حرکت در مه

حرکت در مه: چگونه مثل یک نویسنده فکر کنیم
حرکت در مه کتاب حرکت در مه
نویسنده	محمدحسن شهسواری
ناشر	نشر چشمه
محل نشر	تهران
تاریخ نشر	۱۳۹۵
تعداد صفحات	۷۲۱
موضوع	داستان نویسی
زبان	فارسی

* * * * *

آغاز نامه : کتاب حرکت در مه کتابی آموزشی است که محمد حسن شهسواری رمان‌نویس و فیلنامه‌نویس، در پس برگزاری یک دهه کارگاه‌های آموزشی برای پر‌کردن خلا آموزش نویسندگی در کشور آن را نگاشته‌است. از نظر خود نویسنده مسئلهٔ اصلی نویسندگان ایرانی نداشتن تکنیک و قواعد نویسندگی نیست بلکه مشکل اصلی آنها شیوه‌ٔ زیستن و اندیشیدن همچون یک نویسنده است. او حرکت رمان‌نویس را حرکت از تاریکی مطلق به سمت روشنایی مطلق می‌داند و به دقت به تشریح این سفر نویسنده می‌پردازد.

برای آن‌هایی که حرکت در مه را نخوانده‌اند!

کتاب شهسواری را باهم بشناسیم

اگر نویسندگی دوست دارید یا می خواهید دربارهٔ آن اطلاعات بیشتری داشته باشید،حرکت در مه را بخوانید. این کتاب داستانِ داستان را از زمان انسان غارنشین تا متخصصان و نظریه پردازان قرن 21 دنبال می‌کند و شما را در فراز و نشیب های این سفر همراه می‌کند. همچنین کتاب های زیادی چه در متن و چه در پاورقی برای مطالعه و مطالعه ی بیشتر به شما معرفی می کند که وقتی به لیست کتاب هایی دوست دارید آنها را بخوانید اضافه می‌کنید، شاید مثل من آرزو کنید که ای کاش 26 ساعت در روز وقت داشتید تا بتوانید آنها را بخوانید.

حرکت در مه اینچنین به شهرت رسید

این کتاب با بومی کردن دانش نویسندگی است و تلفیق نظریات غربی و ایرانی اثری منسجم را ارائه داده است. به گفتهٔ حسین سناپور این کاری است که محمدحسن شهسواری در کتابش کرده است. تنها در کتابی تالیفی از یک ایرانی می‌توان از تاثیرات ابن‌ مسکویه یا ملاصدرا در داستان‌نویسی گفت. و نیز در کتاب مولفی ایرانی می‌توان مثال‌هایی از رمان‌ها و آثار وطنی زد؛ آثاری که مخاطب آن‌ها را خوانده و کاملا با جهان آن‌ها آشناست. او همچنین معتقد است تا دانش نویسندگی درونی و بومی نشود به صورت کامل برای داستان‌نویس جوان ایرانی قابل درک نیست.

همچنین به گفتهٔ ابولفضل حری این اثر بوطیقای داستان‌نویسی ایرانی است؛ نویسنده همه‌ی آن‌چه را باید کنار هم قرار داده است و اثر خود را به اثری درخور استفاده‌ی تمام داستان‌نویسان بدل کرده‌است؛ آن‌چنان‌که به نظر می‌رسد باید واحدی درسی برای نگارش خلاق ضمن تدریس این کتاب، تاسیس شود. .

در واقع این موضوع برای یک نویسنده ایرانی مهم است که نویسندهٔ کتاب در شرایط مشابه او زندگی کرده و مسائل مهم اجتماعی و سیاسی او را درک می‌کند و به مشکلات نویسندگان ایرانی و علل غنی نبودن ادبیات ایران اشاره می‌کند تا راهنمای مناسبی برای نویسندگان جوان ایرانی باشد و به اعتلای ادبیات کشور کمک کند. این کتاب در سه بخش توشهٔ سفر، سفر و سفر درونی به مخاطب ارائه می‌شود. در بخش اول مفاهیم اصلی درام، تعریف برخی از واژه های تخصصی، بررسی ژانر ، مراحل نویسندگی و نحوه ی جذابیت بخشیدن به رمان آموزش داده می‌شود. در بخش دوم هفت مرحله برای روشن تر شدن مسیری که در مه آن را می پیمایید به شما می دهد. یک فرم هفت مرحله ای برای شخصیت پردازی در رمان با توجه به تیپ های شخصیتی در روان شناسی و استفاده از کهن الگو ها و داستان عشق آموزش داده می شود. این بخش همچنین به نویسنده کمک می‌کند تا خلاصه ای سیصد کلمه ای و سه هزار کلمه ای از رمان خود تهیه کند. و در بخش سوم نویسنده می‌گوید با قلب تان بنویسید تا رمان تان ماندگار شود و راه آن استفاده از تجربه ی زیسته ، رجوع به ذخایر عاطفی و توجه به جهان مثالی رمان ها است ، جایی که نسخه ی عالی و بی نقص رمان شما در آن وجود دارد. برای رسیدن به این جهان باید با من برتر درون مان آشنا بشویم. این بخش بیشتر به سبک زندگی مناسب نویسندگی و چگونگی تزکیهٔ نفس می پردازد و برای آن و بالا بردن قدرت تمرکز تمرین های عملی را ارائه می‌دهد.

چرا باید حرکت در مه را خواند؟

علل زیادی برای خواندن کتاب وجود دارد که من به چندی از آنها اشاره می‌کنم. در کتاب، زبان در داستان تعریف می‌شود، فصل بندی در رمان آموزش داده می‌شود،چگونگی استفاده از اصول چهارگانه ریتم و تمپو برای جذابیت بخشیدن به رمان نشان داده می‌شود؛ اینکه چگونه می‌توانید ترکیبی متعادل و دلچسب از تنش و آرامش را در رمان خود به جریان بیاندازید. همچنین دو شکل کلی روایت و سه مفهوم اساسی درام که زمان و مکان و موضوع می‌باشد بررسی می‌شود. همینطور یاد می‌گیریم که تفاوت گفتن و نشان دادن در چیست، کی باید بگوییم و کی باید نشان بدهیم و چگونه می‌توانیم در رمان خود انواع کشمکش ها را ایجاد کنیم. حرکت در مه به شما می گوید در کدام مرحله از نویسندگی قرار دارید. آیا توهم دانایی دارید و یا هنوز خیلی مبتدی هستید. نویسنده های محبوبتان در کدام مرحله اند نابغه‌اند یا استاد؟ شما با خواندن این کتاب با سختی‌های نویسنده شدن و استاد شدن در این راه آشنا می شوید. یاد می گیرید چه بکنید تا یک خواننده فرهیخته کتاب شما را بخواند و تفسیر کند و آن را به دیگران معرفی کند؛ چه کنید که از این خواننده ها در 100 سال بعدی هم داشته باشید. متن صفحه.

برای کسانی که کارگاه حرکت در مه را گذرانده اند:

یکی از دلایلی که خواندن این کتاب را جذاب‌ تر می‌کند استفاده از نتایج تحقیقات و مطالعات و نظرسنجی های خود نویسنده و سایر پژوهشگران است که ارزش اطلاعات کتاب را بالا می برد. نویسندهٔ کتاب از آغاز قصد دارد تا کسانی که به اندازه ی کافی به نویسندگی اهمیت نمی‌دهند را با سختی ها و مشقت های راه نویسندگی بترساند و حقیقتا هم با وجود انبوهی از نویسندگان و با دنیای مخوف نشر و نقد و استقبال خوانندگان نویسنده شدن کار بسیار دشواری است و در این عصر اطلاعات این کار دشوار تر هم می‌شود. امروزه با وجود میلیون ها رمان، فیلم و سریال و صد ها وسیله ی سرگرمی ، باید خیلی خوب بنویسید تا خواننده ای پیدا کنید. و همینطور با وجود انبوهی از نظریه ها و کارگاه ها و کتاب های آموزشی باید خیلی تلاش کرد تا بهترین راه را پیدا کرد بهترین راه راهی است که برای شما بهترین است. و همانطور که نویسنده هم می‌گوید نویسندگی شخصی است و هر کس شیوه ای دارد البته در جایی از این طیف ها قرار می‌گیرد. همچنین نویسنده برای مراحل داستان عشق و خلاصه سه هزار کلمه ای در فرم هفت مرحله ای دو ضمیمهٔ نسبتا جامع و کاملی را قرار داده‌است . ضمیمه ی شماره یک شما را با داستان همهٔ خدایان یونانی و کهن الگو های آنها آشنا می‌کند. و در ضمیمه شماره دو انواع داستان عشق با تقسیم بندی های ظریف در اختیار مخاطب قرار می‌گیرد. در یک کلام اگر نویسنده‌اید این کتاب به شما انگیزه، انرژی و یک برنامه ی مدون می‌دهد. حسین پاینده نیز درباره‌ی نقاط قوت کتاب «حرکت در مه» ابراز کرد کاملا قابل مشاهده‌است که این کتاب حجیم برای نویسنده‌ از ایده تا قبل از آغاز نگارش برنامه‌ای نظام‌مند ارائه کرده که کاملا قابل آموزش و پیگیری است.

داستان انتشار کتاب

به گزارش نشرچشمه٬ به نقل از خبرگزاری مهر: کتاب «حرکت در مه» نوشته «محمد حسن شهسواری» که شامل درس‌گفتارهای وی در زمینه داستان‌نویسی است سه ماه پس از انتشار به چاپ دوم رسید. شهسواری متن این کتاب را در پی چندین سال متمادی تدریس داستان‌نویسی و برگزاری کارگاه‌های رمان نوشته‌است و بخشی از آنها را نیز پیش از این در ماهنامه داستان همشهری منتشر کرده‌است. این نویسنده پیش از این دربارهٔ این کتاب عنوان کرده بود: نزدیک به یک چهارم این کتاب، مقالاتی است که پیش از این در قالب یادداشت‌هایی دنباله‌دار در مجله داستان همشهری منتشر شد، اما بیش از ۷۵ درصد از کتاب شامل مبانی تئوریک و نیز ارائه گام به گام همان فرم هفت مرحله‌ای است. در واقع این فرمی است پیشنهادی از سوی من به رمان‌نویسان و فیلمنامه‌نویسان تا چگونه از یک ایده به خلاصه‌ای حداقل سه هزار کلمه‌ای در متن دراماتیک شخصیت‌محور برسند. به همین سبب چهار مرحله از این فرم بر شخصیت استوار است. متن صفحه.

سبک کتاب

زبان نرم و سلیس و راحت نویسنده شما را خسته نمی کند. کتاب عنوان های زیاد با متن های کوتاه دارد که خواندن آن را راحت تر می کند. تمثیل های گوناگونی و صداقت و صراحت و زبان شخصی نویسنده خواندن این اثر در کنار آموزنده‌بودن، لذت‌بخش نیز می‌کند. نویسنده، این کتاب را مانند یک کارگاه به شما ارائه می‌کند. به جز لحن صاف و مستقیم معلم گونه ی آن، نویسنده از آغاز همراه مخاطب ایدهٔ رمان جدیدی را آغاز میٔکند و آن را تا خلاصه ی سه هزار کلمه ای ادامه می‌دهد و به شما با یک نمونهٔ عملی آموزش می‌دهد. رمان حرکت در مه، داستان احمد یک مبارز سیاسی است که پی می برد تنها راه نجات کشور اصلاحات است. او به دختری به نام نسرین علاقه مند می شود که خود فعالیت های سیاسی دارد و قصد دارد یکی از افراد بلند مرتبه را ترور کند، احمد نمی تواند او را منصرف کند و نسرین در حین ماجرای ترور کشته می‌شود و احمد که عشق خود را از دست داده است، یک معلم می‌شود. متن صفحه.

نقدهای وارده

نشست شهر کتاب

محمد گذر آبادی

در نشست هفتگی شهر کتاب نیز به نقد و بررسی این کتاب پرداخته‌شد. در این نشست محمد گذرآبادی مترجم کتاب " داستان " نوشتهٔ رابرت مکی گفت: «امروز ضرورت آموزش در رمان‌نویسی به خوبی عیان است. آن‌چه شهسواری در این کتاب صورت داده است، آرزوی من در حوزه‌ی فیلم‌نامه است. البته اگر من این کار را صورت بدهم حتما تفاوت‌هایی با این اثر خواهد داشت؛ برخی رویکردهای شهسواری و مباحثی که طرح شده است از نظر من ضرورت ندارد؛ اما بسیاری موارد مشترک و مشابه خواهد بود. به زعم من برخی بخش‌های کتاب، مثلا آن‌چه درباره‌ی تیپ‌های شخصیتی و محوریت شخصیت طرح شده نادرست است؛ در فیلم‌نامه‌نویسی نگاه دیگری به این مقوله می‌شود.» او افزود «در رویارویی با استادان فیلم‌نامه‌نویسی و داستان‌نویسی او بهترین آرا را در سیستمی تازه در کنار هم قرار داده است. من بیش‌تر از این وجه کار لذت بردم.»

ابولفضل حری

ابولفضل حری محقق و نویسنده نیز گفت:« به نظر می‌رسد پیوند این اثر با مباحث آکادمیک بسیار ضعیف است. من در پی خواندن آن دریافتم نویسنده به مقوله‌ٔ روایت توجه نداشته است؛ آن‌چنان‌که شاید تنها یک‌بار واژه‌ی روایت در کتاب آمده است؛ جای واژه‌ی روایت و واژگان مرتبط با آن خالی است. گویا نویسنده جای روایت را با درام عوض کرده است؛ حال آن‌که مقوله‌ی رمان‌نویسی را در نظر داشته است. از این‌روی به نظر می‌رسد شهسواری اصول فیلم‌نامه‌نویسی را بیش‌تر در نظر داشته تا اصول داستان‌نویسی را.» او همچنین گفت که علی رغم اینکه مولف به بومی سازی تاکید کرده است روایت پردازی ایرانی در این کتاب نادیده انگاشته شده است. وی همچنین از قدیمی بودن برخی از منابع انتقاد کرد و گفت که برخی از منابع قدیمی هستند و نویسنده باید از منابع جدیدتری استفاده می کرده است همچنین نویسنده باید به جز کتاب‌های آموزش فیلم‌نامه‌نویسی کتاب‌های حوزه‌ی داستان‌نویسی را در نظر می‌آورد. او اشاره کرد خیلی از مباحث کتاب را نمی توان در رمان شب ممکن اثر درخشان نویسنده پیاده کرد گویی دو نویسنده مختلف آنها را نگاشته اند.

پیمان اسماعیلی

پیمان اسماعیلی نویسنده ی مجموعه داستان " برف و سمفونی ابری" با اشاره به اینکه کتاب ها و کارگاه های آموزشی نویسندگی تا حدی خلاقیت و آزادی نویسنده را تحت تاثیر قرار می‌دهند و باعث می‌شوند آثاری مشابه هم روانه ی بازار شوند که آسیبی است که در رمان های شاگردان شهسواری نیز دیده می‌شود. وی گفت: «این‌ کتاب‌ها فرم درام را تشریح می‌کنند؛ اصول و قواعد آن را شرح می‌دهند و امکانات و قواعدی را درمی‌اندازند تا در نهایت فرم جهانی درام برای یک نویسنده عیان شود. البته شهسواری بر اساس سلیقه‌ی خود پیشنهادهایی می‌دهد که من چندان با آن‌ها موافق نیستم؛ چراکه به نظر می‌رسد در نهایت نمی‌توانند کمک در خور توجهی به رمان‌نویس بکنند. » از نظر وی مشکل اصلی این است که برخی از ورای این کتاب نویسندگی را امر ساده ای می پندارند و به سادگی فرم و داستان می سازند. از نظر او در این کتاب آسیبی در بیان مشترکات و اختلافات دو مبحث پلات محور و شخصیت محور وجود دارد که از علل آن می توان به تاثیر‌پذیری کتاب از حیطه ی فیلنامه‌نویسی اشاره کرد. متن صفحه.

جلسه ی نقد دانشگاه علامه طباطبایی

حسین پاینده

حسین پاینده استاد نظریه و نقد ادبی و مولف کتاب گشودن رمان در جلسه ی نقد کتاب در دانشگاه علامه طباطبائی به نقاط قوت این کتاب اشاره کرد. وی ابراز کرد کاملا قابل مشاهده است که این کتاب حجیم برای نویسنده‌ از ایده تا قبل از آغاز نگارش برنامه‌ای نظام‌مند ارائه کرده که کاملا قابل آموزش و پیگیری است. وی افزود: «از آن جایی که مشخص است که این کتاب برای رمان‌های شخصیت‌محور تدوین شده است، به گمان من با توجه به تمرکز آقای شهسواری بر شخصیت جای نظریات «میخائیل باختین» در این کتاب خالی است. باختین بود که با تاکید بر چندبعدی بودن شخصیت‌ها در رمان‌های نویسندگانی همچون داستایفسکی معتقد بود شخصیت‌ها بردگان بی‌صدای نویسندگان نیستند و باید در کنار خالقشان بایستند با او مخالفت کنند.

حسین سناپور

همچنین حسین سناپور مدرس نویسندگی و نویسنده‌ی رمان «نیمه‌ی غایب» ضمن اشاره به اختلاف نظر ها در حوزه ی آموزش نویسندگی ، از درونی کردن و بومی کردن آموزش نویسندگی سخن گفت. وی گفت « من به شدت معتقدم نویسندگانی که در زمینه‌ی آموزش داستان‌نویسی باتجربه هستند باید تجربیات خودشان را مکتوب کنند؛ چون این امر موجب می‌شود اگر دانشگاه‌های بخواهند رشته‌های نویسندگی خلاق و داستان‌نویسی دایر کنند، منابع در اختیار داشته باشند. اما مهمتر از آن معتقدم تا دانش درونی و بومی نشود به صورت کامل برای داستان‌نویس جوان ایرانی قابل درک نیست؛ کاری که محمدحسن شهسواری در کتابش کرده است. تنها در کتابی تالیفی از یک ایرانی می‌توان از تاثیرات ابن‌ مسکویه یا ملاصدرا در داستان‌نویسی گفت. و نیز در کتاب مولفی ایرانی می‌توان مثال‌هایی از رمان‌ها و آثار وطنی زد؛ آثاری که مخاطب آن‌ها را خوانده و کاملا با جهان آن‌ها آشناست.» او در ضرورت نوشتن فصل سه کتاب گفت: ما نویسندگان همیشه از خود می‌پرسیم نقش خودآگاه و و ناخودآگاه در نوشتن چیست؛ چون هر دو در نوشتن بسیار مهم هستند و فراموشی هر کدام در جایگاه خود می‌تواند به اثر ادبی ضربه بزند. در پاسخ به همین پرسش است که شهسواری در کتاب «حرکت در مه» فصلی با عنوان «نوشتن با قلب» ارائه داده است تا به این پرسش پاسخ دهد. او در نقد کتاب گفت: « من به تعاریف بسیاری از واژگان همچون داستان، پیرنگ، ساختار و محتوا در این کتاب ایراد وارد می‌دانم، همچنین این‌که شهسواری در برخی از بخش‌هایی از کتابش شروع به قضاوت می‌کند و جریان اصلی رمان‌نویسی ما را که به گفته‌ی خودش «خرده پیرنگ» است در برابر «شاه‌پیرنگ» نقد می‌کند؛ در حالی که به نظر من، هم در ایران و هم در جهان بهترین رمان‌های مدرن همان‌هایی هستند که شهسواری از آن‌ها ایراد می‌گیرد.»

تاثیر پذیرفته از

نویسنده ی این کتاب از 94 منبع استفاده کرده است و خود موضوع دلیل تلاش بسیار نویسنده و مطالعه ی فراوان او و بهره گیری از نظرات بزرگان و متخصصان این حوزه است. البته با توجه به اشارات بیشتر نویسنده و نظر شخصی او می توان گفت کتاب داستان رابرت مکی در حوزه ی تکنیک ها و نظریات یونگ در حوزه ی روان شناسی مورد قبول و مدنظر نویسنده بوده است.

تاثیر گذاشته بر

این کتاب به عنوان یک کتاب آموزشی مورد استفاده در کارگاه های خود محمد حسن شهسواری است و به طور یقین بررمان های شاگردان او تاثیر گذاشته است.که از این جمله می توان به رمان های متنشر شده در دوره های مدرسه ی رمان انتشارات شهرستان ادب اشاره کرد که نویسنده در آن تدریس کرده است.

جملات ماندگار کتاب

1. اگر استعداد نداشته باشید، خودتان را بکشید هم نویسنده نخواهید شد؛ اما اگر استعداد داشته باشید فقط کافی است خودتان را بکشید تا نویسنده شوید. صفحه ی 5
2. راز جذابیت رمان بیشترین میزان تغییر همراه با باور پذیری است
3. نویسنده اظهار میدارد که آشنایی زدایی مهم ترین وظیفه ی ادبیات است.
4. برای نوشتن رمانی که قلب خواننده را هدف قرار بدهد باید با قلب تان بنویسید .
5. استاد شدن در نویسندگی نیز ابتدا نیازمند استاد شدن در برقراری رابطه با ناخودآگاه است.
6. اگر مسئله مهمی مانع نوشتنمان شده یعنی نوشتن هنوز برایمان مسئله ی مهمی نشده.

منابع

2. متن صفحه.
4. متن صفحه.