سفر برگذشتنی

سفر برگذشتنی
نویسنده	محمدرضا توکلی صابری
ناشر	علمی و فرهنگی
تاریخ نشر	۱۳۹۷
شابک	‎۶۰۰۴۳۶۵۴۰۶۹۸۷
موضوع	سفرنامه
زبان	فارسی
نوع رسانه	کتاب

سفر برگذشتنی عنوان سفرنامه‌ای از محمدرضا توکلی صابری در دو جلد است که در آستانه هزارمین سالروز تولد ناصرخسرو همان مسیری را پیموده که این شاعر بزرگ ایرانی برای نگارش سفرنامه حج خود پشت سر گذاشته است.

* * * * *

«سفر برگذشنی» کتاب جالبی است و اصلِ گیراییِ آن به خاطر طرحِ خلاقانه نویسنده است. در واقع نویسنده تصمیم می‌گیرد که در هزاره میلاد ناصرخسرو مسیر سفر او را از سفرنامه‌اش استخراج کند و همان مسیر را بعد از حدود هزار سال، دوباره طی کند و سفرنامه‌ای نو بنویسد تا امروزیان و آیندگان بتوانند به طور عینی‌تر ببینند که دنیای ما، بعد از هزار سال، در مقایسه با دنیای زمان ناصرخسرو چقدر تغییر کرده است. برای کسانی که سفرنامه ناصرخسرو را خوانده‌اند، فکر گیرایی‌ست و نتیجه هم خواندنی از کار درآمده است. دلیل اینکه نویسنده هزاره تولد ناصرخسرو را برای آغاز سفر خویش انتخاب کرده نه هزاره آغاز سفر او را که مناسبت بیشتر دارد، به گفته خودش این بوده: «امید نداشتم که در آغاز هزاره سفر او زنده باشم.» به هر حال چه خوب که این کار ۴۰ سالی زودتر به انجام رسیده است. ضمناً مؤلف سفرش را از سرخس آغاز کرده است نه از مرو (که ناصرخسرو سفر خویش را آغاز کرده) چراکه نتوانسته ویزای ترکمنستان را بگیرد و به مرو برود. و نیز تمام سفر را نه همچون ناصرخسرو به یکباره، بلکه به تفاریق در فرصت‌های مرخصیِ کاری تکمیل کرده است. نام کتاب، انتخاب خوبی‌ست برگرفته از قطعه بسیار زیبای سه بیتی که ناصرخسرو بر پایان سفرنامه نهاده است. این کتاب در بخش مستندنگاری هفتمین دوره جایزه ادبی جلال آل‌احمد به عنوان اثر برگزیده شناخته شد.

برای کسانی که کتاب را نخوانده‌اند

خلاصه کتاب

در سال ١٣٨٢ براى اولين بار مسير سفر ناصرخسرو را به تدريج در طى هفت سال رفت و از روستاها، شهرها و كشورهايى كه ناصرخسرو گذر كرده و از بناها، مسجدها، قلعه ها، دروازه ها، دولابها، کاريزها، زيارتگاهها، مزارها، گورستانها، بازارها، کليساها، چشمه ها، نيل سنجها، آبشارها، و زيارتگاههايى كه ناصرخسرو بازديد كرده، عكس و فيلم گرفته و گزارش خود را از اين ديدارها در كتاب سفر برگذشتنى نوشته است.

دكتر توكلى صابرى در پايان اين مسير دراز به ديدار مزار ناصرخسرو در كوهستانهاى بدخشان رفته و گزارش سفر و اولين عكسهاى آرامگاه ناصرخسرو را در كتاب «سفر ديدار» منتشر كرده است. هر دو كتاب بزرگترين جايزه ادبى ايران، يعنى جايزه جلال آل احمد، را دريافت كردند.

علاوه برآن دكتر توكلى صابرى پس از جستجوهاى زياد دو نسخه قديمى از سفرنامه را كتابخانه‌هاى انگلستان و هندوستان پيدا كرده است كه به ترتيب ١٩٢ و ٢٨٨ سال قديمى‌تر از نسخه هاى موجود است و بر مبناى آن متن جديدى از سفرنامه ناصرخسرو را در دست انتشار دارد.

نویسنده در ابتدا به بررسی مسیری پرداخته که ناصرخسرو، به عنوان نخستین کسی که سفرنامه حج نوشته، در سفر خود طی کرده است. اکنون مسیری که این شاعر و سفرنامه‌نویس در قرن چهارم، پشت سر گذاشته، در بین ۱۰ کشور قرار دارد؛ امروز برخی ازاین کشورها درگیر جنگ داخلی هستند و بعضی دیگر با همسایگان خود می‌جنگند. نویسنده باید از همه این کشورها ویزا بگیرد تا بتواند پا به پای ناصرخسرو پیش برود.

توکلی صابری، جز سفرنامه ناصرخسرو، سفرنامه‌های دیگر را هم خوانده و به تمام نقشه‌های قدیمی و جدید مراجعه کرده است. او در جست‌وجوی جای پای ناصرخسرو و مسیری که او طی کرده به کشورهای ترکیه، سوریه، لبنان، اسرائیل و فلسطین، مصر، ترکمنستان و عربستان سعودی سفر کرده است.

نویسنده، ۲۹مهرماه ۱۳۸۲، سفر خود را آغاز می‌کند. ابتدا از محل زندگی او در شهر کلمبوس واقع در ایالت اوهایو به تهران می‌آید و پس از آن همان مسیری را طی می‌کند که ناصرخسرو، هزار سال پیش، بر جاده ابریشم پیموده است. سفر نویسنده با دیدار از آرامگاه ناصرخسرو، پیر یمگان در بدخشان به پایان می‌رسد.

معرفی نویسنده

دكتر محمدرضا توكلى صابرى پس از دريافت دكتراى داروسازى از دانشگاه تهران به انگلستان رفت و دكتراى شيمى پزشكى را از دانشگاه دومونفورت و فوق دكتراى شيمى پزشكى را از دانشگاه اكستر دريافت كرد، سپس به ايران بازگشت و به تدريس در دانشگاه متحدين پرداخت. پس از تعطيل شدن دانشگاه‌ها مديريت بخش علمى كارخانه داروپخش را به عهده گرفت و به همكارى در طرح ژنریک با دانشگاه تهران پرداخت. سپس در سال ١٩٨۴ به آمريكا مهاجرت كرد و در دانشگاههاى ماساچوست و كانزاس به تحقيق در مورد غده فوق كليوى و كشت بافت دهان پرداخت و پس از مدتى به دپارتمان بيوشيمى كميكال ابستراكت سرويس پيوست.او در سال ٢٠١۵ از اين شركت بازنشسته شد و اكنون به طور تمام وقت به نويسندگى علمى اشتغال دارد.

دكتر توكلى صابرى علاوه بر مقالات تحقيقاتى در زمينه تخصصى خود در ژورنالهاى اروپايى و آمريكايى نويسنده و مترجم بيش از پنجاه كتاب در زمينه پزشكى، داروسازى، ادبيات و فلسفه است. دكتر توكلى صابرى در سال ١٣۵٢ اولين فرهنگ دارويى ، در سال ١٣٨٩ اولين فرهنگ داروسازى، و در سال ۱۳۵۹ اولين فرهنگ طب سنتى انگليسى-فارسى و فارسى-انگليسى را منتشر كرد. انجمن ترویج علم ایران به دلیل فعالیت­‌های گسترده و پیگیر دکتر محمدرضا توکلی صابرى در انتشار کتاب‌های دانشگاهی، عمومی و ترویجی با هدف معرفی علم به عموم مردم و تلاش‌های مسئولانه در راه پژوهش و تحقیق درباره تاریخ علم و مبارزه با شبه‌علم، جایزه ترویج علم سال ١٣٩٧ را به ايشان داد.

توكلى صابرى در سى سال گذشته مبارزه جدى را با شيادان و مروجان خرافات و مدعيان روشهاى پزشكى دروغين آغاز كرده و افراد مشهورى افشاء كرده است. بعضى از مقالات او در اين‌باره در كتابهاى علم چيست؟ و جهان فراطبيعى منتشر شده است و موجب توقف كار اين مدعيان شده است.

او تاريخ قديمى‌ترين كتاب مربوط به شعبده‌بازى را كه تاكنون تصور مى شد توسط اروپايى‌ها و در قرن شانزده ميلادى نوشته شده است با معرفى كتاب تحفه الغرايب ابو حاسب طبرى در نشريه انجمن جهانى شعبده بازان ششصد سال به عقب و از اروپا به ايران برد. او به سبب به خاطر اين كشف در سال ٢٠١٧ لوح افتخار انجمن جهانى شعبده بازان را دريافت كرد.

تاليفات

• طبیبانه (مجموعه داستان‌های پزشکی) (نشر دندانه)
• سفرنامه ناصرخسرو بر پايه كهن ترين نسخه موجود (انتشارات علمى فرهنگى)
• سفر برگذشتنى، پا به پاى ناصرخسرو بر جاده ابريشم در هزارمين زادروز او (انتشارات علمى فرهنگى)
• سفر ديدار، سفر به كوهستانهاى بدخشان و ديدار از مزار ناصرخسرو (نشر اختران)
• علم چيست؟ جستارهايى در باره فلسفه، پژوهش، و آموزش علم (نشر اختران)
• شبه علم چيست؟ شبه علم، شبه عرفان، شبه پزشكى، و شبه فلسفه در دوران پست مدرن (نشر اختران)
• ‌ جهان فراطبيعى، علم، شبه علم، و ضد علم در دوران پست مدرن (نشر اختران)
• شوخى هاى پزشكى (انتشارات معين)
• چنين گويند حكيمان (انتشارات معين)
• فرهنگ انگليسى-فارسى داروسازى (انتشارات مازيار)
• فرهنگ انگليسى-فرانسه-فارسى داروپزشكى (انتشارات مازيار)
• فرهنگ انگليسى-فارسى و فارسى-انگليسى طب سنتى (انتشارات معين)
• سفر طواف، دور ايران در ٣٠ روز (نشر اختران)
• ايران را سراسر گلستان كنيم (نشر اختران)
• پير دره يمگان (انتشارات معين)

ترجمه ها

• معنى همه اينها چيست؟ (انتشارات معين)،
• تاريخچه مختصر كيهان، از مهبانگ تا انسان و پس از آن (نشر اختران)،
• رودخانه اى جارى از عدن (انتشارات معين)،
• گزيده اى از بهترين آثار جابربن حيان در كيمياگرى (انتشارات معين)
• دانشورزى (انتشارات معين)
• سرگذشت شگفت انگيز حيات (انتشارات معين)
• ده آزمايش برتر علمى (انتشارات معين)
• شش نظريه كه جهان را تغيير داد (انتشارات مازيار)
• به ژنوم خوش آمديد (انتشارات مازيار)
• قوانين، نظريه هاى علمى، و چيزهاى ديگر (انتشارات مازيار)
• پى گيرى ديوانه وار (انتشارات مازيار)
• شش نظريه كه جهان را تغيير داد (انتشارات مازيار)
• چرا اندازه مهم است (انتشارات مازيار)
• داروين (انتشارات مازيار)
• پروفسور اينشتن عزيز، نامه هاى كودكان به اينشتن (انتشارات مازيار)
• دروغ يا درمان (انتشارات مازيار)
• چند تا ليس؟ چگونه هر چيزى را تخمين بزنيم (انتشارات مازيار)
• امداد پزشكى (انتشارات مازيار)
• امداد دندانپزشكى (انتشارات نويسا)
• امداد پرستارى (نشر ثالث)
• گياهان دارويى (انتشارات روزبهان)

توکلی صابری در کتاب «سفر برگذشتنی» نوشته است:

«سه سال پیش از شروع سفر، هنگام خواندن دیوان ناصرخسرو دریافتم که درگذشت او در سال ۳۸۲ خورشیدی است. با خود گفتم که سه سال بعد هزارمین زادروز ناصرخسرو می‌شود. اگر به این مناسبت، کسی مسیری را که او پیمود، بپیماید و ببیند در این هزار سال چه تغییراتی حاصل شده است، چه برجای مانده و چه ازبین رفته و چه چیزهای نوین دیگری به جای آنها آمده است و جهان در این هزاره، چه دگرگونی‌هایی پیدا کرده است و مردمان چگونه زندگی می‌کنند.»