غلامعلی حداد عادل

غلامعلی حدادعادل
زمینهٔ کاری	نویسندگی و ترجمه
زادروز	۱۹اردیبهشت۱۳۲۴ تهران
پدر و مادر	رضا
محل زندگی	تهران
پیشه	نویسنده، مترجم و رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی
کتاب‌ها	«فرهنگ برهنگی و برهنگی فرهنگی»، دانشنامه جهان اسلام و...
همسر(ها)	طیبه ماهروزاده
فرزندان	فریدالدین، آزاده، زهرا، بنت‌الهدی
مدرک تحصیلی	دکترای علوم اجتماعی
دانشگاه	تهران
دلیل سرشناسی	تألیف کتب درسی و ریاست فرهنگستان زبان و ادب فارسی
امضا
جوایز نشان جهادگر عرصهٔ فرهنگ وهنر

دوران تحصیلات تکمیلی

غلامعلی حدّاد عادل متولد ۱۹اردیبهشت۱۳۲۴ (نام هنگام تولدش غلامعلی مشهد محمدعلی حدّاد بود) سیاست‌مدار، نویسنده، شاعر، مترجم و استاد فلسفه است.

* * * * *

او عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام ایران، رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی ایران و عضو شورای سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی ایران است. حدّاد از دورهٔ ششم تا نهم مجلس شورای اسلامی نماینده مردم تهران بود. وی همچنین عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی است.

داستانک‌ها

تنها دختر چادری

تمام خانواده‌اش مذهبی بودند. اواخر دهه‌ی چهل دانشجوی دانشگاه تهران شد و با تنها دانشجوی دختر چادری دانشکده علوم تربیتی، که چندبار به‌خاطر چادری بودن از کلاس و دانشگاه اخراج شده بود، ازدواج کرد.

دستگیری اشتباهی

شهریور 1350 همراه با 44 نفر دیگر به اتّهام تلاش برای خرابکاری در جشن‌های دوهزار و پانصدساله شاهنشاهی دستگیر شد و 66 روز زندانی بود. این گروه اوّلین بیانیه خود را در زندان به عنوان بیانیه نهضت مجاهدین خلق ایران منتشر می‌کند و پس از خروج از زندان، بنای اولیه تشکیل سازمان مجاهدین خلق ایران را می‌گذارند. بعدها لطف الله میثمی که خود پیش از انقلاب از اعضای سازمان بود در گفت‌وگو با حسین دهباشی در مجموعهٔ تاریخ شفاهی ایران می‌گوید غلامعلی حدّاد عادل در آن ماجرا اشتباهی دستگیر شده و در واقع این برادر او مجید حدّاد عادل بوده که با مجاهدین خلق در ارتباط بوده، اما مأموران ساواک او را به همراه برادرش و دو تن دیگر با این تصور که اینها اعضای یک خانه تیمی هستند دستگیر می‌کنند.

زندگی و تراث

قبل از انقلاب

پدربزرگ حدّادعادل، حاج عبّاس، در تهران ِدوره ناصرالدّین شاه تعمیرکار ماشین دودی بود و به جهت مشغول بودن به آهن‌آلات نام فامیل‌اش «حدّادعادل» انتخاب شد. حاج عبّاس چهار پسر داشت که همگی یا راننده‌ کامیون بودند یا گاراژدار. غلامعلی فرزند راننده کامیونی به نام حاج رضا حدّادعادل بود. آقای دکتر حدّاد در سال ۱۳۲۴ در محلّه «پای خط»، از مناطق فقیرنشین تهران، متولّد شد. در دورهٔ دبستان به مدرسه «بندار رازی» در خیابان لرزاده می‌رفت. در دورهٔ دبیرستان به مدرسه علوی رفت؛ حضور در آن مدرسه و قرار گرفتن تحت تعالیم علّامه کرباسچیان نقش برجسته‌ای در شکل‌گیری شخصیت فرهنگی حدّاد داشت. سال ۱۳۴۲ با گرفتن دیپلم ریاضی، تحصیل در رشته فیزیک دانشگاه تهران را شروع کرد. از سال ۱۳۴۵ همان رشته را در دانشگاه شیراز و در مقطع کارشناسی‌ارشد ادامه داد. امّا فعّالیت‌های سیاسی‌اش نهایتاً منجر به دستگیری و اخراجش از دانشگاه شیراز شد. در سال ۱۳۴۷ در رشته علوم اجتماعی مجدّداً وارد دانشگاه تهران می‌شود. در این‌ سال‌ها رابطه‌ای نزدیک با شهید مطهّری برقرار می‌کند و به حلقه شاگردان سیدحسین نصر می‌پیوندد. در سال‌های منتهی به دههٔ ۵۰ با تنها دانشجوی دختر چادری دانشکده علوم‌تربیتی و روان‌شناسی دانشگاه تهران که از خانواده روحانیت بود، ازدواج کرد. حدادعادل در سال‌های تحصیل، ضمن تدریس در دانشگاه‌های شریف، شیراز و شهید بهشتی، فعالیت‌های سیاسی‌اش را تا زمان پیروزی انقلاب اسلامی ادامه داد.

بعد از انقلاب

بعد از پیروزی انقلاب حدّادعادل همواره نقش‌های مدیریتی مهمّی را به‌عهده داشت. در دولت موقّت معاون ناصر میناچی، وزیر ارشاد وقت بود. پس از آن مدّت یازده سال در دولت‌های مختلف مشاور و معاون وزیر آموزش و پرورش بود. از فعالیت‌های مهمّی که در این دوره انجام شد تغییر تمام کتاب‌های درسی دوران پهلوی، تنها ظرف سه سال بود. حدّاد از مهم‌ترین نویسندگان کتاب‌های درسی در مقاطع مختلف تحصیلی بود. سال ۱۳۶۴ پایان‎نامه دکترای خود را با عنوان «نظر کانت درباره مابعدالطبیعه» زیر نظر دکتر یحیی مهدوی به‌اتمام رساند و از آن زمان عضو هیئت علمی دانشگاه تهران است. اواسط دههٔ هفتاد ریاست فرهنگستان زبان و ادب فارسی به او سپرده شد. در سال ۱۳۷۶ نماینده مردم تهران در مجلس ششم شد. اواخر دهه هفتاد دختر حدّادعادل با سیدمجتبی خامنه‌ای فرزند رهبر جمهوری اسلامی ازدواج کرد. این ازدواج نقش دکتر حدّاد را در فضای سیاسی پررنگ‌تر کرد. در مجلس هفتم او ریاست مجلس را برعهده گرفت. از اواسط دهه هشتاد حدادعادل علاوه‌بر نمایندگی مجلس مسئولیت‌های مشاور عالی رهبری و همچنین عضویت در مجلس تشخیص مصلحت نظام را نیز برعهده داشت. حداد عادل در سال ۱۳۹۲ با شعار تقوا و تدبیر در انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۳۹۲ نامزد شد؛ امّا چهار روز قبل از انتخابات به نفع اصول‌گرایان کنار رفت. در سال ۱۳۹۳ نشان افتخار جهادگر عرصه فرهنگ و هنر به او اهدا شد.

زمینه و شیوه فعالیت

شعر

غلامعلی حداد عادل از سال‌های جوانی‌‌اش شعر می‌سرود. امّا وجه شاعری‌اش در دهۀ هشتاد و نود، و در جلسات شعرخوانی بیت رهبری بیش از پیش رسانه‌ای شد. بالاخره او در سال ۱۳۹۵ و در سن هفتاد سالگی دفتر اشعارش را با عنوان «هنوز هم...» منتشر کرد. حدّاد در این مجموعه شعر، با استفاده از قالب‌هایی چون غزل‌، قصیده‌، قطعه‌ و رباعی‌ به مفاهیمی چون عشق، بهار، زندگی، مرگ و... پرداخته است. او در غزلیاتش تخلّص «عادل» را به کاربرده است. علیرضا قزوه دربارۀ کتاب «هنوز هم..» گفته: «نمی‌خواهم دست به تعریف و تمجید بزنم و بگویم اگر دو اسم از شعر انقلاب باقی بماند یکی از آنها حدّاد عادل است؛ زیرا این حرف دروغ است، اما اگر به من بگویند که کتابی منتشر کن که صد غزل قوی از شعر بعد از انقلاب در آن باشد بدون شک من از چهار، پنج غزل قوی این کتاب یکی را انتخاب می‌کنم و این سهم کمی نیست برای کسی که عمر خود را در حوزه سیاست گذرانده است.»

نمونه شعر:

تاریخ

تاریخ چراغ راهِ آینده‌ست

انکار گذشته جهان نتوان

هر چند گذشته برنمی‌گردد

با این همه، پشت بر زمان نتوان

بنیاد بنای حال و آینده

جز با مدد گذشتگان نتوان

آن خاک که مرده‌ای در آن نبود

خاکی‌ست که زندگی بر آن نتوان

از نگاه حدّاد

افراد، نحله‌ها، کتاب‌ها و کنش‌ها در معرض داوری غلامعلی حداد عادل بودند.

دربارهٔ جلال آل‌احمد

«حقیقت این است که شخصیت و زندگی جلال، زندگی یک نفر نیست، زندگی یک نسل است. در زندگی جلال تجربه، پختگی و آشفتگی‌های فکری یک دوران قابل بررسی است. جلال از خانواده‌ای کاملا مذهبی بیرون آمد اما جذب حزب توده شد و پس از انشعاب از حزب توده دوباره با مذهب آشتی کرد...او اولین روشنفکری بود که به خود اجازه داد، در مورد غرب انتقاد کند. علی رغم همه جاذبه‌ها و دافعه ها در صداقت، صمیمت، پاکی و شجاعت جلال آل‌احمد نمی توان تردید کرد.»

دربارهٔ رضا داوری اردکانی

«دكتر داوري «حال» فلسفي اش بر «قال» فلسفي‌اش غلبه دارد. دكتر داوري فقط به فلسفه به معناي اخص كلمه يعني متافيزيك و در غالب اصطلاحات رسمي فلسفه سخن نمي‌گويند، ايشان هميشه تفكرشان معطوف به يكي از عناصر فرهنگ است، حالا يا ادبيات يا تاريخ يا اخلاق يا سياست و ... و انتخاب عنوان فيلسوف فرهنگ براي ايشان انتخاب درستي است.»

دربارهٔ محمدعلی فروغی

«فروغی با همهٔ احترامی که برای او قائلم، اهل ایستادگی نبود. همۀ علم و فضل خودش را تقدیم به کسی کرد که درست در مقابل نگاه او قرار داشت...کسانی که دربارۀ فروغی کار می‌کنند جا دارد دربارۀ یک وضعیت دیگر در زندگی فروغی نیز بیشتر درنگ کنند. این را کسی می‌گوید که به فضل و دانش فروغی معترف است و نسبت دزدی و خیانت به او نمی‌زند. فروغی شخصیت محترمی بود. اما من از کسانی که دربارۀ فروغی قلم می‌زنند می‌خواهم که درباره تعلّق او به فراماسونری نیز تأمّل کنند.»

دربارهٔ بیدل

«وقتی شعر بیدل را می‌خوانم قوّهٔ تخیّل را می‌بینم و به یاد ریاضیدان‌های بزرگ می‌افتم. آنها هم با قدرت تخیّل می‌توانستند نظریه‌ها ریاضی جدیدی بدهند از این رو میان شاعران و ریاضیدان‌ها مشابهتی هست که در هر دو قوهٔ تخیّل بالاست و بسیار فعال است... بیدل از همهٔ احکام و ضوابط، استدلال‌های منطقی فکر عبور می‌کند. از قواعد فلسفی عبور می‌کند، تضاد، تناقض، عدم، وجود، هستی، نیستی،‌کفر و ایمان همه را در هم می‌پیچید اما حاصل کار او بی‌معنا نیست.»

دربارهٔ سید احمد فردید

حدّاد در دوران تحصیل در دانشگاه تهران شاگرد دکتر فردید بود. او در مصاحبه‌ای دربارهٔ این فیلسوف گفته: «با اینکه چهار سال سر کلاسش بودم، نفهمیدم چه می‌خواهد بگوید! اما حس می‌کردم می‌خواهد چیزی بگوید!»

دربارهٔ رضا امیرخانی

حداد عادل درباره رسم‌الخط خاصی که رضا امیرخانی در کتاب‌هایش به کار می‌برد چنین گفت: «به دوست عزیزمان جناب آقای‌امیرخانی عرض می‌کنم این رسم‌الخطی که فرهنگستان تصویب کرده حاصل تجربه نه تنها بهترین استادان زبان و ادبیات فارسی معاصر بلکه امروز جهان است، چون بهترین استادان ادبیات فارسی در ایران امروز جمع هستند. استادانی که در فرهنگستان بوده و هستند، برگزیدگان این رشته محسوب می‌شوند. او مطرح کرده بود ما گفته‌ایم مصلحت خط‌ فارسی در این است که کجا واژه‌ها سرهم و کجا، جدا نوشته شود. برخی جاها هم به سلیقه افراد واگذار می‌کنیم. مثلاً ما نمی‌پسندیم کلمه همسایه را جدا به شکل «هم‌سایه» بنویسیم.این جدانویسی‌ها ممکن است اشکالات بسیاری پدیدار کند. آقای امیرخانی قطعاً اشتباه می‌کند. افراد دیگر هم به این صورت است. زبان و بخصوص خط چیزی نیست که با پسند و سلیقه هر کسی شکل بگیرد. در این صورت سنگ روی سنگ بند نمی‌شود. کار را باید به متخصص سپرد. باید به استادان و بزرگان ادب فارسی و فرهنگستان اعتماد کرد. ضرورتی ندارد هر کسی در این باب اجتهاد کند.»

مسئولیت‌ها

• نمایندگی مردم تهران در دوره‌های ششم، هفتم، هشتم و نهم در مجلس شورای اسلامی
• رئیس کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی از ۱۳۸۷
• ریاست مجلس شورای اسلامی در دوره هفتم مجلس از ۱۳۸۳ تا ۱۳۸۷
• رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی از ۱۳۷۴ تا ۱۳۸۴ و از ۱۳۸۷ تاکنون
• مدیرعامل بنیاد دائره‌المعارف اسلامی (به ریاست عالیه مقام‌ معظّم رهبری) از ۱۳۷۴ تاکنون
• معاون وزیر آموزش و پرورش و رئیس سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی وزارت آموزش و پرورش از ۱۳۶۱ تا ۱۳۷۲
• مشاور وزیر آموزش و پرورش از ۱۳۵۹ تا ۱۳۶۱
• عضو شورای سرپرستی سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران از ۱۳۵۸ تا ۱۳۵۹
• معاون وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی از ۱۳۵۷ تا ۱۳۵۸
• رئیس کنگره بین‌المللی فلسفه در سال ۱۳۸۹
• نماینده هیأت اجرایی جذب اعضای هیئت علمی دانشگاه تهران از تاریخ ۴/۲/۱۳۸۹
• عضو شورای عالی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی
• عضو هیئت امنای مؤسسهٔ آموزشی مجمع جهانی اهل بیت
• رئیس بنیاد سعدی
• عضو هیئت امنای بنیاد ایران‌شناسی
• عضو هیئت امنای انجمن آثار و مفاخر فرهنگی
• عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی
• عضو هیئت‌علمی و دانشیار گروه فلسفه دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران
• عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام
• مشاور عالی رهبری

آثار و منبع‌شناسی

کتاب‌شناسی

مقالات

• فرهنگ برهنگى و برهنگى فرهنگى (۱۳۵۹)
• خانواده در اسلام(۱۳۵۹)
• با احترام مجموعه مقالات اهدا شده به استادان (۱۳۸۸)
• كتاب درسى دانشگاهى: تألیف یا ترجمه؟: بحثى به‏ مناسبت انتشار كتاب حساب دیفرانسیل و انتگرال، تألیف سیاوش شهشهانى(۱۳۸۸)
• مقالات كانتی: (۱۳۹۲)
• محض اطلاع: تحلیل محتوای جلد هفتم یادداشت‌های عَلَم (۱۳۹۳)

شعر

• هنوز هم... (۱۳۹۵)

ترجمه

• قرآن كریم. با ترجمه غلامعلی حدّاد عادل (۱۳۹۰)
• نظریه معرفت در فلسفه كانت اثر یوستوس هارتناک (۱۳۷۶)
• تمهیدات: مقدّمه‌ای برای هر مابعدالطبیعه آینده که به‌عنوان یک علم عرضه شود اثر ایمانوئل کانت

گزارش و سفرنامه

• به صحرا شدم عشق باریده بود: گزارشی از راهپیمایی اربعین (۱۳۹۷)
• حج: نماز بزرگ (۱۳۷۹)
• سحرخیزان تنها: خاطراتی از روزه گرفتن نوجوانها (۱۳۷۱)

کتاب درسی

• آشنایی با جامعه‌شناسی آموزش و پرورش، ۱۳۶۰–۱۳۷۰
• دانش اجتماعی (سال اول و دوم دبیرستان)، ۱۳۶۰–۱۳۷۱
• تعلیمات مدنی در تعلیمات اجتماعی سال سوم تا پنجم دبستان، ۱۳۶۱
• دین و سیاست در دانش اجتماعی (سال اول دبیرستان)، ۱۳۶۲–۱۳۶۹
• نگاهی به بینش اجتماعی اسلام، در دانش اجتماعی، ۱۳۶۲–۱۳۶۴
• تعلیمات اجتماعی (سال سوم دورهٔ راهنمایی)، ۱۳۶۳؛
• درس‌هایی از قرآن (سال اول تا چهارم دبیرستان)، ۱۳۷۲
• درس انقلاب اسلامی تاریخ ایران وجهان (سال سوم علوم انسانی)، ۱۳۷۸

سایر آثار

• آسیب‏ شناسى تربیت دینى (گفت‏‌وگو با دكتر غلامعلى حدّادعادل)
• احوال دل گداخته: گزیده مكتوبات مولانا(۱۳۹۲)
• دانشنامه جهان اسلام، زیرنظر غلامعلى حدّاد عادل

پیوند به بیرون

• «تصویر شناسنامه حدّاد». تابناک، ۱۸مهر۱۳۹۳. بازبینی‌شده در ۱بهمن۱۳۹۷. 
• «زندگی‌نامه «غلامعلی حدّادعادل» منتشر شد». تسنیم، ۸فروردين۱۳۹۲. بازبینی‌شده در ۲بهمن۱۳۹۷. 
• «سایت دکتر حداد عادل».