نیهیلیسم ابسورد در ادبیات داستانی غربی: تفاوت میان نسخه‌ها
Z.meghdada (بحث | مشارکت‌ها) بدون خلاصۀ ویرایش |
Z.meghdada (بحث | مشارکت‌ها) بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| (۲ نسخهٔ میانیِ ایجادشده توسط همین کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{جعبه اطلاعات کتاب|نام کتاب=نهیلیسم ابسورد در ادبیات داستانی غرب | {{جعبه اطلاعات کتاب|نام کتاب=نهیلیسم ابسورد در ادبیات داستانی غرب|اندازه تصویر=200px|نویسنده=شهریار زرشناس|ناشر=پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی|محل انتشارات=تهران|تاریخ_نشر=۱۳۹۶|آخرین چاپ=۱۴۰۳|نوبت چاپ=چهارم|شابک=۹۷۸۶۰۰۱۰۸۳۸۰۸|تعداد_صفحات=۱۹۶|موضوع=نقد ادبی|زبان=فارسی|نوع_جلد=شومیز|قطع=رقعی|تصویر=nehelism1.jpg}}«نیهیلیسم ابسورد در ادبیات داستانی غرب» نوشته [[شهریار زرشناس]]، اولین بار در سال ۱۳۹۶ توسط انتشارات پژوهشکده فرهنگ و اندیشه اسلامی چاپ شده‌است. | ||
<center>*****</center> | <center>*****</center> | ||
مسئله «نیست‌انگاری»، به‌ویژه صورت ابسورد نیهیلیسم اومانیسـتی، سـال‌هاسـت کـه دغدغه‌ی فکری [[شهریار زرشناس]] بوده اسـت. در واقـع فهـم ادبیـات قرن بیستم عالم مدرن و کشورها و ملت‌های اسیر غربزدگـی شـبه مـدرن، بـدون شناخت تحلیلی ـ نقادانه نیست‌انگاری ابسورد میسر نیست. این کتاب، در پنج فصل به اجمال به توصیف، تعریف نیهیلیسم، ابسوردیته، بیان نسـبت میـان ایـن دو و برخی ظهورات ادبی آن پرداخته است. البته دامنـه ظهـور و بـروز و نفـوذ نیسـت‌انگـاری ابسورد در ادبیات معاصر غرب و در همه شئون و وجوه زندگی انسان معاصرِ اسیر مدرنیته، آن اندازه گسترده است کـه بررسـی ظهـورات ادبـی نیهیلیسـم ابسـورد را نمی‌توان به دو یا سه نویسنده منحصر و محدود کرد. به هر حال، تأملی نقادانه در زندگی و آثار کافکا، سارتر و کامو از منظر نسبت آنها با نیهیلیسم ابسورد، نوعی تامل در این قلمرو آغار میشود. به نظر نگارنده، نقادی جوهر نیهیلیستی ـ ابسوردیستی ادبیات معاصر غرب، یکی از نیازها و ضرورت‌های جدی در امر مقابله و مبارزه با شبیخون فرهنگی غرب اومانیست است. | |||
[[پرونده:Nehelism2.jpg|بندانگشتی|پشت جلد کتاب | [[پرونده:Nehelism2.jpg|بندانگشتی|پشت جلد کتاب «نیهیلیسم ابسورد در ادبیات داستانی غرب»]] | ||
== خلاصه اثر == | == خلاصه اثر == | ||
کتاب حاضر نتیجه تلاش [[شهریار زرشناس]] است که به موضوع نیهیلیسم ابسورد و برخی ظهورات آن در ادبیات می پردازد. فرضیه اصلی کتاب این است که ادبیات مدرن و پسامدرن غربی، به رغم تنوع و تکثری، و جلوه در قالب رمان های فلسفی گاه در هیئت آثار ساده و رئالیستی خودنمایی می نماید. در واقع این مطالب از اساس ماهیتی نیهیلیستی دارد و جوهر نیهیلیستی ادبیات غربی به اشکال گوناگون جلوه می کند. | کتاب حاضر نتیجه تلاش [[شهریار زرشناس]] است که به موضوع نیهیلیسم ابسورد و برخی ظهورات آن در ادبیات می پردازد. فرضیه اصلی کتاب این است که ادبیات مدرن و پسامدرن غربی، به رغم تنوع و تکثری، و جلوه در قالب رمان های فلسفی گاه در هیئت آثار ساده و رئالیستی خودنمایی می نماید. در واقع این مطالب از اساس ماهیتی نیهیلیستی دارد و جوهر نیهیلیستی ادبیات غربی به اشکال گوناگون جلوه می کند. | ||
کتاب | کتاب «نیهیلیسم ابسورد در ادبیات داستانی غرب»، از پنج فصل تشکیل شده است. که به شرح ذیل میباشند: | ||
* فصل اول: درباره نیست‌انگاری ابسورد؛ | * فصل اول: درباره نیست‌انگاری ابسورد؛ | ||
| خط ۲۴: | خط ۲۴: | ||
در فصل چهارم؛ آرا و اندیشه داستایفسكی بررسی شده است. اوابسورد نیست، بلكه وی در كشاكش نیهیلیسم بوده و در موقعیت‌هایی چشم‌انداز تمدن غرب در ظهور ابسورد را پیش‌بینی كرده است. عمده توجه این بخش به كتاب‌های دو کتاب «شیاطین» و «جن‌زدگان» این نویسنده است.<ref name=":0">[https://www.ibna.ir/news/113615/%D9%86%D9%8A%D9%87%D9%8A%D9%84%D9%8A%D8%B3%D9%85-%D8%A7%D8%A8%D8%B2%D9%88%D8%B1%D8%AF-%D9%88-%D8%B8%D9%87%D9%88%D8%B1-%D8%A2%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%D8%AF%D8%A8%D9%8A%D8%A7%D8%AA «نيهيليسم ابزورد و ظهور آن در ادبيات»]. خبرگزاری ایبنا. ۲۳ مرداد ۱۳۹۰ </ref> | در فصل چهارم؛ آرا و اندیشه داستایفسكی بررسی شده است. اوابسورد نیست، بلكه وی در كشاكش نیهیلیسم بوده و در موقعیت‌هایی چشم‌انداز تمدن غرب در ظهور ابسورد را پیش‌بینی كرده است. عمده توجه این بخش به كتاب‌های دو کتاب «شیاطین» و «جن‌زدگان» این نویسنده است.<ref name=":0">[https://www.ibna.ir/news/113615/%D9%86%D9%8A%D9%87%D9%8A%D9%84%D9%8A%D8%B3%D9%85-%D8%A7%D8%A8%D8%B2%D9%88%D8%B1%D8%AF-%D9%88-%D8%B8%D9%87%D9%88%D8%B1-%D8%A2%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%D8%AF%D8%A8%D9%8A%D8%A7%D8%AA «نيهيليسم ابزورد و ظهور آن در ادبيات»]. خبرگزاری ایبنا. ۲۳ مرداد ۱۳۹۰ </ref> | ||
== درباره نویسنده == | == درباره نویسنده == | ||
[[شهریار زرشناس]] نویسنده و پژوهشگر | [[شهریار زرشناس]] نویسنده و پژوهشگر حوزه فلسفه و سیاست، در سال ۱۳۴۴ در تهران و در خانواده‌ای آملی متولد شد. زرشناس عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی و همچنین مشاور فرهنگی دبیرکل نهاد کتابخانه‌های عمومی بوده است. او سابقه‌ی تدریس دروسی مثل تاریخ تمدن، فلسفه و جامعه‌شناسی در دانشگاه را نیز داشته است.<ref name=":1">[https://taaghche.com/author/%D8%B4%D9%87%D8%B1%DB%8C%D8%A7%D8%B1-%D8%B2%D8%B1%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3 «درباره زندگی و آثار شهریار زرشناس»]. طاقچه. بی تا. دریافت شده در ۱۴ دی ۱۴۰۳</ref>[[پرونده:Nehelism3.png|بندانگشتی|شهریار زرشناس؛ نویسنده کتاب «نهیلیسم ابسورد در ادبیات داستانی غرب».]] | ||
=== منع شده از خواندن === | === منع شده از خواندن === | ||
زرشناس کودکی خود را به علت شغل پدر و بیماری مادر در کنار پدربزرگ و مادربزرگش گذراند. از یازده‌سالگی | زرشناس کودکی خود را به علت شغل پدر و بیماری مادر در کنار پدربزرگ و مادربزرگش گذراند. از یازده‌سالگی شیفته مطالعه شد به‌طوری که در پانزده‌سالگی مدرسه را رها کرد و شبانه‌روز در خانه به مطالعه پرداخت. در همان سال‌ها، کتاب خریدن از سوی خانواده به دلیل نگرانی در مورد سلامتی‌اش برای او منع شد و زرشناس پولی بابت خرید کتاب نمی‌گرفت. همین امر پای او را به کتابخانه قلهک باز کرد، جایی که او از هشت صبح تا هفت عصر در آن مشغول خواندن بود.<ref name=":1" /> | ||
=== تحت تاثیر آیت | === تحت تاثیر آیت اللّه مصباح === | ||
به | به گفته خود زرشناس، آشنایی او با فلسفه در کودکی از طریق مجموعه کتاب‌هایی بود که موسسه‌ای به نام «در راه حق و اصول» منتشر می‌کرد. این موسسه آن زمان تحت ریاست آیت‌اللّه مصباح قرار بود؛ کتاب‌های کوچکی که تلاش داشت فلسفه را به صورت سیستماتیک اما ساده آموزش دهد.<ref name=":1" /> | ||
=== از یوگسلاوی تا آوینی === | === از یوگسلاوی تا آوینی === | ||
شهریار زرشناس در نهایت برای تکمیل تحصیلات خود به کشور یوگسلاوی رفت و ۶-۷ سالی را در آنجا زندگی کرد. زرشناس به تحصیل روانشناسی در مقطع دکتری در کشور کرواسی پرداخت، اما به دلیل عدم پذیرش موضوع پایان‌نامه از سمت دانشگاه، موفق به اخذ مدرک و اتمام تحصیلات خود نشد. او بعدتر از سمت شورای عالی انقلاب فرهنگی نشان عالی فرهنگ و | شهریار زرشناس در نهایت برای تکمیل تحصیلات خود به کشور یوگسلاوی رفت و ۶-۷ سالی را در آنجا زندگی کرد. زرشناس به تحصیل روانشناسی در مقطع دکتری در کشور کرواسی پرداخت، اما به دلیل عدم پذیرش موضوع پایان‌نامه از سمت دانشگاه، موفق به اخذ مدرک و اتمام تحصیلات خود نشد. او بعدتر از سمت شورای عالی انقلاب فرهنگی نشان عالی فرهنگ و درجه دکتری گرفت. زرشناس در تمام این سال‌ها وقت خود را صرف پژوهش و نوشتن کرده است. او در دوره سردبیری شهید آوینی بر ماهنامه سوره، از نویسندگان این نشریه و سردبیر ماهنامه‌های شرق در دهه هفتاد بوده است. تا کنون بیش از بیست اثر از زرشناس به چاپ رسیده است.<ref name=":1" /> | ||
=== اندیشه در بحران === | === اندیشه در بحران === | ||
یکی از مهم‌ترین آثار زرشناس، مجموعه‌ای شش‌جلدی به نام «اندیشه در بحران» است که در آن به مهم‌ترین ایده‌ها و مبانی نظری متفکران غربی پرداخته است. این مجموعه برای علاقه‌مندان مباحث فلسفه و جامعه‌شناسی مناسب است. جلد اول به بررسی اندیشه‌های فروید و جریان فرویدیسم پرداخته است. ایده‌ها و نظریات برلین، فریدمن و راولز در جلد دوم این کتاب بررسی شده‌اند. | یکی از مهم‌ترین آثار زرشناس، مجموعه‌ای شش‌جلدی به نام «اندیشه در بحران» است که در آن به مهم‌ترین ایده‌ها و مبانی نظری متفکران غربی پرداخته است. این مجموعه برای علاقه‌مندان مباحث فلسفه و جامعه‌شناسی مناسب است. جلد اول به بررسی اندیشه‌های فروید و جریان فرویدیسم پرداخته است. ایده‌ها و نظریات برلین، فریدمن و راولز در جلد دوم این کتاب بررسی شده‌اند. | ||
زرشناس در جلد سوم این مجموعه به مبانی نظری نئولیبرالیسم و سرمایه‌داری مدرن پرداخته است و زندگی و نظریات فون هایک و ریچارد رورتی را مورد بررسی قرار داده است. جلد چهارم این مجموعه به بیان آرای ریمون آرون و رولان بارت و جلد پنجم به اندیشه‌های سارتر و کاسیرر اختصاص داده شده است. زرشناس در جلد آخر این مجموعه به طور اجمالی به نظریات لکان، آرنت، هابرماس و یونگ پرداخته و جایگاه آنان را در تاریخ | زرشناس در جلد سوم این مجموعه به مبانی نظری نئولیبرالیسم و سرمایه‌داری مدرن پرداخته است و زندگی و نظریات فون هایک و ریچارد رورتی را مورد بررسی قرار داده است. جلد چهارم این مجموعه به بیان آرای ریمون آرون و رولان بارت و جلد پنجم به اندیشه‌های سارتر و کاسیرر اختصاص داده شده است. زرشناس در جلد آخر این مجموعه به طور اجمالی به نظریات لکان، آرنت، هابرماس و یونگ پرداخته و جایگاه آنان را در تاریخ اندیشه مدرن مشخص کرده است. این مجموعه توسط انتشارات سوره مهر به چاپ رسیده است.<ref name=":1" /> | ||
=== نگاهی کوتاه به تاریخچه روشنفکری در ایران === | === نگاهی کوتاه به تاریخچه روشنفکری در ایران === | ||
«نگاهی کوتاه به تاریخچه روشنفکری در ایران» کتاب دیگری از شهریار زرشناس است که در دو جلد و توسط نشر معارف منتشر شده است. او در جلد اول این مجموعه نخست به ماهیت | «نگاهی کوتاه به تاریخچه روشنفکری در ایران» کتاب دیگری از شهریار زرشناس است که در دو جلد و توسط نشر معارف منتشر شده است. او در جلد اول این مجموعه نخست به ماهیت اندیشه اومانیستی و نهضت روشنگری در غرب پرداخته و سپس جریان تجدد و روشنفکری غرب‌زده در ایران دوره قاجار را بررسی کرده است. نسل دوم جریان روشنفکری در ایران در دوره مشروطه و پهلوی اول در جلد دوم ابن مجموعه مورد پژوهش قرار گرفته است.<ref name=":1" /> | ||
=== ماهیت سرمایه‌داری مدرن === | === ماهیت سرمایه‌داری مدرن === | ||
| خط ۵۲: | خط ۴۹: | ||
=== نئولیبرالیسم ایرانی و تهاجم فرهنگی === | === نئولیبرالیسم ایرانی و تهاجم فرهنگی === | ||
«نئولیبرالیسم ایرانی و تهاجم فرهنگی» نیز توسط نشر معارف منتشر شده است. این اثر به انقلاب اسلامی به‌عنوان | «نئولیبرالیسم ایرانی و تهاجم فرهنگی» نیز توسط نشر معارف منتشر شده است. این اثر به انقلاب اسلامی به‌عنوان لحظه گذار تاریخ از سلطه غرب پرداخته است. شهریار زرشناس در این کتاب به آثار سلطه غرب بر تاریخ و جهان پرداخته است و انحطاط و وضعیت بحرانی تفکر غربی را گوشزد کرده است. همچنین نویسنده در این کتاب به طور خاص با تمرکز بر ایران و تاثیر تفکر منحط غرب و تهاجم فرهنگی بر آن، به بازخوانی تاریخ ایران معاصر پرداخته است. «پیش‌درآمدی بر رویکردها و مکتب‌های ادبی»، «مبانی نظری غرب مدرن»، «تکنوکراسی»، «واژه‌نامه سیاسی-فرهنگی» و «گفت‌وگو با امروز» از دیگر آثار این نویسنده هستند.<ref name=":1" /> | ||
[[پرونده:Nehelism4.jpg|بندانگشتی|شهریار زرشناس؛ نویسنده کتاب | [[پرونده:Nehelism4.jpg|بندانگشتی|شهریار زرشناس؛ نویسنده کتاب «نهیلیسم ابسورد در ادبیات داستانی غرب».]] | ||
== نظر نویسنده درباره اثر == | == نظر نویسنده درباره اثر == | ||
| خط ۶۱: | خط ۵۸: | ||
=== چرایی پرداختن به کامو === | === چرایی پرداختن به کامو === | ||
<blockquote>در فصل سوم به كامو پرداخته شده است؛ چرا كه كامو | <blockquote>در فصل سوم به كامو پرداخته شده است؛ چرا كه كامو غیر از آن كه در داستان‌ها و نمایشنامه‌هایش مصداق‌های اندیشه نیهیلیسم جریان دارد، خودش را نیز در جایگاه تئوریسین ابزورد قرار داده است.<ref name=":0" /></blockquote> | ||
== نشست‌های برگزار شده درباره اثر == | == نشست‌های برگزار شده درباره اثر == | ||
* نشست نقد و بررسی اثر با حضور استاد علی‌اکبر اشعری، دکتر فرامرز میرزایی(عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت مدرس) و محمدحسن شاهنگی(عضو شورای علمی گروه ادبیات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی) در | * نشست نقد و بررسی اثر با حضور استاد علی‌اکبر اشعری، دکتر فرامرز میرزایی(عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت مدرس) و محمدحسن شاهنگی(عضو شورای علمی گروه ادبیات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی) در فرهنگ سرای اندیشه با مشارکت گروه ادبیات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی برگزار شد. ۱۴۰۳<ref name=":2">[https://snn.ir/fa/news/1235044/%D9%86%D9%82%D8%AF-%D9%88-%D8%A8%D8%B1%D8%B1%D8%B3%DB%8C-%D9%86%DB%8C%D9%87%DB%8C%D9%84%DB%8C%D8%B3%D9%85-%D8%A7%D8%A8%D8%B3%D9%88%D8%B1%D8%AF-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%D8%AF%D8%A8%DB%8C%D8%A7%D8%AA-%D8%A7%D8%B2-%D8%B1%DB%8C%D8%B4%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DB%8C-%D8%AA%D8%A7-%D8%AA%D8%A3%D8%AB%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D8%AA-%D9%85%D8%B9%D8%A7%D8%B5%D8%B1 «نقد و بررسی «نیهیلیسم ابسورد در ادبیات»؛ از ریشه‌های تاریخی تا تأثیرات معاصر»]. خبرگزاری دانشجو. ۱۳ اسفند ۱۴۰۳</ref> | ||
[[پرونده:Nehelism5.jpg|بندانگشتی|مجموعه آثار آلبرکامو]] | [[پرونده:Nehelism5.jpg|بندانگشتی|مجموعه آثار آلبرکامو]] | ||
| خط ۷۶: | خط ۷۳: | ||
آنها در این مسیر خوش بینی می‌کنند و آرمان‌پروری انجام می‌دهند و هیچ‌وقت متوقف در شکست‌ها و سرخوردگی‌های دیروزی خود نمی‌شوند. این وضعیت منجر به رشد افکار و رفتارها میشود. رویکرد حکمت معنوی و فهم تأویلی تاریخ، به مردم یک کشور و یا یک قوم جسارت پیشرفت میدهد و انگیزه‌های پیشران و فوق‌العاده برای طی حرکت محسوب میشود. ادبیات و رمان در این زمینه نقش یک کاتالیزور را می‌توانند داشته باشند و مثبت و جهت‌دهنده شوند و نه عامل تخدیری.}} | آنها در این مسیر خوش بینی می‌کنند و آرمان‌پروری انجام می‌دهند و هیچ‌وقت متوقف در شکست‌ها و سرخوردگی‌های دیروزی خود نمی‌شوند. این وضعیت منجر به رشد افکار و رفتارها میشود. رویکرد حکمت معنوی و فهم تأویلی تاریخ، به مردم یک کشور و یا یک قوم جسارت پیشرفت میدهد و انگیزه‌های پیشران و فوق‌العاده برای طی حرکت محسوب میشود. ادبیات و رمان در این زمینه نقش یک کاتالیزور را می‌توانند داشته باشند و مثبت و جهت‌دهنده شوند و نه عامل تخدیری.}} | ||
<ref name=":2" /> | <ref name=":2" /> | ||
'''زندگی نکبت‌بار، نگاه دلسرد کننده''' | '''زندگی نکبت‌بار، نگاه دلسرد کننده''' | ||
| خط ۸۵: | خط ۸۱: | ||
'''فضای سرد و ویران‌کننده دو جنگ جهانی در مروج اگزیستانسیالیسم''' | '''فضای سرد و ویران‌کننده دو جنگ جهانی در مروج اگزیستانسیالیسم''' | ||
{{گفتاورد تزیینی|text=اگزیستانسیالیسم در ادبیات رخنه نمود و بحران های اخلاقی و فکری ناشی از آن در ادبیات غرب خود را نشان داده است. در قرن بیستم این موضوع به اوج خود می‌رسد. یرکه‌گور را به عنوان یکی از نویسندگان اصلی این موج معرفی می‌کنند و آثار این فرد به شدت قابل نقد و بررسی است. فضای سرد و ویران‌کننده دو جنگ جهانی در ترویج این جریان بی‌تاثیر نبوده است. رگه‌های فکری و سبکی شخصیتی مانند ژان‌پل سارتر در این میان مشهود است و زیاد به چشم | {{گفتاورد تزیینی|text=اگزیستانسیالیسم در ادبیات رخنه نمود و بحران های اخلاقی و فکری ناشی از آن در ادبیات غرب خود را نشان داده است. در قرن بیستم این موضوع به اوج خود می‌رسد. یرکه‌گور را به عنوان یکی از نویسندگان اصلی این موج معرفی می‌کنند و آثار این فرد به شدت قابل نقد و بررسی است. فضای سرد و ویران‌کننده دو جنگ جهانی در ترویج این جریان بی‌تاثیر نبوده است. رگه‌های فکری و سبکی شخصیتی مانند ژان‌پل سارتر در این میان مشهود است و زیاد به چشم می آید. مثلاً در رمان تهوع، نگاهی که سارتر منعکس میکند نگاهی مشمئز‌کننده، ناامید‌کننده و در بهترین حالت، خنثی نسبت به شیرینی‌های زندگی و خاطرات خوش آن است. بعد از سارتر افراد دیگری مانند آلبرکامو همین مسیر را ادامه می‌دهند و جریان را از تکاپو نمی‌اندازند.}} | ||
<ref name=":2" /> | <ref name=":2" /> | ||
'''آزادی هر فرد انسانی، مزاحمتی برای آزادی دیگران است!''' | '''آزادی هر فرد انسانی، مزاحمتی برای آزادی دیگران است!''' | ||
| خط ۱۱۲: | خط ۱۰۷: | ||
عالم غرب مدرن در قرن بیستم با ورود به مرحله بحران انحطاطی، گرفتار نحوی اضطراب بنیادین و فراگیر گریدید، اضطرابی که ریشه در به تمامیت رسیدن مدرنیته و انقطاع میان ماهیت و وجود تاریخی غرب مدرن دارد. | عالم غرب مدرن در قرن بیستم با ورود به مرحله بحران انحطاطی، گرفتار نحوی اضطراب بنیادین و فراگیر گریدید، اضطرابی که ریشه در به تمامیت رسیدن مدرنیته و انقطاع میان ماهیت و وجود تاریخی غرب مدرن دارد. | ||
با ورود عالم مدرن به دوره انحطاطی، نیست انگاری به صورت غالب نیهیلیسم غربی بدل گردیده است. امروز جهان غربی و غرب زده مدرن و شبه مدرن با ظهور و بسط فاجعه هولناک نیهیلیسم ابسورد دست به گریبان است. جریان مهمی در ادبیات مدرن قرن بیستم و پس از آن چونان آیینه ای سیطره | با ورود عالم مدرن به دوره انحطاطی، نیست انگاری به صورت غالب نیهیلیسم غربی بدل گردیده است. امروز جهان غربی و غرب زده مدرن و شبه مدرن با ظهور و بسط فاجعه هولناک نیهیلیسم ابسورد دست به گریبان است. جریان مهمی در ادبیات مدرن قرن بیستم و پس از آن چونان آیینه ای سیطره نیهیلیسم ابسورد را بازتاب می دهد و روایت می کند. | ||
== مشخصات کتاب‌شناختی == | == مشخصات کتاب‌شناختی == | ||
نسخهٔ ۱۱ فروردین ۱۴۰۴، ساعت ۰۰:۲۵
| نهیلیسم ابسورد در ادبیات داستانی غرب | |
|---|---|
 | |
| نویسنده | شهریار زرشناس |
| ناشر | پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی |
| محل نشر | تهران |
| تاریخ نشر | ۱۳۹۶ |
| آخرین چاپ | ۱۴۰۳ |
| تعداد چاپ | چهارم |
| شابک | ۹۷۸۶۰۰۱۰۸۳۸۰۸ |
| تعداد صفحات | ۱۹۶ |
| موضوع | نقد ادبی |
| زبان | فارسی |
| قطع | رقعی |
| نوع جلد | شومیز |
«نیهیلیسم ابسورد در ادبیات داستانی غرب» نوشته شهریار زرشناس، اولین بار در سال ۱۳۹۶ توسط انتشارات پژوهشکده فرهنگ و اندیشه اسلامی چاپ شده‌است.
مسئله «نیست‌انگاری»، به‌ویژه صورت ابسورد نیهیلیسم اومانیسـتی، سـال‌هاسـت کـه دغدغه‌ی فکری شهریار زرشناس بوده اسـت. در واقـع فهـم ادبیـات قرن بیستم عالم مدرن و کشورها و ملت‌های اسیر غربزدگـی شـبه مـدرن، بـدون شناخت تحلیلی ـ نقادانه نیست‌انگاری ابسورد میسر نیست. این کتاب، در پنج فصل به اجمال به توصیف، تعریف نیهیلیسم، ابسوردیته، بیان نسـبت میـان ایـن دو و برخی ظهورات ادبی آن پرداخته است. البته دامنـه ظهـور و بـروز و نفـوذ نیسـت‌انگـاری ابسورد در ادبیات معاصر غرب و در همه شئون و وجوه زندگی انسان معاصرِ اسیر مدرنیته، آن اندازه گسترده است کـه بررسـی ظهـورات ادبـی نیهیلیسـم ابسـورد را نمی‌توان به دو یا سه نویسنده منحصر و محدود کرد. به هر حال، تأملی نقادانه در زندگی و آثار کافکا، سارتر و کامو از منظر نسبت آنها با نیهیلیسم ابسورد، نوعی تامل در این قلمرو آغار میشود. به نظر نگارنده، نقادی جوهر نیهیلیستی ـ ابسوردیستی ادبیات معاصر غرب، یکی از نیازها و ضرورت‌های جدی در امر مقابله و مبارزه با شبیخون فرهنگی غرب اومانیست است.
خلاصه اثر
کتاب حاضر نتیجه تلاش شهریار زرشناس است که به موضوع نیهیلیسم ابسورد و برخی ظهورات آن در ادبیات می پردازد. فرضیه اصلی کتاب این است که ادبیات مدرن و پسامدرن غربی، به رغم تنوع و تکثری، و جلوه در قالب رمان های فلسفی گاه در هیئت آثار ساده و رئالیستی خودنمایی می نماید. در واقع این مطالب از اساس ماهیتی نیهیلیستی دارد و جوهر نیهیلیستی ادبیات غربی به اشکال گوناگون جلوه می کند.
کتاب «نیهیلیسم ابسورد در ادبیات داستانی غرب»، از پنج فصل تشکیل شده است. که به شرح ذیل میباشند:
- فصل اول: درباره نیست‌انگاری ابسورد؛
- فصل دوم: روایت‌گر روایتی بیمار؛
- فصل سوم: اشاراتی درباره ژان پل سارتر و نیهیلیسم اگزیستانسیالیستی؛
- فصل چهارم: آلبر کامو، شوالیه ادبیات نیست‌انگار ابسورد؛
- فصل پنجم: داستایفسکی در کشاکش با نیهیلیسم روسی.
نخستین سرفصل این كتاب درباره نیهیلیسم ابسورد است که در آن ماهیت نیهیلیسم و تعاریف مختلف آن مورد نقد قرار گرفته است. در این بخش موضوعاتی مانند نیهیلیسم مدرن و پسامدرن، ظهورات آن در ادبیات و هنرهای تجسمی بررسی شده است. بعد از این مقدمه وارد بنیان‌های نیهیلیسم در ادبیات ابزورد می‌شویم.
در فصل دوم كتاب نمایندگان ادبیات ابزورد مانند كافكا، كامو و برخی هنرمندان و نمایشنامه‌نویسان مانند ساموئل بكت، اوژن یونسكو، هارولد پینتر و بسیاری دیگر مطرح می‌شوند و همچنین نسبت نیهیلیسم ابزورد با پست‌مدرن بیان شده است. در این فصل همچنین به مصادیق نیهیلیسم ابزورد كه مثال‌های آن كافكا و سارتر با كتاب تهوع هستند، نگاه شده است.
در فصل سوم به كامو پرداخته شده است؛ چرا كه كامو غیر از آن كه در داستان‌ها و نمایشنامه‌هایش مصداق‌های اندیشه نیهیلیسم جریان دارد، خودش را نیز در جایگاه تئوریسین ابزورد قرار داده است.
در فصل چهارم؛ آرا و اندیشه داستایفسكی بررسی شده است. اوابسورد نیست، بلكه وی در كشاكش نیهیلیسم بوده و در موقعیت‌هایی چشم‌انداز تمدن غرب در ظهور ابسورد را پیش‌بینی كرده است. عمده توجه این بخش به كتاب‌های دو کتاب «شیاطین» و «جن‌زدگان» این نویسنده است.[۱]
درباره نویسنده
شهریار زرشناس نویسنده و پژوهشگر حوزه فلسفه و سیاست، در سال ۱۳۴۴ در تهران و در خانواده‌ای آملی متولد شد. زرشناس عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی و همچنین مشاور فرهنگی دبیرکل نهاد کتابخانه‌های عمومی بوده است. او سابقه‌ی تدریس دروسی مثل تاریخ تمدن، فلسفه و جامعه‌شناسی در دانشگاه را نیز داشته است.[۲]
منع شده از خواندن
زرشناس کودکی خود را به علت شغل پدر و بیماری مادر در کنار پدربزرگ و مادربزرگش گذراند. از یازده‌سالگی شیفته مطالعه شد به‌طوری که در پانزده‌سالگی مدرسه را رها کرد و شبانه‌روز در خانه به مطالعه پرداخت. در همان سال‌ها، کتاب خریدن از سوی خانواده به دلیل نگرانی در مورد سلامتی‌اش برای او منع شد و زرشناس پولی بابت خرید کتاب نمی‌گرفت. همین امر پای او را به کتابخانه قلهک باز کرد، جایی که او از هشت صبح تا هفت عصر در آن مشغول خواندن بود.[۲]
تحت تاثیر آیت اللّه مصباح
به گفته خود زرشناس، آشنایی او با فلسفه در کودکی از طریق مجموعه کتاب‌هایی بود که موسسه‌ای به نام «در راه حق و اصول» منتشر می‌کرد. این موسسه آن زمان تحت ریاست آیت‌اللّه مصباح قرار بود؛ کتاب‌های کوچکی که تلاش داشت فلسفه را به صورت سیستماتیک اما ساده آموزش دهد.[۲]
از یوگسلاوی تا آوینی
شهریار زرشناس در نهایت برای تکمیل تحصیلات خود به کشور یوگسلاوی رفت و ۶-۷ سالی را در آنجا زندگی کرد. زرشناس به تحصیل روانشناسی در مقطع دکتری در کشور کرواسی پرداخت، اما به دلیل عدم پذیرش موضوع پایان‌نامه از سمت دانشگاه، موفق به اخذ مدرک و اتمام تحصیلات خود نشد. او بعدتر از سمت شورای عالی انقلاب فرهنگی نشان عالی فرهنگ و درجه دکتری گرفت. زرشناس در تمام این سال‌ها وقت خود را صرف پژوهش و نوشتن کرده است. او در دوره سردبیری شهید آوینی بر ماهنامه سوره، از نویسندگان این نشریه و سردبیر ماهنامه‌های شرق در دهه هفتاد بوده است. تا کنون بیش از بیست اثر از زرشناس به چاپ رسیده است.[۲]
اندیشه در بحران
یکی از مهم‌ترین آثار زرشناس، مجموعه‌ای شش‌جلدی به نام «اندیشه در بحران» است که در آن به مهم‌ترین ایده‌ها و مبانی نظری متفکران غربی پرداخته است. این مجموعه برای علاقه‌مندان مباحث فلسفه و جامعه‌شناسی مناسب است. جلد اول به بررسی اندیشه‌های فروید و جریان فرویدیسم پرداخته است. ایده‌ها و نظریات برلین، فریدمن و راولز در جلد دوم این کتاب بررسی شده‌اند.
زرشناس در جلد سوم این مجموعه به مبانی نظری نئولیبرالیسم و سرمایه‌داری مدرن پرداخته است و زندگی و نظریات فون هایک و ریچارد رورتی را مورد بررسی قرار داده است. جلد چهارم این مجموعه به بیان آرای ریمون آرون و رولان بارت و جلد پنجم به اندیشه‌های سارتر و کاسیرر اختصاص داده شده است. زرشناس در جلد آخر این مجموعه به طور اجمالی به نظریات لکان، آرنت، هابرماس و یونگ پرداخته و جایگاه آنان را در تاریخ اندیشه مدرن مشخص کرده است. این مجموعه توسط انتشارات سوره مهر به چاپ رسیده است.[۲]
نگاهی کوتاه به تاریخچه روشنفکری در ایران
«نگاهی کوتاه به تاریخچه روشنفکری در ایران» کتاب دیگری از شهریار زرشناس است که در دو جلد و توسط نشر معارف منتشر شده است. او در جلد اول این مجموعه نخست به ماهیت اندیشه اومانیستی و نهضت روشنگری در غرب پرداخته و سپس جریان تجدد و روشنفکری غرب‌زده در ایران دوره قاجار را بررسی کرده است. نسل دوم جریان روشنفکری در ایران در دوره مشروطه و پهلوی اول در جلد دوم ابن مجموعه مورد پژوهش قرار گرفته است.[۲]
ماهیت سرمایه‌داری مدرن
«ماهیت سرمایه‌داری مدرن» یکی دیگر از آثار زرشناس است که توسط نشر معارف به چاپ رسیده است. این کتاب تلاش میکند تا به صورت اجمالی به ماهیت سرمایه‌داری و مؤلفه‌های آن بپردازد. او در این کتاب تلاش میکند تا مقایسه‌ای بین دستگاه فکری سرمایه‌داری و مبانی اسلام انجام دهد و همچنین به پیامدهای جهانی سرمایه‌داری همچون فقر و نابرابری بپردازد.[۲]
نئولیبرالیسم ایرانی و تهاجم فرهنگی
«نئولیبرالیسم ایرانی و تهاجم فرهنگی» نیز توسط نشر معارف منتشر شده است. این اثر به انقلاب اسلامی به‌عنوان لحظه گذار تاریخ از سلطه غرب پرداخته است. شهریار زرشناس در این کتاب به آثار سلطه غرب بر تاریخ و جهان پرداخته است و انحطاط و وضعیت بحرانی تفکر غربی را گوشزد کرده است. همچنین نویسنده در این کتاب به طور خاص با تمرکز بر ایران و تاثیر تفکر منحط غرب و تهاجم فرهنگی بر آن، به بازخوانی تاریخ ایران معاصر پرداخته است. «پیش‌درآمدی بر رویکردها و مکتب‌های ادبی»، «مبانی نظری غرب مدرن»، «تکنوکراسی»، «واژه‌نامه سیاسی-فرهنگی» و «گفت‌وگو با امروز» از دیگر آثار این نویسنده هستند.[۲]
نظر نویسنده درباره اثر
تحقیقات را توسعه خواهم داد
می‌دانم كار در حوزه نیهیلیسم و ریشه‌های آن، به چند چهره معطوف نیست و در آثار نویسندگانی چون دوراس، كوندرا، سال بلو و بسیاری دیگر به طور پراكنده مظاهری از نیهیلیسم وجود دارد كه امیدوارم بتوانم در آثار بعدی به آنها بپردازم.[۱]
چرایی پرداختن به کامو
در فصل سوم به كامو پرداخته شده است؛ چرا كه كامو غیر از آن كه در داستان‌ها و نمایشنامه‌هایش مصداق‌های اندیشه نیهیلیسم جریان دارد، خودش را نیز در جایگاه تئوریسین ابزورد قرار داده است.[۱]
نشست‌های برگزار شده درباره اثر
- نشست نقد و بررسی اثر با حضور استاد علی‌اکبر اشعری، دکتر فرامرز میرزایی(عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت مدرس) و محمدحسن شاهنگی(عضو شورای علمی گروه ادبیات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی) در فرهنگ سرای اندیشه با مشارکت گروه ادبیات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی برگزار شد. ۱۴۰۳[۳]
اظهارنظرها درباره اثر
علی‌اکبر اشعری؛ منتقد ادبی
رویکرد حکمت معنوی و فهم تأویلی تاریخ، به مردم یک کشور جسارت پیشرفت میدهد
| « | کتاب «نیهیلیسم ابسورد در ادبیات» را اگر از زاویه حکمت معنوی تاریخ نگاه کنیم، باید اشاره نماییم که بعضی طبقات اجتماعی در طول حیات انسان و در مقاطع مختلف از تاریخ حیات انسانی، دارای نقش‌های ویژه‌ای هستند، معمولاً از این موضوع با عنوان رسالت تاریخی یک ملت حرف می‌زنند. در هنر و ادبیات می‌توان رویکرد فهم تأویلی معنوی نسبت به تاریخ بشر داشت و با همین فرمان گفت همه اقوام بشر به سوی اهداف عالی در حال حرکت هستند و میل به بهتر‌شدن دارند.
آنها در این مسیر خوش بینی می‌کنند و آرمان‌پروری انجام می‌دهند و هیچ‌وقت متوقف در شکست‌ها و سرخوردگی‌های دیروزی خود نمی‌شوند. این وضعیت منجر به رشد افکار و رفتارها میشود. رویکرد حکمت معنوی و فهم تأویلی تاریخ، به مردم یک کشور و یا یک قوم جسارت پیشرفت میدهد و انگیزه‌های پیشران و فوق‌العاده برای طی حرکت محسوب میشود. ادبیات و رمان در این زمینه نقش یک کاتالیزور را می‌توانند داشته باشند و مثبت و جهت‌دهنده شوند و نه عامل تخدیری. |
» |
زندگی نکبت‌بار، نگاه دلسرد کننده
| « | زمانی که در قرن نوزدهم مکتب رمانتیسم در حوزه ادبیات داستانی به ویژه در ادبیات روسیه شکل گرفت، نویسندگان رئال‌نویس هم بیکار ننشستند؛ این نویسندگان پرکار، از نویسندگان آلمانی و فرانسوی تحت تاثیر قرار گرفتند. این اتفاق در کتاب کتاب «نیهیلیسم ابسورد در ادبیات؛ داستایوفسکی، کافکا، کامو، سارتر» مورد اشاره نویسنده قرار دارد. ولتمان و ولادیمیر آدویفسکی مورد توجه بخش زیادی از نویسندگان روس قرار گرفتند و از روی دست آنها آثار زیادی در روسیه خلق شد. حتی افرادی مانند ویلهلم هوفمان که در بادی امر رمان‌نویس معروف و مطرحی نبودند و بیشتر ژورنالیست بودند، در کانون توجه نویسندگان روس قرار می‌گیرند. افرادی مانند آدویفسکی از زندگی خسته و مانده‌اند و انگیزه به زیستن در آنها اصلاً به چشم نمی‌خورد. این افراد زودتر می‌خواهند به هر طریقی که شده مرگ برسند و از شر این زندگی نکبت‌بار راحت شوند. این نگاه دلسرد‌کننده منجر به تحقیر مقام و کلیت انسان میشود و او را از تحرک و پویایی باز می‌دارد. | » |
فرامرز میرزایی؛ استاد گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه تربیت مدرس
فضای سرد و ویران‌کننده دو جنگ جهانی در مروج اگزیستانسیالیسم
| « | اگزیستانسیالیسم در ادبیات رخنه نمود و بحران های اخلاقی و فکری ناشی از آن در ادبیات غرب خود را نشان داده است. در قرن بیستم این موضوع به اوج خود می‌رسد. یرکه‌گور را به عنوان یکی از نویسندگان اصلی این موج معرفی می‌کنند و آثار این فرد به شدت قابل نقد و بررسی است. فضای سرد و ویران‌کننده دو جنگ جهانی در ترویج این جریان بی‌تاثیر نبوده است. رگه‌های فکری و سبکی شخصیتی مانند ژان‌پل سارتر در این میان مشهود است و زیاد به چشم می آید. مثلاً در رمان تهوع، نگاهی که سارتر منعکس میکند نگاهی مشمئز‌کننده، ناامید‌کننده و در بهترین حالت، خنثی نسبت به شیرینی‌های زندگی و خاطرات خوش آن است. بعد از سارتر افراد دیگری مانند آلبرکامو همین مسیر را ادامه می‌دهند و جریان را از تکاپو نمی‌اندازند. | » |
آزادی هر فرد انسانی، مزاحمتی برای آزادی دیگران است!
| « | نویسندگانی مانند سارتر از واقعیت زندگی در غرب حرف زده‌اند. هم معاش غربیان و هم زندگی افرادی که متمایل به غرب هستند، در قلم این افراد به روایت در میآید همین موضع، باعث میشود تا به تعبیر اقای زرشناس در کتاب «نیهیلیسم ابسورد در ادبیات؛ داستایوفسکی، کافکا، کامو، سارتر» سادیسم و مازوخیسم ملاحظه شود که از ادبیات به جامعه سرریز میشود. این اندیشه علناً فریاد می‌زند که آزادی هر فرد انسانی، مزاحمتی برای آزادی دیگران است!
فلسفه انحرافی از حیات در قلم رمان‌نویسان جولان میدهد و در همین مسیر چیزی به نام تعهد به رسمیت شناخته نمی‌شود؛ بلکه آزادی بی‌قید و بند تبلیغ میشود. سارتر در کتاب موجود و معدوم از آزادی مطلق حرف می‌زند، اما خودش اعتراف میکند که روابط بشری ذاتاً و به گونه‌ای غیر‌قابل انکار بر پایه سادیسم و مازوخیسم قرار گرفته‌اند و آزادی مطلق، سرابی بیش نیست. اگر زندگی این افراد را مروری کنیم، به حوادث دلخراشی مانند خودکشی، فرزند‌کشی، همسر‌آزاری، شکنجه‌کردن حیوانات و... بر می‌خوریم که واقعاً جای تامل دارد. |
» |
محمدحسن شاهنگی؛ نویسنده و منتقد ادبی
كافكا و سارتر و كامو پرچمداران اصلی نیست‌انگاری ابسورد در ادبیات
| « | در کتاب «نیهیلیسم ابسورد در ادبیات؛ داستایوفسکی، کافکا، کامو، سارتر» توصیف و تعریف نیهیلیسم و ابسوردیته به خوبی انجام شده است و بیان نسبت میان این دو و برخی ظهورات ادبی آن نیز مورد توجه نویسنده بوده است. استاد زرشناس ماحصل سال‌ها مطالعات خود را در این اثر منعکس کرده است. مصادیق و نمونه‌های نیست‌انگاری ابسورد در ادبیات معاصر غرب به قدری گسترده و فراوان است که محدود‌کردن آن به آثار تعداد انگشت‌شمار رمان‌نویسان غربی شاید در وهله نخست درست نباشد، مگر اینکه بخواهیم مطالعه موردی انجام بدهیم. البته نویسندگان شاخصی مانند كافكا و سارتر و كامو پرچمداران اصلی این جریان محسوب می‌شوند. امواج جدید این جریان هم‌اکنون وجود دارد. | » |
برشی از متن
نیهیلیسم یا نیست‌انگاری صفت «ذات» غرب و از آن جدایی‌ناپذیر است. مقصود از غرب، معنای مرسوم سیاسی آن در جنگ سرد یا معانی عرفانی- تمثیلی و جغرافیایی این کلمه نیست؛ بلکه مقصود ما غرب به عنوان یک عالم تاریخی است که در حدود قرن هشتم پیش از میلاد در یونان باستان ظهور یافت و اکنون در پایان نخستین دهه قرن ۲۱، بیش از صد سال است که گرفتار بحران انحطاطی گردیده است و دوران زوال خود را می‌گذراند تا به نقطه انقراض نهایی برسد. عالم غرب در سیر بسط و تطور تاریخی خود، سه دوره اصلی را طی کرده است:
- دوره غرب یونانی- رومی (غرب باستانان)
- دوره غرب قرون وسطایی مسیحی (مقصود مسیحیت تاریخی است، نه تعالیم حقیقی حضرت عیسی (ع) به‌عنوان یک پیامبر توحیدی که مورد غفلت قرار گرفت و تحریف شد.)
- دوره غرب مدرن (غرب اومانیست) که اینک در دوران انحطاظ خود به سر می‌برد و با ورود به دوران پسامدرنیسم، نشانه‌های احتضار تمامیت عالم غرب تدریجاً در حال ظاهر شدن است.
عالم غرب مدرن در قرن بیستم با ورود به مرحله بحران انحطاطی، گرفتار نحوی اضطراب بنیادین و فراگیر گریدید، اضطرابی که ریشه در به تمامیت رسیدن مدرنیته و انقطاع میان ماهیت و وجود تاریخی غرب مدرن دارد.
با ورود عالم مدرن به دوره انحطاطی، نیست انگاری به صورت غالب نیهیلیسم غربی بدل گردیده است. امروز جهان غربی و غرب زده مدرن و شبه مدرن با ظهور و بسط فاجعه هولناک نیهیلیسم ابسورد دست به گریبان است. جریان مهمی در ادبیات مدرن قرن بیستم و پس از آن چونان آیینه ای سیطره نیهیلیسم ابسورد را بازتاب می دهد و روایت می کند.
مشخصات کتاب‌شناختی
«نهیلیسم ابسورد در ادبیات داستانی غرب» نوشته شهریار زرشناس در قطع رقعی با جلد شومیز در قالب ۱۹۶ صفحه و در سال ۱۳۹۶ توسط انتشارات پژوهشکده فرهنگ و اندیشه اسلامی چاپ شده‌است. چاپ چهارم این اثر در سال ۱۴۰۳ روانه بازار گشته‌است. نسخه الکترونیکی این کتاب در اپلیکیشن فیدیبو و فرا کتاب در دسترس است.
نوا، نما و نگاه
- شهریار زرشناس. برنامه کتاب‌باز شبکه نسیم. ۲۹ بهمن ۱۳۹۷. دریافت شده در ۱۴ دی ۱۴۰۳
- وقت اندیشه ( زندگی و زمانه فئود‌ور دایستایوفسکی) با حضور شهریار زرشناس. شبکه چهار. دریافت شده در ۱۴ دی ۱۴۰۳
پانوشت
- ↑ پرش به بالا به: ۱٫۰ ۱٫۱ ۱٫۲ «نيهيليسم ابزورد و ظهور آن در ادبيات». خبرگزاری ایبنا. ۲۳ مرداد ۱۳۹۰
- ↑ پرش به بالا به: ۲٫۰ ۲٫۱ ۲٫۲ ۲٫۳ ۲٫۴ ۲٫۵ ۲٫۶ ۲٫۷ «درباره زندگی و آثار شهریار زرشناس». طاقچه. بی تا. دریافت شده در ۱۴ دی ۱۴۰۳
- ↑ پرش به بالا به: ۳٫۰ ۳٫۱ ۳٫۲ ۳٫۳ ۳٫۴ ۳٫۵ «نقد و بررسی «نیهیلیسم ابسورد در ادبیات»؛ از ریشه‌های تاریخی تا تأثیرات معاصر». خبرگزاری دانشجو. ۱۳ اسفند ۱۴۰۳