یکی بود و یکی نبود: تفاوت میان نسخه‌ها

بهار (بحث | مشارکت‌ها)
بدون خلاصۀ ویرایش
بهار (بحث | مشارکت‌ها)
بدون خلاصۀ ویرایش
خط ۲۵: خط ۲۵:




'''یک بود و یکی نبود''' اتفاق بزرگی در ادبیات فارسی به‌شمار می‌رود. نخستین مجموعه‌داستان کوتاه فارسی به سبک جدید است که به‌قلم سید [[محمدعلی جمال‌زاده]] نوشته شده‌است. این کتاب سرآغاز سبک واقع‌گرایی در ادبیات معاصر فارسی است. نثر فارسی با این مجموعه‌داستان قدم در دنیای جدید می‌گذارد و عرصه جدیدی به‌نام داستان‌نویسی کوتاه را تجربه می‌کند.
'''یک بود و یکی نبود''' از نظرگاه نویسندگان و منتقدان ادبی، اتفاق بزرگی در ادبیات فارسی به‌شمار می‌رود. بهترین اثر سید [[محمدعلی جمال‌زاده]] و نخستین مجموعه‌داستان کوتاه فارسی به سبک جدید به‌شمار می‌رود. این کتاب را سرآغاز سبک واقع‌گرایی در ادبیات معاصر فارسی می‌دانند. نثر فارسی با این مجموعه‌داستان قدم در دنیای جدید می‌گذارد و عرصه جدیدی به‌نام داستان‌نویسی کوتاه را تجربه می‌کند.


==برای کسانی که کتاب را نخوانده‌اند==
==برای کسانی که کتاب را نخوانده‌اند==
خط ۳۳: خط ۳۳:


===یک بند در معرفی خلاصهٔ کتاب ===
===یک بند در معرفی خلاصهٔ کتاب ===
'''یکی بود و یکی نبود''' نخستین بار در سال ۱۳۰۰ ش توسط چاپخانه کاویانه در برلین به‌دست چاپ سپرده می‌شود. این مجموعه، یک دیباچه و شش داستان کوتاه دارد. جمال‌زاده نویسندهٔ‌ طعن و طنز  در داستان‌های این مجموعه با زبانی طنزآمیز و آکنده از اصطلاحات و مَثَل، نابه‌سامانی‌ها و معایب جامعهٰ طوفان‌زاده ایران را پس از شکست دوران مشروطیت، توصیف می‌کند. [[فارسی شكر است]]، [[رجل سياسی]]، [[دوستی خاله‌خرسه]]، [[درد دل ملّا قربانعلی]]، [[بيله ديگ بيله چغندر]]، [[ويلان‌الدوله]] داستان‌های این مجموعه هستند.
'''یکی بود و یکی نبود''' نخستین بار در سال ۱۳۰۰ ش توسط چاپخانه کاویانه در برلین به‌دست چاپ سپرده می‌شود. این مجموعه، یک دیباچه، شش داستان کوتاه و بخشی به‌نام مجموعه عوامانه کلمات فارسی دارد. جمال‌زاده در این کتاب با زبانی طنزآمیز و آکنده از اصطلاحات و مَثَل، نابه‌سامانی‌ها و معایب جامعهٰ طوفان‌زاده ایران را پس از شکست دوران مشروطیت، توصیف می‌کند که به‌عقیده برخی «نقطهٔ عطفی» در ادبیات انتقادی عصر به‌شمار می‌رود. [[فارسی شكر است]]، [[رجل سياسی]]، [[دوستی خاله‌خرسه]]، [[درد دل ملّا قربانعلی]]، [[بيله ديگ بيله چغندر]]، [[ويلان‌الدوله]] داستان‌های این مجموعه هستند.
===گزارشی از شخصیت حاضر در کتاب داستان، گزارشی از شعرهای مهم در کتاب شعر و گزارشی از فصل‌های کتاب پژوهش===
===گزارشی از شخصیت حاضر در کتاب داستان، گزارشی از شعرهای مهم در کتاب شعر و گزارشی از فصل‌های کتاب پژوهش===
شخصیت‌های موجود در هر یک از داستان‌های این مجموعه نماینده قشر‌ خاصی از جامعه ایران آن‌روز هستند که جمال‌زاده با توصیف خوی و خصلت‌های آنان‌، تصویر روشنی از خصوصیت‌های ایرانیان را ترسیم می‌کند.
شخصیت‌های موجود در هر یک از داستان‌های این مجموعه نماینده قشر‌ خاصی از جامعه ایران آن‌روز هستند که جمال‌زاده با توصیف خوی و خصلت‌های آنان‌، تصویر روشنی از خصوصیت‌های ایرانیان را ترسیم کرده است.
 
====فارسی شکر است====
در ''فارسی شکر است'' که نخستین داستان کوتاه این مجموعه است، روای داستان یک ایرانی است که پس از پنج سال سختی و دوری از وطن به ایران بازگشته است؛ اما بی‌دلیل به زندان‌ می‌افتد و هم‌سلولی‌هایش یا به عربی نامفهوم سخن می‌گویند و یاب به فرنگی سنگین، تنها با یک روستایی به زبان ساده فارسی می‌تواند ارتباط برقرار کند. این داستان، دربردارنده رویارویی سنت و مدرنتیه از خلال تنوع زبانی شخصیت‌های آن است.
در ''فارسی شکر است'' که نخستین داستان کوتاه این مجموعه است، روای داستان یک ایرانی است که پس از پنج سال سختی و دربه‌دری به ایران بازگشته است؛ در همان بدو ورود بی‌دلیل به عنوان فردی خارجی شناخته‌ می‌شود و به زندان‌ می‌افتد. هر یک از هم‌سلولی‌های راوی در زندان نماینده طبقهٔ‌ خاصی از مردم ایران هستند.


مأموران تذکره نماینده «طبقه حاکم، سودجو و ستمگر» هستند. مردی که به عربی نامفهوم سخن می‌گوید نمایندهٔ طبقه «سنت گرایان» است. جوان فرهنگی‌ماب نماینده قشر «روشن‌فکر نماها و متجددان بیگانه از وطن» است. رمضان نماینده «عامه مردم ایران» است. <ref name='' شخصیت‌های داستان''>{{یادکرد|نویسنده= افشار|مقاله= توصیف شخصیت‌های داستانی در یکی بود و یکی نبود|ترجمه=|ژورنال= مجله ادبیات داستانی|تاریخ= ۱۳۸۶|دوره=|شماره= ۱۱۰|صفحه ۷۸ تا ۸۵}}</ref>
====رجل سیاسی====
داستان ''رجل سیاسی'' روایت مردی عامه و ساده به نام جعفر حلاج است که به اصرار زنش وارد عالم سیاست می شود.  او نماينده قشر وكلاي مجلس در دوره اول است؛ كساني كه سواد چندانی نداشتند و از مناسبات سياسي چیزی نمی دانستند، اما به‌واسطه جهل مردم یا حرافی به وكالت برگزيده‌ می‌شوند.
داستان ''رجل سیاسی'' روایت مردی عامه و ساده به نام جعفر حلاج است که به اصرار زنش وارد عالم سیاست می شود.  او نماينده قشر وكلاي مجلس در دوره اول است؛ كساني كه سواد چندانی نداشتند و از مناسبات سياسي چیزی نمی دانستند، اما به‌واسطه جهل مردم یا حرافی به وكالت برگزيده‌ می‌شوند.
 
====دوستی خاله‌خرسه====
''دوستی خاله‌خرسه''، داستان کمک جوان خوش‌مشرب و دلسوز و خون‌گرمی به‌نام حبیب‌الله است که جان یک قزاق روس را که در جنگ زخمی شده بود، نجات می‌دهد اما سربازان روس پاسخ نیک‌رفتاری او را گرفتن جانش می‌دهند.
''دوستی خاله‌خرسه''، داستان کمک جوان خوش‌مشرب و دلسوز و خون‌گرمی به‌نام حبیب‌الله است که جان یک قزاق روس را که در جنگ زخمی شده بود، نجات می‌دهد اما سربازان روس پاسخ نیک‌رفتاری او را گرفتن جانش می‌دهند.
داستان ''درد دل ملا قربانعلی''، روایت مردی عامه است که سیر حوادث او را به سمت  شغل روضه‌خوانی سوق می‌دهد. او نماینده جامعه روحانی‌نمای آن دوران است که بدون داشتن صلاحیت و شرایط لازم، به این کسوت درآمده است.
داستان ''درد دل ملا قربانعلی''، روایت مردی عامه است که سیر حوادث او را به سمت  شغل روضه‌خوانی سوق می‌دهد. او نماینده جامعه روحانی‌نمای آن دوران است که بدون داشتن صلاحیت و شرایط لازم، به این کسوت درآمده است.


===دلیل شهرت===
===دلیل شهرت===
جملهٔ ادبا و نویسندگان ایرانی و خارجی جمال‌زاده را عملدار سبک رئالیسم و اثرش را پیشقدم نثر فارسی جدید می‌دانند.
شهرت و آوازهٔ این اثر مرهون حق‌تقدمی است که جمال‌زاده در خلق داستان کوتاه داشته است. بسیاری از ادبا و نویسندگان ایرانی و خارجی جمال‌زاده را عملدار سبک رئالیسم و اثرش را پیشقدم نثر فارسی جدید می‌دانند.
جمال‌زاده با [[یکی بود و یکی نبود]]، به‌عنوان یکی از احیاگران نثر فارسی مطرح شد. به‌عقیده بسیاری از نویسندگان او یک انقلابی است که با ایجاد اصلاحات در سبک، مضمون و زبان داستان‌نویسی، جنبش ادبی جدید را در نثر فارسی به وجود‌ آورد.  
جمال‌زاده با [[یکی بود و یکی نبود]]، به‌عنوان یکی از احیاگران نثر فارسی مطرح شد. به‌عقیده بسیاری، او یک انقلابی است که با طرز نگارش جدید خود، جنبش ادبی جدید را در نثر فارسی به وجود‌ آورد. <ref name=''احیاگر نثرفارسی''>{{پک|میراانصاری|۱۳۸۲|ک=مشاهیر ادب معاصر ایران|ص=۴۵۲}}</ref> 
===چرا باید این کتاب را خواند===
===چرا باید این کتاب را خواند===
==== نخستین نوشته به سبک جدید است====
====مانیسفت ادبیات جدید فارسی است====
====مانیسفت ادبیات جدید فارسی است====
دیباچه مجموعه یکی بود و یکی نبود، یکی از مهم‌ترین مانیفیست‌های ادبی در ادبیات فارسی به‌شمار می‌رود. او در مقدمه کتاب، از «دموکراسی ادبی» و آزادی در خلق آثار و نوشته‌های ادبی سخن می‌گوید. از نثر نویسندگان دوران گذشته انتقاد می‌کند و آن را مختص طبقه خواص و نخبگان می‌داند. معتقد است این نثر نمی‌تواند با عامه مردم ارتباط برقرار کند. به‌عقیده او باید اصلاحاتی در شیوه نثرنویسی ایجاد شود و با بهره‌گیری از زبان مردم، اصطلاحات و تعابیر، ضرب‌المثل‌ها و کنایه‌ها، آن را به مردم نزدیک کرد. نیز، ضمن آنکه ادبیات داستانی را برای رشد معنوی مردم امری حیاتی می‌داند، بر نقش بسزای داستان در غنا بخشیدن به زبان تأکید می‌کند.
دیباچه مجموعه یکی بود و یکی نبود، یکی از مهم‌ترین مانیفیست‌های ادبی در ادبیات فارسی به‌شمار می‌رود. جمال‌زاده در مقدمه کتاب، از «دموکراسی ادبی» و آزادی در خلق آثار و نوشته‌های ادبی سخن می‌گوید. از نثر نویسندگان دوران گذشته انتقاد می‌کند و آن را مختص طبقه خواص و نخبگان می‌داند. معتقد است این نثر نمی‌تواند با عامه مردم ارتباط برقرار کند. به‌عقیده او باید اصلاحاتی در شیوه نثرنویسی ایجاد شود و با بهره‌گیری از زبان مردم، اصطلاحات و تعابیر، ضرب‌المثل‌ها و کنایه‌ها، آن را به مردم نزدیک کرد. نیز، ضمن آنکه ادبیات داستانی را برای رشد معنوی مردم امری حیاتی می‌داند، بر نقش بسزای داستان در غنا بخشیدن به زبان تأکید می‌کند.
====آشنایی با اوضاع سیاسی و اجتماعی مردمان آن روزگار====
====آشنایی با اوضاع سیاسی و اجتماعی مردمان آن روزگار====
جمال‌زاده در داستان‌هایش ما را با مردم عوام، کاسب‌کارها، بازاری‌ها، بازرگانان، پیشه‌وران، ملاها، نظامی‌ها، سیاست‌مداران و سایر طبقات مردم با عادات و رسوم ویژه خودشان در آن روزگار آشنا می‌کند. ظلم، ستم، مظلومیت، خست، شاعرمنش بودن، اهل حساب‌وکتاب بودن، ساده‌لوحی، دیوانگی، دانایی از جمله خصلت‌های شخصیت‌های این داستان‌هاست. به‌همین جهت جمال‌زاده را می‌توان ثبت‌کنندهٔ عادات و رفتارهای ایرانیان دانست.
جمال‌زاده در داستان‌هایش خواننده را با مردم عوام، کاسب‌کارها، بازاری‌ها، بازرگانان، پیشه‌وران، ملاها، نظامی‌ها، سیاست‌مداران و سایر طبقات مردم با عادات و رسوم ویژه خودشان در آن روزگار آشنا می‌کند. ظلم، ستم، مظلومیت، خست، شاعرمنش بودن، اهل حساب‌وکتاب بودن، ساده‌لوحی، دیوانگی، دانایی از جمله خصلت‌های شخصیت‌های این داستان‌هاست. به‌همین جهت جمال‌زاده را می‌توان ثبت‌کنندهٔ عادات و رفتارهای ایرانیان دانست.


==برای کسانی که کتاب را خوانده‌اند==  
==برای کسانی که کتاب را خوانده‌اند==  
خط ۵۹: خط ۵۹:
==== مُهر نویسندگی‌اش خورده شد====
==== مُهر نویسندگی‌اش خورده شد====
دل به دریا می‌زند. با ترس و لرز داستان را می‌خواند. در محضر اساتید و بزرگانی چون محمد قزوینی و سید حسن تقی‌زاده است. منتظر پرخاش است اما همه ساکت هستند و به‌دقت‌ گوش می‌دهند. چشم‌هایش به سمت قزوینی می‌چرخد. برق را در چشم‌هایش می‌بیند اما نمی‌داند برق غضب است یا برق قبول. هنوز داستان به پایان نرسیده که از سوی حضار به ویژه شخص قزوینی مورد تمجید و تشویق قرار می‌گیرد. غرق در تعجب و حیرت است، از این‌جاست که مُهر نویسندگی‌اش خورده می‌شود. بدین‌ترتیب اولین قصه جمال‌زاده با عنوان فارسی شکر است به‌چاپ می‌رسد. «تشویق بزرگوارانه سرورهای محترم به‌جایی رسید که در همان شب و همان ساعت مهر قطعی و دائمی نویسندگی بر دامن سرنوشت من زده شد و در سایه عنایت آمیخته به دلالت و هدایت آنها نویسنده از آب درآمدم و از آن تاریخ به‌بعد... این دو انیس و مؤنس روسفید و روسیاه یعنی قرطاس و قلم دست از سرم برنداشته‌اند و اطمینان دارم که تا به لب گور همراه و هم‌رکابم خواهند بود». <ref name=''تمجید قزوینی''>{{پک|افشار|دهباشی|۱۳۷۶|ک=خاطرات سید محمدعلی جمال‌زاده|ص=۲۳۲ تا ۲۳۳}}</ref>  
دل به دریا می‌زند. با ترس و لرز داستان را می‌خواند. در محضر اساتید و بزرگانی چون محمد قزوینی و سید حسن تقی‌زاده است. منتظر پرخاش است اما همه ساکت هستند و به‌دقت‌ گوش می‌دهند. چشم‌هایش به سمت قزوینی می‌چرخد. برق را در چشم‌هایش می‌بیند اما نمی‌داند برق غضب است یا برق قبول. هنوز داستان به پایان نرسیده که از سوی حضار به ویژه شخص قزوینی مورد تمجید و تشویق قرار می‌گیرد. غرق در تعجب و حیرت است، از این‌جاست که مُهر نویسندگی‌اش خورده می‌شود. بدین‌ترتیب اولین قصه جمال‌زاده با عنوان فارسی شکر است به‌چاپ می‌رسد. «تشویق بزرگوارانه سرورهای محترم به‌جایی رسید که در همان شب و همان ساعت مهر قطعی و دائمی نویسندگی بر دامن سرنوشت من زده شد و در سایه عنایت آمیخته به دلالت و هدایت آنها نویسنده از آب درآمدم و از آن تاریخ به‌بعد... این دو انیس و مؤنس روسفید و روسیاه یعنی قرطاس و قلم دست از سرم برنداشته‌اند و اطمینان دارم که تا به لب گور همراه و هم‌رکابم خواهند بود». <ref name=''تمجید قزوینی''>{{پک|افشار|دهباشی|۱۳۷۶|ک=خاطرات سید محمدعلی جمال‌زاده|ص=۲۳۲ تا ۲۳۳}}</ref>  
 
====جوایز====
====جلسات نقد و بررسی====
====اشاره به کتاب در کلام افراد مشهور====
====تقریظ بر کتاب====
====استحال و اقتباس====


===سال‌شمار کتاب===
===سال‌شمار کتاب===


===خلاصهٔ مفصل‌تر کتاب در حد دو بند===
===خلاصهٔ مفصل‌تر کتاب در حد دو بند===
 
او سیاست‌مداران و صاحب‌مناصبان ر عامل اصلی هرج‌ومرج و آشفتگی در کشور می‌داند و با زبانی تند و گزنده به آن‌ها می‌تازد.
===محل نوشته‌شدن در کتاب (در صورت مهم‌بودن این امر)===
===محل نوشته‌شدن در کتاب (در صورت مهم‌بودن این امر)===


خط ۷۴: خط ۷۸:
سبک این کتاب رئالیسم است. مؤلف با واقع‌بینی و بدون ستایش و تمجید که ناشی از احساسات است، زندگانی شخصیت‌های داستانی این مجموعه را به‌تصویر کشیده است.
سبک این کتاب رئالیسم است. مؤلف با واقع‌بینی و بدون ستایش و تمجید که ناشی از احساسات است، زندگانی شخصیت‌های داستانی این مجموعه را به‌تصویر کشیده است.
====توصیف====
====توصیف====
جمال‌زاده بیشتر به توصیف مستقیم ظاهر و اخلاق و عادات شخصیت‌ها می‌پردازد و به‌طور سطحی از کنارش رد می‌شد و نمی‌توان وارد درون پیچیده انسان‌ها شود.
جمال‌زاده بیشتر به توصیف مستقیم ظاهر و اخلاق و عادات شخصیت‌ها می‌پردازد و به‌طور سطحی از کنارش رد می‌شود و نمی‌تواند وارد درون پیچیده انسان‌ها شود.
====استفاده از شعر====
====استفاده از شعر====
استفاده از اشعار کلاسیک در عنوان، میان و پایان داستان‌ها برای هدایت خواننده به‌سوی مضمون اصلی داستان، یکی از ویژگی‌های سبکی جمال‌زاده به‌شمار‌ می‌رود.
استفاده از اشعار کلاسیک در عنوان، میان و پایان داستان‌ها برای هدایت خواننده به‌سوی مضمون اصلی داستان، یکی از ویژگی‌های سبکی جمال‌زاده به‌شمار‌ می‌رود.
خط ۸۱: خط ۸۵:
====استفاده از نامه‌ و مستندات====
====استفاده از نامه‌ و مستندات====
استفاده از نامه، یادداشت، گزارش، سفرنامه از دیگر ویژگی‌های سبک جمال‌‌زاده به‌شمار می‌رود. در داستان «بیله دیگ بیله چغندر» بخشی از سفرنامهٔ دلاک را عینا می‌آورد.
استفاده از نامه، یادداشت، گزارش، سفرنامه از دیگر ویژگی‌های سبک جمال‌‌زاده به‌شمار می‌رود. در داستان «بیله دیگ بیله چغندر» بخشی از سفرنامهٔ دلاک را عینا می‌آورد.
====تضاد میان شخصیت‌ها====
جمال‌زاده در داستان‌های این کتاب شخصیت‌های متضادی را کنار هم می‌چیند تا اوضاع جامعه را به‌طور واقع‌بینانه شرح دهد. تضاد میان برخی شخصیت‌ها و نیز جدال شخصیت‌ها با خود یا دیگران، یکی از ویژگی‌های سبک جمال‌زاده به‌شمار می‌رود.<ref name=''دیالکتیک''>{{یادکرد|نویسنده= زارع| مقاله= کارکرد دیالکتیک بود و نبود در مجموعهٔ یکی بود یکی نبود جمال‌زاده و میخائیل نعیمه|ترجمه=|ژورنال= فصلنامه مطالعات نقد ادبی|تاریخ= ۱۳۹۴|دوره=|شماره= ۴۰|صفحه ۱۳۴ تا ۱۵۸}}</ref>
===پیشینهٔ کتاب===
===پیشینهٔ کتاب===


خط ۱۹۴: خط ۲۰۱:
# {{یادکرد کتاب | نام خانوادگی =قزوینی| نام =محمد | پیوند نویسنده =محمد قزوینی | عنوان =بیست‌مقاله قزوینی | ترجمه = | جلد =۱ | سال = ۱۳۳۲| ناشر = کتاب‌فروشی ابن‌سینا و کتاب‌فروشی ادب |مکان = | شابک =| صفحه = | پیوند = | تاریخ بازبینی =}}
# {{یادکرد کتاب | نام خانوادگی =قزوینی| نام =محمد | پیوند نویسنده =محمد قزوینی | عنوان =بیست‌مقاله قزوینی | ترجمه = | جلد =۱ | سال = ۱۳۳۲| ناشر = کتاب‌فروشی ابن‌سینا و کتاب‌فروشی ادب |مکان = | شابک =| صفحه = | پیوند = | تاریخ بازبینی =}}
# {{یادکرد کتاب | نام خانوادگی =افشار، دهباشی| نام =ایرج، علی | پیوند نویسنده =علی دهباشی | عنوان =خاطرات سید محمدعلی جمال‌زاده | ترجمه = | جلد = | سال = ۱۳۷۸| ناشر = شهاب ثاقب، سخن |مکان = | شابک =| صفحه = | پیوند = | تاریخ بازبینی =}}
# {{یادکرد کتاب | نام خانوادگی =افشار، دهباشی| نام =ایرج، علی | پیوند نویسنده =علی دهباشی | عنوان =خاطرات سید محمدعلی جمال‌زاده | ترجمه = | جلد = | سال = ۱۳۷۸| ناشر = شهاب ثاقب، سخن |مکان = | شابک =| صفحه = | پیوند = | تاریخ بازبینی =}}
#مشتاق‌مهر،رحمان و قره‌بابا، سعید کریمی، روایت‌شناسی داستان‌های کوتاه محمد‌علی جمال‌زاد، سال۵۱، ش ۲۰۷، پاییز و زمستان ۱۳۸۷، نشریه دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تبریز، صص ۱۳۶ تا ۱۶۱.
#مشتاق‌مهر،رحمان و قره‌بابا، سعید کریمی، روایت‌شناسی داستان‌های کوتاه محمد‌علی جمال‌زاد، نشریه دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تبریز، سال۵۱، ش ۲۰۷، پاییز و زمستان ۱۳۸۷، صص ۱۳۶ تا ۱۶۱.
#زارع، معصومه، کارکرد دیالکتیک بود و نبود در مجموعهٔ یکی بود یکی نبود جمال‌زاده و میخائیل نعیمه، فصل‌نامه مطالعات نقد ادبی، سال ۱۰، ش ۴۰، پاییز ۱۳۹۵، صص ۱۳۴ تا ۱۵۸.
#افشار، معصومه، توصیف شخصیت‌های داستانی در یکی بود و یکی نبود، مجله ادبیات داستانی، ش ۱۱۰، شهریور ۱۳۸۶، صص ۷۸ تا ۸۵.
==پیوند به بیرون==
==پیوند به بیرون==
* {{یادکرد وب|نشانی =http://www.ketab.ir/BookList.aspx|عنوان=خانه کتاب|ناشر=|تاریخ انتشار=|تاریخ بازبینی= ۱ اردیبهشت ۱۳۹۸}}
* {{یادکرد وب|نشانی =http://www.ketab.ir/BookList.aspx|عنوان=خانه کتاب|ناشر=|تاریخ انتشار=|تاریخ بازبینی= ۱ اردیبهشت ۱۳۹۸}}