کتابخانه ملی: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{جعبه گفتاورد |نقل‌قول=<center><span style="color:darkblue">'''ما چراغ راه توسعهٔ دانش هستیم. '''{{سخ}} | {{جعبه گفتاورد |نقل‌قول=<center><span style="color:darkblue">'''ما چراغ راه توسعهٔ دانش هستیم. '''{{سخ}} | ||
<font color=yellow>♦ ♦ ♦ ♦ ♦</font>{{سخ}} | <font color=yellow>♦ ♦ ♦ ♦ ♦</font>{{سخ}} | ||
| خط ۱۳: | خط ۱۲: | ||
مأموریت «سازمان اسناد و کتابخانهٔ ملی جمهوری اسلامی ایران»<ref>{{یادکرد وب|نشانی =http://www.nlai.ir/mission|عنوان= مأموریت سازمان اسناد و کتابخانهٔ ملی جمهوری اسلامی ایران}}</ref> | مأموریت «سازمان اسناد و کتابخانهٔ ملی جمهوری اسلامی ایران»<ref>{{یادکرد وب|نشانی =http://www.nlai.ir/mission|عنوان= مأموریت سازمان اسناد و کتابخانهٔ ملی جمهوری اسلامی ایران}}</ref> | ||
</span><noinclude></center>|تراز=راست|عرض= ۶۰%|رنگ پس‌زمینه=#E6E6FA}}{{سخ}} | </span><noinclude></center>|تراز=راست|عرض= ۶۰%|رنگ پس‌زمینه=#E6E6FA}}{{سخ}} | ||
[[پرونده:Ketabkhaneh mali.jpg|415px|thumb|بندانگشتی|چپ|<center>'''با قدمتی بیش از یک‌ونیم قرن'''</center>]] | |||
کتاب و کتابخانه نماد اندیشه و تمدن ملت‌هاست. ایران در شمار کشورهایی است که در ایجاد کتابخانه و صیانت از کتاب‌ها، از پیشروترین ملت‌ها بوده‌اند. در هر کشوری، کتابخانهٔ ملی جایگاه ویژه‌ای در حفظ و نگهداری میراث فرهنگی و اندیشهٔ هر ملت دارد.<ref name=''صمیعی آغاز''>{{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی= صمیعی|عنوان= کتابخانه ملی ایران از آغاز تا امروز |ژورنال= کتاب ماه کلیات|شماره= ۱۳۳|صفحات= ۳۲تا۴۵}}</ref> این نهاد، خزانه‌دار و پاسدار میراث مکتوب ملت است و به‌این‌اعتبار، ریشه در خاک میهن و پای در گذشتهٔ مردم دارد. افزون‌براین، کتابخانهٔ ملی گردآورندهٔ حاصل تلاش‌های فرهنگی و هنری و علمی و فنی کشور و قلب نظام اطلاع‌رسانی آن است.<ref>{{یادکرد ژورنال |عنوان= کتابخانهٔ ملی جمهوری اسلامی ایران|ژورنال= تحقیقات اطلاع‌رسانی و کتابخانه‌های عمومی|شماره= ۲۱|صفحات= ۸۲و۸۳}}</ref> علاوه‌براین، اسناد نیز بخشی از یادواره‌های مشترک مردم جهان، نقش مهمی در حفظ هویت دینی، ملی و فرهنگی گذشته، حال و آینده دارند. بنابراین آرشیویست‌ها را می‌توان به معماران و پل‌سازان تشبیه کرد که گذشته را به آینده پیوند می‌زنند. اسناد، برای مسئولان، پژوهشگران و ملت‌ها، چراغ راهنمای‌اند. اسناد، هویت دینی، ملی و فرهنگی ملت‌ها را پاسداری می‌کنند و درحقیقت «حافظهٔ ملی» را تشکیل می‌دهند. میراث اسنادی، بخش وسیع و گسترده‌ای از یادواره‌ها را دربرمی‌گیرد و در فضای بین‌المللی، نشانگر تنوع ملت‌ها، زبان‌ها و فرهنگ‌ها به‌شمار می‌روند.<ref name=''وظایف''>{{یادکرد وب|نشانی= http://www.nlai.ir/goals-tasks|عنوان= اهداف، وظایف و فعالیت‌های سازمان اسناد و کتابخانهٔ ملی جمهوری اسلامی ایران}}</ref>{{سخ}} | کتاب و کتابخانه نماد اندیشه و تمدن ملت‌هاست. ایران در شمار کشورهایی است که در ایجاد کتابخانه و صیانت از کتاب‌ها، از پیشروترین ملت‌ها بوده‌اند. در هر کشوری، کتابخانهٔ ملی جایگاه ویژه‌ای در حفظ و نگهداری میراث فرهنگی و اندیشهٔ هر ملت دارد.<ref name=''صمیعی آغاز''>{{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی= صمیعی|عنوان= کتابخانه ملی ایران از آغاز تا امروز |ژورنال= کتاب ماه کلیات|شماره= ۱۳۳|صفحات= ۳۲تا۴۵}}</ref> این نهاد، خزانه‌دار و پاسدار میراث مکتوب ملت است و به‌این‌اعتبار، ریشه در خاک میهن و پای در گذشتهٔ مردم دارد. افزون‌براین، کتابخانهٔ ملی گردآورندهٔ حاصل تلاش‌های فرهنگی و هنری و علمی و فنی کشور و قلب نظام اطلاع‌رسانی آن است.<ref>{{یادکرد ژورنال |عنوان= کتابخانهٔ ملی جمهوری اسلامی ایران|ژورنال= تحقیقات اطلاع‌رسانی و کتابخانه‌های عمومی|شماره= ۲۱|صفحات= ۸۲و۸۳}}</ref> علاوه‌براین، اسناد نیز بخشی از یادواره‌های مشترک مردم جهان، نقش مهمی در حفظ هویت دینی، ملی و فرهنگی گذشته، حال و آینده دارند. بنابراین آرشیویست‌ها را می‌توان به معماران و پل‌سازان تشبیه کرد که گذشته را به آینده پیوند می‌زنند. اسناد، برای مسئولان، پژوهشگران و ملت‌ها، چراغ راهنمای‌اند. اسناد، هویت دینی، ملی و فرهنگی ملت‌ها را پاسداری می‌کنند و درحقیقت «حافظهٔ ملی» را تشکیل می‌دهند. میراث اسنادی، بخش وسیع و گسترده‌ای از یادواره‌ها را دربرمی‌گیرد و در فضای بین‌المللی، نشانگر تنوع ملت‌ها، زبان‌ها و فرهنگ‌ها به‌شمار می‌روند.<ref name=''وظایف''>{{یادکرد وب|نشانی= http://www.nlai.ir/goals-tasks|عنوان= اهداف، وظایف و فعالیت‌های سازمان اسناد و کتابخانهٔ ملی جمهوری اسلامی ایران}}</ref>{{سخ}} | ||
نسخهٔ ۹ آبان ۱۳۹۸، ساعت ۱۶:۴۸
♦ ♦ ♦ ♦ ♦
آرمان ما ایجاد گنجینه‌ای جامع از میراث مستند ایرانی، فرهنگ اسلامی و گزیدهٔ دانش بشری است.
♦ ♦ ♦ ♦ ♦
عزم ما بر نگهداری، تضمین بقا و دسترس‌پذیرکردن میراث مستند برای نسل امروز و آینده است.
♦ ♦ ♦ ♦ ♦
تعهد ما ایفای نقش پل ارتباطی میان مجموعهٔ دارندگان و بهره‌برداران میراث مستند است.
♦ ♦ ♦ ♦ ♦
ما متولی ساماندهی حافظهٔ اداری کشور هستیم.
♦ ♦ ♦ ♦ ♦
نقش ما زمینه‌سازی برای توسعهٔ جامعهٔ دانایی‌محور است.
مأموریت «سازمان اسناد و کتابخانهٔ ملی جمهوری اسلامی ایران»[۱]
کتاب و کتابخانه نماد اندیشه و تمدن ملت‌هاست. ایران در شمار کشورهایی است که در ایجاد کتابخانه و صیانت از کتاب‌ها، از پیشروترین ملت‌ها بوده‌اند. در هر کشوری، کتابخانهٔ ملی جایگاه ویژه‌ای در حفظ و نگهداری میراث فرهنگی و اندیشهٔ هر ملت دارد.خطای یادکرد: برچسب <ref> نامعتبر؛ نام‌های نامعتبر، مثلاً بیش از اندازه این نهاد، خزانه‌دار و پاسدار میراث مکتوب ملت است و به‌این‌اعتبار، ریشه در خاک میهن و پای در گذشتهٔ مردم دارد. افزون‌براین، کتابخانهٔ ملی گردآورندهٔ حاصل تلاش‌های فرهنگی و هنری و علمی و فنی کشور و قلب نظام اطلاع‌رسانی آن است.[۲] علاوه‌براین، اسناد نیز بخشی از یادواره‌های مشترک مردم جهان، نقش مهمی در حفظ هویت دینی، ملی و فرهنگی گذشته، حال و آینده دارند. بنابراین آرشیویست‌ها را می‌توان به معماران و پل‌سازان تشبیه کرد که گذشته را به آینده پیوند می‌زنند. اسناد، برای مسئولان، پژوهشگران و ملت‌ها، چراغ راهنمای‌اند. اسناد، هویت دینی، ملی و فرهنگی ملت‌ها را پاسداری می‌کنند و درحقیقت «حافظهٔ ملی» را تشکیل می‌دهند. میراث اسنادی، بخش وسیع و گسترده‌ای از یادواره‌ها را دربرمی‌گیرد و در فضای بین‌المللی، نشانگر تنوع ملت‌ها، زبان‌ها و فرهنگ‌ها به‌شمار می‌روند.[۳]
زندگی مؤثر در دوران جدید و رشد افراد و ملت‌ها، نیازمند دسترسی به اطلاعات است؛ از دیگر سوی، روشن است که دستیابی به اطلاعات، باتوجه‌به کمیت و کیفیت اطلاعات در عصر حاضر، بدون سرمایه‌گذاری در امور کتابخانهها و به‌ویژه کتابخانهٔ ملی غیرممکن است و جز از این طریق، نمی‌توان به شناسایی، سازماندهی و اشاعهٔ اطلاعات مناسب و مفید، دست یافت.[۴]
«سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران» مؤسسهای آموزشی، پژوهشی، علمی و خدماتی است که اساسنامهٔ آن بهتصویب مجلس شورای اسلامی رسیده است و ریاست عالیهٔ آن با رئیس‌‌جمهوری است. کتابخانه ملی مؤسسهای است دولتی و بودجه آن در بودجه کل کشور و در ردیف مستقل زیر ردیف ریاست جمهوری منظور می‌شود.[۵]
تاریخ معاصر ایران، با دو رویداد تاریخی یعنی چاپ اولین کتاب فارسی در ایران و تأسیس مدرسهٔ دارالفنون و کتابخانهٔ آن پیوند دارد. سابقهٔ تشکیل مجموعهٔ کتابخانهٔ ملی ایران به‌سال۱۲۸۰ق و تأسیس کتابخانهٔ دارالفنون برمی‌گردد. پس از این تاریخ ، کتابخانهٔ ملی ایران با تحولات تاریخی بسیاری همراه بود. شکل‌‌گیری رسمی کتابخانه ملی به‌سال۱۳۱۶ و ساخت و افتتاح ساختمان آن در دورهٔ ریاست مهدی بیانی بازمی‌گردد.خطای یادکرد: برچسب <ref> نامعتبر؛ نام‌های نامعتبر، مثلاً بیش از اندازه در سال۱۳۵۸، «مرکز خدمات کتابداری» و در سال۱۳۷۸ «سازمان مدارک فرهنگی انقلاب اسلامی» در کتابخانهٔ ملی ادغام شدند و سرانجام در سال۱۳۸۱ با تصویب شورای عالی اداری، کتابخانهٔ ملی و سازمان اسناد ملی باهم ادغام شدند و سازمان فعلی شکل گرفت. اکنون این سازمان در دو ساختمان مستقل «کتابخانهٔ ملی ایران» و «گنجینهٔ اسناد ملی ایران» فعالیت دارد.[۶]
هویت حقوقی و ساختاری
قانون تأسیس سازمان اسناد ملی ایرانخطای یادکرد: برچسب <ref> نامعتبر؛ نام‌های نامعتبر، مثلاً بیش از اندازه
در جلسهٔ هفدهم‌اردیبهشت۱۳۴۹ مجلس شورای ملی، قانون تأسیس «سازمان اسناد ملی ایران» بهتصویب رسید و برای اجرا به دولت ابلاغ شد. طبق این قانون، اهداف این سازمان که وابسته به سازمان امور اداری و استخدامی کشور است، به‌شرح زیر است:
- جمعآوری و حفظ اسناد ملی ایران در سازمانی واحد
- فراهم‌آوری شرایط مناسب برای دسترسی عموم به این اسناد
- صرفه‌جویی در هزینه‌های اداری و استخدامی از طریق تمرکز پرونده‌های راکد وزارتخانه‌ها و موسسات دولتی و امحاء اوراق زائد
اسناد مذکور در این قانون، شامل تمام اوراق، مراسلات، دفاتر، پرونده‌ها، عکس‌ها، نقشه‌ها، کلیشه‌ها، نمودارها، فیلم‌ها، میکروفیلم‌ها، نوارهای ضبط صوت و... است که در دستگاه دولت تهیه شده یا به آن رسیده است. اسناد مدنظر باید ازلحاظ اداری، مالی، اقتصادی، قضایی، سیاسی، فرهنگی، علمی، فنی و تاریخی، به تشخیص سازمان اسناد ارزش نگهداری دائمی داشته باشند. سازمان اسناد یک رئیس و یک شورا و تشکیلات لازم، دارد.
قانون اساسنامهٔ کتابخانهٔ ملی جمهوری اسلامی ایرانخطای یادکرد: برچسب <ref> نامعتبر؛ نام‌های نامعتبر، مثلاً بیش از اندازه
در سال۱۳۸۱شمسی قانون فعلی اساسنامهٔ کتابخانهٔ ملی جمهوری اسلامی ایران بهتصویب رسید و با ادغام «سازمان اسناد ملی ایران» در آن، در جایگاه یکی از مراکز بسیار مهم اطلاع‌رسانی کشور، خدمت‌رسانی را آغاز کرد. ارکان کتابخانهٔ ملی عبارتند از هیئت امنا و ریاست کتابخانهٔ ملی. اهداف کتابخانهٔ ملی در قانون اساسنامهٔ این سازمان به‌شرح زیر است:
- گردآوری، حفاظت، سازماندهی و اشاعهٔ اطلاعات مربوط به آثار مکتوب (چاپی و خطی) و غیرمکتوب شامل: آثار موجود در ایران یا متعلق به ایرانیان خارج از کشور، آثار در زمینهٔ ایران‌شناسی و اسلام‌شناسی خصوصاً انقلاب اسلامی، آثار معتبر علمی، فرهنگی و فنی از کشورهای دیگر
- پژوهش و برنامه‌ریزی علمی کتابداری و اطلاع‌رسانی و شرکت در تحقیقات در همهٔ زمینه‌ها
- اتخاذ تدابیر و اخذ تصمیمات لازم برای صحت، سهولت و سرعت امر تحقیق و مطالعه در همهٔ زمینه‌ها
- انجام مشاوره، نظارت، هدایت و ارائهٔ خدمات فنی و برنامه‌ریزی و سازماندهی کتابخانه‌های کشور
- ارائهٔ روش‌های مطلوب به‌منظور هماهنگی خدمات و فعالیت‌های کتابخانه‌های عمومی و تخصصی جهت تسهیل مبادلهٔ اطلاعات
ساختار و تشکیلات
ریاست سازمان اسناد ملی ایرانخطای یادکرد: برچسب <ref> نامعتبر؛ نام‌های نامعتبر، مثلاً بیش از اندازه
رئیس مرکز اسناد، از بین مستخدمان عالی‌رتبهٔ دولت انتخاب می‌شود و باید دارای تحصیلات عالی، سابقهٔ تحقیق، تخصص در امور اداری و تشخیص بایگانی اسناد باشد. رئیس سازمان به پیشنهاد دبیرکل سازمان امور اداری و استخدامی کشور و با رأی هیئت وزیران انتخاب می‌شود و مسئول اجرای مصوبات شورای سازمان و ادارهٔ امور سازمان است. رئیس شورا در نقش دبیر شورا در جلسات شرکت می‌کند؛ ولی حق رأی نخواهد داشت.
اعضای شورای سازمان اسناد ملی ایرانخطای یادکرد: برچسب <ref> نامعتبر؛ نام‌های نامعتبر، مثلاً بیش از اندازه
- وزیر امور خارجه
- وزیر فرهنگ و آموزش عالی
- دادستان کل کشور
- دبیر کل سازمان امور اداری و استخدامی کشور
- دادستان دیوان محاسبات
- دو نفر از اشخاص متبحر در فرهنگ و تاریخ ایران که به پیشنهاد وزیر فرهنگ و آموزش عالی و تصویب هیئت وزیران به‌مدت سه سال انتخاب می‌شوند.
وظایف شورا
- تشخیص اوراق زائد قابل امحاء و تصویب فهرست مشروح آن‌ها
- تصویب آیین‌نامه‌های مربوط به‌نحوهٔ بررسی و نقل‌وانتقال پرونده‌های راکد و اسناد ملی
- تصویب آیین‌نامه‌های مربوط به تنظیم، نگهداری و قرار‌دادن اسناد ملی در دسترس عامه و نیز مقررات مربوط به اسناد محرمانه
- تصویب مقررات لازم‌الاجرا در مورد تنظیم و ضبط و نگهداری اسناد در وزارتخانه‌ها و موسسات دولتی
- تدوین تعرفه‌های مربوط به تهیهٔ میکروفیلم و فتوکپی و رونوشت از اسناد و خدمات مشابه مرکز
مواد دیگر قانون تأسیس مرکز اسناد، مربوط به مقرراتی است که وظایف نهادهای وابسته به دولت را درخصوص تنظیم و نگهداری و تسلیم اسناد مختلف به مرکز اسناد مشخص می‌کند. البته وزارت دفاع، از شمول مقررات این قانون مستثنی است و فعالیت‌های مربوط به اسناد این نهاد، برعهدهٔ هیئت صلاحیت‌داری است که به این منظور تشکیل می‌شود و مرکز اسناد از فعالیت‌های این هیئت مطلع خواهد شد.
هیئت امناء کتابخانهٔ ملیخطای یادکرد: برچسب <ref> نامعتبر؛ نام‌های نامعتبر، مثلاً بیش از اندازه
- ریاست جمهوری اسلامی ایران (ریاست عالیهٔ کتابخانهٔ ملی و رئیس هیئت امناء)
- وزیر فرهنگ و آموزش عالی
- وزیر آموزش و پرورش
- وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی
- رئیس کتابخانهٔ ملی(دبیر هیئت امناء)
- دو نفر از صاحب‌نظران در امر کتاب و کتابداری، یک نفر به پیشنهاد وزیر فرهنگ و یک نفر به پیشنهاد وزیر ارشاد و تأیید رئیس هیئت امناء
وظایف هیئت امناء
- تصویب سازمان و تشکیلات اداری کتابخانهٔ ملی
- تهیه و تصویب آیین‌های مالی، اداری، استخدامی و تشکیلاتی کتابخانه به پیشنهاد رئیس کتابخانهٔ ملی
- تایید بودجه و پیشنهاد آن به مراجع مرتبط
- تصویب چگونگی جلب هدایا و کمک‌های اشخاص حقیقی و حقوقی
- تصویب شرکت نمایندگان کتابخانه در جلسات، کنگره‌ها و نمایشگاه‌های بین‌المللی و...
- استماع گزارش‌های فعالیت‌های سالانهٔ رئیس کتابخانهٔ ملی و اتخاذ تصمیمات و تعیین خط‌مشی
- تصویب آیین‌نامه‌های داخلی
- پیشنهاد هرگونه تغییر یا اصلاح بندهایی از اساسنامه
- ارائهٔ طرح‌ها جهت بسیج امکانات برای تهیهٔ آمار، حفاظت کتب و اسناد و مدارک همهٔ کتابخانه‌های کشور
- برنامه‌ریزی جهت دریافت دو نسخه از تمام آثار مکتوب و غیرمکتوب مورد نیاز کتابخانه
- اتخاذ تدابیر لازم جهت تامین کسری موجودی کتابخانه توسط همهٔ کتابخانه‌های دولتی و غیردولتی کشور
- تصویب نصب و عزل رئیس کتابخانه
ریاست کتابخانهٔ ملیخطای یادکرد: برچسب <ref> نامعتبر؛ نام‌های نامعتبر، مثلاً بیش از اندازه
رئیس کتابخانهٔ ملی به پیشنهاد رئیس هیئت امناء(رئیس جمهور) و تأیید هیئت امناء برای مدت چهار سال منصوب می‌شود و انتخاب مجدد وی میسر است.
وظایف رئیس کتابخانه
- ادارهٔ امور کتابخانه باتوجه‌به مصوبات هیئت امناء و مراقبت بر حسن اجرای اساسنامه
- پیشنهاد آیین‌نامه‌های مالی و معاملاتی و اداری و استخدامی و تشکیلاتی کتابخانه به هیئت امناء
- ارائهٔ گزارش فعالیت‌های سالانه، گزارش میزان پیشرفت کار، آیین‌نامه‌های داخلی و پیشنهاد بودجهٔ سالانه به هیئت امناء
- دعوت اعضای هیئت امناء برای شرکت در جلسات و پیشنهاد تشکیل جلسات فوق‌العاده
- نمایندگی کتابخانهٔ ملی در تمام مراجع اداری و قضایی و امضای همهٔ قرارداد‌ها و اسناد مالی و افتتاح حساب در بانک‌ها و...
- نصب و عزل تمامیِ کارکنان و انجام سایر وظایف محوله از سوی هیئت امناء
ریاست فعلی[۷]
در سال۱۳۹۶، با حکم ریاست جمهوری، اشرف بروجردی به‌ریاست سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران منصوب شد. دکتر بروجردی دارای مدرک دکترای فقه سیاسی از دانشگاه بیروت است و در مقاطع قبل از آن، در رشته‌های الهیات و روانشناسی فارغ‌التحصیل شده‌است. ایشان قبل از ریاست سازمان، سوابق شغلی و اجرایی متعددی در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، وزارت ورزش و جوانان، مجمع تشخیص مصلحت نظام، وزارت کشور، وزارت علوم و دیگر نهادهای اجرایی داشته‌است.
آثار دکتر بروجردی
- گونه‌شناسی آزار کودکان در ایران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، ۱۳۹۰.
- رفتارشناسی ابراهیم(ع) در نصوص یهودی، مسیحی و اسلامی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، ۱۳۹۳.
- جهاد و ترور در اسلام (دیدگاه‌های علمای شیعه و اهل سنت)، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، ۱۳۹۵.
تاریخچه
تاریخچهٔ آرشیو در ایران
کشور ما به‌دلیل سابقهٔ دیرین فرهنگی و تمدن باستانی دارای اشیا، اسناد و پیشینه‌های ارزشمندی است که حفاظت از آن نه تنها در معرفی گذشتهٔ پرافتخار ملی‌مان نقش بسزایی دارد، بلکه محققان سراسر دنیا را در شناخت تاريخ کهن بشر و تحقیق پیامون علوم مختلف یاری می‌رساند. متاسفانه عدم استفاده صحیح از مواد موجود در طبیعت، عوامل مخرب متعددی چون رطوبت، نور، آلودگی‌های جوی، موجودات زنده (باکتری‌ها، قارچ‌ها، حشرات و جوندگان)، سوانح و بلایای گوناگون (زلزله، سیل و آتش‌سوزی)، غفلت‌ها و به‌کارگیری شیوه‌های نا‌مناسب حفاظت، نگهداری و مرمت، پیوسته این آثار را تهدید و در معرض تخریب و نابودی قرار داده‌اند؛ به‌همين‌منظور باید اقداماتی برای رفع آسیب‌های وارده به‌شکلی که با گذشت زمان این اقدامات خود عاملی جهت تخریب بیشتر اسناد نگردد، اعمال شود.خطای یادکرد: برچسب بازکنندهٔ <ref> بدشکل است یا نام بدی دارد
دوران باستان تا صفویه
رسم نگهداری از اسناد و مدارک دولتی در ایران به دوران هخامنشی بازمی‌گردد. هستهٔ مرکزی تشکیلات اداری در حکومت هخامنشی را «بایگانی سلطنتی» تشکیل می‌داد. رئیس بایگانی، در ارتباط مستقیم با شخص پادشاه بود و مسئول ضبط و ربط مکاتبات حکومتی بود. سازمان‌های آرشیوی سلطنتی ایران در بابل، اکباتان، شوش، پرسپولیس و دیگر شهرهای محل زندگی شاهان ایران، وجود داشته است. ایرانیان در میانهٔ قرن پنجم پیش از میلاد از موادی مانند چرم یا پاپیروس استفاده می‌کردند؛ اما به‌سبب آسیب‌پذیری این مواد، اسناد و مدارک دورهٔ هخامنشی دوام زیادی نیاوردند و اسناد باقی‌مانده از این دوره بسیار اندک‌اند.خطای یادکرد: برچسب <ref> نامعتبر؛ نام‌های نامعتبر، مثلاً بیش از اندازه
پس از تسلط یونانیان بر ایران، آرشیو سلطنتی ایران در یک آتش‌سوزی از بین رفت؛ ولی اسکندر بی‌درنگ دستور داد با استفاده از رونوشت اسناد که در اختیار فرماندهان نظامی بود، اسناد از بین رفته را بازنویسی کنند.خطای یادکرد: برچسب <ref> نامعتبر؛ نام‌های نامعتبر، مثلاً بیش از اندازه
دورهٔ صفویه تا اواسط قاجار
شیوهٔ ایرانیان باستان در نگهداری اسناد دیوانی بعدها گسترش یافت و معمول دیگر حکومت‌ها شد. در دورهٔ صفویه رونوشت تمام ارقام مربوط به امور مالی و احکام و نشانه‌ها و نامه‌ها و اسناد در دفتر مخصوصی ثبت می‌شد. محل نگهداری این دفترها که دفترخانهٔ دیوان نام داشت، ظاهراً عمارت چهل‌ستون بوده‌است.خطای یادکرد: برچسب <ref> نامعتبر؛ نام‌های نامعتبر، مثلاً بیش از اندازه در دورهٔ قاجار از زمان فتحعلی‌شاه، اسناد و مکاتبات و سواد فرمان مادر در دربار نگهداری می‌شد و آرشیو جزء ادارهٔ بیوتات به‌شمار می‌رفت. از زمان ناصر‌الدین‌شاه علاوه‌بر بخش نگهداری اسناد دربار، اسناد سیاسی در وزارت امور خارجه در دستگاه «میرزا یوسف‌خان مستوفی‌الممالک» گردآوری می‌شد اما روش صحیحی برای نگهداری اسناد و نوشته‌ها وجود نداشت. سرانجام در سال۱۲۷۸ شمسی، وزارت خارجه به پیروی از روش بایگانی کشورهای اروپایی، بایگانی خود را مرتب کرد.خطای یادکرد: برچسب <ref> نامعتبر؛ نام‌های نامعتبر، مثلاً بیش از اندازه
بعد از انقلاب مشروطه
طی سال‌های ۱۲۸۹تا۱۳۰۹شمسی، اقداماتی برای به‌کاربردن روش‌های نوین بایگانی با استفاده از دانش و تجارب هیئت‌های فرانسوی و بلژیکی انجام گرفت. بالاخره در اردیبهشت۱۳۰۹، مرکز حفظ اسناد دولتی تشکیل شد و در جلسهٔ هیئت وزیران بهتصویب رسید. به‌این‌ترتیب تا سال۱۳۴۵ که لایحهٔ تأسیس سازمان اسناد ملی ایران به هیئت‌دولت ارائه شد، هرچند وقت یک‌بار، لوایحی در این باره بررسی می‌شد. لایحهٔ مزبور در ۲۳آبان۱۳۴۵ طرح شد و پس از طی مراحل مختلف ردوقبول، سرانجام در اردیبهشت۱۳۴۹ مجلس شورای ملی قانون تأسیس سازمان اسناد ملی ایران را مصوب کرد. بدین‌سان مقدمات تشکیل آرشیو ملی ایران پاسدار هویت تاریخی و فرهنگ کشور به‌وجود آمد.خطای یادکرد: برچسب <ref> نامعتبر؛ نام‌های نامعتبر، مثلاً بیش از اندازه
تاریخچهٔ حفظ و نگهداری اسناد در آرشیو ملی
پس از تأسیس سازمان اسناد ملی ایران (آرشیو ملی ایران) در تاریخ ۲اردیبهشت۱۳۴۹ و انتقال اسناد باارزش به آن، بخشی از اسناد باارزشی که به سازمان انتقال می‌یافت، به‌دلیل رعایت‌نکردن اصول صحیح نگهداری اسناد در بایگانی‌های راکد سازمان‌ها و وزارتخانه‌‌های دولتی، آسیب‌دیده یا به انواع آفات بیولوژیکی آلوده می‌شدند. این قبیل اسناد قابل نگهداری و ارائه به محققان نبود؛ ازاین‌رو در شهریور۱۳۵۵، کارگاه مرمت اسناد با همکاری سازمان یونسکو راه‌اندازی شد و آغاز به‌کار کرد. به‌دلیل گسترش فعالیت‌های حفظ و نگهداری و نیاز به تشکیلات منسجم‌‌تر، حدوداً در سال۱۳۶۹ این کارگاه به‌مدیریت آماده‌سازی و مرمت اسناد متشکل از ۳ اداره (ادارهٔ مرمت فیزیکی اسناد، ادارهٔ آزمایشگاه و اصلاح اسناد و ادارهٔ تنظیف و ضدعفونی اسناد) تغییر وضعیت تشکیلاتی یافت. در دوم شهوریور۱۳۸۱ در نود و پنجمین جلسهٔ شورای عالی اداری، به‌منظور ساماندهی مدیریت اسنادی و ایجاد هماهنگی برای نگهداری آثار و اسناد مکتوب (چاپی و خطی) و غیرمکتوب و اوراق، مراسلات، دفاتر و سایر اسناد ملی در دستگاه‌های اجرایی و نظایر آن و همچنین تسهیل در نگهداری و دسترسی اسناد و صرفه‌جویی در هزینه‌های مربوط و جلوگیری از انجام وظایف تکراری، تصویب کرد که دو سازمان کتابخانهٔ ملی ایران و اسناد ملی ایران باهم ادغام و به‌صورت دو معاونت تخصصی پس از احصاء فعالیت‌های موازی و ادغام با همدیگر در سازمان جدیدی با عنوان «سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران» به فعالیت‌های خود ادامه دهند. به‌همین‌دلیل در سال۱۳۸۵ جلسات کارشناسی در خصوص احصاء وظایف موازی و ادغام آن، به‌منظور ایجاد ساختار تشکیلاتی جدید سازمان تشکیل شد. نهایتاً در سال۱۳۸۵ تشکیلات پیشنهادی تصویب شد و بر طبق تشکیلات مصوب، مدیریت آماده‌سازی و مرمت به «اداره‌کل حفاظت و نگهداری» تغییر ساختار یافت.خطای یادکرد: برچسب بازکنندهٔ <ref> بدشکل است یا نام بدی دارد
تاریخچهٔ کتابخانهٔ ملی ایران
اولین کتابخانهٔ ملی به‌همت انجمن معارف
در زمان ناصر‌الدین‌شاه قاجار و مخصوصا صدارت میرزا تقی‌خان امیرکبیر توجه خاصی به معارف در ایران می‌شد. لذا در ۱۲۶۸ق (۱۲۳۰شمسی)، مدرسهٔ دارالفنون در تهران تأسیس شد و ۱۲ سال بعد (۱۲۸۰ق/ ۱۲۴۳ش)، کتابخانهٔ کوچکی در آن مدرسه تأسیس شد. در عهد مظفرالدین‌شاه آشنایی ایرانیان با تمدن غرب بیشتر شد و نخستین مدارس به‌سبک جدید از جمله «مدرسهٔ رشدیه» و نیز «انجمن معارف» در ۱۳۱۵ق/ ۱۲۷۶ش تأسیس شد.خطای یادکرد: برچسب <ref> نامعتبر؛ نام‌های نامعتبر، مثلاً بیش از اندازه
اعضای انجمن معارف در زمان صدارت امین‌السلطان پس از تدوین نظامنامهٔ داخلی در ۱۷ فصل برای انجمن، به تأسیس کتابخانهٔ ملی مبادرت نمودند. این انجمن عمارتی را در اول خیابان علاءالدوله تهیه می‌کنند و در ۱۷جمادی‌الآخر۱۳۱۶ق/۱۲۷۷ش کتابخانهٔ ملی افتتاح شد و ریاست کتابخانه به «میرزا اسمعیل‌خان آجودانباشی» از اعضای انجمن معارف سپرده شد؛ اما اختلافات داخلی بین اعضای انجمن باعث شد حیات این کتابخانه در ۱۲۷۷شمسی به‌پایان برسد. واژهٔ «ملی» در نام این نهاد، ابتدا به‌هیچ‌وجه به‌معنای «ملی‌گرایانه» و «ملیتی» نبود؛ بلکه بیانگر وابستگی‌نداشتن به دولت بود و قرار بود که این کتابخانه، نهادی غیرانتفاعی و مردمی باشد.خطای یادکرد: برچسب <ref> نامعتبر؛ نام‌های نامعتبر، مثلاً بیش از اندازه
تلاش‌های نصرالله تقوی و بزرگان دیگر
پنج سال بعد در سال۱۲۸۲شمسی، برای بار دوم حاج‌سیدنصرالله تقوی به‌اتفاق میرزا محمدعلی‌خان نصره‌السلطان و ملک‌المتکلمین، اقدام به تأسیس کتابخانهٔ ملی نمودند. آن‌ها عمارتی فوقانی را در خیابان ناصری (شمس‌العماره) تهران، اول کوچهٔ ارامنه جنب سقاخانه اجاره می‌کنند، عده‌ای از بزرگان، کتاب‌هایی به این کتابخانه اهدا می‌کنند و قسمتی از کتاب‌های کتابخانهٔ دارالفنون نیز به آنجا منتقل می‌شود. نصرالله تقوی به ریاست کتابخانه انتخاب می‌شود. نظام‌نامه‌ای هم برای کتابخانه تدوین می‌شود و در ۱۲۸۴شمسی، رسماً کتابخانه افتتاح می‌شود. در ادامه، سوءظن دولت به فعالیت روشنفکران باعث تعطیلی این کتابخانه می‌شود و بنابراین، تقوی از دولت درخواست می‌کند مکانی برای کتابخانه اختصاص دهد. وزارت معارف مقدمات ساخت بنای کتابخانه را فراهم می‌کند ولی ساخت بنا به‌دلایلی ناتمام می‌ماند. پس از بمباران مجلس، کتابخانهٔ ملی از ترس غارت تعطیل شد و با وجود تلاش مؤسسان، دوباره دایر نشد. مجموعه منابع آن به ساختمان دارالفنون و سپس در دورهٔ وزارت علی‌اصغر حکمت به «کتابخانهٔ عمومی معارف» منتقل شد (۱۳۱۳ شمسی). در این کتابخانه که در سالن‌های شرقی طبقهٔ دوم ساختمان دارالفنون قرار داشت، حدود ۵۰۰۰ جلد کتاب جمعآوری شدهبود.خطای یادکرد: برچسب <ref> نامعتبر؛ نام‌های نامعتبر، مثلاً بیش از اندازه
مهدی بیانی و تأسیس کتابخانهٔ ملی
اواخر سال۱۳۱۳ شمسی، هم‌زمان با ریاست مهدی بیانی در کتابخانهٔ عمومی معارف، کنگره و جشن هزارهٔ فردوسی در تهران برگزار شد. مستشرقین بسیاری برای این کنگره به تهران آمدند و کتاب‌هایشان را هدیه کردند. لذا پیشنهاد شد تالاری به نام فردوسی در مدرسهٔ دارالفنون نامگذاری شود و آثار اهداشده در آنجا گردآوری شود. مهدی بیانی ضمن مکاتبات بسیار برای رفع مشکل جا و فضای مناسب برای کتابخانهٔ عمومی معارف، فرصت را غنیمت دانست و تأسیس «کتابخانهٔ ملی ایران» را به علی‌اصغر حکمت پیشنهاد داد. حکمت از رضاشاه اجازه خواست که قسمتی از اراضی باغ ملی (مابین ساختمان وزارت امور خارجه و موزهٔ ایران باستان در خیابان سی تیر کنونی) برای ساختمان کتابخانهٔ ملی اختصاص یابد. بنابراین، ساختمان کتابخانهٔ ملی با طرح و نظارت مسیو آندره گدار، باستان‌شناس و معمار فرانسوی با همان نقش و اسلوب عمارت موزهٔ ایران باستان، ساخته شد. اتمام کار ساختمان تا ۱۳۱۸ به‌طول انجامید؛ اما کتابخانه در سوم‌شهریور۱۳۱۶ شمسی با حضور رضاشاه افتتاح شد. بدین‌ترتیب مجموعهٔ منابع کتابخانهٔ عمومی معارف که به ۳۰۰۰۰ نسخهٔ خطی و چاپی رسیده بود، به ساختمان جدید منتقل شد.خطای یادکرد: برچسب <ref> نامعتبر؛ نام‌های نامعتبر، مثلاً بیش از اندازه
دههٔ۳۰ تا اوایل ۵۰شمسی
در نیمهٔ دوم دههٔ۳۰ ساختمان دیگری درحد فاصل ساختمان قبلی و دیوار وزارت امور خارجه ساخته شد؛ اما یک دههٔ بعد مجدداً مشکل فضا پدیدار شد که چون آیین‌نامه‌های کتابخانهٔ ملی بیشتر پاسخ‌گوی نیازهای یک کتابخانهٔ عمومی بود، بحث احداث کتابخانهٔ ملی پهلوی پیش آمد و عملاً موضوع کمبود فضای کتابخانهٔ ملی در ساختمان جنب موزه کنار گذاشته شد. کتابخانهٔ ملی ایران از سال۱۳۴۲ به‌طور ناقص و نامرتب، کتاب‌شناسی ملی ایران را منتشر می‌کرد؛ اما عقب‌بودن کتابخانهٔ ملی از اصول و ضوابط جهانی، باعث شد در سال۱۳۵۲، از ایفلا درخواست شود ایران را در تأسیس کتابخانهٔ ملی جدید یاری دهد.خطای یادکرد: برچسب <ref> نامعتبر؛ نام‌های نامعتبر، مثلاً بیش از اندازه
دههٔ ۵۰ شمسی تاکنون
در ۱۳۵۴، ۶۰ تن از کتابداران و معماران مشهور جهان به‌دعوت ناصر شریفی، رئیس وقت دانشکدهٔ کتابداری پرات، برای بررسی معماری و کتابخانه‌های ایران به کشورمان آمدند. حاصل همکاری این گروه با ۱۵ نفر از کتابداران ایرانی به‌مدت یک ماه، طرح ناصر شریفی بود: کتابخانه‌ای با ۳۵۰۰۰۰متر مربع زیربنا؛ این طرح به‌دلایلی رد شد و طرح دوم این هیئت که توسط ژان پیر کلاول، رئیس کتابخانهٔ دانشگاه لوزان، ارائه شد، در مهر۱۳۵۵ بهتصویب هیئت داوران رسید. کمیته‌ای هفت‌نفره در سال۱۳۵۹، ساختمان دفتر فرهنگی فرح پهلوی در نیاوران را برای احداث این کتابخانه در ۹۴۰۰۰ مترمربع، مناسب دیدند. متعاقب موافقت وزیر فرهنگ و آموزش عالی در ۱۸فروردین۱۳۶۰، بخشی از ساختمان نیاوران به کتابخانهٔ ملی تحویل داده شد. در این دوره، پراکندگی بخش‌های مختلف کتابخانهٔ ملی موجب کندی انجام وظایف و مشکلات دیگری می‌شد. بالاخره در تاریخ ۷مرداد۱۳۷۴، طرحی جدید برای ساختمان کتابخانهٔ ملی پذیرفته شد. فاز اول این ساختمان جدید در ۱۱اسفند۱۳۸۳ بر روی تپه‌ای در منطقهٔ عباس‌آباد، کنار بزرگراه حقانی افتتاح شد. این مجموعه که گنجایش ۷میلیون کتاب را دارد، اکنون تکمیل شده است و تمامی بخش‌های کتابخانهٔ ملی در آن جای گرفته‌اند.خطای یادکرد: برچسب <ref> نامعتبر؛ نام‌های نامعتبر، مثلاً بیش از اندازه
چشم‌اندازی از تحولات اداری کتابخانهّ ملی
کتابخانهٔ ملی تا سال۱۳۴۳ش تابع وزارت فرهنگ بود، از این سال تحت نظارت اداره‌کل کتابخانهها به‌صورت واحدی از واحدهای وزارت فرهنگ و هنر درآمد و از سال۱۳۵۳، واحد مستقلی در وزارت فرهنگ و هنر شد. بعد از انقلاب در سال۱۳۵۸، کتابخانهٔ پهلوی سابق در کتابخانهٔ ملی ادغام شد و کتابخانهٔ ملی به وزارت فرهنگ و آموزش عالی سابق ملحق شد. در سال۱۳۶۲ مرکز خدمات کتابداری در کتابخانهٔ ملی ادغام شد. در سال۱۳۶۹، دکتر حسن حبیبی از طرف دولت وقت، مامور به تهیهٔ لایحه‌ای برای تمرکز اسناد کشور شد. درپی تصویب این لایحه در مجلس شورای اسلامی، کتابخانهٔ ملی ایران، سازمانی مستقل زیرنظر ریاست جمهوری اسلامی ایران به سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور پیوست و نهایتاً در سال۱۳۸۱، با مصوبهٔ شورای عالی اداری، «سازمان اسناد ملی ایران» از سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور منتزع شد و با کتابخانهٔ ملی ادغام شد و به «سازمان اسناد و کتابخانهٔ ملی جمهوری اسلامی ایران» تغییر نام پیدا کرد.خطای یادکرد: برچسب <ref> نامعتبر؛ نام‌های نامعتبر، مثلاً بیش از اندازه
کارکردها
وظایف و فعالیت‌های کتابخانهٔ ملی
مطابق اساسنامهٔ جدید، کتابخانهٔ ملی، کتابخانهٔ مادر شناخته شده و نقش اصلی در انجام امور مربوط به کتابداری و اطلاع‌رسانی به آن سپرده شده است. برنامه‌های فعلی کتابخانهٔ ملی را می‌توان بر دو پایه استوار دانست:
- جبران عقب‌ماندگی‌های کتابخانه و رساندن آن به‌حد کتابخانهٔ ملی واقعی در شأن نظام جمهوری اسلامی ایران و متناسب با ویژگی‌ها و شرایط اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی کشور
- آماده‌سازی کتابخانهٔ ملی برای برداشتن گام‌های اساسی به‌سوی رشد و توسعهٔ مجموعهٔ کشور و مرتفع‌نمودن نیازهای آینده و نسل‌های بعدی[۸] در اساسنامهٔ جدید، شش حوزهٔ اصلی فعالیت برای کتابخانه تعیین شده است:
مشخصات منابع ملزوم به گردآوری
- تمامی آثار مکتوب و غیرمکتوب منتشرشده در داخل کشور، اعم از کتاب، نشریه، جزوه، خبرنامه، پوستر، نقشه، نوارهای صوتی و تصویری، مدارک دیجیتالی و نظایر آن (تمـام مؤسسات انتشاراتی، نشریات ادواری و تولیدکنندگان منابع دیداری و شنیداری، برطبق قـانـون مـؤظـف‌اند دو نسخـه از محصـولات خـود بـه کتابخانه ملّی بفرستند.)
- آثار منتشرشده در خارج از ایران در حوزهٔ مطالعات ایرانی و اسلامی به‌زبان‌های غیرفارسی به‌ویژه انگلیسی و عربی و همچنین تمام آثار منتشرشده به‌زبان فارسی (کتابخانه ملّـی از طریق ثبت سفارش نسبت به خریداری آثارمنتشره در خارج کشور اقدام می‌کند.)
- منابع مرجع و معتبر در موضوعات گوناگون به زبان‌های غیرفارسی به‌ویژه انگلیسی و عربی
بدین‌منظور، دو کمیته به نام‌های کمیتهٔ خرید نسخه‌های خطی و کمیتهٔ خرید منابع (غیرخطی) نسبت به ارزش‌گذاری و خرید مجموعه‌های ارائه‌شده به کتابخانه اقدام می‌کنند.خطای یادکرد: برچسب بازکنندهٔ <ref> بدشکل است یا نام بدی دارد
سازماندهی
در اجرای این وظیفه، کارهای گوناگونی چون فهرست‌نویسی، رده‌بندی، نمایه‌سازی و چکیده‌نویسی منطبق‌با استانداردهای بین‌المللی انجام می‌شود. از سال۱۳۷۷ تمام ناشران ملزم به فهرست‌نویسی پیش از انتشار (فیپا) برای کتاب‌ها شدند. علاوه‌بر این، کتابخانه عهده‌دار تخصیص شمارهٔ استاندارد بین‌المللی پیایندها (شاپا) و نیز شمارهٔ استاندارد بین‌المللی کتابخانهها (شابکا) به متقاضیان است.خطای یادکرد: برچسب بازکنندهٔ <ref> بدشکل است یا نام بدی دارد
فهرست‌نویسی در کتابخانهٔ ملی برای منابع کتابی (چاپی)، منابع غیرکتابی (پایان‌نامه‌ها، گزارش‌ها و طرح‌های پژوهشی، منابع دیداری و شنیداری و ...) و پیایندها (نشریات ادواری) موجود در کتابخانهٔ ملی انجام می‌شود. در راستای سازماندهی، کتابخانهٔ ملی به تکمیل و تصحیح بانک کتاب‌شناسی ملی و بانک مستندات (شامل عنوان‌های سرموضوعی، مستند مشاهیر و اسامی مؤلفان فارسی و لاتین، مستند تنالگان‌ها و سازمان‌ها) به دو صورت لوح فشرده و پیوسته (آن‌لاین) در وبگاه سازمان نیز می‌پردازد. تدوین منابع مرجع فهرست‌نویسی شامل دستنامه‌های فهرست‌نویسی، گسترش‌های رده‌بندی و مانند آن‌ها هم از دیگر فعالیت‌های سازمان است.خطای یادکرد: برچسب بازکنندهٔ <ref> بدشکل است یا نام بدی دارد
اشاعهٔ اطلاعاتخطای یادکرد: برچسب بازکنندهٔ <ref> بدشکل است یا نام بدی دارد
رئوس فعالیت‌های کتابخانهٔ ملی در این حوزه به قرار زیر است:
- ارائهٔ خدمات گوناگون در زمینهٔ اطلاع‌رسانی به مراجعان
- انتشار طیف گسترده‌ای از منابع در موضوعاتی چون کتابداری و اطلاع‌رسانی، نسخه‌های خطی، کتاب‌شناسی‌ها، ایران‌شناسی، اسلام‌شناسی و ارائهٔ ابزارها و استانداردهای لازم برای کتابخانهها و مباحث مربوطه.
- عرضهٔ دو بانک اطلاعاتی مهم به نام‌های «کتاب‌شناسی ملی ایران» و «نمایهٔ ملی ایران» در قالب چاپی و لوح فشرده
- راه‌اندازی سایت اینترنتی کتابخانهٔ ملی به‌نشانیِ www.nlai.ir و عرضهٔ اطلاعات کتابشناختی انواع منابع و آثاری که کتابخانهٔ ملی به‌نحوی سازماندهی نموده است.
پژوهشخطای یادکرد: برچسب بازکنندهٔ <ref> بدشکل است یا نام بدی دارد
پژوهش در کتابخانهٔ ملی به‌منظور اعتلا و بهبود فعالیت‌های علم اطلاعات و دانش‌شناسی کشور انجام می‌گیرد. برخی از فعالیت‌های پژوهشی کتابخانه به‌شرح زیر است:
- تدوین راهنماها و استانداردهای لازم برای انواع کتابخانهها و مراکز اطلاع‌رسانی به‌صورت استانداردهای کتابخانه‌های دانشگاهی، استانداردهای کتابخانه‌های تخصصی، استانداردهای کتابخانه‌های مدارس، استانداردهای کتابخانه‌های زندان، راهنمای کتابخانه‌های ایران و مانند آن. از جملهٔ راهنماها می‌توان به «راهنمای روزنامه‌ها و مجله‌های ایران» اشاره کرد. این راهنمـا که هر سال منتشر می‌شود، فهرست الفبایی همراه‌با مشخصات کامل از روزنامه‌ها و نشریات ادواری است که در ایران منتشر شده و به کتابخانه ملّی رسیده است.
- انجام پژوهش‌های کاربردی و بنیادی و حمایت از پژوهش‌هایی که در حوزهٔ علم اطلاعات و دانش‌شناسی و ایران‌شناسی و اسلام‌شناسی. این طرح‌های پژوهشی پس از تصویب در شورای پژوهشی به‌اجرا درمی‌آید. طرح‌های پژوهشی در دست اجرای اداره‌کل پردازش و سازماندهی شامل طرح پژوهشی RDA و FRBR، طرح گسترش ردهٔ حقوق ایران، طرح گسترش ردهٔ جغرافیای ایران، طرح گسترش ردهٔ Z است.
- پدید‌آوردن و تدوین و تالیف ابزار و منابع لازم برای تسهیل فعالیت‌های علم اطلاعات و دانش‌شناسی کشور مانند تدوین سرعنوان‌های موضوعی فارسی، فهرست مستند مشاهیر، اصطلاحنامه سه زبانهٔ «اصفا»، مارک ایران، گسترش رده‌بندی (رده‌بندی مربوط به زبان، ادبیات و تاریخ ایران، اسلام، فلسفه، حقوق و نظایر ایران) در دو رده‌بندی کنگره و دیویی. در ادامه برخی از این آن‌ها توضیح داده می‌شود:
- سرعنوان‌های موضوعی فارسی: این اثـر دربرگیرندهٔ شکل مستنـد موضوعات مطروحه در کتاب‌های منتشر شده در داخل ایران است. تاکنون سه ویرایش از آن به‌چاپ رسیده است.
- فهرست مستند اسامی مشاهیر و مؤلفان: نـام صحیح و تاریخ تولد یا فوت افراد سرشناس، نویسندگان و مترجمانی که کتابی از ایشان یا راجع به ایشان در ایران منتشـر شـده بـاشـد را می‌توان در این اثر یافت. به‌عبارت‌دیگر این اثر مانند سرعنوان‌های موضوعی فارسی است و پشتوانهٔ انتشاراتی دارد.
- سرعنوان‌های موضوعی پزشکی: بـه‌علـت تنـوع و گستردگی موضوعات در علـم پزشکی، سرعنوان‌های این حوزه به‌صورت مبنی جداگانه در دو جلد از جانب کتابخانه ملّی ایران تدوین و منتشر شده است.
- گسترش‌های رده‌بندی: ازآنجـاکه رده‌بندی‌های مـوجـود در سطح جهان در موضوعات مختص ایران و اسلام، جواب‌گو نیست، کتابخانهٔ ملّی سال‌هاست که به تدوین گسترش‌های مختلفی از رده‌بندی‌های دیویی و کنگره می‌پردازد.
- گسترش‌های دیویی: تاکنون گسترش رده‌بندی دیویی برای تاریخ ایران، ادبیات ایران، زبان‌های ایران، جغرافیای ایران و اسلام تدوین و منتشر شده است.
- گسترش‌های کنگره: علاوه‌بر تاریخ، ادبیات و جغرافیای ایران و اسلام با رده‌های فلسفهٔ اسلامی(BBR)، سازمان‌های آموزشی در ایران(LGR)، ادبیات فرانسه(PQ)، ادبیات عربی(PJA) و ادبیات روسی(PG) نیز مطابق با استانداردهای کتابخانهٔ کنگره، گسترش یافته است.
- تدوین کتاب‌شناسی‌ها و فهرست‌ها: کتاب‌شناسی آذربایجان، کتاب‌شناسی تاریخ ایران، کتاب‌شناسی اطلاعات و ارتباطات، کتاب‌شناسی آداب و رسوم اصفهان، فهرست نسخه‌های خطی پزشکی، فهرست کتب درسی چاپ سنگی، فهرست توصیفی سفرنامه‌های آلمانی ،انگلیسی، روسی و فرانسوی و فهرست نسخه‌های خطی کتابخانهٔ ملّی که تابه‌حال ۲۳ جلد از آن منتشر شده است.
- دایرةالمعارف کتابداری و اطلاع‌رسانی: این اثر که در زبان فارسی اولین و تنها نمونه به‌شمار می‌رود، در دو جلد و در طی بیش از ده سال، به دست ده‌ها نویسنده و پژوهشگر در حوزه‌های مختلف علم کتابداری، اطلاع‌رسانی و نسخه‌شناسی نوشته شده است. جلد اول آن از حرف «آ» تا «ژ» در سال۱۳۸۱ و جلد دوم آن از حرف «س» تا «ی» در سال۱۳۸۵ منتشر شده است.
- احای نشریات قدیمی: از ابتـدای دههٔ۷۰، کتابخانهٔ ملّی اقدام به تجدیدچاپ پاره‌ای از نشریات قدیمی و نایاب مربوط به دورهٔ قاجار نمود که تاکنون عناوین زیر از این مجموعه روانهٔ بازار شده است: ثریا، چهره‌نما، حبل‌المتین، پرورش، حکمت، شمس‌الحدید، مفتاح‌الظفر، ادب (مشهد/ تهران/ تبریز)، اطلاع، ناصری، معارف، فلاحت مظفری، فرهنگ اصفهان، مظفری، حفظ‌الصحه، وطن، ندای وطن، عدالت، کمال (ایران/ مصر)، خلاصه‌الحوادث، صبح صادق، شاهنشاهی، مجموعهٔ اخلاق، ایران نو، نخستینه‌های مطبوعات دورهٔ قاجار، روزنامهٔ وقایع اتفاقیه، روزنامهٔ دولت علیهٔ ایران، روزنامهٔ دولتی، روزنامهٔ ايران، روزنامهٔ ایران سلطانی، روزنامهٔ انجمن تبریز، ۲۲۵۷ شمارهٔ روزنامهٔ ایران در قالب لوح فشرده
آموزش
در دههٔ هفتاد با تأسیس مرکز آموزش عالی کتابداری در دو مقطع کاردانی و کارشناسی کتابداری و اطلاع‌رسانی، دانشجویانی مشغول به تحصیل شدند. آموزش‌های ضمن خدمت برای کارکنان کتابخانهٔ ملی و کتابداران سایر سازمان‌ها، از دیگر برنامه‌های آموزشی اجراشده است.خطای یادکرد: برچسب بازکنندهٔ <ref> بدشکل است یا نام بدی دارد
وظایف و فعالیت‌های سازمان اسناد
سازمان اسناد کشور یا آرشیو ملی نیز اهداف خود را در قالب فعالیّت‌های زیر انجام می‌دهد:
فراهم‌آوری و ارزشیابی اسناد
بخش عمدهٔ گردآوری اسناد، از طریق دریافت اسناد راکد بایگانی وزارتخانه‌ها، سازمان‌های دولتی و وابسته به دولت، شرکت‌ها و سایر موسسه‌ها و همچنین از طریق دریافت از خاندان‌های قدیمی و شخصیت‌های تاریخی، با روش‌های گوناگون (خریداری، اهدا، وقف و امانت) صورت می‌گیرد. ادارهٔ کل شناسایی و فراهم‌آوری اسناد ملی در مجموعه تشکیلات سازمان، نقش ورودی اصلی اسناد به معاونت اسناد و نیز بایگانی راکد کل کشور (نگهداری اسناد قبل از ورود به آرشیو) را ایفای می‌کند و از ادغام دو مدیریت، اسناد پیش‌آرشیوی و هماهنگی و ارزشیابی اسناد در سال۱۳۸۵ تشکیل شد و در قالب سه اداره و یک گروه فعالیت دارد که عبارت‌اند از: ادارهٔ ارزشیابی اسناد، ادارهٔ شناسایی و گردآوری اسناد (خرید و اهدا)، ادارهٔ مخازن و اطلاع‌رسانی اسناد عمومی و گروه پیش‌آرشیوی.خطای یادکرد: برچسب بازکنندهٔ <ref> بدشکل است یا نام بدی دارد
نظارت و پیگیری
شامل نظارت بر امحای اوراق زاید دستگاه‌های اداری کشور براساس ضوابط مربوط، تهیه و تدوین مقررات، ضوابط و معیارهایی که وزارتخانه‌ها و مؤسسه‌های دولتی و وابسته به دولت باید در تنظیم و ضبط و نگهداری اسناد و پرونده‌های خود رعایت نمایند و همچنین تهیه و تدوین ضوابط و استانداردهای لازم جهت فهرست‌نویسی، نمایه‌سازی و اسکن اسناد است و نیز ابلاغ آن‌ها به همهٔ واحدهای اسنادی دستگاه‌های کشور.خطای یادکرد: برچسب بازکنندهٔ <ref> بدشکل است یا نام بدی دارد
سازماندهیخطای یادکرد: برچسب بازکنندهٔ <ref> بدشکل است یا نام بدی دارد
دریافت و تنظیم و فهرست‌نویسی توصیفی و تحلیل اسناد، آماده‌سازی و مرمت اسناد با آخرین دستاوردهای علمی در زمینهٔ حفاظت و آسیب‌شناسی و ترمیم آسیب‌های فیزیکی و شیمیایی و نیز هماهنگی و ارزشیابی اسناد، از فعالیت‌های این حوزه است.
تنظیم و توصیف اسناد:
فعالیت تنظیم و پردازش اسناد در ادارهٔ کلی به‌همین نام انجام می‌پذیرد. ازآنجاکه تبدیل داده‌های خام به اطلاعات پردازش شده، گام اصلی درتسهیل فرایند بازیابی اطلاعات است و موجب افزایش دقت و سرعت بازیابی می‌شود، وظیفهٔ اصلی این مدیریت، پردازش و ذخیره‌سازی داده‌هاست؛ آن‌هم به گونه‌ای که کاربران به بهترین و ساده‌ترین روش ممکن به اطلاعات دسترسی پیدا کنند. تنظیم و توصیف اسناد، براساس استانداردهای جهانی آرشیو، به‌ویژه دو اصل «احترام به منشأ اسناد» و «حفظ نظم و ترتیب اولیه» و با لحاظ‌کردن ویژگی‌های فرهنگی و تاریخی ایران و زبان فارسی انجام می‌گیرد.
اسنادی که در مرحلهٔ ارزشیابی، واجد شرایط ارزش نگهداری دائمی تشخیص داده می‌شوند، بنابه اولویت‌های از پیش تعیین شده که عمدتاً برپایهٔ دو عنصر اهمیت و قدمت است به بخش ضدعفونی ارسال و سپس به واحد تنظیم و پردازش منتقل می‌شوند و با درنظرگرفتن نوع اسناد (متنی و غیرمتنی)، به گروه‌های ذیربط ارسال می‌شوند و سپس کارشناسان برنامه‌ریزی و بررسی اسناد، ضمن بررسی و مطالعهٔ محتوای آن‌ها، فهرست موضوعی و توصیفی (محتوایی و فیزیکی) اسناد را در چارچوب عناصر اطلاعاتی مندرج در کاربرگه‌های تنظیم و توصیف، تهیه و در بانک اطلاعاتی سازمان وارد می‌کنند.
مرمت و حفاظت اسناد
حفظ و نگهداری در ادارهٔ کلی به همین نام در مرکز اسناد صورت می‌گیرد که متشکل از گروه‌ها و ادارت زیر است:
- آسیب‌شناسی و آزمایشگاه
- آسیب‌زدایی و مرمت اسناد
- ادارهٔ میکروفرم‌ها و اسناد دیجیتالی
- ادارهٔ حفاظت از منابع دیداری و شنیداری.
اهم وظایف حفاظت و نگهداری اسناد
- آسیب‌زدایی و مرمت تمام اسناد نوشتاری‌غیرنوشتاری آسیب‌دیده قبل از ورود به مخازن و ارائهٔ خدمات مشاوره‌ای در این زمینه‌ها به سایر مراکز
- ضدعفونی و آفت‌زدایی همهٔ اسناد نوشتاری‌غیرنوشتاری مورد درخواست سایر مراکز اسناد مطابق با مقررات و تعرفه‌های سازمان
- انجام نمونه‌برداری از اسناد آلوده، کشت بیولوژیک نمونه‌ها و تشخیص نوع آلودگی‌های قارچی
- بازدید ادواری از مخازن آرشیو جهت کنترل وضعیت حفظ و نگهداری اسناد، کنترل آلودگی مخازن و نمونه‌برداری از هوا
- انجام فعالیت‌های تخصصی بر روی اسناد آسیب‌دیده به‌منظور لکه‌برداری، بر طرف‌کردن الحاقات اضافی سند یا مرمت‌های غیراصولی، تعیین PH و اسیدزدایی
- تدوین و نشر نتایج تحقیقات انجام شده در زمینه‌های عوامل آسیب‌رسان شیمیایی و بیولوژیکی به ساختار اسناد و کتب
- تبدیل اسناد دیداری و شنیداری به فرمت‌های مختلف و تهیهٔ نسخهٔ دیجیتال از آن‌ها و تکثیر اسناد در فرمت‌های مختلف و ایجاد و تعریف استانداردهای مربوط به منابع دیجیتالی و غیردیجیتالی
اشاعهٔ اطلاعات
در این راستا، خدمات به پژوهشگران و محققان، به‌صورت‌های عرضهٔ تصاویر اسناد، ارائهٔ میکروفیلم و میکروفیش، تدوین کتب اسنادی و فصلنامهٔ تحقیقات تاریخی گنجینهٔ اسناد انجام می‌گیرد. برپایی نمایشگاه‌های تخصصی، از دیگر فعالیت‌ها در این زمینه محسوب می‌شود. ادارهٔ کل اطلاع‌رسانی و ارتباطات در مرکز اسناد(شامل گروه اطلاع‌رسانی اسنادی، گروه اطلاع‌رسانی منابع دیداری و شنیداری، گروه ارتباطات آرشیوی و ادارهٔ مخازن آرشیوی) مسئول انجام این وظیفه است. گردآوری اطلاعات مستند تاریخی، از طریق انجام مصاحبه با شخصیت‌های مؤثر در تاریخ معاصر ایران و نظارت بر اجرای پروژه‌های تاریخ شفاهی و انتشار این مصاحبه‌ها از دیگر وظایفی است که در این اداره انجام می‌شود.خطای یادکرد: برچسب بازکنندهٔ <ref> بدشکل است یا نام بدی دارد
پژوهش
تحقیقات متنوعی برپایهٔ اسناد موجود به‌منظور کشف نکات مبهم تاریخی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی خصوصاً مربوط به دوره‌های قاجار و پهلوی صورت می‌گیرد که تا کنون در این زمینه‌ها ۸۰ عنوان کتاب منتشر شده است. روش‌های مختلف طبقه‌بندی، حفظ و نگهداری اسناد و ارائهٔ روش‌های منطبق با استانداردهای جهانی از دیگر موضوعات پژوهشی است.خطای یادکرد: برچسب بازکنندهٔ <ref> بدشکل است یا نام بدی دارد
آموزش
طیف گسترده‌ای از آموزش‌های تخصصی مربوط به اسناد در این حوزه ارائه می‌شود؛ مانند سند‌شناسی و سند‌خوانی، آشنایی با آرشیوهای بزرگ ایران و جهان، کارشناسی بررسی اسناد و مدارک، ویراستاری متون تاریخی، مرمت اسناد و ... .خطای یادکرد: برچسب بازکنندهٔ <ref> بدشکل است یا نام بدی دارد
فعالیت‌های منطقه‌ای و استانی
سوابق و اوراق فراوانی در استان‌ها وجود دارد که دائماً می‌باید ارزشیابی و ساماندهی شود تا در اختیار دانش‌پژوهان هر استان قرار گیرد و زمینهٔ اجرای عدالت اجتماعی و ایجاد فرصت‌های برابر برای همهٔ مردم کشور در دستیابی به اطلاعات اسنادی فراهم آید. به‌منظور جلوگیری از تمرکز اسناد منطقه‌ای در مرکز و ایجاد تسهیلات برای پژوهشگران و محققین و نیز جمعآوری و سامان‌بخشی به اسناد بومی، در مناطق مختلف کشور واحدهای آرشیوی استانی با وظایف کلی سازمان ایجاد شده است. این واحدها تاکنون در استان‌های آذربایجان شرقی، اصفهان، بوشهر، خراسان رضوی، سیستان و بلوچستان، فارس، کرمان، گیلان، همدان، مازندران و یزد تأسیس و شروع به‌کار کرده‌اند و درنظر است در استان‌های مستعد دیگر کشور نیز بنابه‌ضرورت توسعه یابند.خطای یادکرد: برچسب بازکنندهٔ <ref> بدشکل است یا نام بدی دارد
رویدادهای تحت پوشش
افراد برجسته‌ای که عهده‌دار بخش‌های مختلف نهاد در دوره‌های مختلف بوده‌اند و ویژگی‌های هر دوره
داستانک‌ها
ظهور و افول یک حرکت فرهنگی
برگی از خاطرات احتشام‌السلطنه[۹]
پس از اینکه تعداد مدارس[اشاره به مدارس ایجادشده به‌طرز جدید در دورهٔ مظفرالدین‌شاه] از پانزده گذشت، برای تأسیس «کتابخانهٔ ملی» شروع به اقدام کردم. ابتدا خانهٔ ملکی و متعلق‌به‌خود را برای انجمن معارف و کتابخانهٔ ملی تخصیص دادم و قریب ۱۰۰۰ جلد کتاب که دو ثلث آن خطی بود را به کتابخانهٔ ملی واگذار کردم و شروع به جمعآوری کتاب از اشخاص نمودم...
روزهای یکشنبه و چهارشنبه در محل جدیدی که برای مرکز انجمن و کتابخانهٔ ملی تخصیص یافته و تعیین شدهبود، جلسات عمومی تشکیل می‌شد و در کوچهٔ متصل به محل مزبور درشکه و اسب و قاطرسواری جمع بود. مردم به‌هیجان آمده و روشنایی و برق امید در دلها منعکس شدهبود...
اما بدبختانه، این اساس عالی و این مؤسسهٔ ملی و سالم، به‌واسطهٔ خارج‌کردن من از طهران، تغییر مسیر داد و به سراشیب سقوط و انهدام افتاده و بعد تماماً به هم خورد و از میان رفت و حتی محل انجمن و ساختمان چاپخانه و دارالترجمه هم که شخصاً از مال خود منتقل کرده و خریداری کرده بودم، به‌فروش رسانیدند، بدون‌آنکه از حراج چاپخانه و کتابخانه و حتی محل ملکی انجمن معارف اطلاع حاصل کنم.
روایت یحیی دولت‌آبادی[۱۰]
[اعضای انجمن] پس از آنکه می‌بینند مخالفت صریحی از طرف میرزا علی‌اصغرخان صدراعظم دیده نمی‌شود، بلکه به ظاهر اظهار مساعدت می‌کند، به خیال می‌افتند به پاره‌ای از وظایف تا آنجا که تولید بدگمانی نکند اقدام نمایند. اولاً برای انجمن نظامنامهٔ داخلی نوشته می‌شود... پس به تشکیل کتابخانهٔ ملی پرداخته، برای این کار مکان مخصوص گرفته کتابخانه را دایر و انجمن را نیز در همان مکان منعقد می‌سازند.
اعضای انجمن هریک بهقدر احساسات خود در جمعآوری کتاب برای کتابخانهٔ مزبور کوتاهی ننموده به زمان کم، بیش از هزار جلد کتاب در فنون مختلف جمعآوری گشته، ریاست کتابخانه را به محمداسعیل‌خان آجودانباشی می‌دهند...
در این ایام [شعبان۱۳۱۶ه.ق] کتابخانهٔ ملی برهم می‌خورد، مفتاح‌الملک می‌خواهد کتاب‌ها را نیز به مدرسهٔ افتتاحیه ببرد؛ ولی وزیر علوم رضا نداده، آن‌ها را به خانهٔ شخصی خود برده، توقیف می‌کند.
«کتابخانهٔ ملتی» در فرمان همایونی
در ماه رجب۱۳۱۶ به‌فرمان مظفرالدین‌شاه، ریاست انجمن معارف و مدارس ملی و کتابخانهٔ ملی به مشیرالملک، وزیر علوم واگذار شد. در این فرمان خطاب به وی آمده است:
| « | چون کار ایجاد مدارس و مکاتب ملیه و «کتابخانهٔ ملتی» به‌فضل خدا و حس مراقبت شما و اجزای انجمن معارف، پیشرفت کامل حاصل نموده و ...، لهذا شما را از جانب خودمان مخصوصاً مأموریت می‌دهیم... راپورت‌ها و عرایض و مستدعیات انجمن را که راجع به امر مدارس ملیه و کتابخانهٔ ملتی است، به اطلاع جناب مستطاب اشرف صدراعظم، بدون تاخیر به‌عرض برسانید.[۱۱] | » |
داستانک‌های عزل و نصب‌ها
داستانک‌های رسوایی‌ها
داستانک‌های توسعه شعب
داستانک‌های بحران‌های مالی
داستانک‌های انحلال و ادغام
داستانک‌های ویژگی‌های مدیران هر دوره
پانویس
- ↑ «مأموریت سازمان اسناد و کتابخانهٔ ملی جمهوری اسلامی ایران».
- ↑ «کتابخانهٔ ملی جمهوری اسلامی ایران». تحقیقات اطلاع‌رسانی و کتابخانه‌های عمومی، ش. ۲۱، ۸۲و۸۳.
- ↑ «اهداف، وظایف و فعالیت‌های سازمان اسناد و کتابخانهٔ ملی جمهوری اسلامی ایران».
- ↑ مهراد. «کتابخانهٔ ملی ایران: وظایف و هدف‌ها». علوم‌اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز، ش. ۵، ۴۹تا۶۲.
- ↑ «اساسنامهٔ سازمان اسناد و کتابخانهٔ ملی جمهوری اسلامی ایران».
- ↑ «اساسنامهٔ سازمان اسناد و کتابخانهٔ ملی جمهوری اسلامی ایران».
- ↑ «ریاست سازمان اسناد و کتابخانهٔ ملی جمهوری اسلامی ایران».
- ↑ مسعودی. «مروری بر فعالیت‌های کتابخانهٔ ملی». تحقیقات اطلاع‌رسانی و کتابخانه‌های عمومی، ش. ۷، ۱۱۱تا۱۱۷.
- ↑ احتشام‌السلطنه، خاطرات احتشام‌السلطنه، ۳۱۴تا۳۴۷.
- ↑ دولت‌آبادی، حیات یحیی، ۱: ۲۲۰تا۲۴۰.
- ↑ احتشام‌السلطنه، خاطرات احتشام‌السلطنه، ۲۸۵.
منابع
- صمیعی، میترا. «کتابخانه ملی ایران از آغاز تا امروز». کتاب ماه کلیات، ش. ۱۳۳ (دی۱۳۸۷).
- «کتابخانهٔ ملی جمهوری اسلامی ایران». تحقیقات اطلاع رسانی و کتابخانه‌های عمومی، ش. ۲۱ (تابستان۱۳۷۵).
- مهراد، جعفر. «کتابخانهٔ ملی ایران: وظایف و هدف‌ها». علوم‌اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز، ش. ۵ (پاییز۱۳۶۵).
- رحمانی، عنایت‌الله. «آشنایی با سازمان اسناد کتابخانه ملی ایران». یاد، ش. ۷۷ (پاییز۱۳۸۴).
- نجفی، میترا. «تاریخچهٔ کتابخانهٔ ملی». گزارش، ش. ۲۲۲ (آبان۱۳۸۹).
- احتشام‌السلطنه، میرزا محمودخان (۱۳۶۶). خاطرات احتشام‌السلطنه؛ به‌کوشش محمدمهدی موسوی. زوار.
- دولت‌آبادی، یحیی (۱۳۸۷). حیات یحیی. ۱. فردوس.
- مسعودی، فرامرز. «مروری‌بر فعالیت‌های کتابخانهٔ ملی». تحقیقات اطلاع‌رسانی و کتابخانه‌های عمومی، ش. ۷ (زمستان۱۳۷۱).
پیوند به بیرون
- «سایت مرکز اسناد و کتابخانهٔ ملی ایران». بازبینی‌شده در ۱آبان۱۳۹۸.