علی‌رضا قزوه

علیرضا قزوه
زمینهٔ کاری	شاعری
زادروز	۱بهمن۱۳۴۲ گرمسار
پدر و مادر	محمد
همسر(ها)	سعیده حسین‌جانی
مدرک تحصیلی	دیپلم تجربی حقوق (کارشناسی) زبان‌وادبیات فارسی (کارشناسی ارشد) زبان فارسی (دکتری)
دانشگاه	دانشگاه حقوق قضایی قم (کارشناسی) دانشگاه آزاداسلامی واحد تهران (کارشناسی ارشد) دانشگاه تاجیکستان (دکتری)
حوزه	تحصیل تا پایهٔ پنجم
اثرپذیرفته از	سلمان هراتی، محمود درویش

علیرضا قزوه شاعر و نویسنده، از ارکان موج سوم (شعر انقلاب و دفاع مقدس) شمرده می‌شود.

* * * * *

قزوه در بخش‌های مختلف فرهنگی فعالیت داشته است. او از سال ۶۸ تا ۷۷ مسئولیت صفحهٔ «بشنو از نی» روزنامهٔ «اطّلاعات» را بر عهده داشته است؛ از ۷۷ تا ۷۹ به عنوان وابستهٔ فرهنگی در تاجیکستان حضور داشته است و در سال‌های ۸۰ تا ۸۲ مسئولیت کانون‌های ادبی فرهنگ‌سراهای تهران را عهده‌دار بود. همچنین از سال ۸۶ به‌عنوان وابستهٔ فرهنگی و مدیر مرکز تحقیقات فارسی دهلی‌نو مشغول به فعالیت است. قزوه با راه اندازی نخستین جشنواره شعر فجر قدمی جدی برای معرفی و ارتقاء شعر ایران برداشته است.

قزوه از غزل‌سرایان دههٔ شصت به‌حساب می‌آید. بیشتر شهرت او در دههٔ شصت با دفتر شعر «از نخلستان تا خیابان» و روح اعتراضی این اشعار رقم خورد. از قزوه حدود ۴۰ کتاب شعر ، نقد ، سفرنامه ، نثر و تحقیق به چاپ رسیده است.
علیرضا قزوه در مراسم پایانی هفتمین جشنوارهٔ شعر فجر همراه با «حمیدرضا برقعی» به‌عنوان «شاعران مردمی ۱۰ سال اخیر» معرفی شدند. همچنین شعر «صبح بنارس» برگزیدهٔ یازدهمین دورهٔ جایزهٔ قلم زرّین در بخش شعر شد.

زندگی و تراث

کودکی و نوجوانی، جوانی، پیری

علی‌رضا قزوه کودکی و دوران مدرسه را در زادگاهش گرمسار گذراند. او اولین شعر خود را در ۱۷سالگی سرود و اولین تجربهٔ کاری فرهنگی او در سال ۶۳ یعنی در ۲۰سالگی در همکاری با مجلهٔ «امید انقلاب» رقم خود. قزوه در سال ۱۳۶۹ مدرک کارشناسی از دانشگاه حقوق قضایی قم دریافت نمود و در سال ۱۳۷۶ مدرک کارشناسی ارشد خود را در رشتهٔ زبان و ادبیات فارسی از دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران دریافت کرد و سرانجام مدرک دکتری خود را در سال ۱۳۹۱ در رشتهٔ فیلولوژی از دانشگاه دولتی ملی تاجیکستان دریافت کرد. قزوه تاکنون با روزنامه‌های جمهوری اسلامی، اطلاعات، ماهنامهٔ ادبستان، صداوسیما، حوزهٔ هنری و بنیاد حفظ آثار و ارزش‌های دفاع مقدس همکاری داشته‌است. قزوه مدتی به‌عنوان رایزن فرهنگی در کشورهای هندوستان و تاجیکستان نیز فعالیّت داشته‌است.

شخصیت و اندیشه

دیدگاه در مورد سرود جمهوری اسلامی

سرود جمهوری اسلامی سرودی زیبا و خوب است اما ملتی که این حماسه ها را آفریده باید در سرودش حماسه بسیار پررنگ تر باشد. کاش این سرود با یک کار جمعی سروده می شد و از ظرفیت استاد سبزواری برای آن بهره گرفته می شد. سرود ما بحر رجز را ندارد و این سرود نباید سرود جمهوری اسلامی باشد. از عنصر حماسه در آن غفلت شده است و حتی سرود شاهنشاهی از آن حماسی تر و ریتمیک تر است. شاعران جوان امروز ما می توانند سرود حماسی دیگری بسازند که در همه جا خوانده شود.

زمینهٔ فعالیت

شعر

سروده‌ٔ علیرضا قزوه به مناسبت چهلمین سالگرد انقلاب اسلامی:

درّ نجفی کم ز عقیق یمنی نیست

شیطان تو امروز بجز ما و منی نیست		خود را بشکن عشق بجز خودشکنی نیست
عشاق تو بی‌سر به سرای تو رسیدند		عشاق تو را واهمه‌ی بی‌کفنی نیست
از جلوت اسلام چهل سال گذشته ست		جمهوری اسلامی ما خم‌شدنی نیست
لبنان و عراق و یمن و سوریه با ماست		درّ نجفی کم ز عقیق یمنی نیست
با اهرمنان این همه گفتید و نشستید		آرامش ما بسته‌ٔ این چانه‌زنی نیست
زنبور عسل را چه به این تارتنک‌ها		ای سفسطه‌گر! فرصت شیرین‌سخنی نیست
از هر کس و ناکس نتوان مشورت آموخت		هر راهزنی لایق این رایزنی نیست
هر وسوسه را عشق منامید عزیزان		این نفس پدرسوخته با عشق تنی نیست
امروز ابوجهل همان آل‌سعود است		در مکه یکی مثل رسول مدنی نیست
صد بار اگر "اشهد ان لا…" به لب آرد		والله ابوجهل مسلمان‌شدنی نیست!
صبر حسنی باید و فریاد حسینی		هر کس که حسینی است به غیر از حسنی نیست!
با فاطمه و زینب و اولاد علی باش!		هر راه جز این راه بجز اهرمنی نیست

مسئولیت‌ها

برخی از مسئولیت‌های علیرضا قزوه شامل موارد زیر می‌شود:

• واحد ادبیات (شعر) حوزهٔ هنری سازمان تبلیغات اسلامی
• مسئولیت صفحهٔ ادبی روزنامهٔ اطلاعات (بشنو از نی)
• همکاری با رایزنی فرهنگی ایران در کشور تاجیکستان
• دبیر کنگرهٔ سراسری شعر دفاع مقدس در استان کرمانشاه
• دبیر نخستین جشنوارهٔ بین‌المللی شعر فجر
• غزل معاصر ایران (۱۳۷۶-۱۳۷۵)

یادمان و بزرگداشت‌ها

بزرگداشت قزوه در سمنان

در آستانهٔ چهل‌سالگی انقلاب اسلامی طرح چهل قلم با هدف تجلیل از اهالی قلم انقلابی با مشارکت سازمان کتابخانه‌های عمومی کشور از نوزدهم دیماه به مدت یک ماه و ۱۰ روز برگزار شد و در روز ۴ بهمن از علیرضا قزوه در سمنان تجلیل شد.

از نگاه دیگران (چند دیدگاه مثبت و منفی)

مصطفی علیپور

قزوه در غزل صاحب‌سبك است و می‌توان گفت صاحب شخصیت غزلی است؛ با این حال در اشعاری كه در قالب‌های دیگر هم می‌نویسد، می‌توان دیدگاه و روحیات او را مشاهده كرد. او درك صوفیانه‌ای از ادبیات دارد و شعر او درویشی یا به عبارت دیگر قلندری است. غزل های قزوه تركیبی از دریافت های معرفتی همراه با تجربه‌های روزگارمان است، این شاعر دریافت عارفانه‌ای از شعر سنتی دارد كه می‌توان شعر او را بدون نام و نشان هم تشخیص داد.

عبدالرضا شیبانی

قزوه هنرمند بزرگی است و نصیحت به او فقط از باب «نصیحت به ائمه ی مسلمین» جواز دارد. قزوه در یکی از سروده‌هایش خیلی کوتاه به مذاکرات و ترس‌ها و دلواپسی‌هایش که در حقیقت دلواپسی‌های جبهه‌ی پایداری است، اختصاص داده است. او می گوید: «می‌ترسم ظریف کراوات کری را به یادگار بگیرد …» و این چقدر خلاف انصاف است. در اینکه قزوه می‌تواند سخن متفاوتی داشته باشد هیچ تردیدی وجود ندارد. همینطور که «صادق زیبا کلام» و «علی مطهری» دارند اما نه با نام رهبری. اشکال اینجاست که امثال قزوه از رهبر معظم انقلاب مایه می‌گذارند و دیدگاه‌های خود را مطابق با منویات حضرت ایشان اعلام می‌کنند و به گونه‌ای که جفا به مقام معظم رهبری نیز تلقی می‌گردد، القا می‌کنند که تنها طرفداران و ذوب‌شدگان در ولایت هستند.

موضع‌گیری‌های او دربارهٔ دیگران

خانهٔ شاعران

در مراسم بزرگداشت «خلیل عمرانی»، علیرضا قزوه با بیان این‌که خانهٔ شعر، خانهٔ ضدشعر و فتنه‌ساز شده است، گفت: دیگر چاره‌ای نداریم جز این‌که این خانه را که از اموال بیت‌المال است، از دست چهار - پنج نفر حاضر در آن خارج کنیم. این خانه وابسته به حزب منحل‌شدهٔ مشارکت است و سالانه مبالغ زیادی از اموال بیت‌المال را خرج می‌کند. کسانی بر ذهن و افکار برخی کار می‌کنند و متأسفانه فتنه می‌سازند و از بودجه‌های آن‌چنانی هم برخوردارند.

جمله‌ای از ایشان

جشنوارهٔ شعر فجر

علیرضا قزوه در برنامه‌ای در مورد جشنوارهٔ شعر فجر گفت: «جشنوارهٔ شعر فجر به جایی‌که باید نرسیده است. بودجه کم است اما همه چیز پول نیست. بزرگان باید در هیئت علمی و در تعیین داورها دخیل باشند. باید شعر را در حد سینما معرفی کنیم.

آثار و منبع‌شناسی

کارنامه و فهرست آثار

آثار علی‌رضا قزوه به چهار دسته تقسیم می‌شود: ۱)کتاب شعر ۲)سفرنامه ۳)پژوهش ۴)رمان

کتاب شعر

• از نخلستان تا خیابان (۱۳۶۸)
• چه عطر شگفتی (یادوارهٔ احمد زارعی) (۱۳۷۳)
• شبلی و آتش (۱۳۷۵)
• این همه یوسف (۱۳۷۶)
• دو رکعت عشق (۱۳۷۷)
• گزیدهٔ ادبیات معاصر (۱۳۷۸)
• قدم زدن در کلمات (۱۳۷۹)
• عشق، علیه‌السلام (۱۳۸۱)
• قطار اندیمشک (۱۳۸۳)
• با کاروان نیزه (۱۳۸۴)
• من می‌گویم شما بگریید (۱۳۸۵)
• پشت هر سنگ خداست (۱۳۸۷)
• سورهٔ انگور (۱۳۸۷)
• صبح بنارس (۱۳۹۱)
• صبح‌تان بخیر مردم (۱۳۹۱)
• قصاید بتوقیت بیروت (مجموعهٔ شعر به زبان عربی) (۲۰۰۸)
• compassionste deat (مجموعهٔ شعر منتشر شده در دهلی‌نو) (۲۰۱۲)
• انگشتری سوم خانم
• مولا ویلا نداشت

سفرنامه

• پرستو در قاف (۱۳۷۴)
• قونیه در قطار

پژوهش

• خورشید‌های گمشده (۱۳۷۶)
• غزل معاصر ایران، گزینش و جمع‌‌آوری (۱۳۷۹)
• کسی هنوز عیار تو را نسنجیده‌است، (جشن‌نامهٔ محمدعلی بهمنی) (۱۳۸۳)
• کلمات‌الشعرا (تصحیح تذکره) (۱۳۸۹)
• تصحیح نسخهٔ خطی بیدل دهلوی

رمان

• برادر انگلستان

جوایز و افتخارات

برخی جوایز و افتخارات علی‌رضا شامل موارد زیر می‌شود:

• «علی‌رضا قزوه» و «حمیدرضا برقعی» به عنوان «شاعران مردمی ۱۰ سال اخیر» در مراسم پایانی هفتمین جشنوارهٔ بین‌المللی شعر فجر معرفی شدند.
• در بیست و چهارمین دورهٔ کتاب سال جمهوری اسلامی ایران، قزوه به‌علت کتاب شعر با «کاروان نیزه» جایزهٔ تشویقی گرفت.
• «صبح بنارس» سرودهٔ علی‌رضا قزوه برگزیدهٔ یازدهمین دورهٔ جایزهٔ قلم زرین در بخش شعر شد.
• «صبح بنارس» سرودهٔ قزوه در بخش شعر بیست و یکمین جایزهٔ کتاب فصل به‌عنوان برگزیده انتخاب و معرفی شد.

منبع‌شناسی (منابعی که دربارهٔ آثار فرد نوشته شده است)

شعر ناصر فیض برای علیرضا قزوه

ناصر فیض، طنزپرداز معاصر در جلسه شاعران جوان و پیشکسوت با رهبر انقلاب که در شب میلاد امام حسن مجتبی (ع) برگزار شد، شعر طنزی در وصف «علیرضا قزوه» مجری برنامه شب شعر شاعران با رهبر انقلاب خواند که مورد توجه حضار قرار گرفت
با سر آمد علیرضا قزوه
شد سر آمد علیرضا قزوه
همه باید به یک طرف بروند
تا شود رد علیرضا قزوه
شعرهایش در ابتدا بودند
یک مجلد علیرضا قزوه
چاپ آثار او پس از چندی
شد مجدد علیرضا قزوه
نیست جایی و نیست ارگانی
که نباشد علیرضا قزوه
شک ندارم که بیش تر از صد
شغل دارد علیرضا قزوه
بیت رهبر علیرضا قزوه
توی مرقد علیرضا قزوه
هر کجا می روی پی کاری
می رسد عد! علیرضا قزوه
کنگره نیست کنگره، وقتی
که ندارد علیرضا قزوه
هیچکس مصرعی نخواهد خواند
تا نیاید علیرضا قزوه
نمره ی دیگران اگر شد بیست
شد ولی صد علیرضا قزوه
به یقین رشد کرده از هر حیث
خاصه از قد علیرضا قزوه
شکر ایزد که زن گرفت و نماند
یک مجرد علیرضا قزوه
بوق تک تک تمام شاعر ها
بوق ممتد علیرضا قزوه
یک نفر گفت: مخلصیم آقا
گفت: باشد،علیرضا قزوه
وای بر حال تو اگر با تو
بشود بد علیرضا قزوه!
من که می ترسم از عواقب آن
به محمد، علیرضا قزوه!
قزوه یک شاعر است اما، کاش…!
هیس! آمد علیرضا قزوه

بررسی چند اثر

برادر انگلستان

این کتاب که اولین رمان بلند علیرضا قزوه می‌باشد، یک دوگانهٔ روایی-داستانی می‌باشد. داستان به‌رغم سادگی، پیچیدگی‌های لازم برای درونمایۀ یک رمان را داراست و با وجود برجسته‌سازی در حل معمای زندگی یک شخصیت، به روایت زندگی خود راوی و دیگر شخصیت‌ها نیز پرداخته است. سبک و تکنیک خاص نویسنده از میان متون و روایت‌های مختلف، همراه با گذر پیاپی زمان از گذشته به حال و از تهران تا لندن، براشتیاق خواندن این رمان می‌افزاید که با نگاهی تلطیف شده با نماد سازی و خیال پردازی به وقایع سیاسی- اجتماعی برهه‌ای از تاریخ معاصر ایران پرداخته و از میان کوپه‌های قطاری که میان خواب و بیداری از مشهد تا مسکو و از مرداد ۱۳۳۲ تا مذاکرات هسته‌ای را طی می‌کند، برخی از وقایع تاریخی این برهه را به خوبی به تصویر می‌کشد. در «برادر انگستان» ماجرای کودتای ۲۸ مرداد به عنوان نمادی از مداخلات بیگانگان به ویژه انگلستان پایه و مبنای روایت این داستان می‌شود. داستان دیوانگی اسماعیل و قربانی شدن نسل‌ها و ملت‌ها. داستانی عبرت آموز که دلایل بدبینی و بی‌اعتمادی به غرب را باز می‌نماید و با شواهدی معتبر از تاریخ معاصر نشان می‌دهد که چگونه و چرا انقلاب اسلامی ۱۳۵۷ نقطۀ عطفی شد برای رهایی و رستاخیز اقوام و ملت‌ها از بیش از یک قرن سلطه و استیلای غرب. از اینکه شرق را نادیده انگاشته و با تحریف و دستکاری تاریخ، شرقی‌ها را موش آزمایشگاهی خود پنداشته‌اند.از نقش‌هایی که بازی کرده و خنجرهایی که فرود آورده اند.

از نخلستان تا خیابان

این کتاب در پنج بخش تقسیم شده‌است: غزل‌‌‌‌هاى داغدارى، دوبیتى‌‌‌‌هاى دلتنگى، رباعیات خورشیدى، مثنوى شرمسارى و بر امواج درد (نوسروده‌‌‌‌ها).
۱- غزل‌ها: کتاب در این بخش ۲۵ غزل دارد که به ترتیب تاریخ (از فروردین ۶۵ تا دیماه ۶۸) چاپ شده است. از ویژگی‌های این بخش می‌توان به داشتن زبان سهل و ممتنع، تازگی زبان و تصویر، تصویرسازی درست و اصولی و حضور خوب عناصر مذهبی در شعر را نام برد. یک نمونه از شعر این بخش در پایین آورده شده است:
وقتى دل شکسته نیستان غربت است
تنها بهشت گمشدۀ ما عدالت است
اى قاتلان عاطفه! این‌‌‌‌جا چه مى‌‌‌‌کنید؟
این‌‌‌‌جا که خاک پاى شهیدان غربت است
وقتى بهشت را به زر سرخ مى‌‌‌‌خرید
چشمانتان شکاف تنور قیامت است
۲- دوبیتی‌های دلتنگی: جریان تازه‌‌‌‌اى که اکنون به راه افتاده و به‌وسیلهٔ قزوه و دیگران به سوى رشد و کمال مى‌‌‌‌رود، همین دو بیتى‌‌‌‌سرایى محلى و در حقیقت ادامۀ راه و رسم بابا طاهر با زبان و محتواى امروز است. این‌‌‌‌ها به خاطر زبان خاص‌‌‌‌شان که خیلى نزدیک به زبان مردم است و به خاطر ایجازى که کلاً در قالب دوبیتى هست، زمینه خوبى براى نفوذ در جامعه دارند:
دلم این‌‌‌‌جا، دلم این‌‌‌‌جا غریبه
دلم چون مرقد مولا غریبه
مسلمونون! خجالت داره آخه
هنوزم عشق بین ما غریبه
۳- رباعیات خورشیدی: این رباعى‌‌‌‌ها بیشتر محصول سال‌‌‌‌هاى ۶۴ و ۶۵ هستند و طبعاً با تاثیرپذیرى از جوّ شعر آن سالها، که دورۀ اوج رباعى‌‌‌‌سرایى بود سروده شده است. قالب حماسى رباعى چندان با روحیهٔ محزون شعر قزوه سازگار نیست و به همین دلیل او موفقیت چندانى در آن ندارد، فقط یکى دو رباعى او «اى مرگ» و «تشییع جنازه» خوب از کار درآمده‌‌‌‌اند و شاید به همین دلیل هم او رباعى‌‌‌‌گویى را ادامه نداده.
۴- مثنوی شرمساری: بعضى ابیات این بخش از جنبهٔ موسیقى قافیه و ردیف کم مى‌‌‌‌آورند و آن انتظارى را که از ردیف و قافیهٔ مثنوى داریم برآوره نمى‌‌‌‌کنند، مثل اینها:
کجا رفت تأثیر سوز دعا؟
کجایند مردان بى‌‌‌‌ادّعا؟
همانان که از وادى دیگرند
همانان که گمنام و نام آورند
هلا، پیر هشیار دارد آشنا!
بریز از مى صبر در جام ما
۵- نوسروده‌ها: در این قسمت قزوه یک شعر نیمایى دارد با نام «باغ نگاه» و تعدادى کار سپیدرنگ. مشکل اصلى‌‌‌‌اى که قزوه و اکثر سپیدکاران دیگر دارند، این است که تکنیک شعرى را فقط در محدودۀ تخیل و مضمون جستجو مى‌‌‌‌کنند و کارى به ساختار زبانى و موسیقیایى سخن ندارند. بعضى از هنرمندى‌‌‌‌هاى زبانى را قزوه در شعر کلاسیکش دارد ولى در کارهاى سپید نه؛ در حالى که شعر سپید بیشتر جاى این کارها است.

منابع

1. حسینی مؤخر، سید محسن. «بررسی تطبیقی درونمایهٔ اعتراض در شعر احمد مطر و علی‌رضا قزوه». دوفصلنامهٔ مطالعات تطبیقی فارسی-عربی، ش. ۲ (۱۳۹۵). 
2. مهرداد، ندا. «نگاهی به آرایه‌های شعر علی‌رضا قزوه». کیهان فرهنگی، ش. ۳۱۵-۳۱۳-۳۱۲ (۱۳۹۱). 

پیوند به بیرون

1. «علی‌رضا قزوه». https://old.iranhdm.ir،موزهٔ انقلاب‌اسلامی و دفاع مقدس، ۲۲ خرداد ۱۳۹۷. 
2. «سرود ملی ایران نیاز به تغییر دارد». https://www.mehrnews.com،خبرگزاری مهر، ۱۳ آبان ۱۳۹۷. 
3. «سروده علیرضا قزوه به مناسبت ۴۰ سالگی انقلاب». https://www.mashreghnews.ir،مشرق نیوز، ۲۳ بهمن ۱۳۹۷. 
4. «زندگینامهٔ علیرضا قزوه». https://www.hamshahrionline.ir،همشهری آنلاین، ۲ آذر ۱۳۸۸. 
5. «بزرگداشت علیرضا قزوه شاعر انقلابی در سمنان». https://www.iribnews.ir،خبرگزاری صداوسیمای سمنان، ۴ بهمن ۱۳۹۷. 
6. «علیرضا قزوه در غزل صاحب سبک مستقل است». https://www.mizanonline.com،خبرگزاری میزان، ۷ خرداد ۱۳۹۵. 
7. ««قزوه بیش از کلاهش، نگران خود باشد»». https://fararu.com،فرارو،+۹ آذر ۱۳۹۷. 
8. «علیرضا قزوه خانهٔ شاعران را تهدید کرد!». https://fararu.com،فرارو،+۱ دی ۱۳۹۲. 
9. «جشنوارهٔ شعر فجر به جایی‌که باید نرسیده است». https://www.mehrnews.com،خبرگزاری مهر، ۱۶ بهمن ۱۳۹۷. 
10. «کتاب‌های علی‌رضا قزوه». https://www.ketabrah.ir،کتابراه،+۲۲ خرداد ۱۳۹۷. 
11. «شعر طنز ناصر فیض برای علیرضا قزوه!». https://www.parsine.com،پایگاه خبری تحلیلی پارسینه، ۴ شهریور ۱۳۸۹.