رجعت سرخ ستاره

دومین خلاقیت برای جلد آخر

رجعت سرخ ستاره سروده محمدعلی معلم دامغانی در انتشارات سوره مهر به چاپ رسیده است؛ این کتاب شامل مجموعه‌ای از اشعار معلم است که در سال‌های پیش از انقلاب و ابتدای انقلاب سروده شده و حدود ۶۵ شعر در ۲۲۴ صفحه است.

* * * * *

مجموعه رجعت سرخ ستاره مثنوی‌ها و غزل‌های محمدعلی معلم دامغانی شاعر معاصر زبان فارسی است که برای اولین بار در سال ۱۳۶۰ یعنی یک ربع قرن پیش منتشر شد؛ چاپ دوم این کتاب در سال ۱۳۸۵ یعنی ۲۵ سال پس از چاپ نخست و به‌اهتمام دکتر محمدرضا ترکی چاپ شد آخرین چاپ آن هم در سال ۱۳۹۰ توسط انتشارات سوره مهر وارد بازار کتاب شد که در آن پانوشته‌هایی هم در توضیح اشعار کتاب از محمدرضا ترکی افزوده شده است؛
بخش ۱ مثنوی‌ها پیش از نهضت اسلامی‌سروده شده‌اند و مربوط به جریانات پیش از انقلاب می‌شوند و بخش ۲مثنوی‌ها پس از نهضت سروده شده و بیشتر راجع به پیامبران و شهدای انقلاب، همچون شریعتی و همچنین رویدادهای پس از انقلاب است؛ بخش انتهایی کتاب نیز شامل غزل‌های معلم است که برخلاف مثنوی‌ها توفیق چندانی بین عموم و خصوص مخاطبان ادبیات پیدا نکرده‌اند.

برای کسانی که کتاب را نخوانده‌اند

معلم در رجعتش چه می‌گوید؟!

رجعت سرخ ستاره یگانه مجموعه شعر محمدعلی معلم دامغانی است که در سال ۱۳۶۰ چاپ شد و تا سال ۱۳۹۰ به چاپ هفتم نیز رسید؛ این کتاب یکی از بهترین نمایندگان شعر انقلاب است و دارای ۲۱ مثنوی در ۲ بخش، مثنوی ۱ و مثنوی ۲ و ۴۴ غزل است.

برای کسانی که کتاب را خوانده‌اند

داستانک‌ها

جلسات نقد و بررسی

تابه‌حال جلسات بسیاری در نقد و بررسی شعر معلم برگزار شده است؛ در یکی از این جلسات که در ۱۰/ ۳ / ۱۳۸۸ برگزار شد با حضور منتقدان بزرگ و سرشناسی همچون یوسف علی میرشکاک و محمدرضا ترکی، شعر معلم بار دیگر از زیر ذره بین شاعران و منتقدان با تجربه سرفراز بیرون آمد؛ محمدرضا ترکی که شاعر و منتقد دانشگاه است و روی کتاب رجعت سرخ ستاره ویرایش و شرحی نوشته است تنها ایراد شعر معلم را این دانست که کسی نتوانسته سبک او را گسترش بدهد و هرچند سبک در نوع خود به کمال رسیده است ولی همه در دنباله روی از آن ناکام می‌ماند تقی دخت دلیل این که خیلی‌ها به شعر معلم نزدیک نمی‌شوند را غریبی اشعار دانست و این را هم یک نوع زیرکی تعبیر کرد چرا که معلم با وجود اینکه بسیار توانا در گفتن اشعار ساده و روان است با این حال اشعار سخت و معماگونه می‌گویند که این خود نوعی معما است. در انتهای جلسه علی معلم شاعر کتاب رجعت سرخ ستاره خود به پای تریبون آمد و خود را با عناوین شبانزاده آخوندزاده و کشاورز معرفی کرد، سخن از کوچی اجباری به میان آورد و گفت که ما مجبوریم تنها سبک‌ترین‌ها و سنگین‌ترین‌ها را برداریم تا در منزل بعدی دست خالی نباشیم؛ همان‌طورکه فردوسی نیز چنین کرد و اگر او برای ما شاهنامه را برجا نگذاشته بود گذشته ایران زمین از دست رفته بود.

تقریظ و مقدمه‌هایی بر کتاب

ادبیات معاصر همچون بوستان پهناوری است که در آن هر شاعری همچون یک درخت ویژگی های خاص خود را دارد اما درختی می تواند در طوفان های حوادث و تغییرات ادبی پایدار بماند که ریشه داشته باشد و ریشه های شاعران در خاک ادبیات کهن است که آنها را از توفان های ادبی گذر می دهد و به آنها سرسبزی و طراوت و پایداری می بخشد محمدعلی معلم دامغانی همچون درخت استواری در این  بوستان با ریشه هایی که در عمق خاک ادبیات کهن ایران ریشه دوانده اند با یگانه کتاب نظم خود (رجعت سرخ ستاره) در ظاهر به شیوه انسان های امروز سخن می گویند اما در باطن حامل میراث کهن ادبیات فارسی هستند که در حقیقت ثقیل ترین وظیفه یک شاعر را در حیطه عمل به انجام رسانده اند؛ یعنی حفظ میراث ادبی و عقاید بومی با بازگو کردن آنها به زبان مردم این روزگار! ادبیات فارسی ستاره سرخی است که درخشان تر از هر ستاره دیگری در آسمان ادبیات جهان می‌درخشد و رجعت سرخ ستاره در حقیقت بازگشتی به این ادبیات بی‌نظیر است؛ بازگشتی با قوت سبک خراسانی،  عواطف سبک طراحی‌، پیچیدگی سبک هندی و شیوه نو و نیمایی. استاد معلم همچون صیادی ماهر و کاردان از هر دوره و بخشی از اقیانوس ادبیات ایران مرواریدی صید کرده و در گنجینه نظم خود گرد آورده تا ارمغانی باشد برای کسانی که هنوز هم در این روزگار با یافتن سیمرغ وجودی خود و با گذر از هفت وادی معرفت در درون خود به این قدرت و معرفت ادبی دست یافته اند تا این گنجینه را بیابند و از آن بهره جویند.

خلاصهٔ مفصل‌تر کتاب در حد دو بند

بخش اول مثنوی ها با ماجرای شب قدر و شباهت آن با انقلاب اسلامی آغاز شده است و اشعار آن از یکی شدن و اتحاد امت اسلامی برای کمک به ظهور حضرت مهدی(عج)روایت میکند. مثنوی های این بخش مربوط به وقایع پیش از نهضت اسلامی و شهدای آن دوران است؛ مانند «به دستگیری روح خدا سفر بهتر» که به یاد شهید جمال زاده و شهدای کشتار دسته جمعی قم سروده شده است پس از توصیف غروب عاشورا در آخرین مثنوی بخش اول همگام با به وقوع پیوستن نهضت اسلامی اشعار هم رنگ تازه ای به خود می گیرند و انعکاس اتفاقات ابتدای انقلاب در قلم شاعر می شوند.« هلا ستاره احمد هلا ستاره صبح» نخستین مثنوی این بخش به مناسبت میلاد حضرت رسول(ص) سروده شده است چندین مثنوی نیز اختصاصاً به یاد دکتر شریعتی سروده شده اند ازجمله مثنوی« به هر که میرود بگو که گاه  تر به گاه تر »یا«ما وارثیم؛ وارث زنجیر یکدیگر»مثنوی «کدام جرأت یاغی پیام خواهد برد؟»نیز در سوگ آیت الله طالقانی است و به ایشان تقدیم شده است اما غزلیات معلم دارای درون مایه ای غنایی و عرفانی هستند در غزلی از این مجموعه شاعر سروده است:

« دلم ز گریه بی گاه خویشتن شاد است ز سیل خانه ما هست اگر که آباد است

به دولت غمت از عالمی رها شده ایم                اسیر خویشتن است آنکه از تو آزاد است
یا غزل زیبای «مقیم خانه زنجیر»با مصرع :

در عین شوق از گل و مل سیر شد دلم

تقدیر عشق بود و جوان پیر شد دلم 

خون شد در اشتیاق عروس توهمی دستان سرای گلشن تصویر شد دلم غزلیات این بخش همه فارغ از ماجراهای سیاسی و حماسی از عالم عشق و عرفان سخن می‌گویند و خواننده اشعار را از دل اقیانوس فرهنگ ایرانی اسلامی تا قله های ادبیات کلاسیک با خود همراه میکنند.

سبک کتاب

مثنوی های معلم با ویژگی هایی همچون:

۱_  پیچیدگی و درشتی زبان  
۲_ استفاده از اوزان بلند در مثنوی  
۳_ به کارگیری کلمات  مهجور و گرایش به باستان گرایی 
۴_ نوآوری در آوردن قافیه و ردیف( موسیقی کناری)  
۵_ استفاده از تکنیک تکرار 
 ۶_ پرش ها و سکته های وزنی 
 ۷_ استفاده از تکنیک زبانی  قطع جمله  
۸_ بهره گیری از جملات معترضه  
۹_ استفاده از آرایه معنوی تمثیل 
در ساختار و با مفاهیم و اشارات دینی، عرفانی اساطیری، تاریخی، اجتماعی و با روحی نو و کلاسیک که در هم آمیختگی عرفان و حماسه را در آن می‌توان دید موجب می‌شود او را از جمله شاعرانی دارای زبان و سبک خاص شعری به حساب بیاوریم. معلم نه نتها از جمله مقتدرترین مثنوی سرایان انقلاب است بلکه در سرودن ترانه و تصنیف های عامه پسند نیز سرآمد است؛ به طوری که گرچه اشعارش برای رویداد خاصی سروده شده است؛ پس از سالیان متمادی نیز به نظر می رسد معنای دیگری از آن استنباط می‌شود و به شعر این زمانی بدل شده است. ویژگی های سبکی معلم در این مجموعه استفاده وافر از عناصر شعری قدیم و پیروی از  قصیده سرایان و مثنوی سازان دوره های کلاسیک مخصوصاً ناصرخسرو است. عرفان همانند روحی کهن در تار و پود اشعار معلم ریشه دوانده و قلم او مرزهای حماسی و عرفانی را در هم آمیخته و به آنها مفهومی نو بخشیده  که همین در آمیختگی عرفان و حماسه خود، مهم ترین ویژگی سبکی مثنوی های معلم است..

اظهارنظرها

اظهارنظر دیگر شخصیت‌ها

پرویز عینی:«مثنوی استاد معلم هنوز تازگی دارد هنوز برای شعر ما راهگشاست و پس از گذشت سه دهه از نشر آن هنوز ابعاد کشف نشده ای دارد!»

 رضا اسماعیلی:« شاید اغراق نباشد اگر بگوییم  معلم چیزی در حدود ۷۰ درصد مثنوی هایش را در اوزان بلند عروضی گفته است؛ در گذشته زبان فارسی به این اوزان غریب و نا مطبوع می‌گفتند زیرا طبع آزمایی در این وزن ها کاری سخت، دشوار و توان فرساست که از عهده هر کسی بر نمی آید دلیل دیگر این نام‌گذاری خوش ننشستن این اوزان به ذایقه خواننده است؛ چرا که اکثر خوانندگان شعر دوست دارند شعری را زمزمه ‌کنند که در وزن ریتمیک و و مطبوع سروده شده باشد؛ به خاطر اینکه خواندن اشعاری که در اوزان بلند سروده شده هنر و مهارتی بیش از استعداد یک خواننده معمولی طلب می کند!»

«عنوان خبر:نقد شعر علی معلم دامغانی». 

پیوند به بیرون

• ‏ «رجعت معلم را نقد کردند». روزنامه کیهان، ۱۶خرداد۱۳۸۸. بازبینی‌شده در ۲۹تیر۱۳۹۸.