپ|<center> ورودی تالارهای کتابخانه<center/>]]


====پژوهش<ref name=''وظایف''/>====
====پژوهش<ref name=''وظایف''/>====
خط ۲۶۱: خط ۲۵۸:
بخش نشریات کتابخانهٔ ملی دارای دو مخزن در طبقات منفی یک و منفی دو ساختمان کتابخانه است.<ref>{{یادکرد وب|نشانی =http://www.nlai.ir/periodicals|عنوان= نشریات ادواری در کتابخانهٔ ملی ایران }}</ref> تالار پیایندهای کتابخانهٔ ملی (تالار خواجه‌نصیرالدین طوسی) نیز در طبقهٔ منفی یک ساختمان در ضلع غربی قرار دارد. در این بخش، غنی‌ترین مجموعهٔ پیایندهای منتشرشده از ابتدای پیدایش مطبوعات در ایران تا به امروز گردآوری و نگه‌داری می‌شود. در دو دههٔ اخیر این گروه با دریافت بیش از ۳۵۰۰ عنوان پیایند جاری (فارسی، عربی، لاتین و ...) اعم از مجله، روزنامه، هفته‌نامه، گاهنامه، خبرنامه، نشریات رایزنی و دانشجویی و ...، سعی دارد کل پیایندهای جاری منتشرشده در کشور را جمع‌آوری کند.<ref name=''پیایند عبدلی''/> نشریات موجود در گروه به سه زبان فارسی (اردو، پشتو، ترکی، کردی و..)، عربی و لاتین (فرانسوی، آلمانی، انگلیسی، ارمنی و...)، بالغ بر ۲۳۵۰۰ عنوان است.<ref>{{یادکرد وب|نشانی =http://www.nlai.ir/periodicals|عنوان= نشریات ادواری در کتابخانهٔ ملی ایران }}</ref>{{سخ}}
بخش نشریات کتابخانهٔ ملی دارای دو مخزن در طبقات منفی یک و منفی دو ساختمان کتابخانه است.<ref>{{یادکرد وب|نشانی =http://www.nlai.ir/periodicals|عنوان= نشریات ادواری در کتابخانهٔ ملی ایران }}</ref> تالار پیایندهای کتابخانهٔ ملی (تالار خواجه‌نصیرالدین طوسی) نیز در طبقهٔ منفی یک ساختمان در ضلع غربی قرار دارد. در این بخش، غنی‌ترین مجموعهٔ پیایندهای منتشرشده از ابتدای پیدایش مطبوعات در ایران تا به امروز گردآوری و نگه‌داری می‌شود. در دو دههٔ اخیر این گروه با دریافت بیش از ۳۵۰۰ عنوان پیایند جاری (فارسی، عربی، لاتین و ...) اعم از مجله، روزنامه، هفته‌نامه، گاهنامه، خبرنامه، نشریات رایزنی و دانشجویی و ...، سعی دارد کل پیایندهای جاری منتشرشده در کشور را جمع‌آوری کند.<ref name=''پیایند عبدلی''/> نشریات موجود در گروه به سه زبان فارسی (اردو، پشتو، ترکی، کردی و..)، عربی و لاتین (فرانسوی، آلمانی، انگلیسی، ارمنی و...)، بالغ بر ۲۳۵۰۰ عنوان است.<ref>{{یادکرد وب|نشانی =http://www.nlai.ir/periodicals|عنوان= نشریات ادواری در کتابخانهٔ ملی ایران }}</ref>{{سخ}}
یکی دیگر از مهم‌ترین منابع قابل دسترس در این بخش، راهنمای الکترونیکی نشریات رایگان در وب است. این راهنما شامل بیش از ۲۵۰ عنوان مجلهٔ علمی، پژوهشی و داوری‌شدهٔ معتبر الکترونیکی رایگان است. با استفاده از این راهنما، کاربران می‌توانند با انتخاب عنوان مجلهٔ مورد نظر خود، به راحتی به سایت وب مجلات علمی مراجعه کنند و به مطالعهٔ شمارهٔ جاری یا آرشیو مجلات دلخواه خود بپردازند.<ref name=''پیایند عبدلی''/>{{سخ}}
یکی دیگر از مهم‌ترین منابع قابل دسترس در این بخش، راهنمای الکترونیکی نشریات رایگان در وب است. این راهنما شامل بیش از ۲۵۰ عنوان مجلهٔ علمی، پژوهشی و داوری‌شدهٔ معتبر الکترونیکی رایگان است. با استفاده از این راهنما، کاربران می‌توانند با انتخاب عنوان مجلهٔ مورد نظر خود، به راحتی به سایت وب مجلات علمی مراجعه کنند و به مطالعهٔ شمارهٔ جاری یا آرشیو مجلات دلخواه خود بپردازند.<ref name=''پیایند عبدلی''/>{{سخ}}
[[پرونده:Omoomi.jpg|220px|thumb|بند انگشتی|چپ|<center>  گنجینهٔ ارزشمند میراث مکتوب<center/>]]
====وظایف گروه اطلاع‌رسانی پیایندها<ref name=''پیایند عبدلی''/>====
====وظایف گروه اطلاع‌رسانی پیایندها<ref name=''پیایند عبدلی''/>====
* دریافت، تنظیم، جایگزینی، حفظ و نگه‌داری پیایندها بر اساس ضوابط و دستورالعمل‌های مصوب کتابخانهٔ ملی
* دریافت، تنظیم، جایگزینی، حفظ و نگه‌داری پیایندها بر اساس ضوابط و دستورالعمل‌های مصوب کتابخانهٔ ملی
خط ۴۲۴: خط ۴۲۳:
{{ب|ز فردوسی آموز تاریخ آن|میاسای ز آموختن یک زمان}}
{{ب|ز فردوسی آموز تاریخ آن|میاسای ز آموختن یک زمان}}
{{پایان شعر}}
{{پایان شعر}}
[[پرونده:Meliii.jpg|220px|thumb|بند انگشتی|چپ|<center> حافظهٔ ملی ایرانیان<center/>]]


===شروع شیوهٔ علمی فهرست‌نویسی نسخ خطی===
===شروع شیوهٔ علمی فهرست‌نویسی نسخ خطی===

نسخهٔ ‏۱۷ آبان ۱۳۹۸، ساعت ۲۱:۲۴

سازمان اسناد و کتابخانهٔ ملی
پرونده:Logo.ktabkhaneh.png
با قدمتی بیش از یک‌ونیم قرن
وظایف خودتعریفآموزشی‌، پژوهشی‌، علمی‌ و خدماتی‌
وضعیت حقوقیزیرنظر مستقیم نهاد ریاست جمهوری
هدفگردآوری و حفاظت از آثار مکتوب و غیرمکتوب ایران و متعلق به ایران
ریاستاشرف بروجردی
مکانتهران، بزرگراه شهيدحقانی، بعد از ايستگاه مترو حقانی، خروجی كتابخانه ملی
ساختمان آرشيو ملی: بلوار ميرداماد، نرسيده به ميدان مادر، انتهای خيابان شهيدبهزاد حصاری (رازان جنوبی)
نقشه
تصویر نقشه
وبگاهhttp://www.nlai.ir/contact-us


ما چراغ راه توسعهٔ دانش هستیم.

♦ ♦ ♦ ♦ ♦
آرمان ما ایجاد گنجینه‌ای جامع از میراث مستند ایرانی، فرهنگ اسلامی و گزیدهٔ دانش بشری است.
♦ ♦ ♦ ♦ ♦
عزم ما بر نگه‌داری، تضمین بقا و دسترس‌پذیرکردن میراث مستند برای نسل امروز و آینده است.
♦ ♦ ♦ ♦ ♦
تعهد ما ایفای نقش پل ارتباطی میان مجموعهٔ دارندگان و بهره‌برداران میراث مستند است.
♦ ♦ ♦ ♦ ♦
ما متولی ساماندهی حافظهٔ اداری کشور هستیم.
♦ ♦ ♦ ♦ ♦
نقش ما زمینه‌سازی برای توسعهٔ جامعهٔ دانایی‌محور است.
مأموریت «سازمان اسناد و کتابخانهٔ ملی جمهوری اسلامی ایران»[۱]


کتاب و کتابخانه نماد اندیشه و تمدن ملت‌هاست. ایران از کشورهایی است که در تأسیس کتابخانه و صیانت از کتاب‌ها در شمار ملت‌های پیشرو بوده است. در هر کشوری، کتابخانهٔ ملی جایگاه ویژه‌ای در حفظ و نگهداری میراث فرهنگی و اندیشهٔ آن ملت دارد؛خطای یادکرد: برچسب <ref> نامعتبر؛ نام‌های نامعتبر، مثلاً بیش از اندازه چراکه، خزانه‌دار و پاسدار میراث مکتوب است و به‌این‌اعتبار، ریشه در خاک میهن و پای در گذشتهٔ مردم دارد.
افزون‌براین، کتابخانهٔ ملی گردآورندهٔ ثمرهٔ تلاش‌های فرهنگی و هنری و علمی و فنی کشور و قلب نظام اطلاع‌رسانی است.[۲] در کنار کتاب‌ها، اسناد چاپی و غیرچاپی نیز که بخشی از یادواره‌های مشترک مردم جهان محسوب می‌شود، در حفظ هویت دینی، ملی و فرهنگی گذشته، حال و آینده نقش مهمی دارد؛ بنابراین بایگان‌ها را باید به معماران و پل‌سازان تشبیه کرد که گذشته را به آینده پیوند می‌زنند. اسناد، برای دولت‌مردان، پژوهشگران و ملت‌ها، چراغ راهنماست. اسناد، هویت دینی، ملی و فرهنگی ملت‌ها را پاسداری می‌کنند و درحقیقت «حافظهٔ ملی» را تشکیل می‌دهند. میراث اسنادی، با دربرگرفتن بخش گسترده‌ای از مستندات موثق، در فضای بین‌المللی نیز، نشانگر تنوع ملت‌ها، زبان‌ها و فرهنگ‌ها است.[۳]
زندگی آگاهانه در دنیای کنونی و رشد چشمگیر ملت‌ها نیازمند دسترسی به اطلاعات است. از دیگر سوی، روشن‌است که دستیابی به اطلاعات، باتوجه‌به کمیت و کیفیت آن در عصر حاضر، بدون سرمایه‌گذاری در فعالیت‌های کتابخانه‌‌‌ای و به‌ویژه تمرکز بر کتابخانهٔ ملی، دست‌یافتنی نیست. درحقیقت شناسایی، سازمان‌دهی و اشاعهٔ اطلاعات مناسب و مفید، لاجرم از مسیر غنای کتابخانه‌ها میسّر است.[۴]

«سازمان‌ اسناد و کتابخانه‌ ملی‌ جمهوری‌ اسلامی‌ ایران»‌ مؤسسه‌ای‌ آموزشی‌، پژوهشی‌، علمی‌ و خدماتی‌ است‌ که‌ اساسنامهٔ‌ آن‌ به‌‌تصویب‌ مجلس‌ شورای‌ اسلامی‌ رسیده‌ و ریاست‌ عالی آن‌ با رئیس‌‌جمهوری‌ است‌. بودجه این نهاد دولتی در بودجه کل کشور و در ردیف مستقل زیرردیف ریاست جمهوری منظور می‌شود.[۵]
تاریخ معاصر ایران، به دو رویداد فرهنگی‌آموزشی یعنی چاپ اولین کتاب فارسی و تأسیس مدرسهٔ دارالفنون و کتابخانهٔ آن پیوند می‌خورد. سابقهٔ تشکیل مجموعهٔ کتابخانهٔ ملی ایران به‌سال۱۲۸۰ق و زمان تأسیس کتابخانهٔ دارالفنون برمی‌گردد. پس از آن، کتابخانهٔ ملی ایران با تحولات تاریخی بسیاری همراه بود. شکل‌‌گیری‌ رسمی‌ کتابخانه‌ ملی‌ به‌سال‌۱۳۱۶ و ساخت و افتتاح ساختمان آن به دورهٔ ریاست مهدی بیانی بازمی‌گردد.خطای یادکرد: برچسب <ref> نامعتبر؛ نام‌های نامعتبر، مثلاً بیش از اندازه در سال‌۱۳۵۸، «مرکز خدمات‌ کتابداری» و در سال‌۱۳۷۸ «سازمان‌ مدارک فرهنگی‌ انقلاب‌ اسلامی» در کتابخانهٔ‌ ملی‌ ادغام‌ شد و سرانجام‌ در سال‌۱۳۸۱ با تصویب‌ شورای‌ عالی‌ اداری‌، کتابخانه‌ٔ ملی‌ و سازمان‌ اسناد ملی‌ باهم‌ درآمیخت و سازمان‌ فعلی‌ شکل‌ گرفت‌. اکنون‌ این‌ سازمان‌ در دو ساختمان‌ مستقل‌ «کتابخانه‌ٔ ملی‌ ایران‌» و «گنجینهٔ‌ اسناد ملی‌ ایران‌» فعالیت می‌کند.[۶]

هویت حقوقی و ساختاری

قانون تأسیس سازمان اسناد ملی ایرانخطای یادکرد: برچسب <ref> نامعتبر؛ نام‌های نامعتبر، مثلاً بیش از اندازه

در جلسهٔ هفدهم‌اردیبهشت‌۱۳۴۹ مجلس شورای ملی، قانون تأسیس «سازمان اسناد ملی ایران» به‌تصویب رسید و برای اجرا به دولت ابلاغ شد. طبق این قانون، اهداف این سازمان که وابسته به سازمان امور اداری و استخدامی کشور است، به‌شرح زیر است:

  • جمع‌آوری و حفظ اسناد ملی ایران در سازمانی واحد
  • فراهم‌آوری شرایط مناسب برای دسترسی عموم به این اسناد
  • صرفه‌جویی در هزینه‌های اداری و استخدامی از طریق تمرکز پرونده‌های راکد وزارتخانه‌ها و موسسات دولتی و امحاء اوراق زائد

اسناد مذکور در این قانون، شامل تمام اوراق، مراسلات، دفاتر، پرونده‌ها، عکس‌ها، نقشه‌ها، کلیشه‌ها، نمودارها، فیلم‌ها، میکروفیلم‌ها، نوارهای ضبط صوت و... است که در دستگاه دولت تهیه شده یا به آن رسیده است. اسناد مدنظر باید ازلحاظ اداری، مالی، اقتصادی، قضایی، سیاسی، فرهنگی، علمی، فنی و تاریخی، به تشخیص سازمان اسناد ارزش نگهداری دائمی داشته باشند. سازمان اسناد یک رئیس و یک شورا و تشکیلات لازم، دارد.

نمایی از محوطهٔ کتابخانهٔ ملی

قانون اساسنامهٔ کتابخانهٔ ملی جمهوری اسلامی ایرانخطای یادکرد: برچسب <ref> نامعتبر؛ نام‌های نامعتبر، مثلاً بیش از اندازه

در سال۱۳۸۱شمسی قانون فعلی اساسنامهٔ کتابخانهٔ ملی جمهوری اسلامی ایران به‌تصویب رسید و با ادغام «سازمان اسناد ملی ایران» در آن، در جایگاه یکی از مراکز بسیار مهم‌ اطلاع‌رسانی کشور، خدمت‌رسانی را آغاز کرد. ارکان کتابخانهٔ ملی عبارتند از هیئت امنا و ریاست کتابخانهٔ ملی. اهداف کتابخانهٔ ملی در قانون اساسنامهٔ این سازمان به‌شرح زیر است:

  • گردآوری، حفاظت، سازماندهی و اشاعهٔ اطلاعات مربوط به آثار مکتوب (چاپی و خطی) و غیرمکتوب شامل: آثار موجود در ایران یا متعلق به ایرانیان خارج از کشور، آثار در زمینهٔ ایران‌شناسی و اسلام‌شناسی خصوصاً انقلاب اسلامی، آثار معتبر علمی، فرهنگی و فنی از کشورهای دیگر
  • پژوهش و برنامه‌ریزی علمی کتابداری و اطلاع‌رسانی و شرکت در تحقیقات در همهٔ زمینه‌ها
  • اتخاذ تدابیر و اخذ تصمیمات لازم برای صحت، سهولت و سرعت امر تحقیق و مطالعه در همهٔ زمینه‌ها
  • انجام مشاوره، نظارت، هدایت و ارائهٔ خدمات فنی و برنامه‌ریزی و سازماندهی کتابخانه‌های کشور
  • ارائهٔ روش‌های مطلوب به‌منظور هماهنگی خدمات و فعالیت‌های کتابخانه‌های عمومی و تخصصی جهت تسهیل مبادلهٔ اطلاعات

ساختار و تشکیلات

ریاست سازمان اسناد ملی ایرانخطای یادکرد: برچسب <ref> نامعتبر؛ نام‌های نامعتبر، مثلاً بیش از اندازه

رئیس مرکز اسناد، از بین مستخدمان عالی‌رتبهٔ دولت انتخاب می‌شود و باید دارای تحصیلات عالی، سابقهٔ تحقیق، تخصص در امور اداری و تشخیص بایگانی اسناد باشد. رئیس سازمان به پیشنهاد دبیرکل سازمان امور اداری و استخدامی کشور و با رأی هیئت وزیران انتخاب می‌شود و مسئول اجرای مصوبات شورای سازمان و ادارهٔ امور سازمان است. رئیس شورا در نقش دبیر شورا در جلسات شرکت می‌کند؛ ولی حق رأی نخواهد داشت.

اعضای شورای سازمان اسناد ملی ایرانخطای یادکرد: برچسب <ref> نامعتبر؛ نام‌های نامعتبر، مثلاً بیش از اندازه

  • وزیر امور خارجه
  • وزیر فرهنگ و آموزش عالی
  • دادستان کل کشور
  • دبیر کل سازمان امور اداری و استخدامی کشور
  • دادستان دیوان محاسبات
  • دو نفر از اشخاص متبحر در فرهنگ و تاریخ ایران که به پیشنهاد وزیر فرهنگ و آموزش عالی و تصویب هیئت وزیران به‌مدت سه سال انتخاب می‌شوند.
وظایف شورا
  1. تشخیص اوراق زائد قابل امحاء و تصویب فهرست مشروح آن‌ها
  2. تصویب آیین‌نامه‌های مربوط به‌نحوهٔ بررسی و نقل‌وانتقال پرونده‌های راکد و اسناد ملی
  3. تصویب آیین‌نامه‌های مربوط به تنظیم، نگهداری و قرار‌دادن اسناد ملی در دسترس عامه و نیز مقررات مربوط به اسناد محرمانه
  4. تصویب مقررات لازم‌الاجرا در مورد تنظیم و ضبط و نگهداری اسناد در وزارتخانه‌ها و موسسات دولتی
  5. تدوین تعرفه‌های مربوط به تهیهٔ میکروفیلم و فتوکپی و رونوشت از اسناد و خدمات مشابه مرکز

مواد دیگر قانون تأسیس مرکز اسناد، مربوط به مقرراتی است که وظایف نهادهای وابسته به دولت را درخصوص تنظیم و نگهداری و تسلیم اسناد مختلف به مرکز اسناد مشخص می‌کند. البته وزارت دفاع، از شمول مقررات این قانون مستثنی است و فعالیت‌های مربوط به اسناد این نهاد، برعهدهٔ هیئت صلاحیت‌داری است که به این منظور تشکیل می‌شود و مرکز اسناد از فعالیت‌های این هیئت مطلع ‌خواهد شد.

ماکت ساختمان فعلی کتابخانه

هیئت امناء کتابخانهٔ ملیخطای یادکرد: برچسب <ref> نامعتبر؛ نام‌های نامعتبر، مثلاً بیش از اندازه

  • ریاست جمهوری اسلامی ایران (ریاست عالیهٔ کتابخانهٔ ملی و رئیس هیئت امناء)
  • وزیر فرهنگ و آموزش عالی
  • وزیر آموزش و پرورش
  • وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی
  • رئیس کتابخانهٔ ملی(دبیر هیئت امناء)
  • دو نفر از صاحب‌نظران در امر کتاب و کتابداری، یک نفر به پیشنهاد وزیر فرهنگ و یک نفر به پیشنهاد وزیر ارشاد و تأیید رئیس هیئت امناء
وظایف هیئت امناء
  1. تصویب سازمان و تشکیلات اداری کتابخانهٔ ملی
  2. تهیه و تصویب آیین‌های مالی، اداری، استخدامی و تشکیلاتی کتابخانه به پیشنهاد رئیس کتابخانهٔ ملی
  3. تایید بودجه و پیشنهاد آن به مراجع مرتبط
  4. تصویب چگونگی جلب هدایا و کمک‌های اشخاص حقیقی و حقوقی
  5. تصویب شرکت نمایندگان کتابخانه در جلسات، کنگره‌ها و نمایشگاه‌های بین‌المللی و...
  6. استماع گزارش‌های فعالیت‌های سالانهٔ رئیس کتابخانهٔ ملی و اتخاذ تصمیمات و تعیین خط‌مشی
  7. تصویب آیین‌نامه‌های داخلی
  8. پیشنهاد هرگونه تغییر یا اصلاح بندهایی از اساسنامه
  9. ارائهٔ طرح‌ها جهت بسیج امکانات برای تهیهٔ آمار، حفاظت کتب و اسناد و مدارک همهٔ کتابخانه‌های کشور
  10. برنامه‌ریزی جهت دریافت دو نسخه از تمام آثار مکتوب و غیرمکتوب مورد نیاز کتابخانه
  11. اتخاذ تدابیر لازم جهت تامین کسری موجودی کتابخانه توسط همهٔ کتابخانه‌های دولتی و غیردولتی کشور
  12. تصویب نصب و عزل رئیس کتابخانه

ریاست کتابخانهٔ ملیخطای یادکرد: برچسب <ref> نامعتبر؛ نام‌های نامعتبر، مثلاً بیش از اندازه

رئیس کتابخانهٔ ملی به پیشنهاد رئیس هیئت امناء(رئیس جمهور) و تأیید هیئت امناء برای مدت چهار سال منصوب می‌شود و انتخاب مجدد وی میسر است.

وظایف رئیس کتابخانه
  1. ادارهٔ امور کتابخانه باتوجه‌به مصوبات هیئت امناء و مراقبت بر حسن اجرای اساسنامه
  2. پیشنهاد آیین‌نامه‌های مالی و معاملاتی و اداری و استخدامی و تشکیلاتی کتابخانه به هیئت امناء
  3. ارائهٔ گزارش فعالیت‌های سالانه، گزارش میزان پیشرفت کار، آیین‌نامه‌های داخلی و پیشنهاد بودجهٔ سالانه به هیئت امناء
  4. دعوت اعضای هیئت امناء برای شرکت در جلسات و پیشنهاد تشکیل جلسات فوق‌العاده
  5. نمایندگی کتابخانهٔ ملی در تمام مراجع اداری و قضایی و امضای همهٔ قرارداد‌ها و اسناد مالی و افتتاح حساب در بانک‌ها و...
  6. نصب و عزل تمامیِ کارکنان و انجام سایر وظایف محوله از سوی هیئت امناء
ساختار سازمان اسناد و کتابخانهٔ ملی ایران

ریاست فعلی[۷]

در سال۱۳۹۶، با حکم ریاست جمهوری، اشرف بروجردی به‌ریاست سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران منصوب شد. دکتر بروجردی دارای مدرک دکترای فقه سیاسی از دانشگاه بیروت است و در مقاطع قبل از آن، در رشته‌های الهیات و روانشناسی فارغ‌التحصیل شده‌است. ایشان قبل از ریاست سازمان، سوابق شغلی و اجرایی متعددی در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، وزارت ورزش و جوانان، مجمع تشخیص مصلحت نظام، وزارت کشور، وزارت علوم و دیگر نهادهای اجرایی داشته‌است.

برخی از آثار دکتر بروجردی

  • گونه‌شناسی آزار کودکان در ایران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، ۱۳۹۰.
  • رفتارشناسی ابراهیم(ع) در نصوص یهودی، مسیحی و اسلامی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، ۱۳۹۳.
  • جهاد و ترور در اسلام (دیدگاه‌های علمای شیعه و اهل سنت)، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، ۱۳۹۵.

تاریخچه

تاریخچهٔ آرشیو در ایران

کشور ما به‌دلیل سابقهٔ دیرین فرهنگی و تمدن باستانی دارای اشیا، اسناد و پیشینه‌های ارزشمندی است که حفاظت از آن نه تنها در معرفی گذشتهٔ پرافتخار ملی‌مان نقش بسزایی دارد، بلکه محققان سراسر دنیا را در شناخت تاريخ کهن بشر و تحقیق پیامون علوم مختلف یاری می‌رساند. متاسفانه عدم استفاده صحیح از مواد موجود در طبیعت، عوامل مخرب متعددی چون رطوبت، نور، آلودگی‌های جوی، موجودات زنده (باکتری‌ها، قارچ‌ها، حشرات و جوندگان)، سوانح و بلایای گوناگون (زلزله، سیل و آتش‌سوزی)، غفلت‌ها و به‌کارگیری شیوه‌های نا‌مناسب حفاظت، نگهداری و مرمت، پیوسته این آثار را تهدید و در معرض تخریب و نابودی قرار داده‌اند؛ به‌همين‌منظور باید اقداماتی برای رفع آسیب‌های وارده به‌شکلی که با گذشت زمان این اقدامات خود عاملی جهت تخریب بیشتر اسناد نگردد، اعمال شود.خطای یادکرد: برچسب بازکنندهٔ <ref> بدشکل است یا نام بدی دارد

دوران باستان تا صفویه

رسم نگهداری از اسناد و مدارک دولتی در ایران به دوران هخامنشی بازمی‌گردد. هستهٔ مرکزی تشکیلات اداری در حکومت هخامنشی را «بایگانی سلطنتی» تشکیل می‌داد. رئیس بایگانی، در ارتباط مستقیم با شخص پادشاه بود و مسئول ضبط و ربط مکاتبات حکومتی بود. سازمان‌های آرشیوی سلطنتی ایران در بابل، اکباتان، شوش، پرسپولیس و دیگر شهرهای محل زندگی شاهان ایران، وجود داشته است. ایرانیان در میانهٔ قرن پنجم پیش از میلاد از موادی مانند چرم یا پاپیروس استفاده می‌کردند؛ اما به‌سبب آسیب‌پذیری این مواد، اسناد و مدارک دورهٔ هخامنشی دوام زیادی نیاوردند و اسناد باقی‌مانده از این دوره بسیار اندک‌اند.خطای یادکرد: برچسب <ref> نامعتبر؛ نام‌های نامعتبر، مثلاً بیش از اندازه
پس از تسلط یونانیان بر ایران، آرشیو سلطنتی ایران در یک آتش‌سوزی از بین رفت؛ ولی اسکندر بی‌درنگ دستور داد با استفاده از رونوشت اسناد که در اختیار فرماندهان نظامی بود، اسناد از بین رفته را بازنویسی کنند.خطای یادکرد: برچسب <ref> نامعتبر؛ نام‌های نامعتبر، مثلاً بیش از اندازه

دورهٔ صفویه تا اواسط قاجار

شیوهٔ ایرانیان باستان در نگهداری اسناد دیوانی بعدها گسترش یافت و معمول دیگر حکومت‌ها شد. در دورهٔ صفویه رونوشت تمام ارقام مربوط به امور مالی و احکام و نشانه‌ها و نامه‌ها و اسناد در دفتر مخصوصی ثبت می‌شد. محل نگهداری این دفترها که دفترخانهٔ دیوان نام داشت، ظاهراً عمارت چهل‌ستون بوده‌است.خطای یادکرد: برچسب <ref> نامعتبر؛ نام‌های نامعتبر، مثلاً بیش از اندازه در دورهٔ قاجار از زمان فتحعلی‌شاه، اسناد و مکاتبات و سواد فرمان مادر در دربار نگهداری می‌شد و آرشیو جزء ادارهٔ بیوتات به‌شمار می‌رفت. از زمان ناصر‌الدین‌شاه علاوه‌بر بخش نگهداری اسناد دربار، اسناد سیاسی در وزارت امور خارجه در دستگاه «میرزا یوسف‌خان مستوفی‌الممالک» گردآوری می‌شد اما روش صحیحی برای نگهداری اسناد و نوشته‌ها وجود نداشت. سرانجام در سال۱۲۷۸ شمسی، وزارت خارجه به پیروی از روش بایگانی کشورهای اروپایی، بایگانی خود را مرتب کرد.خطای یادکرد: برچسب <ref> نامعتبر؛ نام‌های نامعتبر، مثلاً بیش از اندازه

بعد از انقلاب مشروطه

طی سال‌های ۱۲۸۹تا۱۳۰۹شمسی، اقداماتی برای به‌کاربردن روش‌های نوین بایگانی با استفاده از دانش و تجارب هیئت‌های فرانسوی و بلژیکی انجام گرفت. بالاخره در اردیبهشت‌۱۳۰۹، مرکز حفظ اسناد دولتی تشکیل شد و در جلسهٔ هیئت وزیران به‌تصویب رسید. به‌این‌ترتیب تا سال۱۳۴۵ که لایحهٔ تأسیس سازمان اسناد ملی ایران به هیئت‌دولت ارائه شد، هرچند وقت یک‌بار، لوایحی در این باره بررسی می‌شد. لایحهٔ مزبور در ۲۳آبان۱۳۴۵ طرح شد و پس از طی مراحل مختلف ردوقبول، سرانجام در اردیبهشت‌۱۳۴۹ مجلس شورای ملی قانون تأسیس سازمان اسناد ملی ایران را مصوب کرد. بدین‌سان مقدمات تشکیل آرشیو ملی ایران پاسدار هویت تاریخی و فرهنگ کشور به‌وجود آمد.خطای یادکرد: برچسب <ref> نامعتبر؛ نام‌های نامعتبر، مثلاً بیش از اندازه

تاریخچهٔ حفظ و نگهداری اسناد در آرشیو ملی

پس از تأسیس سازمان اسناد ملی ایران (آرشیو ملی ایران) در تاریخ ۲اردیبهشت۱۳۴۹ و انتقال اسناد باارزش به آن، بخشی از اسناد باارزشی که به سازمان انتقال می‌یافت، به‌دلیل رعایت‌نکردن اصول صحیح نگهداری اسناد در بایگانی‌های راکد سازمان‌ها و وزارتخانه‌‌های دولتی، آسیب‌دیده یا به انواع آفات بیولوژیکی آلوده می‌شدند. این قبیل اسناد قابل نگهداری و ارائه به محققان‌ نبود؛ ازاین‌رو در شهریور۱۳۵۵، کارگاه مرمت اسناد با همکاری سازمان یونسکو راه‌اندازی شد و آغاز به‌کار کرد. به‌دلیل گسترش فعالیت‌های حفظ و نگهداری و نیاز به تشکیلات منسجم‌‌تر، حدوداً در سال۱۳۶۹ این کارگاه به‌مدیریت آماده‌سازی و مرمت اسناد متشکل از ۳ اداره (ادارهٔ مرمت فیزیکی اسناد، ادارهٔ آزمایشگاه و اصلاح اسناد و ادارهٔ تنظیف و ضدعفونی اسناد) تغییر وضعیت تشکیلاتی یافت. در دوم شهوریور۱۳۸۱ در نود و پنجمین جلسهٔ شورای عالی اداری، به‌منظور ساماندهی مدیریت اسنادی و ایجاد هماهنگی برای نگهداری آثار و اسناد مکتوب (چاپی و خطی) و غیرمکتوب و اوراق، مراسلات، دفاتر و سایر اسناد ملی در دستگاه‌های اجرایی و نظایر آن و همچنین تسهیل در نگهداری و دسترسی اسناد و صرفه‌جویی در هزینه‌های مربوط و جلوگیری از انجام وظایف تکراری، تصویب کرد که دو سازمان کتابخانهٔ ملی ایران و اسناد ملی ایران باهم ادغام و به‌صورت دو معاونت تخصصی پس از احصاء فعالیت‌های موازی و ادغام با همدیگر در سازمان جدیدی با عنوان «سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران» به فعالیت‌های خود ادامه دهند. به‌همین‌دلیل در سال۱۳۸۵ جلسات کارشناسی در خصوص احصاء وظایف موازی و ادغام آن، به‌منظور ایجاد ساختار تشکیلاتی جدید سازمان تشکیل شد. نهایتاً در سال۱۳۸۵ تشکیلات پیشنهادی تصویب شد و بر طبق تشکیلات مصوب، مدیریت آماده‌سازی و مرمت به «اداره‌کل حفاظت و نگهداری» تغییر ساختار یافت.خطای یادکرد: برچسب بازکنندهٔ <ref> بدشکل است یا نام بدی دارد

تاریخچهٔ کتابخانهٔ ملی ایران

اولین کتابخانهٔ ملی به‌همت انجمن معارف

در زمان ناصر‌الدین‌شاه قاجار و مخصوصا صدارت میرزا تقی‌خان امیرکبیر توجه خاصی به معارف در ایران می‌شد. لذا در ۱۲۶۸ق (۱۲۳۰شمسی)، مدرسهٔ دارالفنون در تهران تأسیس شد و ۱۲ سال بعد (۱۲۸۰ق/ ۱۲۴۳ش)، کتابخانهٔ کوچکی در آن مدرسه تأسیس شد. در عهد مظفرالدین‌شاه آشنایی ایرانیان با تمدن غرب بیشتر شد و نخستین مدارس به‌سبک جدید از جمله «مدرسهٔ رشدیه» و نیز «انجمن معارف» در ۱۳۱۵ق/ ۱۲۷۶ش تأسیس شد.خطای یادکرد: برچسب <ref> نامعتبر؛ نام‌های نامعتبر، مثلاً بیش از اندازه
اعضای انجمن معارف در زمان صدارت امین‌السلطان پس از تدوین نظامنامهٔ داخلی در ۱۷ فصل برای انجمن، به تأسیس کتابخانهٔ ملی مبادرت نمودند. این انجمن عمارتی را در اول خیابان علاءالدوله تهیه می‌کنند و در ۱۷جمادی‌الآخر۱۳۱۶ق/۱۲۷۷ش کتابخانهٔ ملی افتتاح شد و ریاست کتابخانه به «میرزا اسمعیل‌خان آجودانباشی» از اعضای انجمن معارف سپرده شد؛ اما اختلافات داخلی بین اعضای انجمن باعث شد حیات این کتابخانه در ۱۲۷۷شمسی به‌پایان برسد. واژهٔ «ملی» در نام این نهاد، ابتدا به‌هیچ‌وجه به‌معنای «ملی‌گرایانه» و «ملیتی» نبود؛ بلکه بیانگر وابستگی‌نداشتن به دولت بود و قرار بود که این کتابخانه، نهادی غیرانتفاعی و مردمی باشد.خطای یادکرد: برچسب <ref> نامعتبر؛ نام‌های نامعتبر، مثلاً بیش از اندازه

تلاش‌های نصرالله تقوی و بزرگان دیگر

پنج سال بعد در سال۱۲۸۲شمسی، برای بار دوم حاج‌سیدنصرالله تقوی به‌اتفاق میرزا محمدعلی‌خان نصره‌السلطان و ملک‌المتکلمین، اقدام به تأسیس کتابخانهٔ ملی نمودند. آن‌ها عمارتی فوقانی را در خیابان ناصری (شمس‌العماره) تهران، اول کوچهٔ ارامنه جنب سقاخانه اجاره می‌کنند، عده‌ای از بزرگان، کتاب‌هایی به این کتابخانه اهدا می‌کنند و قسمتی از کتاب‌های کتابخانهٔ دارالفنون نیز به آنجا منتقل می‌شود. نصرالله تقوی به ریاست کتابخانه انتخاب می‌شود. نظام‌نامه‌ای هم برای کتابخانه تدوین می‌شود و در ۱۲۸۴شمسی، رسماً کتابخانه افتتاح می‌شود. در ادامه، سوءظن دولت به فعالیت روشنفکران باعث تعطیلی این کتابخانه می‌شود و بنابراین، تقوی از دولت درخواست می‌کند مکانی برای کتابخانه اختصاص دهد. وزارت معارف مقدمات ساخت بنای کتابخانه را فراهم می‌کند ولی ساخت بنا به‌دلایلی ناتمام می‌ماند. پس از بمباران مجلس، کتابخانهٔ ملی از ترس غارت تعطیل شد و با وجود تلاش مؤسسان، دوباره دایر نشد. مجموعه منابع آن به ساختمان دارالفنون و سپس در دورهٔ وزارت علی‌اصغر حکمت به «کتابخانهٔ عمومی معارف» منتقل شد (۱۳۱۳ شمسی). در این کتابخانه که در سالن‌های شرقی طبقهٔ دوم ساختمان دارالفنون قرار داشت، حدود ۵۰۰۰ جلد کتاب جمع‌آوری شده‌بود.خطای یادکرد: برچسب <ref> نامعتبر؛ نام‌های نامعتبر، مثلاً بیش از اندازه

مهدی بیانی و تأسیس کتابخانهٔ ملی

اواخر سال۱۳۱۳ شمسی، هم‌زمان با ریاست مهدی بیانی در کتابخانهٔ عمومی معارف، کنگره و جشن هزارهٔ فردوسی در تهران برگزار شد. مستشرقین بسیاری برای این کنگره به تهران آمدند و کتاب‌هایشان را هدیه کردند. لذا پیشنهاد شد تالاری به نام فردوسی در مدرسهٔ دارالفنون نامگذاری شود و آثار اهداشده در آنجا گردآوری شود. مهدی بیانی ضمن مکاتبات بسیار برای رفع مشکل جا و فضای مناسب برای کتابخانهٔ عمومی معارف، فرصت را غنیمت دانست و تأسیس «کتابخانهٔ ملی ایران» را به علی‌اصغر حکمت پیشنهاد داد. حکمت از رضاشاه اجازه خواست که قسمتی از اراضی باغ ملی (مابین ساختمان وزارت امور خارجه و موزهٔ ایران باستان در خیابان سی تیر کنونی) برای ساختمان کتابخانهٔ ملی اختصاص یابد. بنابراین، ساختمان کتابخانهٔ ملی با طرح و نظارت مسیو آندره گدار، باستان‌شناس و معمار فرانسوی با همان نقش و اسلوب عمارت موزهٔ ایران باستان، ساخته شد. اتمام کار ساختمان تا ۱۳۱۸ به‌طول انجامید؛ اما کتابخانه در سوم‌شهریور۱۳۱۶ شمسی با حضور رضاشاه افتتاح شد. بدین‌ترتیب مجموعهٔ منابع کتابخانهٔ عمومی معارف که به ۳۰۰۰۰ نسخهٔ خطی و چاپی رسیده‌ بود، به ساختمان جدید منتقل شد.خطای یادکرد: برچسب <ref> نامعتبر؛ نام‌های نامعتبر، مثلاً بیش از اندازه

دههٔ۳۰ تا اوایل ۵۰شمسی

در نیمهٔ دوم دههٔ۳۰ ساختمان دیگری درحد فاصل ساختمان قبلی و دیوار وزارت امور خارجه ساخته شد؛ اما یک دههٔ بعد مجدداً مشکل فضا پدیدار شد که چون آیین‌نامه‌های کتابخانهٔ ملی بیشتر پاسخ‌گوی نیازهای یک کتابخانهٔ عمومی بود، بحث احداث کتابخانهٔ ملی پهلوی پیش آمد و عملاً موضوع کمبود فضای کتابخانهٔ ملی در ساختمان جنب موزه کنار گذاشته شد. کتابخانهٔ ملی ایران از سال۱۳۴۲ به‌طور ناقص و نامرتب، کتاب‌شناسی ملی ایران را منتشر می‌کرد؛ اما عقب‌بودن کتابخانهٔ ملی از اصول و ضوابط جهانی، باعث شد در سال۱۳۵۲، از ایفلا درخواست شود ایران را در تأسیس کتابخانهٔ ملی جدید یاری دهد.خطای یادکرد: برچسب <ref> نامعتبر؛ نام‌های نامعتبر، مثلاً بیش از اندازه

دههٔ ۵۰ شمسی تاکنون

در ۱۳۵۴، ۶۰ تن از کتاب‌داران و معماران مشهور جهان به‌دعوت ناصر شریفی، رئیس وقت دانشکدهٔ کتابداری پرات، برای بررسی معماری و کتابخانه‌های ایران به کشورمان آمدند. حاصل همکاری این گروه با ۱۵ نفر از کتابداران ایرانی به‌مدت یک ماه، طرح ناصر شریفی بود: کتابخانه‌ای با ۳۵۰۰۰۰متر مربع زیربنا؛ این طرح به‌دلایلی رد شد و طرح دوم این هیئت که توسط ژان پیر کلاول، رئیس کتابخانهٔ دانشگاه لوزان، ارائه شد، در مهر۱۳۵۵ به‌تصویب هیئت داوران رسید. کمیته‌ای هفت‌نفره در سال۱۳۵۹، ساختمان دفتر فرهنگی فرح پهلوی در نیاوران را برای احداث این کتابخانه در ۹۴۰۰۰ مترمربع، مناسب دیدند. متعاقب موافقت وزیر فرهنگ و آموزش عالی در ۱۸فروردین۱۳۶۰، بخشی از ساختمان نیاوران به کتابخانهٔ ملی تحویل داده شد. در این دوره، پراکندگی بخش‌های مختلف کتابخانهٔ ملی موجب کندی انجام وظایف و مشکلات دیگری می‌شد. بالاخره در تاریخ ۷مرداد۱۳۷۴، طرحی جدید برای ساختمان کتابخانهٔ ملی پذیرفته شد. فاز اول این ساختمان جدید در ۱۱اسفند۱۳۸۳ بر روی تپه‌ای در منطقهٔ عباس‌آباد، کنار بزرگراه حقانی افتتاح شد. این مجموعه که گنجایش ۷میلیون کتاب را دارد، اکنون تکمیل شده است و تمامی بخش‌های کتابخانهٔ ملی در آن جای گرفته‌اند.خطای یادکرد: برچسب <ref> نامعتبر؛ نام‌های نامعتبر، مثلاً بیش از اندازه

نمایی ورودی ساختمان کتابخانه

چشم‌اندازی از تحولات اداری کتابخانهّ ملی

کتابخانهٔ ملی تا سال۱۳۴۳ش تابع وزارت فرهنگ بود، از این سال تحت نظارت اداره‌کل کتابخانه‌ها به‌صورت واحدی از واحدهای وزارت فرهنگ و هنر درآمد و از سال۱۳۵۳، واحد مستقلی در وزارت فرهنگ و هنر شد. بعد از انقلاب در سال۱۳۵۸، کتابخانهٔ پهلوی سابق در کتابخانهٔ ملی ادغام شد و کتابخانهٔ ملی به وزارت فرهنگ و آموزش عالی سابق ملحق شد. در سال۱۳۶۲ مرکز خدمات کتابداری در کتابخانهٔ ملی ادغام شد. در سال۱۳۶۹، دکتر حسن حبیبی از طرف دولت وقت، مامور به تهیهٔ لایحه‌ای برای تمرکز اسناد کشور شد. درپی تصویب این لایحه در مجلس شورای اسلامی، کتابخانهٔ ملی ایران، سازمانی مستقل زیرنظر ریاست جمهوری اسلامی ایران به سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور پیوست و نهایتاً در سال۱۳۸۱، با مصوبهٔ شورای عالی اداری، «سازمان اسناد ملی ایران» از سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور منتزع شد و با کتابخانهٔ ملی ادغام شد و به «سازمان اسناد و کتابخانهٔ ملی جمهوری اسلامی ایران» تغییر نام پیدا کرد.خطای یادکرد: برچسب <ref> نامعتبر؛ نام‌های نامعتبر، مثلاً بیش از اندازه

کارکردها

وظایف و فعالیت‌های کتابخانهٔ ملی

مطابق اساسنامهٔ جدید، کتابخانهٔ ملی، کتابخانهٔ مادر شناخته شده و نقش اصلی در انجام امور مربوط به کتابداری و اطلاع‌رسانی به آن سپرده شده‌ است. برنامه‌های فعلی کتابخانهٔ ملی را می‌توان بر دو پایه استوار دانست:

  • جبران عقب‌ماندگی‌های کتابخانه و رساندن آن به‌حد کتابخانهٔ ملی واقعی در شأن نظام جمهوری اسلامی ایران و متناسب با ویژگی‌ها و شرایط اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی کشور
  • آماده‌سازی کتابخانهٔ ملی برای برداشتن گام‌های اساسی به‌سوی رشد و توسعهٔ مجموعهٔ کشور و مرتفع‌نمودن نیازهای آینده و نسل‌های بعدی[۸]

در اساسنامهٔ جدید، شش حوزهٔ اصلی فعالیت برای کتابخانه تعیین ‌شده ‌است:

گردآوری منابع

کتابخانهٔ ملی ملزم به گردآوری و حفظ منابع با مشخصات زیر است:

  • تمامی آثار مکتوب و غیرمکتوب منتشرشده در داخل کشور، اعم از کتاب، نشریه، جزوه، خبرنامه، پوستر، نقشه، نوارهای صوتی و تصویری، مدارک دیجیتالی و نظایر آن (تمـام مؤسسات انتشاراتی، نشریات ادواری و تولیدکنندگان منابع دیداری و شنیداری، برطبق قـانـون مـؤظـف‌اند دو نسخـه از محصـولات خـود بـه کتابخانه ملّی بفرستند.)
  • آثار منتشرشده در خارج از ایران در حوزهٔ مطالعات ایرانی و اسلامی به‌زبان‌های غیرفارسی به‌ویژه انگلیسی و عربی و همچنین تمام آثار منتشرشده به‌زبان فارسی (کتابخانه ملّـی از طریق ثبت سفارش نسبت به خریداری آثارمنتشره در خارج کشور اقدام می‌کند.)
  • منابع مرجع و معتبر در موضوعات گوناگون به زبان‌های غیرفارسی به‌ویژه انگلیسی و عربی

بدین‌منظور، دو کمیته به نام‌های کمیتهٔ خرید نسخه‌های خطی و کمیتهٔ خرید منابع (غیرخطی) نسبت به ارزش‌گذاری و خرید مجموعه‌های ارائه‌شده به کتابخانه اقدام می‌کنند.خطای یادکرد: برچسب بازکنندهٔ <ref> بدشکل است یا نام بدی دارد

سازماندهی

در اجرای این وظیفه، کارهای گوناگونی چون فهرست‌نویسی، رده‌بندی، نمایه‌سازی و چکیده‌نویسی منطبق‌با استانداردهای بین‌المللی انجام می‌شود. از سال۱۳۷۷ تمام ناشران ملزم به فهرست‌نویسی پیش از انتشار (فیپا) برای کتاب‌ها شدند. علاوه‌بر این، کتابخانه عهده‌دار تخصیص شمارهٔ استاندارد بین‌المللی پیایندها (شاپا) و نیز شمارهٔ استاندارد بین‌المللی کتابخانه‌ها (شابکا) به متقاضیان است.خطای یادکرد: برچسب بازکنندهٔ <ref> بدشکل است یا نام بدی دارد
فهرست‌نویسی در کتابخانه‌ٔ ملی برای منابع کتابی (چاپی)، منابع غیرکتابی (پایان‌نامه‌ها، گزارش‌ها و طرح‌های پژوهشی، منابع دیداری و شنیداری و ...) و پیایندها (نشریات ادواری) موجود در کتابخانهٔ ملی انجام می‌شود. در راستای سازماندهی، کتابخانهٔ ملی به تکمیل و تصحیح بانک کتاب‌شناسی ملی و بانک مستندات (شامل عنوان‌های سرموضوعی، مستند مشاهیر و اسامی مؤلفان فارسی و لاتین، مستند تنالگان‌ها و سازمان‌ها) به دو صورت لوح فشرده و پیوسته (آن‌لاین) در وبگاه سازمان نیز می‌پردازد. تدوین منابع مرجع فهرست‌نویسی شامل دستنامه‌های فهرست‌نویسی، گسترش‌های رده‌بندی و مانند آن‌ها هم از دیگر فعالیت‌های سازمان است.خطای یادکرد: برچسب بازکنندهٔ <ref> بدشکل است یا نام بدی دارد

اشاعهٔ اطلاعاتخطای یادکرد: برچسب بازکنندهٔ <ref> بدشکل است یا نام بدی دارد

رئوس فعالیت‌های کتابخانهٔ ملی در این حوزه به قرار زیر است:

  • ارائهٔ خدمات گوناگون در زمینهٔ اطلاع‌رسانی به مراجعان
  • انتشار طیف گسترده‌ای از منابع در موضوعاتی چون کتابداری و اطلاع‌رسانی، نسخه‌های خطی، کتاب‌شناسی‌ها، ایران‌شناسی، اسلام‌شناسی و ارائهٔ ابزارها و استانداردهای لازم برای کتابخانه‌ها و مباحث مربوطه.
  • عرضهٔ دو بانک اطلاعاتی مهم به نام‌های «کتاب‌شناسی ملی ایران» و «نمایهٔ ملی ایران» در قالب چاپی و لوح فشرده
  • راه‌اندازی سایت اینترنتی کتابخانهٔ ملی به‌نشانیِ www.nlai.ir و عرضهٔ اطلاعات کتابشناختی انواع منابع و آثاری که کتابخانهٔ ملی به‌نحوی سازماندهی نموده است.
ورودی تالارهای کتابخانه

پژوهشخطای یادکرد: برچسب بازکنندهٔ <ref> بدشکل است یا نام بدی دارد

پژوهش در کتابخانهٔ ملی به‌منظور اعتلا و بهبود فعالیت‌های علم اطلاعات و دانش‌شناسی کشور انجام می‌گیرد. برخی از فعالیت‌های پژوهشی کتابخانه به‌شرح زیر است:

  1. تدوین راهنماها و استانداردهای لازم برای انواع کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رسانی به‌صورت استانداردهای کتابخانه‌های دانشگاهی، استانداردهای کتابخانه‌های تخصصی، استانداردهای کتابخانه‌های مدارس، استانداردهای کتابخانه‌های زندان، راهنمای کتابخانه‌های ایران و مانند آن. از جملهٔ راهنماها می‌توان به «راهنمای روزنامه‌ها و مجله‌های ایران» اشاره کرد. این راهنمـا که هر سال منتشر می‌شود، فهرست الفبایی همراه‌با مشخصات کامل از روزنامه‌ها و نشریات ادواری است که در ایران منتشر شده و به کتابخانه ملّی رسیده است.
  2. انجام پژوهش‌های کاربردی و بنیادی و حمایت از پژوهش‌هایی که در حوزهٔ علم اطلاعات و دانش‌شناسی و ایران‌شناسی و اسلام‌شناسی. این طرح‌های پژوهشی پس از تصویب در شورای پژوهشی به‌اجرا درمی‌آید. طرح‌های پژوهشی در دست اجرای اداره‌کل پردازش و سازماندهی شامل طرح پژوهشی RDA و FRBR، طرح گسترش ردهٔ حقوق ایران، طرح گسترش ردهٔ جغرافیای ایران، طرح گسترش ردهٔ Z است.
  3. پدید‌آوردن و تدوین و تالیف ابزار و منابع لازم برای تسهیل فعالیت‌های علم اطلاعات و دانش‌شناسی کشور مانند تدوین سرعنوان‌های موضوعی فارسی، فهرست مستند مشاهیر، اصطلاحنامه سه زبانهٔ «اصفا»، مارک ایران، گسترش رده‌بندی (رده‌بندی مربوط به زبان، ادبیات و تاریخ ایران، اسلام، فلسفه، حقوق و نظایر ایران) در دو رده‌بندی کنگره و دیویی. در ادامه برخی از این آن‌ها توضیح داده می‌شود:
  • سرعنوان‌های موضوعی فارسی: این اثـر دربرگیرندهٔ شکل مستنـد موضوعات مطروحه در کتاب‌های منتشر شده در داخل ایران است. تاکنون سه ویرایش از آن به‌چاپ رسیده است.
  • فهرست مستند اسامی مشاهیر و مؤلفان: نـام صحیح و تاریخ تولد یا فوت افراد سرشناس، نویسندگان و مترجمانی که کتابی از ایشان یا راجع به ایشان در ایران منتشـر شـده بـاشـد را می‌توان در این اثر یافت. به‌عبارت‌دیگر این اثر مانند سرعنوان‌های موضوعی فارسی است و پشتوانهٔ انتشاراتی دارد.
  • سرعنوان‌های موضوعی پزشکی: بـه‌علـت تنـوع و گستردگی موضوعات در علـم پزشکی، سرعنوان‌های این حوزه به‌صورت مبنی جداگانه در دو جلد از جانب کتابخانه ملّی ایران تدوین و منتشر شده است.
  • گسترش‌های رده‌بندی: ازآنجـاکه رده‌بندی‌های مـوجـود در سطح جهان در موضوعات مختص ایران و اسلام، جواب‌گو نیست، کتابخانهٔ ملّی سال‌هاست که به تدوین گسترش‌های مختلفی از رده‌بندی‌های دیویی و کنگره می‌پردازد.
  • گسترش‌های دیویی: تاکنون گسترش رده‌بندی دیویی برای تاریخ ایران، ادبیات ایران، زبان‌های ایران، جغرافیای ایران و اسلام تدوین و منتشر شده است.
  • گسترش‌های کنگره: علاوه‌بر تاریخ، ادبیات و جغرافیای ایران و اسلام با رده‌های فلسفهٔ اسلامی(BBR)، سازمان‌های آموزشی در ایران(LGR)، ادبیات فرانسه(PQ)، ادبیات عربی(PJA) و ادبیات روسی(PG) نیز مطابق با استانداردهای کتابخانهٔ کنگره، گسترش یافته است.
  • تدوین کتاب‌شناسی‌ها و فهرست‌ها: کتاب‌شناسی آذربایجان، کتاب‌شناسی تاریخ ایران، کتاب‌شناسی اطلاعات و ارتباطات، کتاب‌شناسی آداب و رسوم اصفهان، فهرست نسخه‌های خطی پزشکی، فهرست کتب درسی چاپ سنگی، فهرست توصیفی سفرنامه‌های آلمانی ،انگلیسی، روسی و فرانسوی و فهرست نسخه‌های خطی کتابخانهٔ ملّی که تابه‌حال ۲۳ جلد از آن منتشر شده است.
  • دایرةالمعارف کتابداری و اطلاع‌رسانی: این اثر که در زبان فارسی اولین و تنها نمونه به‌شمار می‌رود، در دو جلد و در طی بیش از ده سال، به دست ده‌ها نویسنده و پژوهشگر در حوزه‌های مختلف علم کتابداری، اطلاع‌رسانی و نسخه‌شناسی نوشته شده است. جلد اول آن از حرف «آ» تا «ژ» در سال۱۳۸۱ و جلد دوم آن از حرف «س» تا «ی» در سال۱۳۸۵ منتشر شده است.
  • احیای نشریات قدیمی: از ابتـدای دههٔ۷۰، کتابخانهٔ ملّی اقدام به تجدیدچاپ پاره‌ای از نشریات قدیمی و نایاب مربوط به دورهٔ قاجار نمود که تاکنون عناوین زیر از این مجموعه روانهٔ بازار شده است: ثریا، چهره‌نما، حبل‌المتین، پرورش، حکمت، شمس‌الحدید، مفتاح‌الظفر، ادب (مشهد/ تهران/ تبریز)، اطلاع، ناصری، معارف، فلاحت مظفری، فرهنگ اصفهان، مظفری، حفظ‌الصحه، وطن، ندای وطن، عدالت، کمال (ایران/ مصر)، خلاصه‌الحوادث، صبح صادق، شاهنشاهی، مجموعهٔ اخلاق، ایران نو، نخستینه‌های مطبوعات دورهٔ قاجار، روزنامهٔ وقایع اتفاقیه، روزنامهٔ دولت علیهٔ ایران، روزنامهٔ دولتی، روزنامهٔ ايران، روزنامهٔ ایران سلطانی، روزنامهٔ انجمن تبریز، ۲۲۵۷ شمارهٔ روزنامهٔ ایران در قالب لوح فشرده

آموزش

در دههٔ هفتاد با تأسیس مرکز آموزش عالی کتابداری در دو مقطع کاردانی و کارشناسی کتابداری و اطلاع‌رسانی، دانشجویانی مشغول به تحصیل شدند. آموزش‌های ضمن خدمت برای کارکنان کتابخانهٔ ملی و کتابداران سایر سازمان‌ها، از دیگر برنامه‌های آموزشی اجراشده است.خطای یادکرد: برچسب بازکنندهٔ <ref> بدشکل است یا نام بدی دارد

وظایف و فعالیت‌های سازمان اسناد

سازمان اسناد کشور یا آرشیو ملی نیز اهداف خود را در قالب فعالیّت‌های زیر انجام می‌دهد:

فراهم‌آوری و ارزشیابی اسناد

بخش عمدهٔ گردآوری اسناد، از طریق دریافت اسناد راکد بایگانی وزارتخانه‌ها، سازمان‌های دولتی و وابسته به دولت، شرکت‌ها و سایر موسسه‌ها و همچنین از طریق دریافت از خاندان‌های قدیمی و شخصیت‌های تاریخی، با روش‌های گوناگون (خریداری، اهدا، وقف و امانت) صورت می‌گیرد. ادارهٔ کل شناسایی و فراهم‌آوری اسناد ملی در مجموعه تشکیلات سازمان، نقش ورودی اصلی اسناد به معاونت اسناد و نیز بایگانی راکد کل کشور (نگهداری اسناد قبل از ورود به آرشیو) را ایفای می‌کند و از ادغام دو مدیریت، اسناد پیش‌آرشیوی و هماهنگی و ارزشیابی اسناد در سال۱۳۸۵ تشکیل شد و در قالب سه اداره و یک گروه فعالیت دارد که عبارت‌اند از: ادارهٔ ارزشیابی اسناد، ادارهٔ شناسایی و گردآوری اسناد (خرید و اهدا)، ادارهٔ مخازن و اطلاع‌رسانی اسناد عمومی و گروه پیش‌آرشیوی.خطای یادکرد: برچسب بازکنندهٔ <ref> بدشکل است یا نام بدی دارد

نظارت و پیگیری

شامل نظارت بر امحای اوراق زاید دستگاه‌های اداری کشور براساس ضوابط مربوط، تهیه و تدوین مقررات، ضوابط و معیارهایی که وزارتخانه‌ها و مؤسسه‌های دولتی و وابسته به دولت باید در تنظیم و ضبط و نگهداری اسناد و پرونده‌های خود رعایت نمایند و همچنین تهیه و تدوین ضوابط و استانداردهای لازم جهت فهرست‌نویسی، نمایه‌سازی و اسکن اسناد است و نیز ابلاغ آن‌ها به همهٔ واحدهای اسنادی دستگاه‌های کشور.خطای یادکرد: برچسب بازکنندهٔ <ref> بدشکل است یا نام بدی دارد

سازماندهیخطای یادکرد: برچسب بازکنندهٔ <ref> بدشکل است یا نام بدی دارد

دریافت و تنظیم و فهرست‌نویسی توصیفی و تحلیل اسناد، آماده‌سازی و مرمت اسناد با آخرین دستاوردهای علمی در زمینهٔ حفاظت و آسیب‌شناسی و ترمیم آسیب‌های فیزیکی و شیمیایی و نیز هماهنگی و ارزشیابی اسناد، از فعالیت‌های این حوزه است.
تنظیم و توصیف اسناد:
فعالیت تنظیم و پردازش اسناد در ادارهٔ کلی به‌همین نام انجام می‌پذیرد. ازآنجاکه تبدیل داده‌های خام به اطلاعات پردازش شده، گام اصلی درتسهیل فرایند بازیابی اطلاعات است و موجب افزایش دقت و سرعت بازیابی می‌شود، وظیفهٔ اصلی این مدیریت، پردازش و ذخیره‌سازی داده‌هاست؛ آن‌هم به گونه‌ای که کاربران به بهترین و ساده‌ترین روش ممکن به اطلاعات دسترسی پیدا کنند. تنظیم و توصیف اسناد، براساس استانداردهای جهانی آرشیو، به‌ویژه دو اصل «احترام به منشأ اسناد» و «حفظ نظم و ترتیب اولیه» و با لحاظ‌کردن ویژگی‌های فرهنگی و تاریخی ایران و زبان فارسی انجام می‌گیرد.
اسنادی که در مرحلهٔ ارزشیابی، واجد شرایط ارزش نگهداری دائمی تشخیص داده می‌شوند، بنابه اولویت‌های از پیش تعیین شده که عمدتاً برپایهٔ دو عنصر اهمیت و قدمت است به بخش ضدعفونی ارسال و سپس به واحد تنظیم و پردازش منتقل می‌شوند و با درنظرگرفتن نوع اسناد (متنی و غیرمتنی)، به گروه‌های ذیربط ارسال می‌شوند و سپس کارشناسان برنامه‌ریزی و بررسی اسناد، ضمن بررسی و مطالعهٔ محتوای آن‌ها، فهرست موضوعی و توصیفی (محتوایی و فیزیکی) اسناد را در چارچوب عناصر اطلاعاتی مندرج در کاربرگه‌های تنظیم و توصیف، تهیه و در بانک اطلاعاتی سازمان وارد می‌کنند.
مرمت و حفاظت اسناد:
حفظ و نگهداری در ادارهٔ کلی به همین نام در مرکز اسناد صورت می‌گیرد که متشکل از گروه‌ها و ادارت زیر است:

  • آسیب‌شناسی و آزمایشگاه
  • آسیب‌زدایی و مرمت اسناد
  • ادارهٔ میکروفرم‌ها و اسناد دیجیتالی
  • ادارهٔ حفاظت از منابع دیداری و شنیداری.
اهم وظایف حفاظت و نگهداری اسناد
  • آسیب‌زدایی و مرمت تمام اسناد نوشتاری‌غیرنوشتاری آسیب‌دیده قبل از ورود به مخازن و ارائهٔ خدمات مشاوره‌ای در این زمینه‌ها به سایر مراکز
  • ضدعفونی و آفت‌زدایی همهٔ اسناد نوشتاری‌غیرنوشتاری مورد درخواست سایر مراکز اسناد مطابق با مقررات و تعرفه‌های سازمان
  • انجام نمونه‌برداری از اسناد آلوده، کشت بیولوژیک نمونه‌ها و تشخیص نوع آلودگی‌های قارچی
  • بازدید ادواری از مخازن آرشیو جهت کنترل وضعیت حفظ و نگهداری اسناد، کنترل آلودگی مخازن و نمونه‌برداری از هوا
  • انجام فعالیت‌های تخصصی بر روی اسناد آسیب‌دیده به‌منظور لکه‌برداری، بر طرف‌کردن الحاقات اضافی سند یا مرمت‌های غیراصولی، تعیین PH و اسیدزدایی
  • تدوین و نشر نتایج تحقیقات انجام شده در زمینه‌های عوامل آسیب‌رسان شیمیایی و بیولوژیکی به ساختار اسناد و کتب
  • تبدیل اسناد دیداری و شنیداری به فرمت‌های مختلف و تهیهٔ نسخهٔ دیجیتال از آن‌ها و تکثیر اسناد در فرمت‌های مختلف و ایجاد و تعریف استانداردهای مربوط به منابع دیجیتالی و غیردیجیتالی

اشاعهٔ اطلاعات

در این راستا، خدمات به پژوهشگران و محققان، به‌صورت‌های عرضهٔ تصاویر اسناد، ارائهٔ میکروفیلم و میکروفیش، تدوین کتب اسنادی و فصلنامهٔ تحقیقات تاریخی گنجینهٔ اسناد انجام می‌گیرد. برپایی نمایشگاه‌های تخصصی، از دیگر فعالیت‌ها در این زمینه محسوب می‌شود. ادارهٔ کل اطلاع‌رسانی و ارتباطات در مرکز اسناد(شامل گروه اطلاع‌رسانی اسنادی، گروه اطلاع‌رسانی منابع دیداری و شنیداری، گروه ارتباطات آرشیوی و ادارهٔ مخازن آرشیوی) مسئول انجام این وظیفه است. گردآوری اطلاعات مستند تاریخی، از طریق انجام مصاحبه با شخصیت‌های مؤثر در تاریخ معاصر ایران و نظارت بر اجرای پروژه‌های تاریخ شفاهی و انتشار این مصاحبه‌ها از دیگر وظایفی است که در این اداره انجام می‌شود.خطای یادکرد: برچسب بازکنندهٔ <ref> بدشکل است یا نام بدی دارد

پژوهش

تحقیقات متنوعی برپایهٔ اسناد موجود به‌منظور کشف نکات مبهم تاریخی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی خصوصاً مربوط به دوره‌های قاجار و پهلوی صورت می‌گیرد که تا کنون در این زمینه‌ها ۸۰ عنوان کتاب منتشر شده است. روش‌های مختلف طبقه‌بندی، حفظ و نگهداری اسناد و ارائهٔ روش‌های منطبق با استانداردهای جهانی از دیگر موضوعات پژوهشی است.خطای یادکرد: برچسب بازکنندهٔ <ref> بدشکل است یا نام بدی دارد

آموزش

طیف گسترده‌ای از آموزش‌های تخصصی مربوط به اسناد در این حوزه ارائه می‌شود؛ مانند سند‌شناسی و سند‌خوانی، آشنایی با آرشیوهای بزرگ ایران و جهان، کارشناسی بررسی اسناد و مدارک، ویراستاری متون تاریخی، مرمت اسناد و ... .خطای یادکرد: برچسب بازکنندهٔ <ref> بدشکل است یا نام بدی دارد

فعالیت‌های منطقه‌ای و استانی

سوابق و اوراق فراوانی در استان‌ها وجود دارد که دائماً می‌باید ارزشیابی و ساماندهی شود تا در اختیار دانش‌پژوهان هر استان قرار گیرد و زمینهٔ اجرای عدالت اجتماعی و ایجاد فرصت‌های برابر برای همهٔ مردم کشور در دستیابی به اطلاعات‌ اسنادی فراهم آید. به‌منظور جلوگیری از تمرکز اسناد منطقه‌ای در مرکز و ایجاد تسهیلات برای پژوهشگران و محققین و نیز جمع‌‌آوری و سامان‌بخشی به اسناد بومی، در مناطق‌ مختلف کشور واحدهای آرشیوی استانی با وظایف کلی سازمان ایجاد شده است. این‌ واحدها تاکنون در استان‌های آذربایجان شرقی، اصفهان، بوشهر، خراسان رضوی، سیستان و بلوچستان، فارس، کرمان، گیلان، همدان، مازندران و یزد تأسیس و شروع به‌کار کرده‌اند و درنظر است در استان‌های مستعد دیگر کشور نیز بنابه‌ضرورت توسعه یابند.خطای یادکرد: برچسب بازکنندهٔ <ref> بدشکل است یا نام بدی دارد

پیایندها در کتابخانهٔ ملی

فرهنگستان زبان و ادب فارسی اصطلاح «پیایند» را برای نامیدن نشریات ادواری برگزیده‌ است. در دنیای جدید، پیایندها به ابزار سنجش میزان حمایت سازمان‌ها از تحقیق تبدیل شده‌اند و سازمان‌هایی که به طور جدی از برنامه‌های تحقیقاتی علمی حمایت می‌کنند، بخش اعظم بودجهٔ تهیهٔ مواد را به پیایند‌ها اختصاص می‌دهند.خطای یادکرد: برچسب <ref> نامعتبر؛ نام‌های نامعتبر، مثلاً بیش از اندازه
بخش نشریات کتابخانهٔ ملی دارای دو مخزن در طبقات منفی یک و منفی دو ساختمان کتابخانه است.[۹] تالار پیایندهای کتابخانهٔ ملی (تالار خواجه‌نصیرالدین طوسی) نیز در طبقهٔ منفی یک ساختمان در ضلع غربی قرار دارد. در این بخش، غنی‌ترین مجموعهٔ پیایندهای منتشرشده از ابتدای پیدایش مطبوعات در ایران تا به امروز گردآوری و نگه‌داری می‌شود. در دو دههٔ اخیر این گروه با دریافت بیش از ۳۵۰۰ عنوان پیایند جاری (فارسی، عربی، لاتین و ...) اعم از مجله، روزنامه، هفته‌نامه، گاهنامه، خبرنامه، نشریات رایزنی و دانشجویی و ...، سعی دارد کل پیایندهای جاری منتشرشده در کشور را جمع‌آوری کند.خطای یادکرد: برچسب <ref> نامعتبر؛ نام‌های نامعتبر، مثلاً بیش از اندازه نشریات موجود در گروه به سه زبان فارسی (اردو، پشتو، ترکی، کردی و..)، عربی و لاتین (فرانسوی، آلمانی، انگلیسی، ارمنی و...)، بالغ بر ۲۳۵۰۰ عنوان است.[۱۰]
یکی دیگر از مهم‌ترین منابع قابل دسترس در این بخش، راهنمای الکترونیکی نشریات رایگان در وب است. این راهنما شامل بیش از ۲۵۰ عنوان مجلهٔ علمی، پژوهشی و داوری‌شدهٔ معتبر الکترونیکی رایگان است. با استفاده از این راهنما، کاربران می‌توانند با انتخاب عنوان مجلهٔ مورد نظر خود، به راحتی به سایت وب مجلات علمی مراجعه کنند و به مطالعهٔ شمارهٔ جاری یا آرشیو مجلات دلخواه خود بپردازند.خطای یادکرد: برچسب <ref> نامعتبر؛ نام‌های نامعتبر، مثلاً بیش از اندازه

گنجینهٔ ارزشمند میراث مکتوب

وظایف گروه اطلاع‌رسانی پیایندهاخطای یادکرد: برچسب <ref> نامعتبر؛ نام‌های نامعتبر، مثلاً بیش از اندازه

  • دریافت، تنظیم، جایگزینی، حفظ و نگه‌داری پیایندها بر اساس ضوابط و دستورالعمل‌های مصوب کتابخانهٔ ملی
  • همکاری در تهیه و تدوین ضوابط و دستورالعمل‌های گسترش مجموعه پیایندهای کتابخانه، ابزارها و نظام‌های کنترل ورودی و خروجی و بازیابی دستی و رایانه‌ای و نیز فرمت‌های لازم برای پردازش و سازماندهی پیایندها
  • انجام خدمات مشاورهٔ مرجع و اطلاع‌رسانی پیایندهای موجود در کتابخانه
  • پیگیری کسری پیایندها و ایجاد ارتباط مناسب برای تحویل به موقع انواع پیایندها
  • همکاری در بازتولید و تجدید چاپ پیایندهای نفیس و نادر کتابخانه
  • همکاری در پژوهش‌های و مطالعات پیایندی و نمایه‌سازی مقالات و محتوای پیایندهای کتابخانه و انتشار نمایهٔ ملی
  • شرکت در نمایشگاه‌ها، همایش‌ها و دیگر نشست‌های مرتبط با پیایندها و مطبوعات در سطوح ملی و منطقه‌ای

شورای سازماندهی و اطلاع‌رسانی میراث مطبوعات کشور

سازمان اسناد و کتابخانهٔ ملی در پاییز ۱۳۸۴، شورایی با این عنوان تشکیل داد. دو محور اصلی فعالیت‌های این شورا عبارتند از: نخست، ایجاد وحدت رویهٔ معیارمند در گردآوری، سازماندهی و اشاعهٔ اطلاعات مطبوعات ایران و دوم، گردآوری و تکثیر دوره‌های نشریه‌های نایاب و کمیاب چاپ ایران و جهان به زبان فارسی و ارسال اینگونه نشریه‌ها به ۲۰ کتابخانهٔ معتبر کشور به منظور غنای هر چه بیشتر مجموعه‌ها و استفادهٔ محققان و علاقه‌مندان.خطای یادکرد: برچسب <ref> نامعتبر؛ نام‌های نامعتبر، مثلاً بیش از اندازه

کتابخانهٔ ملی و فهرست‌نویسی نسخ خطی

بر خلاف شیوهٔ فهرست‌نویسی کتاب‌های چاپی در کشور-که در آن از یک رویهٔ واحد پیروی می‌شود- برای فهرست‌نویسی نسخ خطی دیدگاه‌ها و روش‌های متفاوتی وجود داشته و دارد. کتابخانهٔ ملی، به عنوان یکی از مجموعه‌های غنی نسخ خطی در ایران، با دارا بودن بیش از ۲۵ جلد فهرست چاپ‌شده از مجموعهٔ خود، دارای جایگاهی والا و ارزشمند در میان کتابخانه‌های کشور است؛ ولی با نگاهی به فهرست‌های آن، تفاوت‌هایی در کار استادان پیشکسوت و نسل بعدی به چشم می‌خورد. شیوه‌های فهرست‌نویسی در ایران را می‌توان در موارد زیر برشمرد:[۱۱]

شیوهٔ سنتی

این شیوه از سدهٔ دوم و سوم هجری در بین دانشمندان اسلامی رواج داشت و در آن، بیشتر تاکید بر تهیهٔ فهرست‌های سیاهه‌مانند (برشمردن آثار) بوده است. از نمونه‌های اولیه‌ٔ این شیوه، «الفهرست» ابن ندیم و از نمونه‌های متاخر آن «الذریعه الی تصانیف‌الشیعه» اثر شیخ آقابزرگ طهرانی است.خطای یادکرد: برچسب بازکنندهٔ <ref> بدشکل است یا نام بدی دارد

شیوهٔ میانه

این شیوه، از نظر ویژگی فهرست‌نگاری، از سال ۱۳۰۵ با انتشار اولین جلد از فهرست کتاب‌های کتابخانهٔ آستان قدس رضوی شروع شد. فهرست‌ها در کار تمام فهرست‌نگاران این شیوه از جمله عبدالله انوار، علینقی منزوی و احمد منزوی، در کلیت مربوط به ذکر دو بخش کتاب‌شناسی و نسخه‌شناسی، دارای وجوه مشترکی می‌باشند، اما در ریزه‌کاری و تقدم و تاخر فیلد‌های اطلاعاتی، تعداد فیلدهای ضروری که برای هر بخش از کتاب‌شناسی و نسخه‌شناسی باید ذکر گردد و میزان تفصیل هر فیلد، هماهنگی وجود ندارد و هر فهرست‌نویس اسلوب خاص خود را دنبال می‌کند. در این روش، اطلاعات ثابت، معین و غیرقابل تغییر در کتاب خطی خاص، جزء بخش کتاب‌شناسی است؛ مانند مطالبی دربارهٔ عنوان، زبان، موضوع و مولف. اطلاعات غیرثابت، نسبت به نسخه‌های متعدد از کتاب خاشناسی محسوب می‌شود؛ مانند مطالبی دربارهٔ کاغذ، تعداد و اندازهٔ اوراق، نوع خط و تعداد سطور. فهرست‌نگاران این شیوه، که اکثریت فهرست‌نگاران دورهٔ معاصر ایران را تشکیل می‌دهند، می‌توان به عبدالله انوار، احمد منزوی و علینقی منزوی اشاره کرد.خطای یادکرد: برچسب بازکنندهٔ <ref> بدشکل است یا نام بدی دارد

شیوهٔ مدرن

نقطهٔ آغاز شیوهٔ نوین را می‌توان در کار کتابخانهٔ ملی مشاهده کرد. برخی از ویژگی‌های این شیوه عبارتند از: مستند کردن موضوعات و اسامی، سرشناسه قرار گرفتن پدیدآور به جای عنوان کتاب و اختصاص شناسهٔ افزوده به کاتب. در شیوهٔ مدرن، لزوما تقسیم دورهٔ میانه حفظ نشده و نمی‌شود، بلکه هر برگهٔ فهرست‌نویسی می‌تواند متشکل از سه بخش باشد: کتاب‌شناسی، نسخه‌شناسی و تحلیل موضوعی. از فهرست‌نگاران این شیوه می‌توان به حبیب‌الله عظیمی، ضمیره امیری و رضا خانی‌پور اشاره کرد.خطای یادکرد: برچسب بازکنندهٔ <ref> بدشکل است یا نام بدی دارد

ایران‌شناسی و اسلام‌شناسی در کتابخانهٔ ملی

مجموعهٔ اولیهٔ کتابخانهٔ ملی

انگیزهٔ تاسیس کتابخانهٔ ملی بی‌ارتباط با مسئلهٔ ایران‌شناسی نیست. در کنگرهٔ جهانی فردوسی در تهران به سال ۱۳۱۳ شمسی، ایران‌شناسانی که به ایران آمده بودند، کتاب‌هایشان را هم با خود آورده بودند که هدیه کردند. قرار شد این کتاب‌ها در تالاری به نام «تالار فردوسی»، به نمایش گذاشته شود تا بعداً به یکی از کتابخانه‌ها منتقل شود. سه سال بعد کتابخانهٔ ملی ایران تاسیس شد. مجموعهٔ اولیهٔ کتابخانهٔ ملی-که در حوزهٔ ایران‌شناسی، مجموعه‌ای غنی بود- عبارت بود از:

  • کتابخانهٔ دارالفنون
  • کتابخانهٔ معارف
  • کتابخانهٔ سلطنتی
  • کتاب‌های هدیه‌شده از طرف ایران‌شناسان غربی در کنگرهٔ جهانی فردوسی
  • کتابخانهٔ بانک استقراضی روس که کتاب‌های خوبی به زبان‌های روسی، آلمانی و فرانسه داشت.
  • کتاب‌های آلمانی که مدتی بعد، هیتلر به دولت ایران هدیه کرد.[۱۲]

تاسیس بخش ایران‌شناسی و اسلام‌شناسی

در سال ۱۳۴۱ در زمان ریاست ایرج افشار، کلیهٔ کتاب‌های ایران‌شناسی از میان قفسه‌ها بیرون کشیده شد و در محلی جداگانه قرار گرفت و برای اولین بار، بخش «ایران‌شناسی» در کتابخانهٔ ملی تاسیس شد، البته بدون اینکه وظیفه و هدف خاصی برای آن در نظر گیرند. بعد از انقلاب، چند مجموعهٔ مهم ایران‌شناسی از جمله مجموعهٔ کتابخانهٔ پهلوی و مجموعهٔ دکتر شادمان به کتابخانهٔ ملی منتقل شد.خطای یادکرد: برچسب بازکنندهٔ <ref> بدشکل است یا نام بدی دارد
در تمام کتابخانه‌های ملی جهان، وظیفه‌ای مبنی بر تهیه و گردآوری کتاب‌های راجع به آن کشور که به هر زبانی در سراسر جهان منتشر می‌شود، تعریف شده است؛ اما در کتابخانهٔ ملی ایران، تصریح به این وظیفه نه در آن ابتدا، بلکه حدود ۵۰ سال بعد، در سال ۱۳۶۹، در اساسنامه گنجانده شد. کتابخانهٔ ملی پس از تاسیس، خط مشی و بودجهٔ خاصی برای تهیهٔ کتاب‌های ایران‌شناسی نداشت و کتاب‌های موجود در این زمینه، در کنار بقیهٔ کتاب‌‌ها در قفسه‌ها قرار داشت.خطای یادکرد: برچسب بازکنندهٔ <ref> بدشکل است یا نام بدی دارد
در اواخر دههٔ هفتاد و اوایل دههٔ ۸۰ شمسی، بالاخره گشایشی در بودجهٔ ارزی کتابخانه به عمل آمد و کتابخانه توانست تعداد چشمگیری از کتاب‌های مربوط به ایران و اسلام را، که اکثراً به زبان‌های انگلیسی و عربی بودند، خریداری کند. طبق اساسنامهٔ سال ۱۳۶۹ کتابخانهٔ ملی، «مرکز ایران‌شناسی و اسلام‌شناسی» تاسیس شد و در سال ۱۳۸۵، تالار ایران‌شناسی و اسلام‌شناسی به نام «تالار مطهری» در ساختمان جدید کتابخانه افتتاح شد.خطای یادکرد: برچسب بازکنندهٔ <ref> بدشکل است یا نام بدی دارد

مجموعهٔ حاضر منابع و ساختار بخش ایران‌شناسی و اسلام‌شناسی

مجموعهٔ ایران‌شناسی و اسلام‌شناسی کتابخانهٔ ملی اگرچه غنی‌ترین مجموعه در نوع خود در ایران است، اما تا رسیدن به مجموعه‌ای نسبتاً کامل و روزآمد راهی دراز در پیش دارد. البته کتابخانه در زمینهٔ سازماندهی کتاب‌های موجود، توفیق تمام داشته است. فهرست‌نویسی این کتاب‌ها به شیوه‌ای بدیع و با اصالت بخشیدن به خط و زبان فارسی، بی‌تردید یکی از موفقیت‌های بزرگ کتابخانهٔ ملی است.خطای یادکرد: برچسب بازکنندهٔ <ref> بدشکل است یا نام بدی دارد
در سال ۱۳۸۵ با تصویب نمودار سازمانی جدید، بخش ایران‌شناسی و اسلام‌شناسی در قالب دو گروه اطلاع‌رسانی و پژوهش به فعالیت خود ادامه داد. در بخش اطلاع‌رسانی فعالیت‌هایی مانند دریافت و تنظیم و نگه‌داری منابع این حوزه، شناسایی منابع مرتبط جهت سفارش خرید، برقراری ارتباط و ایجاد شبکه‌های لازم میان مراکز ایران‌شناسی و اسلام‌شناسی داخلی و خارجی، و در بخش پژوهشی، وظایفی از قبیل تالیف، ترجمه، تحقیق و آماده‌سازی متون، تهیه و تدوین واژه‌نامه و کتاب‌شناسی و شناسایی مراکز پژوهشی ایران‌شناسی و اسلام‌شناسی و شرکت در تحقیقات بین‌المللی مرتبط انجام می‌شود.[۱۳]
از جمله مجموعه‌های ارزشمند بخش ایران‌شناسی و اسلام‌شناسی می‌توان به مجموعهٔ سفرنامه‌های موجود در کتابخانهٔ ملی اشاره کرد که قدمت برخی از آن‌ها گاهی به ۴۰۰ سال پیش می‌رسد. سفرنامهٔ «سر آنتونی شرلی» که در سال ۱۶۱۳ م. در لندن منتشر شد(قدیمی‌ترین سفرنامهٔ مجموعه)، سفرنامهٔ فرانسوی «پیتر دلاواله» (چاپ ۱۶۶۲ م.) و سفرنامه‌های «شاردن»(چاپ‌های ۱۷۲۶ و ۱۸۱۱ م.)، «ژان پاتیست تاورنیه»(۱۶۸۱ م.)، «آدام اولئاریوس»(۱۶۶۲ م.)، «جان بل»(۱۷۶۳ م.) و ... اشاره نمود. در بخش روسی یک نسخه از معاهدهٔ ترکمن‌چای موجود است که ترجمهٔ فرانسهٔ آن همراه متن روسی آورده شده است که تاریخ دقیق آن معلوم نیست اما مسلماً به دههٔ ۱۸۲۰ تعلق دارد. در بخش آلمانی نیز یک قرآن به این زبان با ترجمهٔ «تئودور آرنولد» وجود دارد که در ۱۷۴۶ در شهر لمگو آلمان چاپ شده است. ترجمهٔ گلستان سعدی به آلمانی از «آدام اولئاریوس» که در ۱۶۶۰ میلادی چاپ شده است هم از دیگر آثار قابل ذکر است. خطای یادکرد: برچسب بازکنندهٔ <ref> بدشکل است یا نام بدی دارد

ریاست کتابخانهٔ ملی از آغاز تا امروز

آشنایی با روسای کتابخانهٔ ملی بخشی از آشنایی با کتابخانهٔ ملی است. کتابخانه از لحاظ سازمانی درگیر تحولات بسیار بوده است. به همین دلیل، گاه مدیر کل داشته و گاه هم رئیس و هم مدیر کل. به استثنای دکتر مهدی بیانی که مدت بیست‌وچند سال ریاست کتابخانه را بر عهده داشته، بقیه زمان کوتاهتری را به خود اختصاص داده‌اند. قبل از دورهٔ فعلی و ریاست اشرف بروجردی، افراد زیر عهده‌دار ریاست کتابخانهٔ ملی بوده‌اند.[۱۴]

مهدی بیانی (۱۲۸۵-۱۳۴۶ ش.)

بنیانگذار و نخستین رئیس کتابخانهٔ ملی ایران که از سوم شهریور ۱۳۱۶ تا ۱۳ خرداد ۱۳۴۰ عهده‌دار ریاست کتابخانه بود. بیانی دارای مدرک دکترای زبان و ادبیات فارسی از دانشگاه تهران به سال ۱۳۲۵ شمسی بود. او از سال ۱۳۳۵ تا زمانی که چشم از جهان فرو بست، در سمت مدیر کل کتابخانهٔ ملی فعالیت می‌کرد و نیز رئیس کتابخانهٔ سلطنتی بود. او دارای نشان درجهٔ ۵ و درجهٔ ۴ همایون بود. از بیانی، کتاب‌ها و مقالات متعدد در زمینهٔ فلسفه، خوش‌نویسی و کتابداری به جا مانده است؛ از جمله: «دو رساله از سهروردی»، ۱۳۱۷؛ «نمونهٔ خطوط خوش کتابخانهٔ ملی»، ۱۳۲۸؛ «کارنامهٔ بزرگان ایران»، ۱۳۴۰؛ «کتاب‌شناسی کتاب‌های خطی»، ۱۳۵۳.خطای یادکرد: برچسب بازکنندهٔ <ref> بدشکل است یا نام بدی دارد

برخی از فعالیت‌های فرهنگی و اجتماعیخطای یادکرد: برچسب بازکنندهٔ <ref> بدشکل است یا نام بدی دارد

  • صاحب امتیاز نشریهٔ پیام نوین(۱۳۳۷ تا ۱۳۴۶)
  • مدیر و استاد کتابداری در نخستین دورهٔ کوتاه‌مدت کتابداری(۱۳۱۷)
  • استاد هنر در وزارت پیشه و هنر(۱۳۲۰-۱۳۲۱) و استاد دانشکدهٔ ادبیات دانشگاه تهران
  • کارشناس و عضو کمیسیون انتخاب و تعیین قیمت کتب خطی و چاپی

علی‌اصغر شمیم (۱۲۸۲-۱۳۴۵ ش.)

دکتر بیانی از ۱۳۱۶ تا ۱۳۴۰ ریاست را عهده‌دار بوده و در عین حال، علی‌اصغر شمیم از ۱۳۱۹ تا ۱۳۲۰ رئیس کتابخانه بوده است. علت این است که در این فاصله، دکتر بیانی مامور ریاست ادارهٔ فرهنگ اصفهان می‌شود و شمیم را به جای خود می‌گمارد. علی‌اصغر شمیم استاد دانشکدهٔ ادبیات دانشگاه تهران و دانشکدهٔ پلیس از ۱۳۳۵ تا ۱۳۴۵ بوده است. از جمله آثار او می‌توان به «کردستان: جغرافیا و نژاد و مذهب و تقسیمات؛ ایلات کرد» (۱۳۱۲) و «تاریخ دول معظم» (۱۳۳۸) اشاره کرد.خطای یادکرد: برچسب بازکنندهٔ <ref> بدشکل است یا نام بدی دارد

ناصر شریفی (۱۳۰۴-۱۳۹۲ ش.)

ناصر شریفی، شاعر، مترجم و اولین ایرانی دارای مدرک دکترای کتابداری است. او در سال ۱۳۳۷ شمسی از دانشگاه کلمبیا در رشتهٔ دکترای کتابداری فارغ‌التحصیل شد. شریفی در سال ۱۳۴۰ تا ۱۳۴۱ مدیر کل کتابخانهٔ ملی بود. از دیگر مشاغل او می‌توان به کتابداری و معاونت کتابخانهٔ مجلس شورای ملی (۱۳۲۶-۱۳۳۲)، مسئولیت برنامه‌ریزی یونسکو برای کتابخانه و آرشیو در فرانسه(۱۳۳۸-۱۳۴۰)، ریاست اجرایی اطلاع‌رسانی و تعلیم و تربیت یونسکو در فرانسه(۱۳۴۱-۱۳۴۲)، مسئولیت آموزش و مواد آموزشی، آمار و کتابخانه‌های عمومی و مدارس ایران در آموزش و پرورش(۱۳۴۰-۱۳۴۱)، تاسیس و ریاست کتابخانه و مرکز اطلاع‌رسانی بین‌المللی دانشگاه پیتسبورگ-پنسیلوانیا(۱۳۴۳-۱۳۴۵)، ریاست خدمات کتابداری بین‌المللی منابع آموزشی و خدمات اطلاع‌رسانی در دانشگاه یالتی نیویورک و ریاست بخش مطالعات بین‌المللی و مسائل جهانی اویستربی-نیویورک(۱۳۴۵-۱۳۴۷) و ریاست دانشکدهٔ کتابداری و اطلاع‌رسانی پرات-نیویورک سیتی(۱۳۴۷-۱۳۶۶) اشاره کرد.خطای یادکرد: برچسب بازکنندهٔ <ref> بدشکل است یا نام بدی دارد

شریفی دارای تالیفات بسیاری در زمینهٔ کتابداری به زبان انگلیسی است، مقالات متعددی در مجلات خارجی به چاپ رسانده است و سخنرانی‌هایی نیز در مجامع بین‌المللی کتابداری ایراد کرده است. پایان‌نامهٔ دکترای او مربوط به شیوهٔ فهرست‌نویسی کتاب‌های فارسی بود که هنوز هم (خصوصا قسمت حرف‌نویسی آن) با کمی تعدیل در کتابخانهٔ ملی ایران به کار می‌رود.خطای یادکرد: برچسب بازکنندهٔ <ref> بدشکل است یا نام بدی دارد

برخی از فعالیت‌های فرهنگی و اجتماعیخطای یادکرد: برچسب بازکنندهٔ <ref> بدشکل است یا نام بدی دارد

  • عضو هیأت تحریریهٔ نشریات راه نو، جهان نو، صبا و جنب و جوش (۱۳۲۰-۱۳۲۱)
  • مسئول برگزاری دوره‌ٔ کتابداری در دانشسرای عالی با همکاری ایرج افشار و دین فارنزورث
  • استاد دانشسرای عالی (۱۳۳۹) و دانشگاه پیتسبورگ-پنسیلوانیا (۱۳۴۲-۱۳۴۵)
  • استاد مهمان دانشگاه نیویورک و آموزشگاه آلبانی (۱۳۴۵)
  • استاد مهمان و رئیس افتخاری دانشکدهٔ علوم کتابداری و اطلاع‌رسانی و کامپیوتر دانشگاه پرات و دانشگاه مراکش (مادام‌العمر)
  • رئیس هیأت مشاوران در طرح ساخت کتابخانهٔ ملی ایران (۱۳۵۴)

ایرج افشار (۱۳۰۴-۱۳۸۹ ش.)

استاد افشار از خرداد تا دی‌ماه ۱۳۴۱ ریاست کتابخانهٔ ملی ایران را عهده‌دار بود. او موسس و بانی کتاب‌شناسی در ایران بود. آثار ایرج افشار متجاوز از هزار مقاله و ۲۰۰ عنوان کتاب در زمینهٔ تحقیقات ایرانی است. کتاب «فهرست مقالات فارسی از ۱۳۲۸ تا ۱۳۷۶» از شاهکارهای او به شمار می‌آید.خطای یادکرد: برچسب بازکنندهٔ <ref> بدشکل است یا نام بدی دارد

برخی از فعالیت‌های فرهنگی و اجتماعیخطای یادکرد: برچسب بازکنندهٔ <ref> بدشکل است یا نام بدی دارد

ابراهیم صفا (۱۲۸۵-۱۳۸۷ ش.)

ابراهیم صفا، برادر استاد ذبیح‌الله صفا، از سال ۱۳۴۲ تا ۱۳۴۵ مدیر کل کتابخانهٔ ملی ایران بود. قبل از آن، صفا از سال ۱۳۱۳ کتابدار کتابخانهٔ معارف بود که در بدو تاسیس کتابخانهٔ ملی تا سال ۱۳۱۸ در آنجا به کتابداری مشغول شد و در سال‌های ۱۳۱۸ تا ۱۳۳۵، معاونت کتابخانهٔ ملی را عهده‌دار بود. او جزء اولین کسانی است که در ایران تالیفاتی در زمینهٔ کتابداری به چاپ رساند.خطای یادکرد: برچسب بازکنندهٔ <ref> بدشکل است یا نام بدی دارد

جمشید بهروش

جمشید بهروش از سال ۱۳۴۶ تا ۱۳۵۳ مدیر کل ادارهٔ کتابخانه‌ها و سرپرست کتابخانهٔ ملی ایران بود. او در سال‌های ۱۳۵۲ و ۱۳۵۳ استاد کتابداری کلاس‌های آموزش کتابداری بود. همچنین در سال‌های ۱۳۴۴ و ۱۳۴۵ ریاست ادارهٔ کل موزه‌ها و بناهای تاریخی و ریاست ادارهٔ نگارش را عهده‌دار بود.خطای یادکرد: برچسب بازکنندهٔ <ref> بدشکل است یا نام بدی دارد

یحیی ذکاء (۱۳۰۲-۱۳۷۹ ش.)

یحیی ذکاء، ایران‌شناس و پژوهشگر تاریخ هنر بود که در سال ۱۳۴۷ ریاست کتابخانهٔ ملی را بر عهده داشت. او در حوزهٔ باستان‌شناسی تحصیل کرده بود و مسئولیت‌های زیادی در حوزهٔ موزه‌ها و باستان‌شناسی داشت. استادی دانشکدهٔ هنرهای زیبای دانشگاه تهران، استادی هنرستان رقص‌های ملی و محلی و تدریس تاریخ و تاریخ هنر، تاریخ لباس و زیباشناسی از دیگر فعالیت‌های اوست. از جوایز و افتخارات او می‌توان به نشان تاج، مدال جشن‌های شاهنشاهی، مدال درجهٔ اول فرهنگ و نشان سپاس اشاره کرد. او خالق بیش از ۱۴۰ مقاله و بیش از ۴۰ کتاب در زمینهٔ تاریخ و فرهنگ و تمدن ایران است؛ از جمله: «کاروند کسروی»، «فرهنگ کسروی»، «تاریخ عکاسی و عکاسان پیشگام در ایران»، «جستارهایی دربارهٔ مردم آذربایگان» و ... .خطای یادکرد: برچسب بازکنندهٔ <ref> بدشکل است یا نام بدی دارد

ناصر مظاهری تهرانی

مظاهری تهرانی از سال ۱۳۴۸ تا ۱۳۵۳ کفیل و رئیس کتابخانهٔ ملی بود. او دارای مدرک کارشناسی ارشد کتابداری از دانشگاه کوئین انگلستان (۱۳۴۶) است. او از سال ۱۳۴۱ تا ۱۳۴۸ کتابدار کتابخانهٔ ملی بود و در سال ۱۳۵۳ به مدت یک سال معاونت کتابخانه را عهده‌دار بود. ریاست کتابخانهٔ مرکز اسناد فرهنگی آسیا برای یونسکو (۱۳۵۴-۱۳۵۶) از دیگر فعالیت‌های اوست. مظاهری استاد کتابداری در دورهٔ کارشناسی دانشکدهٔ علوم تربیتی دانشگاه تهران (۱۳۴۶-۱۳۴۷) بود. او اولین رئیس انجمن کتابداران ایران (۱۳۴۶-۱۳۴۸) بود و کتابخانه‌های مرکز مطالعات تاریخی یونسکو را در موزهٔ هنرهای معاصر، موزهٔ فرش و موزهٔ نگارستان پایه‌گذاری کرد. از نوشته‌های او می‌توان به مقالات متعدد در مجلهٔ پیام یونسکو اشاره کرد.خطای یادکرد: برچسب بازکنندهٔ <ref> بدشکل است یا نام بدی دارد

علی حق‌ازلی (۱۳۱۳-۱۳۷۳ ش.)

حق‌ازلی از سال ۱۳۵۳ تا ۱۳۵۴ سرپرست کتابخانهٔ ملی بود. از دیگر فعالیت‌های او می‌توان به معاونت ادارهٔ کل کتابخانه‌ها و معاونت کتابخانهٔ ملی از سال ۱۳۴۵ تا ۱۳۵۴ اشاره کرد.خطای یادکرد: برچسب بازکنندهٔ <ref> بدشکل است یا نام بدی دارد

جلال طباطبایی

طباطبایی از اوایل سال ۱۳۵۴ تا مرداد همان‌ سال مدیر کل کتابخانهٔ ملی بود. از سایر فعالیت‌های او می‌توان به سرپرستی ادارهٔ نگارش وزارت فرهنگ و هنر اشاره کرد.خطای یادکرد: برچسب بازکنندهٔ <ref> بدشکل است یا نام بدی دارد

ایرج زندپور

زندپور از مرداد‌ماه تا آبان ۱۳۵۴ سرپرست کتابخانهٔ ملی بود. از فعالیت‌های فرهنگی و اجتماعی دیگر او می‌توان به ریاست ادارهٔ امور سینمایی و ادارهٔ همکاری‌های سمعی و بصری وزارت فرهنگ و هنر (۱۳۴۵) و ریاست ادارهٔ نگارش وزارت فرهنگ و هنر (۱۳۴۶-۱۳۵۰) اشاره کرد. او صاحب امتیاز و مدیر مسئول روزنامهٔ پارس و عصر آزادی (در شیراز) و روزنامهٔ اقیانوس، دنا و آتشبار بود.خطای یادکرد: برچسب بازکنندهٔ <ref> بدشکل است یا نام بدی دارد

عبدالعلی سیاوشی (۱۳۰۴-۱۳۷۹ ش.)

سیاوشی از سال ۱۳۵۴ تا ۱۳۵۶ مدیر کل کتابخانهٔ ملی ایران بود. معاونت اداری ادارهٔ کل امور سینمایی و مدیریت کل ادارهٔ تولید فیلم و عکس در سال‌های ۱۳۵۰ تا ۱۳۵۶ از جمله فعالیت‌های اوست.خطای یادکرد: برچسب بازکنندهٔ <ref> بدشکل است یا نام بدی دارد

عبدالله لک مظاهری

مظاهری از سال ۱۳۵۶ تا ۱۳۵۸ مدیر کل کتابخانهٔ ملی بود. معاونت و مدیریت کل روابط فرهنگی وزارت فرهنگ و هنر نیز در دوره‌ای بر عهدهٔ او بود.خطای یادکرد: برچسب بازکنندهٔ <ref> بدشکل است یا نام بدی دارد

فریدون بدره‌ای

نویسنده و مترجمی پرکار که از سال ۱۳۵۸ تا ۱۳۵۹ مدیر کل کتابخانهٔ ملی بود. او دارای مدرک دکترای زبان‌شناسی و کارشناسی ارشد کتابداری از دانشگاه تهران است. ریاست انجمن کتابداری (۱۳۵۲-۱۳۵۳) و کرسی استادی فرهنگ ایرانی در دورهٔ اسلامی و متون تاریخی دانشگاه برکلی کالیفرنیا به مدت یک سال، از فعالیت‌های اوست. آثار او بیش از ۵۰ کتاب و ده‌ها مقاله است که اکثر آنها ترجمهٔ آثار ارزشمند به زبان فارسی است. از جمله ترجمه‌های اوست: «بزرگان فلسفه»، اثر هنری توماس (۱۳۴۸) و «ریخت‌شناسی قصه‌های پریان»، اثر ولادیمیر پراپ (۱۳۶۷).خطای یادکرد: برچسب بازکنندهٔ <ref> بدشکل است یا نام بدی دارد

مصطفی محمدی عراقی

عراقی از سال ۱۳۵۹ تا ۱۳۶۰ مدیر کل کتابخانهٔ ملی بود. از دیگر فعالیت‌های او می‌توان به کتابداری و معاونت کتابخانهٔ آستانهٔ مقدسهٔ قم (۱۳۳۶-۱۳۴۲)، ریاست بنیاد شاهنامهٔ فردوسی (۱۳۵۹-۱۳۶۱) و ریاست کتابخانهٔ دانشکدهٔ الهیات و معارف اسلامی (۱۳۷۵-۱۳۷۷) اشاره کرد. عراقی بنیانگذار نشریات «والعصر»، «اعتصام» و «لوح و قلم» است.خطای یادکرد: برچسب بازکنندهٔ <ref> بدشکل است یا نام بدی دارد

حسین الهی قمشه‌ای

الهی قمشه‌ای، نویسنده، مترجم و مفسر قرآن، از سال ۱۳۶۰ تا ۱۳۶۱ مدیریت کل کتابخانهٔ ملی را عهده‌دار بود. او دارای مدرک دکترای معارف اسلامی از دانشگاه تهران است و آثار متعددی در زمینهٔ فرهنگ اسلامی دارد؛ از جمله: «شرح گلشن راز شیخ محمود شبستری»، ۱۳۷۷؛ «منجی عشق، یدالله کامل»، ۱۳۷۴؛ «کیمیا، دفتری در ادبیات و هنر و عرفان»، ۱۳۷۷؛ و ... .خطای یادکرد: برچسب بازکنندهٔ <ref> بدشکل است یا نام بدی دارد

محمدکاظم زرکشان

زرکشان از سال ۱۳۶۱ تا ۱۳۶۲ مدیر کل کتابخانهٔ ملی بود. او دارای مدرک دکترای جامعه‌شناسی حقوق از دانشگاه سوربن فرانسه است.خطای یادکرد: برچسب بازکنندهٔ <ref> بدشکل است یا نام بدی دارد

عباس نورصالحی

نورصالحی از سال ۱۳۶۲ تا ۱۳۶۳ مدیر کل کتابخانهٔ ملی بود. او همچنین از سال ۱۳۶۰ تا ۱۳۶۲ ریاست سازمان اسناد ملی ایران بود.خطای یادکرد: برچسب بازکنندهٔ <ref> بدشکل است یا نام بدی دارد

احمد فخاری (۱۳۱۷-۱۳۹۷ ش.)

فخاری از سال ۱۳۶۳ تا ۱۳۶۴ عهده‌دار سرپرستی کتابخانهٔ ملی بود. او در سال ۱۳۶۲ معاون اجرایی و قا‌ئم‌مقام یونسکو بود و در سال ۱۳۷۴ نیز کارشناس امور فرهنگی در کمیسیون ملی یونسکو بود.خطای یادکرد: برچسب بازکنندهٔ <ref> بدشکل است یا نام بدی دارد در دورهٔ ریاست او، امکاناتی برای انتشار برخی آثار پژوهشی کتابخانه از جمله فهرست مستند اسامی مشاهیر و مولفان مهیا شد.[۱۵]

سید حسن شهرستانی

شهرستانی از سال ۱۳۶۴ تا ۱۳۶۶ رئیس کتابخانهٔ ملی بود. او همچنین از سال ۱۳۷۳ تا ۱۳۸۱ رئیس سازمان اسناد ملی ایران بود. شهرستانی در سال ۱۳۷۵، عضو هیأت رئیسهٔ شورای جهانی آرشیو در پکن بود. او در سال ۱۳۷۶ هم ریاست شورای آرشیو جنوب و غرب آسیا را بر عهده داشت. از آثار او می‌توان به «اندیشه در مذهب و مذهب در اندیشه» (۱۳۵۱)، «شیوهٔ طنز‌پردازی در قرآن کریم» (۱۳۶۴) و «جلوه‌های هنر ایرانی در اسناد ملی» (۱۳۸۱) اشاره نمود.خطای یادکرد: برچسب بازکنندهٔ <ref> بدشکل است یا نام بدی دارد

محمد رجبی

رجبی، نویسنده و پژوهشگر حوزهٔ فلسفهٔ هنر و زیبایی‌شناسی است که در سال‌های ۱۳۶۶ تا ۱۳۷۱ رئیس کتابخانهٔ ملی بود. او دارای مدرک دکترای فرهنگ و زبان‌شناسی باستانی از دانشگاه تهران است. ریاست پژوهشگاه فرهنگ و هنر اسلامی (۱۳۶۴)، مدیریت بنیاد سینمایی فارابی (۱۳۷۴) و رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در آلمان (۱۳۸۵-۱۳۸۷) از فعالیت‌های اوست. از آثار او می‌توان به «برقی از منزل لیلی» (۱۳۷۸) اشاره کرد.خطای یادکرد: برچسب بازکنندهٔ <ref> بدشکل است یا نام بدی دارد

محمد خاتمی

محمد خاتمی، قبل از دورهٔ ریاست‌جمهوری خود، در سال‌های ۱۳۷۱ تا ۱۳۷۶ ریاست کتابخانهٔ ملی را عهده‌دار بود. او قبل از این دوره، از سال ۱۳۶۱ تا ۱۳۷۱ وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی بود. از دیگر فعالیت‌های او می‌توان به تدریس دروس اندیشهٔ سیاسی، فلسفهٔ سیاست و اندیشهٔ اسلامی اسلام در موسسات آموزش عالی و بنیان‌گذاردن طرح جهانی «گفتگوی تمدن‌ها» (۱۳۸۰) اشاره کرد. سازمان ملل، سال ۲۰۰۱ را سال «گفتگوی تمدن‌ها» نام نهاد. از آثار او می‌توان موارد زیر را برشمرد: «از دنیای شهر تا شهر دنیا» (۱۳۷۳)، «آیین و اندیشه در کام خودکامگی» (۱۳۷۸) و ... .خطای یادکرد: برچسب بازکنندهٔ <ref> بدشکل است یا نام بدی دارد

سید محمدکاظم موسوی بجنوردی

بجنوردی از سال ۱۳۷۶ تا ۱۳۸۴ ریاست کتابخانهٔ ملی را عهده‌دار بود. ادغام سازمان اسناد و کتابخانهٔ ملی در این دوره اتفاق افتاد. موسوی بجنوردی دارای درجهٔ اجتهاد از حوزهٔ علمیهٔ قم و تحصیلات در زمینهٔ فلسفه و فقه و اصول در دانشگاه تهران است. او در سال ۱۳۴۰ «حزب ملل اسلامی» را بنیانگذاری کرد و وارد فعالیت سیاسی شد.خطای یادکرد: برچسب بازکنندهٔ <ref> بدشکل است یا نام بدی دارد بعد از انقلاب اسلامی، در سال ۱۳۶۲ مرکز دائره‌المعارف بزرگ اسلامی را تاسیس کرد و از سیاست فاصله گرفت. در این مرکز او توانست زمینهٔ فعالیت دوبارهٔ بسیاری از بزرگان به حاشیه‌رفتهٔ فرهنگ ایران از جمله عبدالحسین زرین‌کوب، عباس زریاب خویی، ایرج افشار، احمد تفضلی و احمد اقتداری را ایجاد کند.[۱۶]

علی‌اکبر اشعری

اشعری از سال ۱۳۸۴ تا ۱۳۹۰ رئیس سازمان اسناد و کتابخانهٔ ملی ایران بود. از فعالیت‌های دیگر او می‌توان به مدیریت شرکت انتشارات سروش در سازمان صدا و سیما (۱۳۷۶-۱۳۸۱)، تاسیس خانهٔ روزنامه‌نگاران جوان، تاسیس روزنامه‌های جام جم و ماهنامه‌های سروش جوان، سروش اندیشه و سروش بانوان، عضویت در کمیتهٔ ملی ارتباطات یونسکو (۱۳۷۳-۱۳۷۶)، سردبیری روزنامهٔ همشهری (۱۳۸۴) و ... اشاره کرد.خطای یادکرد: برچسب بازکنندهٔ <ref> بدشکل است یا نام بدی دارد

اسحاق صلاحی کجور

صلاحی از ۴ تیرماه ۱۳۹۰ تا اول اسفند ماه ۱۳۹۲ رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملی بود. او ۲۷ سال سابقهٔ مدیریتی، اجرایی، آموزشی، فرهنگی و نظامی در کارنامه خود دارد و همچنین جانباز جنگ تحمیلی و از سرداران دفاع مقدس است.[۱۷]

رضا صالحی امیری

صالحی از اسفند‌ماه ۱۳۹۲ تا سال ۱۳۹۵ ریاست سازمان اسناد و کتابخانهٔ ملی را عهده‌دار بود. ریاست کمیتهٔ اجتماعی شورای امنیت ملی و معاونت پژوهش‌های فرهنگی و اجتماعی مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام از دیگر فعالیت‌های اوست. از آثار او می‌توان به «آسیب‌شناسی فرهنگی در ایران، مبانی سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی فرهنگی» اشاره کرد.خطای یادکرد: برچسب بازکنندهٔ <ref> بدشکل است یا نام بدی دارد


داستانک‌ها

ظهور و افول یک حرکت فرهنگی

برگی از خاطرات احتشام‌السلطنه[۱۸]

پس از اینکه تعداد مدارس[اشاره به مدارس ایجادشده به‌طرز جدید در دورهٔ مظفرالدین‌شاه] از پانزده گذشت، برای تأسیس «کتابخانهٔ ملی» شروع به اقدام کردم. ابتدا خانهٔ ملکی و متعلق‌به‌خود را برای انجمن معارف و کتابخانهٔ ملی تخصیص دادم و قریب ۱۰۰۰ جلد کتاب که دو ثلث آن خطی بود را به کتابخانهٔ ملی واگذار کردم و شروع به جمع‌آوری کتاب از اشخاص نمودم...
روزهای یکشنبه و چهارشنبه در محل جدیدی که برای مرکز انجمن و کتابخانهٔ ملی تخصیص یافته و تعیین شده‌بود، جلسات عمومی تشکیل می‌شد و در کوچهٔ متصل به محل مزبور درشکه و اسب و قاطرسواری جمع بود. مردم به‌هیجان آمده و روشنایی و برق امید در دلها منعکس شد‌ه‌بود...
اما بدبختانه، این اساس عالی و این مؤسسهٔ ملی و سالم، به‌واسطهٔ خارج‌کردن من از طهران، تغییر مسیر داد و به سراشیب سقوط و انهدام افتاده و بعد تماماً به هم خورد و از میان رفت و حتی محل انجمن و ساختمان چاپخانه و دارالترجمه هم که شخصاً از مال خود منتقل کرده و خریداری کرده بودم، به‌فروش رسانیدند، بدون‌آنکه از حراج چاپخانه و کتابخانه و حتی محل ملکی انجمن معارف اطلاع حاصل کنم.

روایت یحیی دولت‌آبادی[۱۹]

[اعضای انجمن] پس از آنکه می‌بینند مخالفت صریحی از طرف میرزا علی‌اصغرخان صدراعظم دیده نمی‌شود، بلکه به ظاهر اظهار مساعدت می‌کند، به خیال می‌افتند به پاره‌ای از وظایف تا آنجا که تولید بدگمانی نکند اقدام نمایند. اولاً برای انجمن نظامنامهٔ داخلی نوشته می‌شود... پس به تشکیل کتابخانهٔ ملی پرداخته، برای این کار مکان مخصوص گرفته کتابخانه را دایر و انجمن را نیز در همان مکان منعقد می‌سازند.
اعضای انجمن هریک بهقدر احساسات خود در جمع‌آوری کتاب برای کتابخانهٔ مزبور کوتاهی ننموده به زمان کم، بیش از هزار جلد کتاب در فنون مختلف جمع‌آوری گشته، ریاست کتابخانه را به محمداسعیل‌خان آجودان‌باشی می‌دهند...
در این ایام [شعبان۱۳۱۶ه‍.ق] کتابخانهٔ ملی برهم می‌خورد، مفتاح‌الملک می‌خواهد کتاب‌ها را نیز به مدرسهٔ افتتاحیه ببرد؛ ولی وزیر علوم رضا نداده، آن‌ها را به خانهٔ شخصی خود برده، توقیف می‌کند.

«کتابخانهٔ ملتی» در فرمان همایونی

در ماه رجب۱۳۱۶ به‌فرمان مظفرالدین‌شاه، ریاست انجمن معارف و مدارس ملی و کتابخانهٔ ملی به مشیرالملک، وزیر علوم واگذار شد. در این فرمان خطاب به وی آمده است:

میاسای ز آموختن یک زمانخطای یادکرد: برچسب بازکنندهٔ <ref> بدشکل است یا نام بدی دارد

در سال ۱۳۱۶ شمسی به پیشنهاد دکتر مهدی بیانی(که نخستین رئیس کتابخانهٔ ملی شد) و همت علی‌اصغر حکمت، وزیر معارف وقت، لایحه‌ای برای تاسیس کتابخانهٔ ملی تهیه شد و در مجلس به تصویب رسید. مرحوم حبیب یغمایی تاریخ تاسیس آن را در این بیت آورده که به حساب ابجد، ۱۳۱۶ می‌شود:

ز فردوسی آموز تاریخ آنمیاسای ز آموختن یک زمان
حافظهٔ ملی ایرانیان

شروع شیوهٔ علمی فهرست‌نویسی نسخ خطی

در دههٔ ۳۰ شمسی فهرست نسخه‌های خطی کتابخانهٔ آستان قدس منتشر شد. استاد ایرج افشار به سال ۱۳۴۱ که مدیریت کتابخانهٔ ملی ایران را عهده‌دار بود، برای نخستین بار کاربرگه‌ای را با توجه به فهرست‌های اساسی و مشهور تهیه نمود و آن را به مجمع نسخه‌شناسان متشکل از: مجتبی مینوی، محمدتقی دانش‌پژوه، اصغر مهدوی، عبدالله انوار(رئیس وقت بخش نسخه‌های خطی کتابخانهٔ ملی) و محمدامین ریاحی(مدیر کل نگارش وقت وزارت فرهنگ) عرضه کرد. با استفاده از تجربیات این فضلا و اعمال اصلاحات، کاربرگهٔ مورد نظر به چاپ رسید و استاد عبدالله انوار با همتی کم‌نظیر بر مبنای همین کاربرگه به فهرست‌نگاری نسخ خطی کتابخانهٔ ملی پرداخت. بدین لحاظ، دههٔ ۴۰ شمسی را می‌توان دههٔ شکل‌گیری شیوهٔ علمی فهرست‌نویسی نسخه‌های خطی در ایران نام گذارد. شیوه‌ای که با گذشت نیم قرن، همچنان در میان فهرست‌نگاران ایران مورد توجه است.[۲۱]

کتابخانه یا نشریه‌خانه؟

روزی که مطبوعات در کشور ما متولد شد، از مراکز اطلاع‌رسانی به مفهوم امروزی خبری نبود. حدود ۱۲۰ سال پیش، زمانی که مدیر نخستین نشریهٔ روزانهٔ ایران، دوره‌ای از نشریهٔ خود را صحافی کرد تا به کتابخانه‌ای که در آن روزگار در خیابان ناصریه (ناصرخسرو) بود بفرستد، با اکراه پذیرفته شد و در ردیف کتاب‌ها جای گرفت. عقیدهٔ برخی در آن روزگار این بود که کتابخانه را نباید به نشریه‌خانه بدل کرد. آنها گردآوری هرگونه مدرکی جز کتاب را لازم نمی‌دانستند. دیری نگذشت که به مرور و البته با پافشاری، پیایندها در کتابخانه‌ها جایگاهی پیدا کردند. اما تا سالیان سال، مجموعه‌سازی آنها در کتابخانه‌ها اولویت نداشت. شاید بتوان گفت اساس بخش نشریات در کتابخانه‌ها، همزمان با شروع کار کتابخانهٔ ملی در شهریور ۱۳۱۶ شمسی در ساختمان سی تیر فعلی گذاشته شد. از آن زمان تاکنون، این بخش به عنوان عضوی از این تشکیلات به فعالیت خود ادامه داده است.خطای یادکرد: برچسب <ref> نامعتبر؛ نام‌های نامعتبر، مثلاً بیش از اندازه
از قدیمی‌ترین نشریه‌های موجود در مجموعهٔ کتابخانهٔ ملی، می‌توان به تصویر یکی از شماره‌های اولین نشریهٔ فارسی‌زبان به نام «کاغذ اخبار» که در جمادی‌الاول سال ۱۲۴۳ قمری(۱۲۰۶ ش.) در دارالخلافهٔ تهران منتشر شده، اشاره کرد. روزنامهٔ «وقایع اتفاقیه» هم که اولین شمارهٔ آن به کوشش میرزا تقی‌خان امیرکبیر در سال ۱۲۶۷ قمری انتشار یافت، از دیگر عناوین ارزشمند این مجموعه است.خطای یادکرد: برچسب <ref> نامعتبر؛ نام‌های نامعتبر، مثلاً بیش از اندازه

شیوهٔ نوین تدوین کتاب‌شناسی در کتابخانهٔ ملی

در سال ۱۳۶۵ مجموعهٔ کتاب‌های ایران‌شناسی و اسلام‌شناسی کتابخانهٔ ملی به دلیل جنگ تحمیلی، به ساختمان نیاوران منتقل شد. در این ساختمان در ابتدا به همت کامران فانی، یک برگهٔ عنوان برای کتاب‌ها و چیدمان آنها بر حسب زبان و در هر زبان در رده‌های موضوعی بسیار کلی تهیه شد. از همین زمان، مسئلهٔ فهرست‌نویسی این آثار در دستور کار قرار گرفت.خطای یادکرد: برچسب بازکنندهٔ <ref> بدشکل است یا نام بدی دارد
تا قبل از آن در ایران رسم بر این بود که کتاب‌های خارجی، از جمله کتاب‌های ایران‌شناسی، به انگلیسی فهرست‌نویسی شوند. حال آنکه در کشورهای انگلیسی‌زبان مانند آمریکا، اگر کتابی به خطی غیرلاتین(مثلاً فارسی) باشد، در برگهٔ فهرست‌نویسی سرشناسه و عنوان را به خط خود برمی‌گردانند و موضوع را هم به انگلیسی می‌دهند. همین کار در فرانسه و آلمان و ایتالیا هم انجام می‌شود و همهٔ آنها فهرست‌نویسی کتاب‌ها را با خط و زبان خود انجام می‌دهند.خطای یادکرد: برچسب بازکنندهٔ <ref> بدشکل است یا نام بدی دارد
حال این سوال مطرح می‌شود که چرا ما این کار را نکنیم و کتاب‌هایی که به خط و زبان ما نیست، چرا آنها را در برگهٔ فهرست‌نویسی به خط و زبان خود برنگردانیم؟ و اصالت به خط و زبان خود ندهیم؟ البته انجام این کار نیاز به تمهید مقدمات بسیار، از جمله تدوین اصول، ضوابط و شیوه‌های فارسی‌گردانی از خطوط و زبان‌های مختلف مثلاً روسی، انگلیسی، فرانسه، آلمانی و نکات فنی دیگر داشت که خوشبختانه همهٔ آنها فراهم آمد و سرانجام پس از ده سال کار مداوم، فهرست‌نویسان کتابخانه موفق شدند «کتاب‌شناسی ایران‌شناسی و اسلام‌شناسی» بر مبنای مجموعهٔ کتابخانهٔ ملی ایران را با این شیوهٔ جدید فهرست‌نویسی کنند. حاصل آن در ۲ جلد در ۲۷۰۰ صفحه توسط فهرست‌نویسان مجرب مدیرت پردازش زیر نظر پوری سلطانی و کامران فانی در سال ۱۳۸۶ توسط سازمان اسناد و کتابخانهٔ ملی جمهوری اسلامی ایران و بنیاد ایران‌شناسی منتشر شد.خطای یادکرد: برچسب بازکنندهٔ <ref> بدشکل است یا نام بدی دارد

نوا، نما نگاه

برگی از تاریخ: نظامنامه و تاریخ افتتاح کتابخانهٔ ملی

در شماره‌های ۸۸۳ و ۸۸۴ روزنامهٔ حکمت چاپ مصر به تاریخ ۲۴ فروردین ۱۲۸۶ شمسی، خبری حاکی از انتشار نظامنامهٔ کتابخانهٔ ملی و تاریخ افتتاح آن درج شده‌است. بنا به تاریخ افتتاح، این کتابخانه همانی است که به همت نصرالله تقوی دایر شد.[۲۲]


پانویس

  1. ↑ «مأموریت سازمان اسناد و کتابخانهٔ ملی جمهوری اسلامی ایران». 
  2. ↑ «کتابخانهٔ ملی جمهوری اسلامی ایران». تحقیقات اطلاع‌رسانی و کتابخانه‌های عمومی، ش. ۲۱، ۸۲و۸۳. 
  3. ↑ «اهداف، وظایف و فعالیت‌های سازمان اسناد و کتابخانهٔ ملی جمهوری اسلامی ایران». 
  4. ↑ مهراد. «کتابخانهٔ ملی ایران: وظایف و هدف‌ها». علوم‌اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز، ش. ۵، ۴۹تا۶۲. 
  5. ↑ «اساسنامهٔ سازمان اسناد و کتابخانهٔ ملی جمهوری اسلامی ایران». 
  6. ↑ «اساسنامهٔ سازمان اسناد و کتابخانهٔ ملی جمهوری اسلامی ایران». 
  7. ↑ «ریاست سازمان اسناد و کتابخانهٔ ملی جمهوری اسلامی ایران». 
  8. ↑ مسعودی. «مروری بر فعالیت‌های کتابخانهٔ ملی». تحقیقات اطلاع‌رسانی و کتابخانه‌های عمومی، ش. ۷، ۱۱۱تا۱۱۷. 
  9. ↑ «نشریات ادواری در کتابخانهٔ ملی ایران». 
  10. ↑ «نشریات ادواری در کتابخانهٔ ملی ایران». 
  11. ↑ نازی و.... «فهرستنویسی نسخ خطی در کتابخانهٔ ملی ایران: روندها و رویه‌ها». مطالعات ملی کتابداری و سازماندهی اطلاعات، ش. ۸۷، ۱۰۴تا۱۱۵. 
  12. ↑ فانی. «ایران‌شناسی و اسلام‌شناسی در کتابخانهٔ ملی ایران». کتاب ماه کلیات، ش. ۱۳۳، ۹۴تا۹۶. 
  13. ↑ صمیعی. «گزارش: معرفی بخش ایران‌شناسی و اسلام‌شناسی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران». کتاب ماه کلیات، ش. ۱۴۰، ۹۴تا۹۹. 
  14. ↑ حبیبی آزاد. «روسای کتابخانهٔ ملی از آغاز تا امروز». کتاب ماه کلیات، ش. ۱۳۳، ۱۰۲تا۱۱۱. 
  15. ↑ «درگذشت احمد فخاری». 
  16. ↑ رنجبر کرمانی، مسی به رنگ شفق: خاطرات محمد کاظم موسوی بجنوردی، ۲۹۴تا۳۲۰.
  17. ↑ «چه کسانی از سال ۱۳۱۶ تاکنون بر کرسی کتابخانه ملی تکیه زدند؟». 
  18. ↑ احتشام‌السلطنه، خاطرات احتشام‌السلطنه، ۳۱۴تا۳۴۷.
  19. ↑ دولت‌آبادی، حیات یحیی، ۱:‎ ۲۲۰تا۲۴۰.
  20. ↑ احتشام‌السلطنه، خاطرات احتشام‌السلطنه، ۲۸۵.
  21. ↑ عظیمی. «از کتابخانهٔ ملی ایران تا کتابخانهٔ ملی اتریش: استاد ایرج افشار و پایه‌گذاری شیوهٔ علمی فهرست‌نویسی نسخ خطی در ایران». گزارش میراث، ش. ۴۴، ۱۳۴و۱۳۵. 
  22. ↑ رحمانی. «بیان یک واقعیت در خصوص تاریخچهٔ کتابخانهٔ ملی ایران». یاد، ش. ۸۸، ۳۰۵تا۳۰۹. 

منابع

  1. صمیعی، میترا. «کتابخانه ملی ایران از آغاز تا امروز». کتاب ماه کلیات، ش. ۱۳۳ (دی۱۳۸۷). 
  2. «کتابخانهٔ ملی جمهوری اسلامی ایران». تحقیقات اطلاع رسانی و کتابخانه‌های عمومی، ش. ۲۱ (تابستان۱۳۷۵). 
  3. مهراد، جعفر. «کتابخانهٔ ملی ایران: وظایف و هدف‌ها». علوم‌اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز، ش. ۵ (پاییز۱۳۶۵). 
  4. رحمانی، عنایت‌الله. «آشنایی با سازمان اسناد کتابخانه ملی ایران». یاد، ش. ۷۷ (پاییز۱۳۸۴). 
  5. نجفی، میترا. «تاریخچهٔ کتابخانهٔ ملی». گزارش، ش. ۲۲۲ (آبان۱۳۸۹). 
  6. احتشام‌السلطنه، میرزا محمودخان (۱۳۶۶). خاطرات احتشام‌السلطنه؛ به‌کوشش محمدمهدی موسوی. زوار.
  7. دولت‌آبادی، یحیی (۱۳۸۷). حیات یحیی. ۱. فردوس.
  8. مسعودی، فرامرز. «مروری‌بر فعالیت‌های کتابخانهٔ ملی». تحقیقات اطلاع‌رسانی و کتابخانه‌های عمومی، ش. ۷ (زمستان۱۳۷۱). 
  9. عبدلی، مهشید. «پیایندها در کتابخانهٔ ملی ایران». کتاب ماه کلیات، ش. ۱۳۳ (دی ۱۳۸۷). 
  10. عظیمی، حبیب‌الله. «از کتابخانهٔ ملی ایران تا کتابخانهٔ ملی اتریش: استاد ایرج افشار و پایه‌گذاری شیوهٔ علمی فهرست‌نویسی نسخ خطی در ایران». گزارش میراث، ش. ۴۴ (فروردین و اردیبهشت ۱۳۹۰). 
  11. نازی و...، ایوب. «فهرستنویسی نسخ خطی در کتابخانهٔ ملی ایران: روندها و رویه‌ها». مطالعات ملی کتابداری و سازماندهی اطلاعات، ش. ۸۷ (پاییز ۱۳۹۰). 
  12. فانی، کامران. «ایران‌شناسی و اسلام‌شناسی در کتابخانهٔ ملی ایران». کتاب ماه کلیات، ش. ۱۳۳ (دی ۱۳۸۷). 
  13. صمیعی، میترا. «گزارش: معرفی بخش ایران‌شناسی و اسلام‌شناسی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران». کتاب ماه کلیات، ش. ۱۴۰ (مرداد ۱۳۸۸). 
  14. رحمانی، عنایت‌الله. «بیان یک واقعیت در خصوص تاریخچهٔ کتابخانهٔ ملی ایران». یاد، ش. ۸۸ (تابستان ۱۳۸۷). 
  15. حبیبی آزاد، ناهید. «روسای کتابخانهٔ ملی از آغاز تا امروز». کتاب ماه کلیات، ش. ۱۳۳ (دی ۱۳۸۷). 
  16. رنجبر کرمانی، علی‌اکبر (۱۳۸۱). مسی به رنگ شفق: خاطرات محمد کاظم موسوی بجنوردی. نی.

پیوند به بیرون

برگرفته از «https://wikiadabiat.net/index.php?title=کتابخانه_ملی&oldid=38019»