کتابخانه ملی: تفاوت میان نسخه‌ها
طراوت بارانی (بحث | مشارکت‌ها) بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| (۱۲ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{جعبه اطلاعات نهاد | {{جعبه اطلاعات نهاد | ||
|بالا = سازمان اسناد و کتابخانهٔ ملی | |بالا = سازمان اسناد و کتابخانهٔ ملی | ||
|تصویر = [[پرونده:Logo.ktabkhaneh.png| | |تصویر = [[پرونده:Logo.ktabkhaneh.png|75px]] | ||
|عنوان تصویر = | |عنوان تصویر = | ||
|تصویر۲ = [[پرونده:Ketabkhaneh mali.jpg| | |تصویر۲ = [[پرونده:Ketabkhaneh mali.jpg|255px]] | ||
|عنوان تصویر۲ = <center> | |عنوان تصویر۲ = <center>"'با قدمتی بیش از یک‌ونیم قرن"'</center> | ||
|بنانهاده = | |بنانهاده = ۱۳۱۶شمسی | ||
|وضعیت = | |وضعیت = | ||
|وظایف حاکمیتی = | |وظایف حاکمیتی = | ||
|وظایف خودتعریف = آموزشی، پژوهشی، علمی و خدماتی | |وظایف خودتعریف = آموزشی، پژوهشی، علمی و خدماتی | ||
|قوانین یا آیین‌نامه‌های مرتبط= | |قوانین یا آیین‌نامه‌های مرتبط= قانون اساسنامهٔ کتابخانهٔ ملی جمهوری اسلامی ایران، قانون تاسیس سازمان اسناد ملی ایران | ||
|وضعیت حقوقی = زیرنظر مستقیم نهاد ریاست جمهوری | |وضعیت حقوقی = زیرنظر مستقیم نهاد ریاست جمهوری | ||
|ساحت = | |ساحت = | ||
| خط ۱۹: | خط ۱۹: | ||
|گستره فعالیت = | |گستره فعالیت = | ||
|شعبات = | |شعبات = | ||
|ریاست = اشرف بروجردی | |ریاست = "'اشرف بروجردی"' | ||
|افراد کلیدی = | |افراد کلیدی = | ||
|مقر = | |مقر = | ||
|مکان = تهران، بزرگراه شهيدحقانی، بعد از ايستگاه مترو حقانی، خروجی | |مکان = تهران، بزرگراه شهيدحقانی، بعد از ايستگاه مترو حقانی، خروجی کتابخانه ملی{{سخ}}ساختمان آرشيو ملی: بلوار ميرداماد، نرسيده به ميدان مادر، انتهای خيابان شهيدبهزاد حصاری (رازان جنوبی) | ||
|تصویر نقشه = [[پرونده:Ketabkhaneh mali.naghsheh.jpg| | |تصویر نقشه = [[پرونده:Ketabkhaneh mali.naghsheh.jpg|170px]] | ||
|مراجعه‌کنندگان = | |مراجعه‌کنندگان = | ||
|خدمت‌گیرندگان = | |خدمت‌گیرندگان = | ||
| خط ۲۹: | خط ۲۹: | ||
|وبگاه = http://www.nlai.ir/contact-us | |وبگاه = http://www.nlai.ir/contact-us | ||
}} | }} | ||
{ | {| class="wikitable" | ||
|- | |||
|<center><span style="color:darkblue"> | |||
<font color=darkgreen>""'مأموریت‌ها:""'</font>{{سخ}} | |||
<font color=red>"'----------------"'</font>{{سخ}} | |||
"'ما چراغ راه توسعهٔ دانش هستیم."'{{سخ}} | |||
<font color=yellow>♦ ♦ ♦ ♦ ♦</font>{{سخ}} | <font color=yellow>♦ ♦ ♦ ♦ ♦</font>{{سخ}} | ||
"'آرمان ما: ایجاد گنجینه‌ای جامع از میراث مستند ایرانی، فرهنگ اسلامی و گزیدهٔ دانش بشری."'{{سخ}} | |||
<font color=yellow>♦ ♦ ♦ ♦ ♦</font>{{سخ}} | <font color=yellow>♦ ♦ ♦ ♦ ♦</font>{{سخ}} | ||
"'عزم ما: بر نگهداری، تضمین بقا و دسترس‌پذیرکردن میراث مستند برای نسل امروز و آینده."'{{سخ}} | |||
<font color=yellow>♦ ♦ ♦ ♦ ♦</font>{{سخ}} | <font color=yellow>♦ ♦ ♦ ♦ ♦</font>{{سخ}} | ||
"'تعهد ما: ایفای نقش پل ارتباطی میان مجموعهٔ دارندگان و بهره‌بردارانِ میراث مستند."'{{سخ}} | |||
<font color=yellow>♦ ♦ ♦ ♦ ♦</font>{{سخ}} | <font color=yellow>♦ ♦ ♦ ♦ ♦</font>{{سخ}} | ||
"'ما متولی ساماندهی حافظهٔ اداری کشور هستیم."'{{سخ}} | |||
<font color=yellow>♦ ♦ ♦ ♦ ♦</font>{{سخ}} | <font color=yellow>♦ ♦ ♦ ♦ ♦</font>{{سخ}} | ||
"'نقش ما: زمینه‌سازی برای توسعهٔ جامعهٔ دانایی‌محور."'</center> | |||
:::::<font color=darkgreen>سازمان اسناد و کتابخانهٔ ملی جمهوری اسلامی ایران<ref>{{یادکرد وب|نشانی= http://www.nlai.ir/mission|عنوان= مأموریت سازمان اسناد و کتابخانهٔ ملی جمهوری اسلامی ایران}}</ref></font> | |||
</span><noinclude></ | </span><noinclude> | ||
|- | |||
|} | |||
"'کتابخانهٔ ملی"' هر کشور، جایگاه پاسداری از میراث مکتوب و غیرمکتوب اندیشه و فرهنگ آن سرزمین است که باتوجهبه جایگاه محوری اطلاعات و اطلاع‌رسانی در تمدن کنونی، نمادی است که درعین حفظ میراث گذشته، نقشی فعال در تغییر و هدایت جامعه به‌سوی فردایی متعالی دارد.<ref name="ساختمان">{{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی= رزاقی|عنوان= ساختمان جدید کتابخانهٔ ملی ایران|ژورنال= کتاب ماه کلیات|شماره= ۱۳۳|صفحات= ۵۶تا۵۹}}</ref> افزون‌براین، کتابخانهٔ ملی گردآورندهٔ ثمرهٔ تلاش‌های فرهنگی و هنری و علمی و فنی کشور و قلب نظام اطلاع‌رسانی است.<ref>{{یادکرد ژورنال|عنوان= کتابخانهٔ ملی جمهوری اسلامی ایران|ژورنال= تحقیقات اطلاع‌رسانی و کتابخانه‌های عمومی|شماره= ۲۱|صفحات= ۸۲و۸۳}}</ref> در کنار کتابها اسناد چاپی و غیرچاپی نیز که بخشی از یادواره‌های مشترک مردم جهان محسوب می‌شود در حفظ هویت دینی، ملی و فرهنگی گذشته، حال و آینده نقش مهمی دارد؛ بنابراین بایگان‌ها را باید به معماران و پل‌سازان تشبیه کرد که گذشته را به آینده پیوند می‌زنند. اسناد، برای دولت‌مردان، پژوهشگران و ملت‌ها چراغ راهنماست. اسناد، هویت دینی، ملی و فرهنگی ملت‌ها را پاسداری می‌کنند و درحقیقت «حافظهٔ ملی» را تشکیل می‌دهند. میراث اسنادی، با دربرگرفتن بخش گسترده‌ای از مستندات موثق، در فضای بین‌المللی نیز، نشانگر تنوع ملت‌ها و زبان‌ها و فرهنگ‌هاست.<ref name="وظایف">{{یادکرد وب|نشانی= http://www.nlai.ir/goals-tasks|عنوان= اهداف، وظایف و فعالیت‌های سازمان اسناد و کتابخانهٔ ملی جمهوری اسلامی ایران}}</ref>{{سخ}} | |||
زندگی آگاهانه در دنیای کنونی و رشد چشمگیر ملت‌ها نیازمند دسترسی به اطلاعات است. از دیگر سوی، روشن است که دستیابی به اطلاعات، باتوجهبه کمیت و کیفیت آن در عصر حاضر، بدون سرمایه‌گذاری در فعالیت‌های کتابخانهای و به‌ویژه تمرکز بر کتابخانهٔ ملی، دست‌یافتنی نیست. درحقیقت شناسایی، سازماندهی و اشاعهٔ اطلاعات مناسب و مفید، لاجرم از مسیر غنای کتابخانه‌ها میسّر است.<ref name="مهراد">{{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی= مهراد|عنوان= کتابخانهٔ ملی ایران: وظایف و هدف‌ها|ژورنال= علوم‌اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز|شماره= ۵|صفحات= ۴۹تا۶۲}}</ref> | |||
«سازمان اسناد و کتابخانهٔ ملی جمهوری اسلامی ایران» مؤسسه‌ای آموزشی، پژوهشی، علمی و خدماتی است که اساسنامهٔ آن به تصویب مجلس شورای اسلامی رسیده و ریاست عالی آن با رئیس‌‌جمهوری است. بودجه این نهاد دولتی در بودجهٔ کل کشور و در ردیف مستقل زیر ردیف ریاست‌جمهوری منظور می‌شود.<ref>{{یادکرد وب|نشانی =http://www.nlai.ir/asasnameh|عنوان= اساسنامهٔ سازمان اسناد و کتابخانهٔ ملی جمهوری اسلامی ایران}}</ref>{{سخ}} | |||
تاریخ معاصر ایران، به دو رویداد فرهنگی آموزشی یعنی چاپ اولین کتاب فارسی و تأسیس مدرسهٔ دارالفنون و کتابخانهٔ آن پیوند می‌خورد. سابقهٔ تشکیل مجموعهٔ کتابخانهٔ ملی ایران بهسال۱۲۸۰ه.ق و زمان تأسیس کتابخانهٔ دارالفنون برمی‌گردد. پس از آن، کتابخانهٔ ملی ایران با تحولات تاریخی بسیاری همراه بود. شکلگیری رسمی کتابخانهٔ ملی بهسال۱۳۱۶ و ساخت و افتتاح ساختمان آن به دورهٔ ریاست مهدی بیانی بازمی‌گردد.<ref name="صمیعی آغاز">{{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی= صمیعی|عنوان= کتابخانه ملی ایران از آغاز تا امروز|ژورنال= کتاب ماه کلیات|شماره= ۱۳۳|صفحات= ۳۲تا۴۵}}</ref> در سال۱۳۵۸، «مرکز خدمات کتابداری» و در سال۱۳۷۸ «سازمان مدارک فرهنگی انقلاب اسلامی» در کتابخانهٔ ملی ادغام شد و سرانجام در سال۱۳۸۱ با تصویب شورای عالی اداری، کتابخانهٔ ملی و سازمان اسناد ملی با هم درآمیخت و سازمان فعلی شکل گرفت. اکنون این سازمان در دو ساختمان مستقل «کتابخانهٔ ملی ایران» و «گنجینهٔ اسناد ملی ایران» فعالیت می‌کند.<ref>{{یادکرد وب|نشانی= http://www.nlai.ir/asasnameh|عنوان= اساسنامهٔ سازمان اسناد و کتابخانهٔ ملی جمهوری اسلامی ایران}}</ref> درحال‌حاضر اشرف بروجردی ریاست سازمان اسناد و کتابخانهٔ ملی جمهوری اسلامی ایران را برعهده دارد.<ref>{{یادکرد وب|نشانی =http://www.nlai.ir/|عنوان= ریاست سازمان اسناد و کتابخانهٔ ملی جمهوری اسلامی ایران}}</ref> | |||
==از میان یادها== | |||
===ظهور و افول حرکتی فرهنگی=== | |||
====برگی از خاطرات احتشام‌السلطنه<ref>{{پک|احتشام‌السلطنه|۱۳۶۶|ک= خاطرات احتشام‌السلطنه|ص= ۳۱۴تا۳۴۷}}</ref>==== | |||
پس از اینکه تعداد مدارس [اشاره به مدارس ایجادشده به‌طرز جدید در دورهٔ مظفرالدین‌شاه] از پانزده گذشت، برای تأسیس «کتابخانهٔ ملی» شروع به اقدام کردم. ابتدا خانهٔ ملکی و متعلق‌به‌خود را برای انجمن معارف و کتابخانهٔ ملی تخصیص دادم و قریب ۱۰۰۰ جلد کتاب که دو ثلث آن خطی بود را به کتابخانهٔ ملی واگذار کردم و شروع به جمعآوری کتاب از اشخاص کردم... .{{سخ}} | |||
روزهای یک‌شنبه و چهارشنبه در محل جدیدی که برای مرکز انجمن و کتابخانهٔ ملی تخصیص یافته و تعیین شده بود، جلسات عمومی تشکیل می‌شد و در کوچهٔ متصل به محل مزبور درشکه و اسب و قاطرسواری جمع بود. مردم به‌هیجان آمده و روشنایی و برق امید در دل‌ها منعکس شده بود... .{{سخ}} | |||
اما بدبختانه، این اساس عالی و این مؤسسهٔ ملی و سالم، به‌واسطهٔ خارج‌کردن من از طهران، تغییر مسیر داد و به سراشیب سقوط و انهدام افتاده و بعد تماماً به‌هم خورد و از میان رفت و حتی محل انجمن و ساختمان چاپخانه و دارالترجمه هم که شخصاً از مال خود منتقل کرده و خریداری کرده بودم، به‌فروش رسانیدند، بدون‌آنکه از حراج چاپخانه و کتابخانه و حتی محل ملکی انجمن معارف اطلاع حاصل کنم. | |||
====روایت [[یحیی دولت‌آبادی]]<ref>{{پک|دولت‌آبادی|۱۳۸۷|ک= حیات یحیی|ج= ۱|ص= ۲۲۰تا۲۴۰}}</ref>==== | |||
[اعضای انجمن] پس از آنکه می‌بینند مخالفت صریحی از طرف میرزا علی‌اصغرخان صدراعظم دیده نمی‌شود؛ بلکه به‌ظاهر اظهار مساعدت می‌کند، به خیال می‌افتند به پاره‌ای از وظایف تاآنجاکه تولید بدگمانی نکند اقدام کنند. اولاً برای انجمن نظامنامهٔ داخلی نوشته می‌شود... پس به تشکیل کتابخانهٔ ملی پرداخته، برای این کار مکان مخصوص گرفته کتابخانه را دایر و انجمن را نیز در همان مکان منعقد می‌سازند.{{سخ}} | |||
اعضای انجمن هریک بهقدر احساسات خود در جمعآوری کتاب برای کتابخانهٔ مزبور کوتاهی نکرده به زمان کم، بیش از هزار جلد کتاب در فنون مختلف جمعآوری گشته، ریاست کتابخانه را به محمداسعیل‌خان آجودانباشی می‌دهند...{{سخ}}در این ایام [شعبان۱۳۱۶ق] کتابخانهٔ ملی برهم می‌خورد، مفتاح‌الملک می‌خواهد کتابها را نیز به مدرسهٔ افتتاحیه ببرد؛ ولی وزیر علوم رضا نداده، آن‌ها را به خانهٔ شخصی خود برده، توقیف می‌کند. | |||
===«کتابخانهٔ ملتی» در فرمان همایونی=== | |||
در رجب۱۳۱۶ به‌فرمان مظفرالدین‌شاه، ریاست انجمن معارف و مدارس ملی و کتابخانهٔ ملی به مشیرالملک، وزیر علوم واگذار شد. در این فرمان خطاب به وی آمده است: | |||
{{گفتاورد تزیینی|چون کار ایجاد مدارس و مکاتب ملیه و «کتابخانهٔ ملتی» به‌فضل خدا و حس مراقبت شما و اجزای انجمن معارف، پیشرفت کامل حاصل کرده و...، لذا شما را از جانب خودمان مخصوصاً مأموریت می‌دهیم... راپورت‌ها و عرایض و مستدعیات انجمن را که راجع به امر مدارس ملیه و کتابخانهٔ ملتی است، به اطلاع جناب مستطاب اشرف صدراعظم، بدون تأخیر به‌عرض برسانید.<ref>{{پک|احتشام‌السلطنه|۱۳۶۶|ک= خاطرات احتشام‌السلطنه|ص= ۲۸۵}}</ref>}} | |||
===میاسای ز آموختن یک زمان<ref name="فانی"/>=== | |||
در سال۱۳۱۶شمسی به پیشنهاد مهدی بیانی (که نخستین رئیس کتابخانهٔ ملی شد) و با همت علی‌اصغر حکمت، وزیر معارف وقت، لایحه‌ای برای تأسیس کتابخانهٔ ملی تهیه شد و در مجلس بهتصویب رسید. مرحوم [[حبیب یغمایی]] تاریخ تأسیس آن را در این بیت آورده که به‌حساب ابجد، ۱۳۱۶ می‌شود: | |||
{{شعر|نستعلیق|سبک=color: purple}} | |||
{{ب|ز فردوسی آموز تاریخ آن|میاسای ز آموختن یک زمان}} | |||
{{پایان شعر}} | |||
[[پرونده:Meliii.jpg|220px|thumb|بند انگشتی|چپ|<center> حافظهٔ ملی ایرانیان<center/>]] | |||
===شروع شیوهٔ علمی فهرستنویسی نسخ خطی=== | |||
در دههٔ ۳۰شمسی فهرست نسخه‌های خطی کتابخانهٔ آستان قدس منتشر شد. استاد [[ایرج افشار]] به سال۱۳۴۱ که مدیریت کتابخانهٔ ملی ایران را عهده‌دار بود، برای نخستین بار کاربرگه‌ای را باتوجهبه فهرست‌های اساسی و مشهور تهیه کرد و آن را به مجمع نسخه‌شناسان متشکل از: [[مجتبی مینوی]]، [[محمدتقی دانش‌پژوه]]، [[اصغر مهدوی]]، [[عبدالله انوار]](رئیس وقت بخش نسخه‌های خطی کتابخانهٔ ملی) و [[محمدامین ریاحی]](مدیرکل نگارش وقت وزارت فرهنگ) عرضه کرد. با استفاده از تجربیات این فضلا و اعمال اصلاحات، کاربرگهٔ مدنظر به‌چاپ رسید و استاد عبدالله انوار با همتی کم‌نظیر برمبنای همین کاربرگه به فهرست‌نگاری نسخ خطی کتابخانهٔ ملی پرداخت. بدین لحاظ، دههٔ۴۰شمسی را می‌توان دههٔ شکلگیری شیوهٔ علمی فهرستنویسی نسخه‌های خطی در ایران نام گذارد. شیوه‌ای که با گذشت نیم قرن، همچنان در میان فهرست‌نگاران ایران مورد توجه است.<ref>{{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی= عظیمی|عنوان= از کتابخانهٔ ملی ایران تا کتابخانهٔ ملی اتریش: استاد [[ایرج افشار]] و پایه‌گذاری شیوهٔ علمی فهرستنویسی نسخ خطی در ایران|ژورنال= گزارش میراث |شماره= ۴۴|صفحات= ۱۳۴و۱۳۵}}</ref> | |||
===کتابخانه یا نشریه‌خانه؟=== | |||
روزی که مطبوعات در کشور ما متولد شد، از مراکز اطلاع‌رسانی به مفهوم امروزی خبری نبود. حدود ۱۲۰ سال پیش، زمانی که مدیر نخستین نشریهٔ روزانهٔ ایران، دوره‌ای از نشریهٔ خود را صحافی کرد تا به کتابخانهای که در آن روزگار در خیابان ناصریه (ناصرخسرو) بود بفرستد، با اکراه پذیرفته شد و در ردیف کتابها جای گرفت. عقیدهٔ برخی در آن روزگار این بود که کتابخانه را نباید به نشریه‌خانه بدل کرد. آن‌ها گردآوری هرگونه مدرکی جز کتاب را لازم نمی‌دانستند. دیری نگذشت که به‌مرور و البته با پافشاری، پیایندها در کتابخانه‌ها جایگاهی پیدا کردند. اما تا سالیان سال، مجموعه‌سازی آن‌ها در کتابخانه‌ها اولویت نداشت. شاید بتوان گفت اساس بخش نشریات در کتابخانه‌ها، هم‌زمان با شروع کار کتابخانهٔ ملی در شهریور۱۳۱۶شمسی در ساختمان سی‌تیر فعلی گذاشته شد. از آن زمان تاکنون، این بخش به‌عنوان عضوی از این تشکیلات به فعالیت خود ادامه داده است.<ref name="پیایند عبدلی"/>{{سخ}} | |||
از قدیمی‌ترین نشریه‌های موجود در مجموعهٔ کتابخانهٔ ملی، می‌توان به تصویر یکی از شماره‌های اولین نشریهٔ فارسی‌زبان به نام «کاغذ اخبار» که در جمادی‌الاول۱۲۴۳ق (۱۲۰۶ش) در دارالخلافهٔ تهران منتشر شده، اشاره کرد. روزنامهٔ «وقایع‌اتفاقیه» هم که اولین شمارهٔ آن به‌کوشش میرزا تقی‌خان امیرکبیر در سال۱۲۶۷ق انتشار یافت، از دیگر عناوین ارزشمند این مجموعه است.<ref name="پیایند عبدلی"/> | |||
===شیوهٔ نوین تدوین کتاب‌شناسی در کتابخانهٔ ملی=== | |||
در سال۱۳۶۵ مجموعهٔ کتاب‌های ایران‌شناسی و اسلام‌شناسی کتابخانهٔ ملی به‌دلیل جنگ تحمیلی، به ساختمان نیاوران منتقل شد. در این ساختمان در ابتدا به‌همت [[کامران فانی]]، یک برگهٔ عنوان برای کتابها و چیدمان آن‌ها برحسب زبان و در هر زبان در رده‌های موضوعی بسیار کلی تهیه شد. از همین زمان، مسئلهٔ فهرستنویسی این آثار در دستور کار قرار گرفت.<ref name="ایران‌شناسی"/>{{سخ}} | |||
تا قبل از آن در ایران رسم بر این بود که کتاب‌های خارجی، نظیر کتاب‌های ایران‌شناسی، به‌انگلیسی فهرستنویسی شوند. حال‌آنکه در کشورهای انگلیسی‌زبان مانند آمریکا اگر کتابی به خطی غیرلاتین مثلاً فارسی باشد، در برگهٔ فهرستنویسی سرشناسه و عنوان را به‌خط خود برمی‌گردانند و موضوع را هم به‌انگلیسی می‌دهند. همین کار در فرانسه و آلمان و ایتالیا هم انجام می‌شود و همهٔ آن‌ها فهرستنویسی کتابها را با خط و زبان خود انجام می‌دهند.<ref name="ایران‌شناسی"/>{{سخ}} | |||
حال این سؤال مطرح می‌شود که چرا ما این کار را نکنیم و کتاب‌هایی که به خط و زبان ما نیست، چرا آن‌ها را در برگهٔ فهرستنویسی به خط و زبان خود برنگردانیم؟ و اصالت به خط و زبان خود ندهیم؟ البته انجام این کار نیاز به تمهید مقدمات بسیار، نظیر تدوین اصول، ضوابط و شیوه‌های فارسی‌گردانی از خطوط و زبان‌های مختلف مثلاً روسی، انگلیسی، فرانسه، آلمانی و نکات فنی دیگر داشت که خوشبختانه همهٔ آن‌ها فراهم آمد و سرانجام پس از ده سال کار مداوم، فهرست‌نویسان کتابخانه موفق شدند «کتاب‌شناسی ایران‌شناسی و اسلام‌شناسی» برمبنای مجموعهٔ کتابخانهٔ ملی ایران را با این شیوهٔ جدید فهرستنویسی کنند. حاصل آن در ۲ جلد در ۲۷۰۰ صفحه توسط فهرست‌نویسان مجرب مدیرت پردازش زیرنظر [[پوری سلطانی]] و [[کامران فانی]] در سال۱۳۸۶ توسط سازمان اسناد و کتابخانهٔ ملی جمهوری اسلامی ایران و بنیاد ایران‌شناسی منتشر شد.<ref name="ایران‌شناسی"/> | |||
===روح معماری ایرانی‌اسلامی در بنای کتابخانهٔ ملی=== | |||
در سال۱۳۶۷ شرکت مهندسان مشاور پیرراز به سرپرستی طراحی یوسف شریعت‌زاده کار طراحی ساختمان جدید کتابخانهٔ ملی را آغاز کرد. محسن میرحیدر از طراحان بنا بود که مدیریت اجرای طرح را برعهده گرفت. برنامهٔ اولیهٔ کالبد ساختمان در سال۱۳۵۵ توسط کمیته‌ای متشکل از کارشناسان متخصص کتابخانه‌های ملی تدوین شده بود.<ref name="میرحیدر">{{یادکرد ژورنال|عنوان= گفت‌وگو با محسن میرحیدر، مدیر طرح ساختمان کتابخانهٔ ملی ایران، روایتی از نسل معماران عاشق|ژورنال= مطالعات ملی کتابداری و سازماندهی اطلاعات|شماره= ۵۷|صفحات= ۱۹۷تا۲۱۲}}</ref> میرحیدر دربارهٔ تأثیرپذیری از کتابخانه‌های ملی دیگر کشورها در طرح کتابخانهٔ ملی ایران می‌گوید: | |||
{{گفتاورد تزیینی|ما در معماری اعتقاد داریم که ما فرم‌یابنده هستیم نه فرم‌دهنده. به‌همین‌دلیل همۀ برنامه‌های فرمال نه‌تنها تأثیری روی کار ما نداشت؛ بلکه ما با دیدن آن‌ها عیب‌های آن‌ها را نیز معلوم می‌کردیم. کتابخانهٔ ملی پاریس، کتابخانهٔ ملی پاریس یک بنای فرمال است که در آن مبالغه زیاد شده است؛ به‌این‌ترتیب که چون کتابخانهٔ ملی است، آمده‌اند و آن را به‌صورت کتاب طراحی کرده‌اند و اگر این گونه به معماری نگاه شود، برای مثال یک رستوران را نیز باید به‌شکل بشقاب و قاشق طراحی کرد. می‌خواهم بگویم که یک بنا صرفاً در شکل ظاهری خلاصه نمی‌شود باتوجهبه اینکه ما فرم‌یابنده هستیم و فرم را از میان عملکرد تکنولوژی و هویت پیدا می‌کنیم، کتابخانهای مانند کتابخانۀ انگلیس به ما نزدیک‌تر است تا کتابخانۀ ملی فرانسه؛ زیرا کتابخانهٔ ملی انگلیس جزء ساختمان‌های ماندگار است و ساختمان ماندگار نباید تابع مد روز باشد. بنابراین ما تلاش می‌کنیم به‌سمت فرم‌های تجربه‌شده برویم، فرم‌هایی که به‌نوعی پذیرفته و مقبول واقع شده است.<ref name= "میرحیدر"/>}}{{سخ}} | |||
کلنگ ساختمان جدید کتابخانهٔ ملی که ترکیبی از معماری قدیم و جدید ایرانی است، در سال۱۳۷۵ به زمین خورد. این ساختمان که در تپه‌های عباس‌آباد تهران واقع است، در اسفند۱۳۸۳ افتتاح شد. ساختمان فعلی در مقابل زلزلهٔ ۹ ریشتری و حوادث غیرمترقبهٔ دیگر از قبیل آتش‌سوزی کاملاً مقاوم است.<ref>{{یادکرد وب|نشانی= https://www.arel.ir/gallery/%D9%85%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%B3%D8%A7%D8%AE%D8%AA%D9%85%D8%A7%D9%86-%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87-%D9%85%D9%84%DB%8C-%D8%B4%D8%B1%DB%8C%D8%B9%D8%AA-%D8%B2%D8%A7%D8%AF/|عنوان= معماری ساختمان جدید کتابخانهٔ ملی ایران}}</ref>{{سخ}} | |||
در طرح ساختمان جدید، دستیابی به اهدافی که برازندهٔ کتابخانهٔ ملی جمهوری اسلامی ایران باشد درنظر گرفته شده و سعی بر انعکاس روح معماری سرزمین ایران (اقلیم، آب‌وهوا، فرهنگ و پیشینهٔ تاریخی) بوده است. حجم کلی کتابخانهٔ ملی باتوجهبه کاربری و محل استقرار آن، به‌صورت گسترده، فشرده و با ترکیبی از نظم و آزادی فضایی شکل گرفته است و عناصر، مکان مناسب خود را در اندام کلی بنا پیدا کرده‌اند. جایگزینی فضاهای گوناگون به تبع نور یکی از عوامل مؤثر در شکل کلی بناست. نیاز فضاهای کتابخانه به نور طبیعی و مصنوعی، فضاهای متنوعی را به‌وجود آورده که نورگیری فضاهای کتابخانه از طریق روزن‌ها، نورگیرهای حاشیه‌ای و...، یادآور فضاهایی چون بازار و مسجد و بناهایی چون قلعه و ارگ در معماری ایرانی‌اسلامی است. اندام کلی کتابخانه هم، ترکیبی بالارونده، دورشونده، سیال و شناور است؛ جهت بنا سمت و سویی ندارد و دید را به بالاتر و دورتر می‌کشاند.<ref name="ساختمان"/> | |||
== هویت حقوقی و ساختاری== | ===مجموعهٔ کتاب‌های خطی و چاپ سنگی کتابخانهٔ ملی=== | ||
===قانون تأسیس سازمان اسناد ملی ایران<ref name= | مجموعهٔ کتاب‌های خطی و چاپ سنگی کتابخانهٔ ملی یکی از ارزشمند‌ترین مجموعه‌های ایران و جهان است. بیشتر کتابها و اسناد خطی این مجموعه، نوشته‌های بزرگان ایرانی در حوزه‌های ادبیات، تاریخ، فلسفه و عرفان، فقه و اصول، طب و نجوم و مجموعه‌ای از نخستین ترجمه‌های فارسی کتب فرنگی و قطعه‌های خوشنویسی استادان بزرگ است. قدیمی‌ترین کتاب خطی این مخزن، کتاب «الخلاص» اثر ادیب نطنزی است که نزدیک به هزار سال پیش تحریر شده است. از دیگر نسخ نفیس می‌توان به «احیاء علوم‌الدین» غزالی تحریر‌شده در ۵۹۷ق و «ذخیرهٔ خوارزمشاهی» تألیف اسماعیل‌بن‌حسن جرجانی که بخش‌هایی از آن در سال۶۷۶ق و بخش‌هایی در سال۱۲۳۰ق تحریر شده‌اند، اشاره کرد. در این مخزن نزدیک به یک میلیون برگ سند خطی وجود دارد. حدود سیصد فرمان شاهان و شاهزادگان صفوی و قاجار در این بخش نگهداری می‌شوند که قدیمی‌ترین آن، از شاه طهماسب صفوی است. مجموعهٔ کتاب‌های چاپ سنگی به‌دلیل انحصار، قدمت، نوع چاپ و نفاست علمی و هنری و ضرورت نگهداری در وضعیت مناسب، از سال۱۳۷۴ از مخازن کتاب‌های چاپی جدا شد. در شمار این آثار، نسخه‌های ارزشمندی مشهود است که از آن میان می‌توان به «زادالمعاد» علامه مجلسی به کتابت محمدحسین تبریزی مطبوع بهسال۱۲۵۱ق و «خمسهٔ نظامی» به کتابت علی‌اصغر تفرشی و صناعت محمدرضا بهسال۱۲۶۴ق اشاره کرد.<ref>{{یادکرد وب|نشانی= http://www.nlai.ir/study-hall-kharazmi|عنوان= تالار خوارزمی کتابخانهٔ ملی: مجموعه کتب خطی و نفیس}}</ref> | ||
در جلسهٔ | |||
==هویت حقوقی و ساختاری== | |||
===قانون تأسیس سازمان اسناد ملی ایران<ref name="آشنایی رحمانی">{{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی= رحمانی|عنوان= آشنایی با سازمان اسناد کتابخانهٔ ملی ایران |ژورنال= یاد|شماره= ۷۷|صفحات= ۵۳تا۶۴}}</ref>=== | |||
[[پرونده:Sazman asnad.jpg |220px|thumb|بند انگشتی|چپ|<center> ساختمان سازمان اسناد ملی ایران<center/>]] | |||
در جلسهٔ ۱۷اردیبهشت۱۳۴۹ مجلس شورای ملی، قانون تأسیس «سازمان اسناد ملی ایران» بهتصویب رسید و برای اجرا به دولت ابلاغ شد. طبق این قانون، اهداف این سازمان که وابسته به سازمان امور اداری و استخدامی کشور است، به‌شرح زیر است: | |||
* جمعآوری و حفظ اسناد ملی ایران در سازمانی واحد | * جمعآوری و حفظ اسناد ملی ایران در سازمانی واحد | ||
* فراهم‌آوری شرایط مناسب برای دسترسی عموم به این اسناد | * فراهم‌آوری شرایط مناسب برای دسترسی عموم به این اسناد | ||
* صرفه‌جویی در هزینه‌های اداری و استخدامی از طریق تمرکز پرونده‌های راکد وزارتخانه‌ها و موسسات دولتی و امحاء اوراق زائد{{سخ}} | * صرفه‌جویی در هزینه‌های اداری و استخدامی از طریق تمرکز پرونده‌های راکد وزارتخانه‌ها و موسسات دولتی و امحاء اوراق زائد{{سخ}} | ||
اسناد مذکور در این قانون، شامل تمام اوراق، مراسلات، دفاتر، پرونده‌ها، عکس‌ها، نقشه‌ها، کلیشه‌ها، نمودارها، فیلم‌ها، میکروفیلم‌ها، نوارهای ضبط صوت و... است که در دستگاه دولت تهیه شده یا به آن رسیده است. اسناد مدنظر باید ازلحاظ اداری، مالی، اقتصادی، قضایی، سیاسی، فرهنگی، علمی، فنی و تاریخی، به تشخیص سازمان اسناد ارزش نگهداری دائمی داشته باشند. سازمان اسناد یک رئیس و یک شورا و تشکیلات لازم، دارد. | اسناد مذکور در این قانون، شامل تمام اوراق، مراسلات، دفاتر، پرونده‌ها، عکس‌ها، نقشه‌ها، کلیشه‌ها، نمودارها، فیلم‌ها، میکروفیلم‌ها، نوارهای ضبط صوت و... است که در دستگاه دولت تهیه شده یا به آن رسیده است. اسناد مدنظر باید ازلحاظ اداری، مالی، اقتصادی، قضایی، سیاسی، فرهنگی، علمی، فنی و تاریخی، به تشخیص سازمان اسناد ارزش نگهداری دائمی داشته باشند. سازمان اسناد یک رئیس و یک شورا و تشکیلات لازم، دارد. | ||
[[پرونده:Bazdidketabkhane 5.jpg |220px|thumb|بند انگشتی|چپ|<center> نمایی از محوطهٔ کتابخانهٔ ملی<center/>]] | [[پرونده:Bazdidketabkhane 5.jpg |220px|thumb|بند انگشتی|چپ|<center> نمایی از محوطهٔ کتابخانهٔ ملی<center/>]] | ||
===قانون اساسنامهٔ کتابخانهٔ ملی جمهوری اسلامی ایران<ref name="آشنایی رحمانی"/>=== | |||
===قانون اساسنامهٔ کتابخانهٔ ملی جمهوری اسلامی ایران<ref name= | |||
در سال۱۳۸۱شمسی قانون فعلی اساسنامهٔ کتابخانهٔ ملی جمهوری اسلامی ایران بهتصویب رسید و با ادغام «سازمان اسناد ملی ایران» در آن، در جایگاه یکی از مراکز بسیار مهم اطلاع‌رسانی کشور، خدمت‌رسانی را آغاز کرد. ارکان کتابخانهٔ ملی عبارت‌اند از هیئت امنا و ریاست کتابخانهٔ ملی. اهداف کتابخانهٔ ملی در قانون اساسنامهٔ این سازمان به‌شرح زیر است: | در سال۱۳۸۱شمسی قانون فعلی اساسنامهٔ کتابخانهٔ ملی جمهوری اسلامی ایران بهتصویب رسید و با ادغام «سازمان اسناد ملی ایران» در آن، در جایگاه یکی از مراکز بسیار مهم اطلاع‌رسانی کشور، خدمت‌رسانی را آغاز کرد. ارکان کتابخانهٔ ملی عبارت‌اند از هیئت امنا و ریاست کتابخانهٔ ملی. اهداف کتابخانهٔ ملی در قانون اساسنامهٔ این سازمان به‌شرح زیر است: | ||
* گردآوری، حفاظت، سازماندهی و اشاعهٔ اطلاعات مربوط به آثار مکتوب (چاپی و خطی) و غیرمکتوب شامل: آثار موجود در ایران یا متعلق به ایرانیان خارج از کشور، آثار در زمینهٔ ایران‌شناسی و اسلام‌شناسی خصوصاً انقلاب اسلامی، آثار معتبر علمی، فرهنگی و فنی از کشورهای دیگر | * گردآوری، حفاظت، سازماندهی و اشاعهٔ اطلاعات مربوط به آثار مکتوب (چاپی و خطی) و غیرمکتوب شامل: آثار موجود در ایران یا متعلق به ایرانیان خارج از کشور، آثار در زمینهٔ ایران‌شناسی و اسلام‌شناسی خصوصاً انقلاب اسلامی، آثار معتبر علمی، فرهنگی و فنی از کشورهای دیگر | ||
| خط ۶۶: | خط ۱۱۶: | ||
* ارائهٔ روش‌های مطلوب به‌منظور هماهنگی خدمات و فعالیت‌های کتابخانه‌های عمومی و تخصصی جهت تسهیل مبادلهٔ اطلاعات | * ارائهٔ روش‌های مطلوب به‌منظور هماهنگی خدمات و فعالیت‌های کتابخانه‌های عمومی و تخصصی جهت تسهیل مبادلهٔ اطلاعات | ||
[[پرونده:Kharazmi talar.jpg|220px|thumb|بند انگشتی|چپ|<center> تالار خوارزمی کتابخانهٔ ملی: اسناد و کتاب‌های خطی و نادر<center/>]] | |||
===ساختار و تشکیلات=== | ===ساختار و تشکیلات=== | ||
====ریاست سازمان اسناد ملی ایران<ref name= | ====ریاست سازمان اسناد ملی ایران<ref name="آشنایی رحمانی"/>==== | ||
رئیس مرکز اسناد، از بین مستخدمان عالی‌رتبهٔ دولت انتخاب می‌شود و باید دارای تحصیلات عالی، سابقهٔ تحقیق، تخصص در امور اداری و تشخیص بایگانی اسناد باشد. رئیس سازمان به پیشنهاد دبیرکل سازمان امور اداری و استخدامی کشور و با رأی هیئت وزیران انتخاب می‌شود و مسئول اجرای مصوبات شورای سازمان و ادارهٔ امور سازمان است. رئیس شورا در نقش دبیر شورا در جلسات شرکت می‌کند؛ ولی حق رأی نخواهد داشت. | رئیس مرکز اسناد، از بین مستخدمان عالی‌رتبهٔ دولت انتخاب می‌شود و باید دارای تحصیلات عالی، سابقهٔ تحقیق، تخصص در امور اداری و تشخیص بایگانی اسناد باشد. رئیس سازمان به پیشنهاد دبیرکل سازمان امور اداری و استخدامی کشور و با رأی هیئت وزیران انتخاب می‌شود و مسئول اجرای مصوبات شورای سازمان و ادارهٔ امور سازمان است. رئیس شورا در نقش دبیر شورا در جلسات شرکت می‌کند؛ ولی حق رأی نخواهد داشت. | ||
====اعضای شورای سازمان اسناد ملی ایران<ref name= | ====اعضای شورای سازمان اسناد ملی ایران<ref name="آشنایی رحمانی"/>==== | ||
* وزیر امور خارجه | * وزیر امور خارجه | ||
* وزیر فرهنگ و آموزش عالی | * وزیر فرهنگ و آموزش عالی | ||
* دادستان کل کشور | * دادستان کل کشور | ||
* | * دبیرکل سازمان امور اداری و استخدامی کشور | ||
* دادستان دیوان محاسبات | * دادستان دیوان محاسبات | ||
* دو نفر از اشخاص متبحر در فرهنگ و تاریخ ایران که به پیشنهاد وزیر فرهنگ و آموزش عالی و تصویب هیئت وزیران به‌مدت سه سال انتخاب می‌شوند. | * دو نفر از اشخاص متبحر در فرهنگ و تاریخ ایران که به پیشنهاد وزیر فرهنگ و آموزش عالی و تصویب هیئت وزیران به‌مدت سه سال انتخاب می‌شوند. | ||
[[پرونده:Sina talar.jpg|220px|thumb|بند انگشتی|چپ|<center> تالار ابن سینا: علوم‌انسانی<center/>]] | |||
=====وظایف شورا===== | =====وظایف شورا===== | ||
# تشخیص اوراق زائد قابل امحاء و تصویب فهرست مشروح آن‌ها | # تشخیص اوراق زائد قابل امحاء و تصویب فهرست مشروح آن‌ها | ||
| خط ۸۷: | خط ۱۳۹: | ||
[[پرونده:1280px-Model of National Library (Tehran, Iran).jpg|220px|thumb|بند انگشتی|چپ|<center> ماکت ساختمان فعلی کتابخانه<center/>]] | [[پرونده:1280px-Model of National Library (Tehran, Iran).jpg|220px|thumb|بند انگشتی|چپ|<center> ماکت ساختمان فعلی کتابخانه<center/>]] | ||
====هیئت امناء کتابخانهٔ ملی<ref name= | ====هیئت امناء کتابخانهٔ ملی<ref name="آشنایی رحمانی"/>==== | ||
* ریاست جمهوری اسلامی ایران (ریاست عالیهٔ کتابخانهٔ ملی و رئیس هیئت امناء) | * ریاست جمهوری اسلامی ایران (ریاست عالیهٔ کتابخانهٔ ملی و رئیس هیئت امناء) | ||
* وزیر فرهنگ و آموزش عالی | * وزیر فرهنگ و آموزش عالی | ||
* وزیر آموزش و پرورش | * وزیر آموزش و پرورش | ||
* وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی | * [[وزارت ارشاد|وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی]] | ||
* رئیس کتابخانهٔ ملی(دبیر هیئت امناء) | * رئیس کتابخانهٔ ملی(دبیر هیئت امناء) | ||
* دو نفر از صاحب‌نظران در امر کتاب و کتابداری، یک نفر به پیشنهاد وزیر فرهنگ و یک نفر به پیشنهاد وزیر ارشاد و تأیید رئیس هیئت امناء | * دو نفر از صاحب‌نظران در امر کتاب و کتابداری، یک نفر به پیشنهاد وزیر فرهنگ و یک نفر به پیشنهاد وزیر ارشاد و تأیید رئیس هیئت امناء | ||
[[پرونده:Nadim talar.jpg|220px|thumb|بند انگشتی|چپ|<center> تالار ابن‌ندیم: مرجع و کتاب‌شناسی<center/>]] | |||
=====وظایف هیئت امناء===== | =====وظایف هیئت امناء===== | ||
# تصویب سازمان و تشکیلات اداری کتابخانهٔ ملی | # تصویب سازمان و تشکیلات اداری کتابخانهٔ ملی | ||
# تهیه و تصویب آیین‌های مالی، اداری، استخدامی و تشکیلاتی کتابخانه به پیشنهاد رئیس کتابخانهٔ ملی | # تهیه و تصویب آیین‌های مالی، اداری، استخدامی و تشکیلاتی کتابخانه به پیشنهاد رئیس کتابخانهٔ ملی | ||
# | # تأیید بودجه و پیشنهاد آن به مراجع مرتبط | ||
# تصویب چگونگی جلب هدایا و کمک‌های اشخاص حقیقی و حقوقی | # تصویب چگونگی جلب هدایا و کمک‌های اشخاص حقیقی و حقوقی | ||
# تصویب شرکت نمایندگان کتابخانه در جلسات، کنگره‌ها و نمایشگاه‌های بین‌المللی و... | # تصویب شرکت نمایندگان کتابخانه در جلسات، کنگره‌ها و نمایشگاه‌های بین‌المللی و... | ||
| خط ۱۰۹: | خط ۱۶۱: | ||
# تصویب نصب و عزل رئیس کتابخانه | # تصویب نصب و عزل رئیس کتابخانه | ||
====ریاست کتابخانهٔ ملی<ref name= | ====ریاست کتابخانهٔ ملی<ref name="آشنایی رحمانی"/>==== | ||
رئیس کتابخانهٔ ملی به پیشنهاد رئیس هیئت امناء(رئیس جمهور) و تأیید هیئت امناء برای مدت چهار سال منصوب می‌شود و انتخاب مجدد وی میسر است. | رئیس کتابخانهٔ ملی به پیشنهاد رئیس هیئت امناء (رئیس جمهور) و تأیید هیئت امناء برای مدت چهار سال منصوب می‌شود و انتخاب مجدد وی میسر است. | ||
=====وظایف رئیس کتابخانه===== | =====وظایف رئیس کتابخانه===== | ||
| خط ۱۱۶: | خط ۱۶۸: | ||
# پیشنهاد آیین‌نامه‌های مالی و معاملاتی و اداری و استخدامی و تشکیلاتی کتابخانه به هیئت امناء | # پیشنهاد آیین‌نامه‌های مالی و معاملاتی و اداری و استخدامی و تشکیلاتی کتابخانه به هیئت امناء | ||
# ارائهٔ گزارش فعالیت‌های سالانه، گزارش میزان پیشرفت کار، آیین‌نامه‌های داخلی و پیشنهاد بودجهٔ سالانه به هیئت امناء | # ارائهٔ گزارش فعالیت‌های سالانه، گزارش میزان پیشرفت کار، آیین‌نامه‌های داخلی و پیشنهاد بودجهٔ سالانه به هیئت امناء | ||
# دعوت اعضای هیئت امناء برای شرکت در جلسات و پیشنهاد تشکیل جلسات فوق‌العاده | # دعوت اعضای هیئت امناء برای شرکت در جلسات و پیشنهاد تشکیل جلسات فوق‌العاده | ||
# نمایندگی کتابخانهٔ ملی در تمام مراجع اداری و قضایی و امضای همهٔ قرارداد‌ها و اسناد مالی و افتتاح حساب در بانک‌ها و... | # نمایندگی کتابخانهٔ ملی در تمام مراجع اداری و قضایی و امضای همهٔ قرارداد‌ها و اسناد مالی و افتتاح حساب در بانک‌ها و... | ||
# نصب و عزل تمامیِ کارکنان و انجام سایر وظایف محوله از سوی هیئت امناء | # نصب و عزل تمامیِ کارکنان و انجام سایر وظایف محوله از سوی هیئت امناء | ||
[[پرونده:ساختار سازمانی نهایی تیر 98.jpg|250px|thumb|بندانگشتی|چپ|<center> | [[پرونده:ساختار سازمانی نهایی تیر 98.jpg|250px|thumb|بندانگشتی|چپ|<center>"'ساختار سازمان اسناد و کتابخانهٔ ملی ایران"'</center>]] | ||
===ریاست فعلی<ref>{{یادکرد وب|نشانی =http://www.nlai.ir/|عنوان=ریاست سازمان اسناد و کتابخانهٔ ملی جمهوری اسلامی ایران}}</ref>=== | ===ریاست فعلی<ref>{{یادکرد وب|نشانی= http://www.nlai.ir/|عنوان= ریاست سازمان اسناد و کتابخانهٔ ملی جمهوری اسلامی ایران}}</ref>=== | ||
در سال۱۳۹۶، با حکم ریاست جمهوری، اشرف بروجردی به‌ریاست سازمان اسناد و | [[پرونده:Dr.brojerdi.jpg|170px|thumb|راست]]در سال۱۳۹۶، با حکم ریاست جمهوری، اشرف بروجردی به‌ریاست سازمان اسناد و کتابخانهٔ ملی ایران منصوب شد. بروجردی دارای مدرک دکترای فقه سیاسی از دانشگاه بیروت است و در مقاطع قبل از آن، در رشته‌های الهیات و روانشناسی فارغ‌التحصیل شده است. ایشان قبل از ریاست سازمان، سوابق شغلی و اجرایی متعددی در پژوهشگاه علوم‌انسانی و مطالعات فرهنگی، وزارت ورزش و جوانان، مجمع تشخیص مصلحت نظام، وزارت کشور، وزارت علوم و دیگر نهادهای اجرایی داشته است. | ||
====برخی از آثار اشرف بروجردی==== | |||
* گونه‌شناسی آزار کودکان در ایران، پژوهشگاه علوم‌انسانی و مطالعات فرهنگی، ۱۳۹۰. | |||
* رفتارشناسی ابراهیم(ع) در نصوص یهودی، مسیحی و اسلامی، پژوهشگاه علوم‌انسانی و مطالعات فرهنگی، ۱۳۹۳. | |||
* جهاد و ترور در اسلام (دیدگاه‌های علمای شیعه و اهل سنت)، پژوهشگاه علوم‌انسانی و مطالعات فرهنگی، ۱۳۹۵. | |||
===بخش‌های فعلی کتابخانهٔ ملی=== | |||
اطلاع‌رسانی در کتابخانهٔ ملی در ۹ تالار که به‌لحاظ موضوع تفکیک شده، صورت می‌گیرد.<ref name="تالارها">{{یادکرد وب|نشانی =http://www.nlai.ir/study-halls|عنوان= تالارهای مطالعهٔ کتابخانهٔ ملی و دیگر بخش‌های سازمان}}</ref> | |||
[[پرونده:Khajeh talar.jpg|220px|thumb|بند انگشتی|چپ|<center> تالار خواجه نصیرالدین طوسی: پیایندها<center/>]] | |||
====تالار خوارزمی==== | |||
این تالار مربوط به نسخ خطی، کتب نفیس و مرقعات است. بخش کتاب‌های خطی کتابخانهٔ ملی ابتدا با حدود ۳۰۰۰ نسخهٔ خطی متعلق به کتابخانهٔ عمومی معارف در سال۱۳۱۶ ایجاد شد. منابع این بخش به‌تدریج رو به فزونی نهاد و با دریافت مجموعه‌های اهدایی و خرید نسخه‌های خطی هم‌اکنون بالغ‌بر ۲۵۴۰۰ جلد کتاب خطی و ۲۷۳۰۰ جلد کتاب چاپ سنگی در این گنجینه نگهداری می‌شود. از فروردین۱۳۸۶ کار ذخیره و بازیابی مکانیزهٔ اطلاعات کتاب‌های خطی و چاپ سنگی از طریق سیستم جامع کتابخانهٔ ملی (سیستم بومی‌شدهٔ یونی‌مارک) صورت می‌گیرد و در کنار آن کار اسکن‌کردن کتابها نیز در دست اقدام است.<ref name="تالارها"/>{{سخ}} | |||
نسخه‌های خطی پس از ثبت در دفاتر مخصوص و بعد از فهرستنویسی و ورود اطلاعات با شرایط خاص در دسترس پژوهشگران و گروه‌های مشخص به‌شرح زیر قرار می‌گیرند: | |||
* اعضای هیئت علمی دانشگاه‌ها و مدرسین حوزه‌های علمیه | |||
* دانشجویان دوره‌های کارشناسی ارشد و دکتری دانشگاه‌ها و طلاب حوزه‌های علمیه | |||
* پژوهشگران خارجی با ارائهٔ معرفی‌نامهٔ رسمی از محل اشتغال یا تحصیل و با تقاضای سفارتخانه‌ها یا دفاتر فرهنگی کشورهای متبوع | |||
* سایر افراد با ارائهٔ معرفی‌نامه از محل اشتغال یا تحصیل و تکمیل فرم تقاضا و موافقت کارشناس اطلاع‌رسانی<ref name="تالارها"/> | |||
====تالار خواجه نصیرالدین طوسی==== | |||
تالار پیایندهای کتابخانهٔ ملی در طبقهٔ منفی یک و ضلع غربی تالارها قرار دارد که در آن آرشیو جامعی از روزنامه‌ها، مجلات، خبرنامه‌ها، ویژه‌نامه‌ها، نشریات دانشجویی و برخی گاهنامه‌ها و ... از طریق واسپاری، اهداء و خرید داخل یا خارج از کشور به زبان‌های فارسی، عربی، ترکی، کردی، اردو، انگلیسی، آلمانی، فرانسه و ... از دورهٔ قاجار (دورهٔ پیدایش مطبوعات در ایران) تا به امروز گردآوری و ساماندهی شده است.<ref name="تالارها"/> | |||
[[پرونده:Razi talar.jpg|220px|thumb|بند انگشتی|چپ|<center> تالار رازی: علوم و فنون<center/>]] | |||
====تالار کمال‌الدین بهزاد==== | |||
این تالار یکی از مراکز بسیار مه در نگهداری منابع غیرکتابی است. منابع این بخش شامل دسته‌ای از مواد و اطلاعاتی هستند که اافزون‌بر ۴۷ نوع منبع (غیر از کتاب و نشریه) و جمعاً یک میلیون منبع دارد. در این تالار، در صورت موجود‌بودن فایل دیجیتال منابع، اصل منبع در اختیار مراجعان قرار نمی‌گیرد. این منابع به نه گروه اصلی تقسیم می‌شوند: | |||
* منابع الکترونیکی: سی‌دی، دی‌وی‌دی و... | |||
* منابع جغرافیایی: نقشه، اطلس و کرهٔ جغرافیایی | |||
* منابع چاپی: استاندارد، اعلامیه، بروشور، پایان‌نامه، تقویم و... | |||
* منابع سه‌بعدی: بازی، پازل، پرچم، تندیس و... | |||
* منابع شنیداری موسیقایی: نوار کاست، صفحهٔ گرامافون و... | |||
* منابع شنیداری غیرموسیقایی: لوح فشردهٔ سخنرانی | |||
* منابع گرافیکی: برچسب، تمبر، خوشنویسی، نقاشی، نگاتیو و... | |||
* میکروفرم‌ها: میکروفیش و میکروفیلم | |||
* منابع ویدئویی و پروژکتوری: اسلاید، فیلم، ویدئودیسک و...<ref name="تالارها"/> | |||
====تالار ابن‌ندیم==== | |||
این تالار، تالار مرجع و کتاب‌شناسی است که در طبقهٔ همکف و در ضلع شرقی تالارها قرار دارد. مجموعه آثار این بخش، شامل مراجع عمومی از قبیل دایره‌المعارف‌ها، واژه‌نامه‌ها، تذکره‌ها، کتب رجالی، کتاب‌شاسی‌ها، چکیده‌نامه‌ها و فهرست‌های موضوعی است. علاوه‌بر این، مجموعه‌ای غنی از متون کتابداری، اطلاع‌رسانی، چاپ و نشر و ... نیز به‌زبان‌های فارسی و انگلیسی در خود جای داده است.<ref name="تالارها"/> | |||
====تالار رازی==== | |||
این تالار در طبقهٔ همکف و در ضلع غربی تالارها قرار دارد و کتاب‌های حوزهٔ علوم و فنون مانند ریاضیات، نجوم، فیزیک، شیمی، زیست‌شناسی، زمین‌شناسی و ... در آن نگهداری می‌شوند. منابع این بخش در حدود ۵۴هزار نسخه در مخزن و ۷هزار نسخه در تالار است.<ref name="تالارها"/> | |||
[[پرونده:Roodaki talar.jpg|220px|thumb|بند انگشتی|چپ|<center> تالار رودکی: ویژهٔ نابینایان و معلولین<center/>]] | |||
====تالار رودکی==== | |||
هدف از راه‌اندازی این واحد، ارائهٔ خدمات به نابینایان و کم‌بینایان و تهیهٔ مجموعه‌ای از منابع مطالعاتی و تحقیقاتی آنان است. جست‌وجو در اینترنت و استفاده از رایانه به کمک برجسته‌نگار و نرم‌افزارهای پکجاز، رایت سی‌دی، کپی و پرینت از منابع اطلاعاتی نابینایان، استفاده از کتب گویا در محل کتابخانه، چاپ تصاویر توسط دستگاه حرارتی و... در شمار خدمات این بخش است.<ref name="تالارها"/> | |||
====تالار ابن‌سینا==== | |||
این تالار که در طبقهٔ مثبت یک و در ضلع غربی تالارها قرار دارد به کتاب‌های علوم‌انسانی در حوزه‌های فلسفه، دین، روانشناسی، تاریخ، جغرافیا و ادبیات اختصاص دارد. تعداد کتاب‌های موجود در تالار، ۱۷۵۰۰ نسخه و تعداد موجودی کتاب در مخزن افزون‌بر ۱۷۳هزار نسخه است.<ref name="تالارها"/> | |||
[[پرونده:Farabi talar.jpg|220px|thumb|بند انگشتی|چپ|<center>تالار فارابی: علوم‌اجتماعی و هنر<center/>]] | |||
====تالار فارابی==== | |||
این تالار که در طبقهٔ مثبت یک و در ضلع شرقی(جنوبی) تالارها قرار دارد مجموعه‌ای از کتاب‌های مربوط به علوم‌اجتماعی، مدیریت، علوم‌سیاسی، حقوق، هنر، موسیقی و معماری را در خود جای می‌دهد. کتاب‌های موجود در این تالار ۵۴۰۰ نسخه است.<ref name="تالارها"/> | |||
====تالار سهروردی==== | |||
این تالار، همان بخش ایران‌شناسی و اسلام‌شناسی کتابخانهٔ ملی است. تالار سهروردی در طبقهٔ مثبت یک و در ضلع غربی ساختمان کتابخانه قرار دارد. منابع موجود در بخش ایران‌شناسی شامل کتاب، نشریه و پایان‌نامه‌های دانشگاه‌های خارج از کشور است. اساس منابع این بخش بر چهار زبان اصلی آلمانی، انگلیسی، فرانسوی و روسی قرار دارد؛ علاوه‌بر آن، منابعی به چندین زبان دیگر هم در این مجموعه نگهداری می‌شود. شیوهٔ ارائهٔ خدمات این بخش به‌صورت قفسه باز و از طریق مراجعهٔ حضوری اعضاء و با مشاورهٔ کتابداران مرجع است.<ref name="تالارها"/> | |||
[[پرونده:Behzad talar.jpg|220px|thumb|بند انگشتی|چپ|<center> تالار کمال الدین بهزاد: منابع غیر کتابی<center/>]] | |||
====تالار پژوهش آرشیو==== | |||
واحد امور مشترکان در تالار پژوهش، وظیفهٔ ارائهٔ برگ درخواست استفاده از خدمات آرشیو ملی ایران را به پژوهشگران و همچنین راهنمائی آن‌ها را در زمینهٔ استفاده از اسناد، برعهده دارد. مشاهدهٔ تصویر اسناد از دو روش مراجعه به نسخه‌های رقمی (دیجیتالی) و نسخه‌های میکروفیلم امکان‌پذیر است. رؤیت اصل سند در شرایط ویژه و با صدور مجوز ممکن است. استفاده از اسناد براساس قانون تأسیس سازمان، آئین‌نامهٔ نحوهٔ دسترسی به اسناد آرشیوی و دستورالعمل‌های جاری امکان‌پذیر است.<ref name="تالارها"/> | |||
====کتابخانهٔ عمومی==== | |||
وظیفهٔ اصلی کتابخانه‌های ملی در سراسر جهان حفاظت و نگهداری میراث فرهنگی آن کشور است و اطلاع‌رسانی در اولویت بعدی کار آن‌ها قرار دارد؛ ولی در کشور ما به‌دلیل کمبود کتابخانه‌های مجهز، کتابخانهٔ ملی نقش کتابخانهٔ عمومی و دانشگاهی را هم ایفا می‌کند.<ref name="تالارها"/>{{سخ}} | |||
کتابخانهٔ عمومی در ضلع غربی ساختمان کتابخانهٔ ملی واقع شده است. کتابخانهٔ عمومی با مخزنی مجزا از کتاب‌های مازاد مخازن اصلی که شامل دو مخزن عمومی و اهدایی در کتابخانهٔ ملی است، خدمات امانت خارج کتابخانه را نیز برای مراجعان فراهم آورده است. در این بخش کتاب به‌صورت امانت به‌مدت ۲ هفته در اختیار مراجعان قرار می‌گیرد. همچنین دیرکرد کتاب دارای جریمه بوده و اعضایی که بیش از حد معینی دیرکرد داشته باشند از دریافت خدمات امانت به‌مدت مشخصی محروم خواهند شد.<ref name="تالارها"/> | |||
====کتابخانهٔ تخصصی تاریخ معاصر و مطالعات آرشیوی==== | |||
این کتابخانه دارای مجموعه‌ای بالغ‌بر ۱۹۰۰۰ جلد کتاب فارسی و لاتین در زمینهٔ تاریخ خصوصاً تاریخ معاصر و ۲۴۰ عنوان نشریهٔ ادواری و روزنامه‌های صحافی و جاری و همچنین مقادیر محسوسی پایان‌نامه، چکیده‌نامه و جزوات و گزارشات دولتی است. کتابخانهٔ تخصصی دارای بخش‌های امانت، مرجع، مجموعه‌سازی و سفارشات و فهرستنویسی و بخش پیایندهاست که هرکدام توسط مسئولان مربوط اداره می‌شوند.<ref name="تالارها"/>{{سخ}} | |||
اعضای کتابخانه را منحصراً کارکنان سازمان تشکیل می‌دهند و هدف عمدهٔ آن کمک به کارکنان سازمان در امور تحقیقاتی و فعالیت‌های پژوهشی مربوط به سازمان است. محققان و دانشجویان نیز در صورت نیاز با معرفی‌نامه می‌توانند از خدمات و امکانات کتابخانه بهره‌مند شوند.<ref name="تالارها"/> | |||
====کتابخانهٔ نابینایان==== | |||
این بخش از سال۱۳۸۲ و با تشکیل گروه ویژه در مدیریت اطلاع‌رسانی همگانی با نام بخش نابینایان و معلولان کتابخانهٔ ملی راه‌اندازی گردید. هدف از تأسیس این کتابخانه، تامین نیازهای فرهنگی و اطلاعاتی آن دسته از افراد جامعه مانند نابینایان و کم‌بینایان است که فاقد امکان استفاده از کتاب‌های چاپی و یا هرگونه مواد دیداری و شنیداری هستند. برای تحققِ هدف مدنظر، امکانات و خدمات ویژه‌ای نظیر فراهم‌کردن سخت‌افزارها و نرم‌افزارهای مفید در مطالعه و نیز گردآوری انواع منابع گویا و بریل، برای مراجعه‌کنندگان درنظر گرفته شده است.<ref name="تالارها"/> | |||
====کتابخانهٔ کودکان و نوجوانان==== | |||
این کتابخانه با هدف ایجاد مجموعه‌ای استاندارد و نمونه برای ارائهٔ خدمات به گروه سنی ۷تا۱۴ سال راه‌اندازی شد. بنای کتابخانه در ضلع شرقی کتابخانهٔ ملی در دو طبقه واقع شده است. طبقهٔ اول شامل منابع مخصوص کودکان و طبقهٔ دوم، منابع لازم برای پژوهشگران کودک و نوجوان قرار دارد.<ref name="تالارها"/> | |||
====اتاق اطلاع‌رسانی تاریخ شفاهی==== | |||
در سال۱۳۸۶ سازمان به‌منظور توسعهٔ طرح های تاریخ شفاهی، با استفاده از توانمندی بخش خصوصی، به مصاحبه با شماری از چهره‌های شاخص تاریخ و فرهنگ معاصر ایران اقدام کرد. درمجموع، تاکنون بیش از ۲۰۰۰ ساعت مصاحبه به‌وسیله‌ٔ این سازمان انجام یا از طریق خریداری، گردآوری شده است.<ref name="تالارها"/>{{سخ}} | |||
نسخه‌ای از منابع تاریخ شفاهی مطابق با مقررات بهره‌برداری از این منابع، در اتاق اطلاع‌رسانی تاریخ شفاهی، واقع در ساختمان آرشیو ملی، طبقهٔ اول، در دسترسی پژوهشگران و علاقه‌مندان است.<ref name="تالارها"/> | |||
===عضویت در کتابخانهٔ ملی=== | |||
در کتابخانهٔ ملی جمهوری اسلامی ایران سه نوع عضویت تعریف شده است که در زیر به‌شرح هریک می‌پردازیم:<ref name="عضویت">{{یادکرد وب|نشانی =http://www.nlai.ir/membership|عنوان= عضویت در کتابخانهٔ ملی}}</ref> | |||
====عضویت ویژه==== | |||
این نوع عضویت شامل افراد زیر است:{{سخ}} | |||
* روسای سه قوه و رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام | |||
* معاونین رئیس جمهور و پست‌های همتراز، نواب رئیس مجلس شورای اسلامی و اعضای شورای نگهبان | |||
* وزرا و پست‌های همتراز و روسای کمیسیون‌های مجلس شورای اسلامی | |||
* مراجع تقلید | |||
* روسای فرهنگستان‌های جمهوری اسلامی ایران | |||
* اعضای پیوستهٔ فرهنگستان‌های جمهوری اسلامی ایران | |||
* روسا و معاونین سازمان اسناد و کتابخانهٔ ملی | |||
* اعضای هیئت علمی با رتبهٔ استادی کامل<ref name="عضویت"/>{{سخ}} | |||
عضویت این افراد به‌صورت دائمی است و ارائهٔ خدمات و امکانات به آن‌ها در بالاترین حدی است که در مقررات بخش مدنظر، پیش‌بینی شده است. عضویت و استفاده از همهٔ خدمات سازمان برای این افراد رایگان است.<ref name="عضویت"/> | |||
====عضویت تخصصی==== | |||
مدت عضویت برای افراد مشمول این عضویت حداکثر یک سال است. ارائهٔ خدمات و هزینه‌ها در هر سال براساس دستورالعملی است که بهتصویب هیئت اجرایی سازمان برسد.<ref name="عضویت"/> این نوع عضویت شامل افراد زیر است: | |||
* نخبگان و مخترعان | |||
* فارغ‌التحصیلان دکترای تخصصی، دکترای حرفه‌ای، کارشناسی ارشد و حداقل سطح سهٔ حوزه | |||
* شاغلان به تحصیل در مقطع دکترای تخصصی و طلاب شاغل به تحصیل در سطح چهار حوزه | |||
* پدیدآورندگان کتاب‌های علمی‌تخصصی | |||
* نویسندگان مقالات علمی با درجهٔ ISI، علمی‌پژوهشی و علمی‌ترویجی و نیز ارائه شده در کنفرانس‌های بین‌المللی | |||
* دارندگان مدرک درجهٔ یک، دو و سهٔ هنری با تأیید از [[وزارت ارشاد]] | |||
* معلولین جسمی‌حرکتی، نابینایان و کم‌بینایان و ناشنوایان | |||
* کارمندان و بازنشستگان سازمان، حافظان کل قرآن کریم، جانبازان و ایثارگران، اهداکنندگان مجموعه‌های نفیس، بازنشستگان دولت، قهرمانان ملی و جهانی؛ با حداقل مدرک کارشناسی<ref name="عضویت"/> | |||
====عضویت عمومی==== | |||
مدت عضویت برای افراد مشمول این عضویت حداکثر یک سال است. ارائهٔ خدمات و هزینه‌ها در هر سال براساس دستورالعملی است که بهتصویب هیئت اجرایی سازمان برسد.<ref name="عضویت"/> این نوع عضویت شامل افراد زیر است: | |||
* فارغ‌التحصیلان مقطع کارشناسی ارشد ناپیوسته | |||
* دانشجویان مقطع دکتری حرفه‌ای و کارشناسی‌ارشد پیوسته ترم ده به‌بعد | |||
* طلاب شاغل به تحصیل در سطح سهٔ حوزه | |||
* حافظان کل قرآن کریم، جانبازان و ایثارگران و اعضای درجهٔ یک خانواده‌های شهدا، جانبازان و ایثارگران، اهداکنندگان مجموعه‌های نفیس و اعضای درجهٔ یک خانواده‌های آن‌ها، بازنشستگان دولت، قهرمانان ملی و جهانی؛ با حداقل مدرک پیش‌دانشگاهی(دیپلم قدیم)<ref name="عضویت"/> | |||
==تاریخچه== | ==تاریخچه== | ||
===تاریخچهٔ آرشیو در ایران=== | ===تاریخچهٔ آرشیو در ایران=== | ||
کشور ما به‌دلیل سابقهٔ دیرین فرهنگی و تمدن باستانی دارای اشیا، اسناد و پیشینه‌های ارزشمندی است که حفاظت از آن | کشور ما به‌دلیل سابقهٔ دیرین فرهنگی و تمدن باستانی دارای اشیا، اسناد و پیشینه‌های ارزشمندی است که حفاظت از آن نه‌تنها در معرفی گذشتهٔ پرافتخار ملی‌مان نقش بسزایی دارد؛ بلکه محققان سراسر دنیا را در شناخت تاريخ کهن بشر و تحقیق پیامون علوم مختلف یاری می‌رساند. متأسفانه عدم استفاده صحیح از مواد موجود در طبیعت، عوامل مخرب متعددی چون رطوبت، نور، آلودگی‌های جوی، موجودات زنده (باکتری‌ها، قارچ‌ها، حشرات و جوندگان)، سوانح و بلایای گوناگون (زلزله، سیل و آتش‌سوزی)، غفلت‌ها و به‌کارگیری شیوه‌های نا‌مناسب حفاظت، نگهداری و مرمت، پیوسته این آثار را تهدید و در معرض تخریب و نابودی قرار داده‌اند؛ به‌همين‌منظور باید اقداماتی برای رفع آسیب‌های وارده به‌شکلی که با گذشت زمان این اقدامات خود عاملی جهت تخریب بیشتر اسناد نگردد، اعمال شود.<ref name="وظایف"/> | ||
====دوران باستان تا صفویه==== | ====دوران باستان تا صفویه==== | ||
رسم نگهداری از اسناد و مدارک دولتی در ایران به دوران هخامنشی بازمی‌گردد. هستهٔ مرکزی تشکیلات اداری در حکومت هخامنشی را «بایگانی سلطنتی» تشکیل می‌داد. رئیس بایگانی، در ارتباط مستقیم با شخص پادشاه بود و مسئول ضبط و ربط مکاتبات حکومتی بود. سازمان‌های آرشیوی سلطنتی ایران در بابل، اکباتان، شوش، پرسپولیس و دیگر شهرهای محل زندگی شاهان ایران، وجود داشته است. ایرانیان در میانهٔ قرن پنجم پیش از میلاد از موادی مانند چرم یا پاپیروس استفاده می‌کردند؛ اما به‌سبب آسیب‌پذیری این مواد، اسناد و مدارک دورهٔ هخامنشی دوام زیادی نیاوردند و اسناد باقی‌مانده از این دوره بسیار اندک‌اند.<ref name= | رسم نگهداری از اسناد و مدارک دولتی در ایران به دوران هخامنشی بازمی‌گردد. هستهٔ مرکزی تشکیلات اداری در حکومت هخامنشی را «بایگانی سلطنتی» تشکیل می‌داد. رئیس بایگانی، در ارتباط مستقیم با شخص پادشاه بود و مسئول ضبط و ربط مکاتبات حکومتی بود. سازمان‌های آرشیوی سلطنتی ایران در بابل، اکباتان، شوش، پرسپولیس و دیگر شهرهای محل زندگی شاهان ایران، وجود داشته است. ایرانیان در میانهٔ قرن پنجم پیش از میلاد از موادی مانند چرم یا پاپیروس استفاده می‌کردند؛ اما به‌سبب آسیب‌پذیری این مواد، اسناد و مدارک دورهٔ هخامنشی دوام زیادی نیاوردند و اسناد باقی‌مانده از این دوره بسیار اندک‌اند.<ref name="آشنایی رحمانی"/>{{سخ}} | ||
پس از تسلط یونانیان بر ایران، آرشیو سلطنتی ایران در یک آتش‌سوزی از بین رفت؛ ولی اسکندر بی‌درنگ دستور داد با استفاده از رونوشت اسناد که در اختیار فرماندهان نظامی بود، اسناد از بین رفته را بازنویسی کنند.<ref name= | پس از تسلط یونانیان بر ایران، آرشیو سلطنتی ایران در یک آتش‌سوزی از بین رفت؛ ولی اسکندر بی‌درنگ دستور داد با استفاده از رونوشت اسناد که در اختیار فرماندهان نظامی بود، اسناد از بین رفته را بازنویسی کنند.<ref name="آشنایی رحمانی"/> | ||
====دورهٔ صفویه تا اواسط قاجار==== | ====دورهٔ صفویه تا اواسط قاجار==== | ||
شیوهٔ ایرانیان باستان در نگهداری اسناد دیوانی بعدها گسترش یافت و معمول دیگر حکومت‌ها شد. در دورهٔ صفویه رونوشت تمام ارقام مربوط به امور مالی و احکام و نشانه‌ها و نامه‌ها و اسناد در دفتر مخصوصی ثبت می‌شد. محل نگهداری این دفترها که دفترخانهٔ دیوان نام داشت، ظاهراً عمارت چهل‌ستون | شیوهٔ ایرانیان باستان در نگهداری اسناد دیوانی بعدها گسترش یافت و معمول دیگر حکومت‌ها شد. در دورهٔ صفویه رونوشت تمام ارقام مربوط به امور مالی و احکام و نشانه‌ها و نامه‌ها و اسناد در دفتر مخصوصی ثبت می‌شد. محل نگهداری این دفترها که دفترخانهٔ دیوان نام داشت، ظاهراً عمارت چهل‌ستون بوده است.<ref name="آشنایی رحمانی"/> در دورهٔ قاجار از زمان فتحعلی‌شاه، اسناد و مکاتبات و سواد فرمان مادر در دربار نگهداری می‌شد و آرشیو جزء ادارهٔ بیوتات به‌شمار می‌رفت. از زمان ناصر‌الدین‌شاه علاوه‌بر بخش نگهداری اسناد دربار، اسناد سیاسی در وزارت امور خارجه در دستگاه «میرزا یوسف‌خان مستوفی‌الممالک» گردآوری می‌شد؛ اما روش صحیحی برای نگهداری اسناد و نوشته‌ها وجود نداشت. سرانجام در سال۱۲۷۸شمسی، وزارت خارجه به پیروی از روش بایگانی کشورهای اروپایی، بایگانی خود را مرتب کرد.<ref name="آشنایی رحمانی"/> | ||
====بعد از انقلاب مشروطه==== | ====بعد از انقلاب مشروطه==== | ||
طی سال‌های ۱۲۸۹تا۱۳۰۹شمسی، اقداماتی برای به‌کاربردن روش‌های نوین بایگانی با استفاده از دانش و تجارب هیئت‌های فرانسوی و بلژیکی انجام گرفت. بالاخره در اردیبهشت۱۳۰۹، مرکز حفظ اسناد دولتی تشکیل شد و در جلسهٔ هیئت وزیران بهتصویب رسید. به‌این‌ترتیب تا سال۱۳۴۵ که لایحهٔ تأسیس سازمان اسناد ملی ایران به هیئت‌دولت ارائه شد، هرچند وقت یک‌بار، لوایحی در این باره بررسی می‌شد. لایحهٔ مزبور در ۲۳آبان۱۳۴۵ طرح شد و پس از طی مراحل مختلف ردوقبول، سرانجام در اردیبهشت۱۳۴۹ مجلس شورای ملی قانون تأسیس سازمان اسناد ملی ایران را مصوب کرد. بدین‌سان مقدمات تشکیل آرشیو ملی ایران پاسدار هویت تاریخی و فرهنگ کشور به‌وجود آمد.<ref name= | طی سال‌های ۱۲۸۹تا۱۳۰۹شمسی، اقداماتی برای به‌کاربردن روش‌های نوین بایگانی با استفاده از دانش و تجارب هیئت‌های فرانسوی و بلژیکی انجام گرفت. بالاخره در اردیبهشت۱۳۰۹، مرکز حفظ اسناد دولتی تشکیل شد و در جلسهٔ هیئت وزیران بهتصویب رسید. به‌این‌ترتیب تا سال۱۳۴۵ که لایحهٔ تأسیس سازمان اسناد ملی ایران به هیئت‌دولت ارائه شد، هرچند وقت یک‌بار، لوایحی در این باره بررسی می‌شد. لایحهٔ مزبور در ۲۳آبان۱۳۴۵ طرح شد و پس از طی مراحل مختلف ردوقبول، سرانجام در اردیبهشت۱۳۴۹ مجلس شورای ملی قانون تأسیس سازمان اسناد ملی ایران را مصوب کرد. بدین‌سان مقدمات تشکیل آرشیو ملی ایران پاسدار هویت تاریخی و فرهنگ کشور به‌وجود آمد.<ref name="آشنایی رحمانی"/> | ||
====تاریخچهٔ حفظ و نگهداری اسناد در آرشیو ملی==== | ====تاریخچهٔ حفظ و نگهداری اسناد در آرشیو ملی==== | ||
پس از تأسیس سازمان اسناد ملی ایران (آرشیو ملی ایران) در تاریخ ۲اردیبهشت۱۳۴۹ و انتقال اسناد باارزش به آن، بخشی از اسناد باارزشی که به سازمان انتقال می‌یافت، به‌دلیل رعایت‌نکردن اصول صحیح نگهداری اسناد در بایگانی‌های راکد سازمان‌ها و وزارتخانه‌‌های دولتی، آسیب‌دیده یا به انواع آفات بیولوژیکی آلوده می‌شدند. این قبیل اسناد قابل نگهداری و ارائه به محققان نبود؛ ازاین‌رو در شهریور۱۳۵۵، کارگاه مرمت اسناد با همکاری سازمان یونسکو راه‌اندازی شد و آغاز به‌کار کرد. به‌دلیل گسترش فعالیت‌های حفظ و نگهداری و نیاز به تشکیلات منسجم‌‌تر، حدوداً در سال۱۳۶۹ این کارگاه به‌مدیریت آماده‌سازی و مرمت اسناد متشکل از ۳ اداره (ادارهٔ مرمت فیزیکی اسناد، ادارهٔ آزمایشگاه و اصلاح اسناد و ادارهٔ تنظیف و ضدعفونی اسناد) تغییر وضعیت تشکیلاتی یافت. | پس از تأسیس سازمان اسناد ملی ایران (آرشیو ملی ایران) در تاریخ ۲اردیبهشت۱۳۴۹ و انتقال اسناد باارزش به آن، بخشی از اسناد باارزشی که به سازمان انتقال می‌یافت، به‌دلیل رعایت‌نکردن اصول صحیح نگهداری اسناد در بایگانی‌های راکد سازمان‌ها و وزارتخانه‌‌های دولتی، آسیب‌دیده یا به انواع آفات بیولوژیکی آلوده می‌شدند. این قبیل اسناد قابل نگهداری و ارائه به محققان نبود؛ ازاین‌رو در شهریور۱۳۵۵، کارگاه مرمت اسناد با همکاری سازمان یونسکو راه‌اندازی شد و آغاز به‌کار کرد. به‌دلیل گسترش فعالیت‌های حفظ و نگهداری و نیاز به تشکیلات منسجم‌‌تر، حدوداً در سال۱۳۶۹ این کارگاه به‌مدیریت آماده‌سازی و مرمت اسناد متشکل از ۳ اداره (ادارهٔ مرمت فیزیکی اسناد، ادارهٔ آزمایشگاه و اصلاح اسناد و ادارهٔ تنظیف و ضدعفونی اسناد) تغییر وضعیت تشکیلاتی یافت. ۲شهوریور۱۳۸۱ در نود و پنجمین جلسهٔ شورای عالی اداری، به‌منظور ساماندهی مدیریت اسنادی و ایجاد هماهنگی برای نگهداری آثار و اسناد مکتوب (چاپی و خطی) و غیرمکتوب و اوراق، مراسلات، دفاتر و سایر اسناد ملی در دستگاه‌های اجرایی و نظایر آن و همچنین تسهیل در نگهداری و دسترسی اسناد و صرفه‌جویی در هزینه‌های مربوط و جلوگیری از انجام وظایف تکراری، تصویب کرد که دو سازمان کتابخانهٔ ملی ایران و اسناد ملی ایران باهم ادغام و به‌صورت دو معاونت تخصصی پس از احصاء فعالیت‌های موازی و ادغام با همدیگر در سازمان جدیدی با عنوان «سازمان اسناد و کتابخانهٔ ملی جمهوری اسلامی ایران» به فعالیت‌های خود ادامه دهند. به‌همین‌دلیل در سال۱۳۸۵ جلسات کارشناسی درخصوص احصاء وظایف موازی و ادغام آن، به‌منظور ایجاد ساختار تشکیلاتی جدید سازمان تشکیل شد. نهایتاً در سال۱۳۸۵ تشکیلات پیشنهادی تصویب شد و برطبق تشکیلات مصوب، مدیریت آماده‌سازی و مرمت به «اداره‌کل حفاظت و نگهداری» تغییر ساختار یافت.<ref name="وظایف"/> | ||
===تاریخچهٔ کتابخانهٔ ملی ایران=== | ===تاریخچهٔ کتابخانهٔ ملی ایران=== | ||
====اولین کتابخانهٔ ملی به‌همت انجمن معارف==== | ====اولین کتابخانهٔ ملی به‌همت انجمن معارف==== | ||
در زمان ناصر‌الدین‌شاه قاجار و مخصوصا صدارت میرزا تقی‌خان امیرکبیر توجه خاصی به معارف در ایران می‌شد. لذا در ۱۲۶۸ق (۱۲۳۰شمسی)، مدرسهٔ دارالفنون در تهران تأسیس شد و ۱۲ سال بعد (۱۲۸۰ق یا ۱۲۴۳ش)، کتابخانهٔ کوچکی در آن مدرسه تأسیس شد. در عهد مظفرالدین‌شاه آشنایی ایرانیان با تمدن غرب بیشتر شد و نخستین مدارس به‌سبک جدید همچون «مدرسهٔ رشدیه» و نیز «انجمن معارف» در ۱۳۱۵ق یا ۱۲۷۶ش تأسیس شد.<ref name= | در زمان ناصر‌الدین‌شاه قاجار و مخصوصا صدارت میرزا تقی‌خان امیرکبیر توجه خاصی به معارف در ایران می‌شد. لذا در ۱۲۶۸ق (۱۲۳۰شمسی)، مدرسهٔ دارالفنون در تهران تأسیس شد و ۱۲ سال بعد (۱۲۸۰ق یا ۱۲۴۳ش)، کتابخانهٔ کوچکی در آن مدرسه تأسیس شد. در عهد مظفرالدین‌شاه آشنایی ایرانیان با تمدن غرب بیشتر شد و نخستین مدارس به‌سبک جدید همچون «مدرسهٔ رشدیه» و نیز «انجمن معارف» در ۱۳۱۵ق یا ۱۲۷۶ش تأسیس شد.<ref name="صمیعی آغاز"/>{{سخ}} | ||
اعضای انجمن معارف در زمان صدارت امین‌السلطان پس از تدوین نظامنامهٔ داخلی در ۱۷ فصل برای انجمن، به تأسیس کتابخانهٔ ملی مبادرت | اعضای انجمن معارف در زمان صدارت امین‌السلطان پس از تدوین نظامنامهٔ داخلی در ۱۷ فصل برای انجمن، به تأسیس کتابخانهٔ ملی مبادرت کردند. این انجمن عمارتی را در اول خیابان علاءالدوله تهیه می‌کنند و در ۱۷جمادی‌الآخر۱۳۱۶ق یا ۱۲۷۷ش کتابخانهٔ ملی افتتاح شد و ریاست کتابخانه به «میرزا اسمعیل‌خان آجودانباشی» از اعضای انجمن معارف سپرده شد؛ اما اختلافات داخلی بین اعضای انجمن باعث شد حیات این کتابخانه در ۱۲۷۷شمسی به‌پایان برسد. واژهٔ «ملی» در نام این نهاد، ابتدا به‌هیچ‌وجه به‌معنای «ملی‌گرایانه» و «ملیتی» نبود؛ بلکه بیانگر وابستگی‌نداشتن به دولت بود و قرار بود که این کتابخانه، نهادی غیرانتفاعی و مردمی باشد.<ref name="صمیعی آغاز"/> | ||
====تلاش‌های [[نصرالله تقوی]] و بزرگان دیگر==== | ====تلاش‌های [[نصرالله تقوی]] و بزرگان دیگر==== | ||
پنج سال بعد در سال۱۲۸۲شمسی، برای بار دوم حاج‌سیدنصرالله تقوی به‌اتفاق میرزا محمدعلی‌خان نصره‌السلطان و ملک‌المتکلمین، | پنج سال بعد در سال۱۲۸۲شمسی، برای بار دوم حاج‌سیدنصرالله تقوی به‌اتفاق میرزا محمدعلی‌خان نصره‌السلطان و ملک‌المتکلمین، کتابخانهٔ ملی را تأسیس کردند. آن‌ها عمارتی فوقانی را در خیابان ناصری (شمس‌العماره) تهران، اول کوچهٔ ارامنه جنب سقاخانه اجاره می‌کنند، عده‌ای از بزرگان، کتاب‌هایی به این کتابخانه اهدا می‌کنند و قسمتی از کتاب‌های کتابخانهٔ دارالفنون نیز به آنجا منتقل می‌شود. نصرالله تقوی به ریاست کتابخانه انتخاب می‌شود. نظام‌نامه‌ای هم برای کتابخانه تدوین می‌شود و در ۱۲۸۴شمسی، رسماً کتابخانه افتتاح می‌شود. در ادامه، سوءظن دولت به فعالیت روشن‌فکران باعث تعطیلی این کتابخانه می‌شود و بنابراین، تقوی از دولت درخواست می‌کند مکانی برای کتابخانه اختصاص دهد. وزارت معارف مقدمات ساخت بنای کتابخانه را فراهم می‌کند؛ ولی ساخت بنا به دلایلی ناتمام می‌ماند. پس از بمباران مجلس، کتابخانهٔ ملی از ترس غارت تعطیل شد و با وجود تلاش مؤسسان، دوباره دایر نشد. مجموعه منابع آن به ساختمان دارالفنون و سپس در دورهٔ وزارت [[علی‌اصغر حکمت]] به «کتابخانهٔ عمومی معارف» منتقل شد (۱۳۱۳ه.ش). در این کتابخانه که در سالن‌های شرقی طبقهٔ دوم ساختمان دارالفنون قرار داشت، حدود ۵هزار جلد کتاب جمعآوری شده بود.<ref name="صمیعی آغاز"/> | ||
==== | ====مهدی بیانی و تأسیس کتابخانهٔ ملی==== | ||
اواخر | اواخر سال۱۳۱۳شمسی، هم‌زمان با ریاست مهدی بیانی در کتابخانهٔ عمومی معارف، کنگره و جشن هزارهٔ فردوسی در تهران برگزار شد. مستشرقین بسیاری برای این کنگره به تهران آمدند و کتاب‌هایشان را هدیه کردند. لذا پیشنهاد شد تالاری به نام فردوسی در مدرسهٔ دارالفنون نامگذاری شود و آثار اهداشده در آنجا گردآوری شود. مهدی بیانی ضمن مکاتبات بسیار برای رفع مشکل جا و فضای مناسب برای کتابخانهٔ عمومی معارف، فرصت را غنیمت دانست و تأسیس «کتابخانهٔ ملی ایران» را به علی‌اصغر حکمت پیشنهاد داد. حکمت از رضاشاه اجازه خواست که قسمتی از اراضی باغ ملی (مابین ساختمان وزارت امور خارجه و موزهٔ ایران باستان در خیابان سی تیر کنونی) برای ساختمان کتابخانهٔ ملی اختصاص یابد. بنابراین، ساختمان کتابخانهٔ ملی با طرح و نظارت مسیو آندره گدار، باستان‌شناس و معمار فرانسوی با همان نقش و اسلوب عمارت موزهٔ ایران باستان، ساخته شد. اتمام کار ساختمان تا ۱۳۱۸ به‌طول انجامید؛ اما کتابخانه در ۳شهریور۱۳۱۶شمسی با حضور رضاشاه افتتاح شد. بدین‌ترتیب مجموعهٔ منابع کتابخانهٔ عمومی معارف که به ۳۰هزار نسخهٔ خطی و چاپی رسیده بود، به ساختمان جدید منتقل شد.<ref name="صمیعی آغاز"/> | ||
====دههٔ۳۰ تا اوایل ۵۰شمسی==== | ====دههٔ۳۰ تا اوایل ۵۰شمسی==== | ||
در نیمهٔ دوم دههٔ۳۰ ساختمان دیگری درحد فاصل ساختمان قبلی و دیوار وزارت امور خارجه ساخته شد؛ اما یک دههٔ بعد مجدداً مشکل فضا پدیدار شد که چون آیین‌نامه‌های کتابخانهٔ ملی بیشتر پاسخ‌گوی نیازهای یک کتابخانهٔ عمومی بود، بحث احداث کتابخانهٔ ملی پهلوی پیش آمد و عملاً موضوع کمبود فضای کتابخانهٔ ملی در ساختمان جنب موزه کنار گذاشته شد. کتابخانهٔ ملی ایران از سال۱۳۴۲ به‌طور ناقص و نامرتب، کتاب‌شناسی ملی ایران را منتشر می‌کرد؛ اما عقب‌بودن کتابخانهٔ ملی از اصول و ضوابط جهانی، باعث شد در سال۱۳۵۲، از ایفلا درخواست شود ایران را در تأسیس کتابخانهٔ ملی جدید یاری دهد.<ref name= | در نیمهٔ دوم دههٔ۳۰ ساختمان دیگری درحد فاصل ساختمان قبلی و دیوار وزارت امور خارجه ساخته شد؛ اما یک دههٔ بعد مجدداً مشکل فضا پدیدار شد که چون آیین‌نامه‌های کتابخانهٔ ملی بیشتر پاسخ‌گوی نیازهای یک کتابخانهٔ عمومی بود، بحث احداث کتابخانهٔ ملی پهلوی پیش آمد و عملاً موضوع کمبود فضای کتابخانهٔ ملی در ساختمان جنب موزه کنار گذاشته شد. کتابخانهٔ ملی ایران از سال۱۳۴۲ به‌طور ناقص و نامرتب، کتاب‌شناسی ملی ایران را منتشر می‌کرد؛ اما عقب‌بودن کتابخانهٔ ملی از اصول و ضوابط جهانی، باعث شد در سال۱۳۵۲، از ایفلا درخواست شود ایران را در تأسیس کتابخانهٔ ملی جدید یاری دهد.<ref name="نجفی تاریخچه">{{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی= نجفی|عنوان= تاریخچهٔ کتابخانهٔ ملی|ژورنال= گزارش|شماره= ۲۲۲|صفحات= ۱۹و۲۰}}</ref> | ||
====دههٔ ۵۰شمسی تاکنون==== | |||
در ۱۳۵۴، ۶۰ تن از کتابداران و معماران مشهور جهان به‌دعوت ناصر شریفی، رئیس وقت دانشکدهٔ کتابداری پرات، برای بررسی معماری و کتابخانه‌های ایران به کشورمان آمدند. حاصل همکاری این گروه با ۱۵ نفر از کتابداران ایرانی به‌مدت یک ماه، طرح ناصر شریفی بود: کتابخانهای با ۳۵۰۰۰۰ مترمربع زیربنا؛ این طرح به‌دلایلی رد شد و طرح دوم این هیئت که توسط ژان پیر کلاول، رئیس کتابخانهٔ دانشگاه لوزان، ارائه شد، در مهر۱۳۵۵ بهتصویب هیئت داوران رسید. کمیته‌ای هفت‌نفره در سال۱۳۵۹، ساختمان دفتر فرهنگی فرح پهلوی در نیاوران را برای احداث این کتابخانه در ۹۴هزار مترمربع، مناسب دیدند. متعاقب موافقت وزیر فرهنگ و آموزش عالی در ۱۸فروردین۱۳۶۰، بخشی از ساختمان نیاوران به کتابخانهٔ ملی تحویل داده شد. در این دوره، پراکندگی بخش‌های مختلف کتابخانهٔ ملی موجب کندی انجام وظایف و مشکلات دیگری می‌شد. بالاخره در تاریخ ۷مرداد۱۳۷۴، طرحی جدید برای ساختمان کتابخانهٔ ملی پذیرفته شد. فاز اول این ساختمان جدید در ۱۱اسفند۱۳۸۳ روی تپه‌ای در منطقهٔ عباس‌آباد، کنار بزرگراه حقانی افتتاح شد. این مجموعه که گنجایش ۷میلیون کتاب را دارد اکنون تکمیل شده است و تمامی بخش‌های کتابخانهٔ ملی در آن جای گرفته‌اند.<ref name="نجفی تاریخچه"/> | |||
[[پرونده:Entrance of National Library (Tehran, Iran).jpg|220px|thumb|بند انگشتی|چپ|<center> نمایی ورودی ساختمان کتابخانه<center/>]] | [[پرونده:Entrance of National Library (Tehran, Iran).jpg|220px|thumb|بند انگشتی|چپ|<center> نمایی ورودی ساختمان کتابخانه<center/>]] | ||
====چشم‌اندازی از تحولات اداری کتابخانهّ ملی==== | ====چشم‌اندازی از تحولات اداری کتابخانهّ ملی==== | ||
کتابخانهٔ ملی تا سال۱۳۴۳ش تابع وزارت فرهنگ بود، از این سال تحت نظارت اداره‌کل کتابخانه‌ها به‌صورت واحدی از واحدهای وزارت فرهنگ و هنر درآمد و از سال۱۳۵۳، واحد مستقلی در وزارت فرهنگ و هنر شد. بعد از انقلاب در سال۱۳۵۸، کتابخانهٔ پهلوی سابق در کتابخانهٔ ملی ادغام شد و کتابخانهٔ ملی به وزارت فرهنگ و آموزش عالی سابق ملحق شد. در سال۱۳۶۲ مرکز خدمات کتابداری در کتابخانهٔ ملی ادغام شد. در سال۱۳۶۹، | کتابخانهٔ ملی تا سال۱۳۴۳ش تابع وزارت فرهنگ بود، از این سال تحت نظارت اداره‌کل کتابخانه‌ها به‌صورت واحدی از واحدهای وزارت فرهنگ و هنر درآمد و از سال۱۳۵۳، واحد مستقلی در وزارت فرهنگ و هنر شد. بعد از انقلاب در سال۱۳۵۸، کتابخانهٔ پهلوی سابق در کتابخانهٔ ملی ادغام شد و کتابخانهٔ ملی به وزارت فرهنگ و آموزش عالی سابق ملحق شد. در سال۱۳۶۲ مرکز خدمات کتابداری در کتابخانهٔ ملی ادغام شد. در سال۱۳۶۹، [[حسن حبیبی]] از طرف دولت وقت، مامور به تهیهٔ لایحه‌ای برای تمرکز اسناد کشور شد. درپی تصویب این لایحه در مجلس شورای اسلامی، کتابخانهٔ ملی ایران، سازمانی مستقل زیرنظر ریاست جمهوری اسلامی ایران به سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور پیوست و نهایتاً در سال۱۳۸۱، با مصوبهٔ شورای عالی اداری، «سازمان اسناد ملی ایران» از سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور منتزع شد و با کتابخانهٔ ملی ادغام شد و به «سازمان اسناد و کتابخانهٔ ملی جمهوری اسلامی ایران» تغییر نام پیدا کرد.<ref name="آشنایی رحمانی"/> | ||
== کارکردها== | == کارکردها== | ||
===وظایف و فعالیت‌های کتابخانهٔ ملی=== | ===وظایف و فعالیت‌های کتابخانهٔ ملی=== | ||
مطابق اساسنامهٔ جدید، کتابخانهٔ ملی، کتابخانهٔ مادر شناخته شده و نقش اصلی در انجام امور مربوط به کتابداری و اطلاع‌رسانی به آن سپرده شده است. برنامه‌های فعلی کتابخانهٔ ملی را می‌توان بر دو پایه استوار دانست: | مطابق اساسنامهٔ جدید، کتابخانهٔ ملی، کتابخانهٔ مادر شناخته شده و نقش اصلی در انجام امور مربوط به کتابداری و اطلاع‌رسانی به آن سپرده شده است. برنامه‌های فعلی کتابخانهٔ ملی را می‌توان بر دو پایه استوار دانست: | ||
* جبران عقب‌ماندگی‌های کتابخانه و رساندن آن به‌حد کتابخانهٔ ملی واقعی در شأن نظام جمهوری اسلامی ایران و متناسب با | * جبران عقب‌ماندگی‌های کتابخانه و رساندن آن به‌حد کتابخانهٔ ملی واقعی در شأن نظام جمهوری اسلامی ایران و متناسب با وضعیت اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی کشور. | ||
* آماده‌سازی کتابخانهٔ ملی برای برداشتن گام‌های اساسی به‌سوی رشد و توسعهٔ مجموعهٔ کشور و | * آماده‌سازی کتابخانهٔ ملی برای برداشتن گام‌های اساسی به‌سوی رشد و توسعهٔ مجموعهٔ کشور و مرتفع‌کردن نیازهای آینده و نسل‌های بعدی<ref name="مسعودی">{{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی= مسعودی|عنوان= مروری بر فعالیت‌های کتابخانهٔ ملی|ژورنال= تحقیقات اطلاع‌رسانی و کتابخانه‌های عمومی|شماره= ۷|صفحات= ۱۱۱تا۱۱۷}}</ref>{{سخ}} | ||
در اساسنامهٔ جدید، شش حوزهٔ اصلی فعالیت برای کتابخانه تعیین شده است: | در اساسنامهٔ جدید، شش حوزهٔ اصلی فعالیت برای کتابخانه تعیین شده است: | ||
====گردآوری منابع==== | ====گردآوری منابع==== | ||
کتابخانهٔ ملی ملزم به گردآوری و حفظ منابع با مشخصات زیر است: | کتابخانهٔ ملی ملزم به گردآوری و حفظ منابع با مشخصات زیر است: | ||
* تمامی آثار مکتوب و غیرمکتوب منتشرشده در داخل کشور، | * تمامی آثار مکتوب و غیرمکتوب منتشرشده در داخل کشور، شامل کتاب، نشریه، جزوه، خبرنامه، پوستر، نقشه، نوارهای صوتی و تصویری، مدارک دیجیتالی و نظایر آن (تمـام مؤسسات انتشاراتی، نشریات ادواری و تولیدکنندگان منابع دیداری و شنیداری، برطبق قـانـون مـؤظـف‌اند دو نسخـه از محصـولات خـود بـه کتابخانهٔ ملّی بفرستند.) | ||
* آثار منتشرشده در خارج از ایران در حوزهٔ مطالعات ایرانی و اسلامی به‌زبان‌های غیرفارسی به‌ویژه انگلیسی و عربی و همچنین تمام آثار منتشرشده به‌زبان فارسی ( | * آثار منتشرشده در خارج از ایران در حوزهٔ مطالعات ایرانی و اسلامی به‌زبان‌های غیرفارسی به‌ویژه انگلیسی و عربی و همچنین تمام آثار منتشرشده به‌زبان فارسی (کتابخانهٔ ملّـی از طریق ثبت سفارش نسبت به خریداری آثارمنتشره در خارج کشور اقدام می‌کند.) | ||
* منابع مرجع و معتبر در موضوعات گوناگون به زبان‌های غیرفارسی به‌ویژه انگلیسی و عربی{{سخ}} | * منابع مرجع و معتبر در موضوعات گوناگون به زبان‌های غیرفارسی به‌ویژه انگلیسی و عربی{{سخ}} | ||
بدین‌منظور، دو کمیته به نام‌های کمیتهٔ خرید نسخه‌های خطی و کمیتهٔ خرید منابع (غیرخطی) نسبت به ارزش‌گذاری و خرید مجموعه‌های ارائه‌شده به کتابخانه اقدام می‌کنند.<ref name= | بدین‌منظور، دو کمیته به نام‌های کمیتهٔ خرید نسخه‌های خطی و کمیتهٔ خرید منابع (غیرخطی) نسبت به ارزش‌گذاری و خرید مجموعه‌های ارائه‌شده به کتابخانه اقدام می‌کنند.<ref name="وظایف"/> | ||
====سازماندهی==== | ====سازماندهی==== | ||
در اجرای این وظیفه، کارهای گوناگونی چون فهرستنویسی، رده‌بندی، نمایه‌سازی و چکیده‌نویسی منطبق‌با استانداردهای بین‌المللی انجام می‌شود. از سال۱۳۷۷ تمام ناشران ملزم به فهرستنویسی پیش از انتشار (فیپا) برای کتابها شدند. علاوه‌بر این، کتابخانه عهده‌دار تخصیص شمارهٔ استاندارد بین‌المللی پیایندها (شاپا) و نیز شمارهٔ استاندارد بین‌المللی کتابخانه‌ها (شابکا) به متقاضیان است.<ref name= | در اجرای این وظیفه، کارهای گوناگونی چون فهرستنویسی، رده‌بندی، نمایه‌سازی و چکیده‌نویسی منطبق‌با استانداردهای بین‌المللی انجام می‌شود. از سال۱۳۷۷ تمام ناشران ملزم به فهرستنویسی پیش از انتشار (فیپا) برای کتابها شدند. علاوه‌بر این، کتابخانه عهده‌دار تخصیص شمارهٔ استاندارد بین‌المللی پیایندها (شاپا) و نیز شمارهٔ استاندارد بین‌المللی کتابخانه‌ها (شابکا) به متقاضیان است.<ref name="وظایف"/>{{سخ}} | ||
فهرستنویسی در کتابخانهٔ ملی برای منابع کتابی (چاپی)، منابع غیرکتابی (پایان‌نامه‌ها، گزارش‌ها و طرح‌های پژوهشی، منابع دیداری و شنیداری و...) و پیایندها (نشریات ادواری) موجود در کتابخانهٔ ملی انجام می‌شود. در راستای سازماندهی، کتابخانهٔ ملی به تکمیل و تصحیح بانک کتاب‌شناسی ملی و بانک مستندات (شامل عنوان‌های سرموضوعی، مستند مشاهیر و اسامی مؤلفان فارسی و لاتین، مستند تنالگان‌ها و سازمان‌ها) به دو صورت لوح فشرده و پیوسته (آن‌لاین) در وبگاه سازمان نیز می‌پردازد. تدوین منابع مرجع فهرستنویسی شامل دستنامه‌های فهرستنویسی، گسترش‌های رده‌بندی و مانند آن‌ها هم از دیگر فعالیت‌های سازمان است.<ref name= | فهرستنویسی در کتابخانهٔ ملی برای منابع کتابی (چاپی)، منابع غیرکتابی (پایان‌نامه‌ها، گزارش‌ها و طرح‌های پژوهشی، منابع دیداری و شنیداری و...) و پیایندها (نشریات ادواری) موجود در کتابخانهٔ ملی انجام می‌شود. در راستای سازماندهی، کتابخانهٔ ملی به تکمیل و تصحیح بانک کتاب‌شناسی ملی و بانک مستندات (شامل عنوان‌های سرموضوعی، مستند مشاهیر و اسامی مؤلفان فارسی و لاتین، مستند تنالگان‌ها و سازمان‌ها) به دو صورت لوح فشرده و پیوسته (آن‌لاین) در وبگاه سازمان نیز می‌پردازد. تدوین منابع مرجع فهرستنویسی شامل دستنامه‌های فهرستنویسی، گسترش‌های رده‌بندی و مانند آن‌ها هم از دیگر فعالیت‌های سازمان است.<ref name="وظایف"/> | ||
====اشاعهٔ اطلاعات<ref name= | ====اشاعهٔ اطلاعات<ref name="وظایف"/>==== | ||
رئوس فعالیت‌های کتابخانهٔ ملی در این حوزه به قرار زیر است: | رئوس فعالیت‌های کتابخانهٔ ملی در این حوزه به قرار زیر است: | ||
* ارائهٔ خدمات گوناگون در زمینهٔ اطلاع‌رسانی به مراجعان | * ارائهٔ خدمات گوناگون در زمینهٔ اطلاع‌رسانی به مراجعان | ||
* انتشار طیف گسترده‌ای از منابع | * انتشار طیف گسترده‌ای از منابع درباب کتابداری و اطلاع‌رسانی، نسخه‌های خطی، کتاب‌شناسی‌ها، ایران‌شناسی، اسلام‌شناسی و ارائهٔ ابزارها و استانداردهای لازم برای کتابخانه‌ها و مباحث مربوطه. | ||
* عرضهٔ دو بانک اطلاعاتی مهم به نام‌های «کتاب‌شناسی ملی ایران» و «نمایهٔ ملی ایران» در قالب چاپی و لوح فشرده | * عرضهٔ دو بانک اطلاعاتی مهم به نام‌های «کتاب‌شناسی ملی ایران» و «نمایهٔ ملی ایران» در قالب چاپی و لوح فشرده | ||
* راه‌اندازی سایت اینترنتی کتابخانهٔ ملی به‌نشانیِ www.nlai.ir و عرضهٔ اطلاعات کتابشناختی انواع منابع و آثاری که کتابخانهٔ ملی به‌نحوی سازماندهی | * راه‌اندازی سایت اینترنتی کتابخانهٔ ملی به‌نشانیِ www.nlai.ir و عرضهٔ اطلاعات کتابشناختی انواع منابع و آثاری که کتابخانهٔ ملی به‌نحوی سازماندهی کرده است. | ||
[[پرونده:Meli1111.jpg|220px|thumb|بند انگشتی|چپ|<center> ورودی تالارهای کتابخانه<center/>]] | [[پرونده:Meli1111.jpg|220px|thumb|بند انگشتی|چپ|<center> ورودی تالارهای کتابخانه<center/>]] | ||
====پژوهش<ref name="وظایف"/>==== | |||
====پژوهش<ref name= | |||
پژوهش در کتابخانهٔ ملی به‌منظور اعتلا و بهبود فعالیت‌های علم اطلاعات و دانش‌شناسی کشور انجام می‌گیرد. برخی از فعالیت‌های پژوهشی کتابخانه به‌شرح زیر است: | پژوهش در کتابخانهٔ ملی به‌منظور اعتلا و بهبود فعالیت‌های علم اطلاعات و دانش‌شناسی کشور انجام می‌گیرد. برخی از فعالیت‌های پژوهشی کتابخانه به‌شرح زیر است: | ||
# تدوین راهنماها و استانداردهای لازم برای انواع کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رسانی به‌صورت استانداردهای کتابخانه‌های دانشگاهی، استانداردهای کتابخانه‌های تخصصی، استانداردهای کتابخانه‌های مدارس، استانداردهای کتابخانه‌های زندان، راهنمای کتابخانه‌های ایران و مانند آن. از نمونه راهنماها می‌توان به «راهنمای روزنامه‌ها و مجله‌های ایران» اشاره کرد. این راهنمـا که هر سال منتشر می‌شود، فهرست الفبایی همراه‌با مشخصات کامل از روزنامه‌ها و نشریات ادواری است که در ایران منتشر شده و به | # تدوین راهنماها و استانداردهای لازم برای انواع کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رسانی به‌صورت استانداردهای کتابخانه‌های دانشگاهی، استانداردهای کتابخانه‌های تخصصی، استانداردهای کتابخانه‌های مدارس، استانداردهای کتابخانه‌های زندان، راهنمای کتابخانه‌های ایران و مانند آن. از نمونه راهنماها می‌توان به «راهنمای روزنامه‌ها و مجله‌های ایران» اشاره کرد. این راهنمـا که هر سال منتشر می‌شود، فهرست الفبایی همراه‌با مشخصات کامل از روزنامه‌ها و نشریات ادواری است که در ایران منتشر شده و به کتابخانهٔ ملّی رسیده است. | ||
# انجام پژوهش‌های کاربردی و بنیادی و حمایت از پژوهش‌هایی که در حوزهٔ علم اطلاعات و دانش‌شناسی و ایران‌شناسی و اسلام‌شناسی. این طرح‌های پژوهشی پس از تصویب در شورای پژوهشی به‌اجرا درمی‌آید. طرح‌های پژوهشی در دست اجرای اداره‌کل پردازش و سازماندهی شامل طرح پژوهشی RDA و FRBR، طرح گسترش ردهٔ حقوق ایران، طرح گسترش ردهٔ جغرافیای ایران، طرح گسترش ردهٔ Z است. | # انجام پژوهش‌های کاربردی و بنیادی و حمایت از پژوهش‌هایی که در حوزهٔ علم اطلاعات و دانش‌شناسی و ایران‌شناسی و اسلام‌شناسی. این طرح‌های پژوهشی پس از تصویب در شورای پژوهشی به‌اجرا درمی‌آید. طرح‌های پژوهشی در دست اجرای اداره‌کل پردازش و سازماندهی شامل طرح پژوهشی RDA و FRBR، طرح گسترش ردهٔ حقوق ایران، طرح گسترش ردهٔ جغرافیای ایران، طرح گسترش ردهٔ Z است. | ||
# پدید‌آوردن و تدوین و | # پدید‌آوردن و تدوین و تألیف ابزار و منابع لازم برای تسهیل فعالیت‌های علم اطلاعات و دانش‌شناسی کشور مانند تدوین سرعنوان‌های موضوعی فارسی، فهرست مستند مشاهیر، اصطلاحنامه سه زبانهٔ «اصفا»، مارک ایران، گسترش رده‌بندی (رده‌بندی مربوط به زبان، ادبیات و تاریخ ایران، اسلام، فلسفه، حقوق و نظایر ایران) در دو رده‌بندی کنگره و دیویی. در ادامه برخی از آن‌ها توضیح داده می‌شود: | ||
* سرعنوان‌های موضوعی فارسی: این | * سرعنوان‌های موضوعی فارسی: این اثر دربرگیرندهٔ شکل مستنـد موضوعات مطروحه در کتاب‌های منتشر شده در داخل ایران است. تاکنون سه ویرایش از آن به‌چاپ رسیده است. | ||
* فهرست مستند اسامی مشاهیر و مؤلفان: نـام صحیح و تاریخ تولد یا فوت افراد سرشناس، نویسندگان و مترجمانی که کتابی از ایشان یا راجع به ایشان در ایران منتشـر شـده بـاشـد را می‌توان در این اثر یافت. به‌عبارت‌دیگر این اثر مانند سرعنوان‌های موضوعی فارسی است و پشتوانهٔ انتشاراتی دارد. | * فهرست مستند اسامی مشاهیر و مؤلفان: نـام صحیح و تاریخ تولد یا فوت افراد سرشناس، نویسندگان و مترجمانی که کتابی از ایشان یا راجع به ایشان در ایران منتشـر شـده بـاشـد را می‌توان در این اثر یافت. به‌عبارت‌دیگر این اثر مانند سرعنوان‌های موضوعی فارسی است و پشتوانهٔ انتشاراتی دارد. | ||
* سرعنوان‌های موضوعی پزشکی: بـه‌علـت تنـوع و گستردگی موضوعات در علـم پزشکی، سرعنوان‌های این حوزه به‌صورت مبنی جداگانه در دو جلد از جانب | * سرعنوان‌های موضوعی پزشکی: بـه‌علـت تنـوع و گستردگی موضوعات در علـم پزشکی، سرعنوان‌های این حوزه به‌صورت مبنی جداگانه در دو جلد از جانب کتابخانهٔ ملّی ایران تدوین و منتشر شده است. | ||
* گسترش‌های رده‌بندی: ازآنجـاکه رده‌بندی‌های مـوجـود در سطح جهان در موضوعات مختص ایران و اسلام، جواب‌گو نیست، کتابخانهٔ ملّی سال‌هاست که به تدوین گسترش‌های مختلفی از رده‌بندی‌های دیویی و کنگره می‌پردازد. | * گسترش‌های رده‌بندی: ازآنجـاکه رده‌بندی‌های مـوجـود در سطح جهان در موضوعات مختص ایران و اسلام، جواب‌گو نیست، کتابخانهٔ ملّی سال‌هاست که به تدوین گسترش‌های مختلفی از رده‌بندی‌های دیویی و کنگره می‌پردازد. | ||
* گسترش‌های دیویی: تاکنون گسترش رده‌بندی دیویی برای تاریخ ایران، ادبیات ایران، زبان‌های ایران، جغرافیای ایران و اسلام تدوین و منتشر شده است. | * گسترش‌های دیویی: تاکنون گسترش رده‌بندی دیویی برای تاریخ ایران، ادبیات ایران، زبان‌های ایران، جغرافیای ایران و اسلام تدوین و منتشر شده است. | ||
* گسترش‌های کنگره: علاوه‌بر تاریخ، ادبیات و جغرافیای ایران و اسلام با رده‌های فلسفهٔ اسلامی(BBR)، سازمان‌های آموزشی در ایران(LGR)، ادبیات فرانسه(PQ)، ادبیات عربی(PJA) و ادبیات روسی(PG) نیز مطابق با استانداردهای کتابخانهٔ کنگره، گسترش یافته است. | * گسترش‌های کنگره: علاوه‌بر تاریخ، ادبیات و جغرافیای ایران و اسلام با رده‌های فلسفهٔ اسلامی(BBR)، سازمان‌های آموزشی در ایران(LGR)، ادبیات فرانسه(PQ)، ادبیات عربی(PJA) و ادبیات روسی(PG) نیز مطابق با استانداردهای کتابخانهٔ کنگره، گسترش یافته است. | ||
* تدوین کتاب‌شناسی‌ها و فهرست‌ها: کتاب‌شناسی آذربایجان، کتاب‌شناسی تاریخ ایران، کتاب‌شناسی اطلاعات و ارتباطات، کتاب‌شناسی آداب و رسوم اصفهان، فهرست نسخه‌های خطی پزشکی، فهرست کتب درسی چاپ سنگی، فهرست توصیفی سفرنامه‌های | * تدوین کتاب‌شناسی‌ها و فهرست‌ها: کتاب‌شناسی آذربایجان، کتاب‌شناسی تاریخ ایران، کتاب‌شناسی اطلاعات و ارتباطات، کتاب‌شناسی آداب و رسوم اصفهان، فهرست نسخه‌های خطی پزشکی، فهرست کتب درسی چاپ سنگی، فهرست توصیفی سفرنامه‌های آلمانی، انگلیسی، روسی و فرانسوی و فهرست نسخه‌های خطی کتابخانهٔ ملّی که تابه‌حال ۲۳ جلد از آن منتشر شده است. | ||
* دایرةالمعارف کتابداری و اطلاع‌رسانی: این اثر که در زبان فارسی اولین و تنها نمونه به‌شمار می‌رود، در دو جلد و در طی بیش از ده سال، به دست ده‌ها نویسنده و پژوهشگر در حوزه‌های مختلف علم کتابداری، اطلاع‌رسانی و نسخه‌شناسی نوشته شده است. جلد اول آن از حرف «آ» تا «ژ» در سال۱۳۸۱ و جلد دوم آن از حرف «س» تا «ی» در سال۱۳۸۵ منتشر شده است. | * دایرةالمعارف کتابداری و اطلاع‌رسانی: این اثر که در زبان فارسی اولین و تنها نمونه به‌شمار می‌رود، در دو جلد و در طی بیش از ده سال، به دست ده‌ها نویسنده و پژوهشگر در حوزه‌های مختلف علم کتابداری، اطلاع‌رسانی و نسخه‌شناسی نوشته شده است. جلد اول آن از حرف «آ» تا «ژ» در سال۱۳۸۱ و جلد دوم آن از حرف «س» تا «ی» در سال۱۳۸۵ منتشر شده است. | ||
* احیای نشریات قدیمی: از ابتـدای دههٔ۷۰، کتابخانهٔ ملّی اقدام به تجدیدچاپ پاره‌ای از نشریات قدیمی و نایاب مربوط به دورهٔ قاجار | * احیای نشریات قدیمی: از ابتـدای دههٔ۷۰، کتابخانهٔ ملّی اقدام به تجدیدچاپ پاره‌ای از نشریات قدیمی و نایاب مربوط به دورهٔ قاجار کرد که تاکنون عناوین زیر از این مجموعه روانهٔ بازار شده است: ثریا، چهره‌نما، حبل‌المتین، پرورش، حکمت، شمس‌الحدید، مفتاح‌الظفر، ادب (مشهد/ تهران/ تبریز)، اطلاع، ناصری، معارف، فلاحت مظفری، فرهنگ اصفهان، مظفری، حفظ‌الصحه، وطن، ندای وطن، عدالت، کمال (ایران/ مصر)، خلاصه‌الحوادث، صبح صادق، شاهنشاهی، مجموعهٔ اخلاق، ایران نو، نخستینه‌های مطبوعات دورهٔ قاجار، روزنامهٔ وقایع اتفاقیه، روزنامهٔ دولت علیهٔ ایران، روزنامهٔ دولتی، روزنامهٔ ايران، روزنامهٔ ایران سلطانی، روزنامهٔ انجمن تبریز، ۲۲۵۷ شمارهٔ روزنامهٔ ایران در قالب لوح فشرده | ||
====آموزش==== | ====آموزش==== | ||
در دههٔ هفتاد با تأسیس مرکز آموزش عالی کتابداری در دو مقطع کاردانی و کارشناسی کتابداری و اطلاع‌رسانی، دانشجویانی مشغول به تحصیل شدند. آموزش‌های ضمن خدمت برای کارکنان کتابخانهٔ ملی و کتابداران سایر | در دههٔ هفتاد با تأسیس مرکز آموزش عالی کتابداری در دو مقطع کاردانی و کارشناسی کتابداری و اطلاع‌رسانی، دانشجویانی مشغول به تحصیل شدند. آموزش‌های ضمن خدمت برای کارکنان کتابخانهٔ ملی و کتابداران سایر سازمان‌ها از دیگر برنامه‌های آموزشیِ اجراشده است.<ref name="وظایف"/> | ||
===وظایف و فعالیت‌های سازمان اسناد=== | ===وظایف و فعالیت‌های سازمان اسناد=== | ||
====فراهم‌آوری و ارزشیابی اسناد==== | ====فراهم‌آوری و ارزشیابی اسناد==== | ||
بخش عمدهٔ گردآوری اسناد، از طریق دریافت اسناد راکد بایگانی وزارتخانه‌ها، سازمان‌های دولتی و وابسته به دولت، شرکت‌ها و سایر موسسه‌ها و همچنین از طریق دریافت از خاندان‌های قدیمی و شخصیت‌های تاریخی، با روش‌های گوناگون (خریداری، اهدا، وقف و امانت) صورت می‌گیرد. | بخش عمدهٔ گردآوری اسناد، از طریق دریافت اسناد راکد بایگانی وزارتخانه‌ها، سازمان‌های دولتی و وابسته به دولت، شرکت‌ها و سایر موسسه‌ها و همچنین از طریق دریافت از خاندان‌های قدیمی و شخصیت‌های تاریخی، با روش‌های گوناگون (خریداری، اهدا، وقف و امانت) صورت می‌گیرد. اداره‌کل شناسایی و فراهم‌آوری اسناد ملی در مجموعه تشکیلات سازمان، نقش ورودی اصلی اسناد به معاونت اسناد و نیز بایگانی راکد کل کشور (نگهداری اسناد قبل از ورود به آرشیو) را ایفای می‌کند و از ادغام دو مدیریت، اسناد پیش‌آرشیوی و هماهنگی و ارزشیابی اسناد در سال۱۳۸۵ تشکیل شد و در قالب سه اداره و یک گروه فعالیت دارد که عبارت‌اند از: اداره ارزشیابی اسناد، اداره شناسایی و گردآوری اسناد (خرید و اهدا)، اداره مخازن و اطلاع‌رسانی اسناد عمومی و گروه پیش‌آرشیوی.<ref name="وظایف"/> | ||
====نظارت و پیگیری==== | ====نظارت و پیگیری==== | ||
شامل نظارت بر امحای اوراق زاید دستگاه‌های اداری کشور براساس ضوابط مربوط، تهیه و تدوین مقررات، ضوابط و معیارهایی که وزارتخانه‌ها و مؤسسه‌های دولتی و وابسته به دولت باید در تنظیم و ضبط و نگهداری اسناد و پرونده‌های خود رعایت | شامل نظارت بر امحای اوراق زاید دستگاه‌های اداری کشور براساس ضوابط مربوط، تهیه و تدوین مقررات، ضوابط و معیارهایی که وزارتخانه‌ها و مؤسسه‌های دولتی و وابسته به دولت باید در تنظیم و ضبط و نگهداری اسناد و پرونده‌های خود رعایت کنند و همچنین تهیه و تدوین ضوابط و استانداردهای لازم جهت فهرستنویسی، نمایه‌سازی و اسکن اسناد است و نیز ابلاغ آن‌ها به همهٔ واحدهای اسنادی دستگاه‌های کشور.<ref name="وظایف"/> | ||
====سازماندهی<ref name= | ====سازماندهی<ref name="وظایف"/>==== | ||
دریافت و تنظیم و فهرستنویسی توصیفی و تحلیل اسناد، آماده‌سازی و مرمت اسناد با آخرین دستاوردهای علمی در زمینهٔ حفاظت و آسیب‌شناسی و ترمیم آسیب‌های فیزیکی و شیمیایی و نیز هماهنگی و ارزشیابی اسناد، از فعالیت‌های این حوزه است. | دریافت و تنظیم و فهرستنویسی توصیفی و تحلیل اسناد، آماده‌سازی و مرمت اسناد با آخرین دستاوردهای علمی در زمینهٔ حفاظت و آسیب‌شناسی و ترمیم آسیب‌های فیزیکی و شیمیایی و نیز هماهنگی و ارزشیابی اسناد، از فعالیت‌های این حوزه است. | ||
* ""'تنظیم و توصیف اسناد""':{{سخ}} | |||
فعالیت تنظیم و پردازش اسناد در | فعالیت تنظیم و پردازش اسناد در یک اداره‌کل به‌همین نام انجام می‌پذیرد. ازآنجاکه تبدیل داده‌های خام به اطلاعات پردازش شده، گام اصلی درتسهیل فرایند بازیابی اطلاعات است و موجب افزایش دقت و سرعت بازیابی می‌شود، وظیفهٔ اصلی این مدیریت، پردازش و ذخیره‌سازی داده‌هاست؛ آن‌هم به گونه‌ای که کاربران به بهترین و ساده‌ترین روش ممکن به اطلاعات دسترسی پیدا کنند. تنظیم و توصیف اسناد، براساس استانداردهای جهانی آرشیو، به‌ویژه دو اصل «احترام به منشأ اسناد» و «حفظ نظم و ترتیب اولیه» و با لحاظ‌کردن ویژگی‌های فرهنگی و تاریخی ایران و زبان فارسی انجام می‌گیرد.{{سخ}} | ||
اسنادی که در مرحلهٔ ارزشیابی، واجد شرایط ارزش نگهداری دائمی تشخیص داده می‌شوند، بنابه اولویت‌های از پیش تعیین شده که عمدتاً برپایهٔ دو عنصر اهمیت و قدمت است به بخش ضدعفونی ارسال و سپس به واحد تنظیم و پردازش منتقل می‌شوند و با درنظرگرفتن نوع اسناد (متنی و غیرمتنی)، به گروه‌های ذیربط ارسال می‌شوند و سپس کارشناسان برنامه‌ریزی و بررسی اسناد، ضمن بررسی و مطالعهٔ محتوای | اسنادی که در مرحلهٔ ارزشیابی، واجد شرایط ارزش نگهداری دائمی تشخیص داده می‌شوند، بنابه اولویت‌های از پیش تعیین شده که عمدتاً برپایهٔ دو عنصر اهمیت و قدمت است به بخش ضدعفونی ارسال و سپس به واحد تنظیم و پردازش منتقل می‌شوند و با درنظرگرفتن نوع اسناد (متنی و غیرمتنی)، به گروه‌های ذیربط ارسال می‌شوند و سپس کارشناسان برنامه‌ریزی و بررسی اسناد، ضمن بررسی و مطالعهٔ محتوای آن‌ها فهرست موضوعی و توصیفی (محتوایی و فیزیکی) اسناد را در چارچوب عناصر اطلاعاتی مندرج در کاربرگه‌های تنظیم و توصیف، تهیه و در بانک اطلاعاتی سازمان وارد می‌کنند. | ||
* ""'مرمت و حفاظت اسناد""':{{سخ}} | |||
فعالیت‌های اداره‌کا مرمت و حفاظت اسناد در ۴ ردیف اصلی است: | |||
# آسیب‌شناسی و آزمایشگاه | |||
# آسیب‌زدایی و مرمت اسناد | |||
# اداره میکروفرم‌ها و اسناد دیجیتالی | |||
# اداره حفاظت از منابع دیداری و شنیداری | |||
=====اهم وظایف حفاظت و نگهداری اسناد===== | =====اهم وظایف حفاظت و نگهداری اسناد===== | ||
| خط ۲۳۷: | خط ۳۸۹: | ||
* انجام نمونه‌برداری از اسناد آلوده، کشت بیولوژیک نمونه‌ها و تشخیص نوع آلودگی‌های قارچی | * انجام نمونه‌برداری از اسناد آلوده، کشت بیولوژیک نمونه‌ها و تشخیص نوع آلودگی‌های قارچی | ||
* بازدید ادواری از مخازن آرشیو جهت کنترل وضعیت حفظ و نگهداری اسناد، کنترل آلودگی مخازن و نمونه‌برداری از هوا | * بازدید ادواری از مخازن آرشیو جهت کنترل وضعیت حفظ و نگهداری اسناد، کنترل آلودگی مخازن و نمونه‌برداری از هوا | ||
* انجام فعالیت‌های تخصصی | * انجام فعالیت‌های تخصصی روی اسناد آسیب‌دیده به‌منظور لکه‌برداری، بر طرف‌کردن الحاقات اضافی سند یا مرمت‌های غیراصولی، تعیین PH و اسیدزدایی | ||
* تدوین و نشر نتایج تحقیقات انجام شده در زمینه‌های عوامل آسیب‌رسان شیمیایی و بیولوژیکی به ساختار اسناد و کتب | * تدوین و نشر نتایج تحقیقات انجام شده در زمینه‌های عوامل آسیب‌رسان شیمیایی و بیولوژیکی به ساختار اسناد و کتب | ||
* تبدیل اسناد دیداری و شنیداری به فرمت‌های مختلف و تهیهٔ نسخهٔ دیجیتال از آن‌ها و تکثیر اسناد در فرمت‌های مختلف و ایجاد و تعریف استانداردهای مربوط به منابع دیجیتالی و غیردیجیتالی | * تبدیل اسناد دیداری و شنیداری به فرمت‌های مختلف و تهیهٔ نسخهٔ دیجیتال از آن‌ها و تکثیر اسناد در فرمت‌های مختلف و ایجاد و تعریف استانداردهای مربوط به منابع دیجیتالی و غیردیجیتالی | ||
====اشاعهٔ اطلاعات==== | ====اشاعهٔ اطلاعات==== | ||
در این راستا، خدمات به پژوهشگران و محققان، به‌صورت‌های عرضهٔ تصاویر اسناد، ارائهٔ میکروفیلم و میکروفیش، تدوین کتب اسنادی و فصلنامهٔ تحقیقات تاریخی گنجینهٔ اسناد انجام می‌گیرد. برپایی نمایشگاه‌های تخصصی، از دیگر فعالیت‌ها در این زمینه محسوب می‌شود. | در این راستا، خدمات به پژوهشگران و محققان، به‌صورت‌های عرضهٔ تصاویر اسناد، ارائهٔ میکروفیلم و میکروفیش، تدوین کتب اسنادی و فصلنامهٔ تحقیقات تاریخی گنجینهٔ اسناد انجام می‌گیرد. برپایی نمایشگاه‌های تخصصی، از دیگر فعالیت‌ها در این زمینه محسوب می‌شود. اداره‌کل اطلاع‌رسانی و ارتباطات در مرکز اسناد(شامل گروه اطلاع‌رسانی اسنادی، گروه اطلاع‌رسانی منابع دیداری و شنیداری، گروه ارتباطات آرشیوی و اداره مخازن آرشیوی) مسئول انجام این وظیفه است. گردآوری اطلاعات مستند تاریخی، از طریق انجام مصاحبه با شخصیت‌های مؤثر در تاریخ معاصر ایران و نظارت بر اجرای پروژه‌های تاریخ شفاهی و انتشار این مصاحبه‌ها از دیگر وظایفی است که در این اداره انجام می‌شود.<ref name="وظایف"/> | ||
====پژوهش==== | ====پژوهش==== | ||
تحقیقات متنوعی برپایهٔ اسناد موجود به‌منظور کشف نکات مبهم تاریخی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی خصوصاً مربوط به دوره‌های قاجار و پهلوی صورت می‌گیرد که تا کنون در این زمینه‌ها ۸۰ عنوان کتاب منتشر شده است. روش‌های مختلف طبقه‌بندی، حفظ و نگهداری اسناد و ارائهٔ روش‌های منطبق با استانداردهای جهانی از دیگر موضوعات پژوهشی است.<ref name= | تحقیقات متنوعی برپایهٔ اسناد موجود به‌منظور کشف نکات مبهم تاریخی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی خصوصاً مربوط به دوره‌های قاجار و پهلوی صورت می‌گیرد که تا کنون در این زمینه‌ها ۸۰ عنوان کتاب منتشر شده است. روش‌های مختلف طبقه‌بندی، حفظ و نگهداری اسناد و ارائهٔ روش‌های منطبق با استانداردهای جهانی از دیگر موضوعات پژوهشی است.<ref name="وظایف"/> | ||
====آموزش==== | ====آموزش==== | ||
طیف گسترده‌ای از آموزش‌های تخصصی مربوط به اسناد در این حوزه ارائه می‌شود؛ مانند سند‌شناسی و سند‌خوانی، آشنایی با آرشیوهای بزرگ ایران و جهان، کارشناسی بررسی اسناد و مدارک، ویراستاری متون تاریخی، مرمت اسناد و... .<ref name= | طیف گسترده‌ای از آموزش‌های تخصصی مربوط به اسناد در این حوزه ارائه می‌شود؛ مانند سند‌شناسی و سند‌خوانی، آشنایی با آرشیوهای بزرگ ایران و جهان، کارشناسی بررسی اسناد و مدارک، ویراستاری متون تاریخی، مرمت اسناد و... .<ref name="وظایف"/> | ||
====فعالیت‌های منطقه‌ای و استانی==== | ====فعالیت‌های منطقه‌ای و استانی==== | ||
سوابق و اوراق فراوانی در استان‌ها وجود دارد که دائماً می‌باید ارزشیابی و ساماندهی شود تا در اختیار دانش‌پژوهان هر استان قرار گیرد و زمینهٔ اجرای عدالت اجتماعی و ایجاد فرصت‌های برابر برای همهٔ مردم کشور در دستیابی به اطلاعات اسنادی فراهم آید. به‌منظور جلوگیری از تمرکز اسناد منطقه‌ای در مرکز و ایجاد تسهیلات برای پژوهشگران و محققین و نیز جمعآوری و سامان‌بخشی به اسناد بومی، در مناطق مختلف کشور واحدهای آرشیوی استانی با وظایف کلی سازمان ایجاد شده است. این واحدها تاکنون در استان‌های آذربایجان‌ِشرقی، اصفهان، بوشهر، خراسان رضوی، سیستان و بلوچستان، فارس، کرمان، گیلان، همدان، مازندران و یزد تأسیس و شروع به‌کار کرده‌اند و درنظر است در استان‌های مستعد دیگر کشور نیز بنابه‌ضرورت توسعه یابند.<ref name= | سوابق و اوراق فراوانی در استان‌ها وجود دارد که دائماً می‌باید ارزشیابی و ساماندهی شود تا در اختیار دانش‌پژوهان هر استان قرار گیرد و زمینهٔ اجرای عدالت اجتماعی و ایجاد فرصت‌های برابر برای همهٔ مردم کشور در دستیابی به اطلاعات اسنادی فراهم آید. به‌منظور جلوگیری از تمرکز اسناد منطقه‌ای در مرکز و ایجاد تسهیلات برای پژوهشگران و محققین و نیز جمعآوری و سامان‌بخشی به اسناد بومی، در مناطق مختلف کشور واحدهای آرشیوی استانی با وظایف کلی سازمان ایجاد شده است. این واحدها تاکنون در استان‌های آذربایجان‌ِشرقی، اصفهان، بوشهر، خراسان رضوی، سیستان و بلوچستان، فارس، کرمان، گیلان، همدان، مازندران و یزد تأسیس و شروع به‌کار کرده‌اند و درنظر است در استان‌های مستعد دیگر کشور نیز بنابه‌ضرورت توسعه یابند.<ref name="وظایف"/> | ||
===پیایندها در کتابخانهٔ ملی=== | ===پیایندها در کتابخانهٔ ملی=== | ||
فرهنگستان زبان و ادب فارسی اصطلاح «پیایند» را برای نامیدن نشریات ادواری برگزیده است. در دنیای جدید، پیایندها به ابزار سنجش میزان حمایت سازمان‌ها از تحقیق تبدیل شده‌اند و سازمان‌هایی که به‌طورجدی از برنامه‌های تحقیقاتی علمی حمایت می‌کنند، بخش اعظم بودجهٔ تهیهٔ مواد را به پیایندها اختصاص می‌دهند.<ref name= | فرهنگستان زبان و ادب فارسی اصطلاح «پیایند» را برای نامیدن نشریات ادواری برگزیده است. در دنیای جدید، پیایندها به ابزار سنجش میزان حمایت سازمان‌ها از تحقیق تبدیل شده‌اند و سازمان‌هایی که به‌طورجدی از برنامه‌های تحقیقاتی علمی حمایت می‌کنند، بخش اعظم بودجهٔ تهیهٔ مواد را به پیایندها اختصاص می‌دهند.<ref name="پیایند عبدلی">{{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی= عبدلی|عنوان= پیایندها در کتابخانهٔ ملی ایران|ژورنال= کتاب ماه کلیات |شماره= ۱۳۳|صفحات= ۸۸تا۹۳}}</ref>{{سخ}} | ||
بخش نشریات کتابخانهٔ ملی دارای دو مخزن در طبقات منفی یک و منفی دو ساختمان کتابخانه است.<ref>{{یادکرد وب|نشانی =http://www.nlai.ir/periodicals|عنوان= نشریات ادواری در کتابخانهٔ ملی ایران }}</ref> تالار پیایندهای کتابخانهٔ ملی (تالار خواجه‌نصیرالدین طوسی) نیز در طبقهٔ منفی یک ساختمان در ضلع غربی قرار دارد. در این بخش، غنی‌ترین مجموعهٔ پیایندهای منتشرشده از ابتدای پیدایش مطبوعات در ایران تا به امروز گردآوری و | بخش نشریات کتابخانهٔ ملی دارای دو مخزن در طبقات منفی یک و منفی دو ساختمان کتابخانه است.<ref>{{یادکرد وب|نشانی= http://www.nlai.ir/periodicals|عنوان= نشریات ادواری در کتابخانهٔ ملی ایران }}</ref> تالار پیایندهای کتابخانهٔ ملی (تالار خواجه‌نصیرالدین طوسی) نیز در طبقهٔ منفی یک ساختمان در ضلع غربی قرار دارد. در این بخش، غنی‌ترین مجموعهٔ پیایندهای منتشرشده از ابتدای پیدایش مطبوعات در ایران تا به امروز گردآوری و نگهداری می‌شود. در دو دههٔ اخیر این گروه با دریافت بیش از ۳۵۰۰ عنوان پیایند جاری (فارسی، عربی، لاتین و...) اعم از مجله، روزنامه، هفته‌نامه، گاهنامه، خبرنامه، نشریات رایزنی و دانشجویی و...، سعی دارد کل پیایندهای جاری منتشرشده در کشور را جمعآوری کند.<ref name="پیایند عبدلی"/> نشریات موجود در گروه به سه زبان فارسی (اردو، پشتو، ترکی، کردی و...)، عربی و لاتین (فرانسوی، آلمانی، انگلیسی، ارمنی و...)، بالغ‌بر ۲۳۵۰۰ عنوان است.<ref>{{یادکرد وب|نشانی= http://www.nlai.ir/periodicals|عنوان= نشریات ادواری در کتابخانهٔ ملی ایران}}</ref>{{سخ}} | ||
یکی دیگر از منابع بسیار مهم دردسترس در این بخش، راهنمای الکترونیکی نشریات رایگان در وب است. این راهنما شامل بیش از ۲۵۰ عنوان مجلهٔ علمی، پژوهشی و داوری‌شدهٔ معتبر الکترونیکی رایگان است. با استفاده از این | یکی دیگر از منابع بسیار مهم دردسترس در این بخش، راهنمای الکترونیکی نشریات رایگان در وب است. این راهنما شامل بیش از ۲۵۰ عنوان مجلهٔ علمی، پژوهشی و داوری‌شدهٔ معتبر الکترونیکی رایگان است. با استفاده از این راهنما کاربران می‌توانند با انتخاب عنوان مجلهٔ مدنظر خود، به‌راحتی به سایت مجلات علمی مراجعه و شمارهٔ جاری یا آرشیو مجلات دلخواه را مطالعه کنند.<ref name="پیایند عبدلی"/> | ||
[[پرونده:Omoomi.jpg|220px|thumb|بند انگشتی|چپ|<center>گنجینهٔ ارزشمند میراث مکتوب<center/>]] | [[پرونده:Omoomi.jpg|220px|thumb|بند انگشتی|چپ|<center>گنجینهٔ ارزشمند میراث مکتوب<center/>]] | ||
====وظایف گروه اطلاع‌رسانی پیایندها<ref name="پیایند عبدلی"/>==== | |||
====وظایف گروه اطلاع‌رسانی پیایندها<ref name= | * دریافت، تنظیم، جایگزینی، حفظ و نگهداری پیایندها براساس ضوابط و دستورالعمل‌های مصوب کتابخانهٔ ملی | ||
* دریافت، تنظیم، جایگزینی، حفظ و | |||
* همکاری در تهیه و تدوین ضوابط و دستورالعمل‌های گسترش مجموعه پیایندهای کتابخانه، ابزارها و نظام‌های کنترل ورودی و خروجی و بازیابی دستی و رایانه‌ای و نیز فرمت‌های لازم برای پردازش و سازماندهی پیایندها | * همکاری در تهیه و تدوین ضوابط و دستورالعمل‌های گسترش مجموعه پیایندهای کتابخانه، ابزارها و نظام‌های کنترل ورودی و خروجی و بازیابی دستی و رایانه‌ای و نیز فرمت‌های لازم برای پردازش و سازماندهی پیایندها | ||
* انجام خدمات مشاورهٔ مرجع و اطلاع‌رسانی پیایندهای موجود در کتابخانه | * انجام خدمات مشاورهٔ مرجع و اطلاع‌رسانی پیایندهای موجود در کتابخانه | ||
| خط ۲۶۶: | خط ۴۱۸: | ||
* همکاری در بازتولید و تجدید چاپ پیایندهای نفیس و نادر کتابخانه | * همکاری در بازتولید و تجدید چاپ پیایندهای نفیس و نادر کتابخانه | ||
* همکاری در پژوهش‌های و مطالعات پیایندی و نمایه‌سازی مقالات و محتوای پیایندهای کتابخانه و انتشار نمایهٔ ملی | * همکاری در پژوهش‌های و مطالعات پیایندی و نمایه‌سازی مقالات و محتوای پیایندهای کتابخانه و انتشار نمایهٔ ملی | ||
* شرکت در نمایشگاه‌ها، همایش‌ها و دیگر نشست‌های مرتبط با پیایندها و مطبوعات در سطوح ملی و منطقه‌ای | * شرکت در نمایشگاه‌ها، همایش‌ها و دیگر نشست‌های مرتبط با پیایندها و مطبوعات در سطوح ملی و منطقه‌ای | ||
====شورای سازماندهی و اطلاع‌رسانی میراث مطبوعات کشور==== | ====شورای سازماندهی و اطلاع‌رسانی میراث مطبوعات کشور==== | ||
سازمان اسناد و کتابخانهٔ ملی در پاییز۱۳۸۴، شورایی با این عنوان تشکیل داد. دو محور اصلی فعالیت‌های این شورا عبارت‌اند از: نخست، ایجاد وحدت رویهٔ معیارمند در گردآوری، سازماندهی و اشاعهٔ اطلاعات مطبوعات ایران و دوم، گردآوری و تکثیر دوره‌های نشریه‌های نایاب و کمیاب چاپ ایران و جهان | سازمان اسناد و کتابخانهٔ ملی در پاییز۱۳۸۴، شورایی با این عنوان تشکیل داد. دو محور اصلی فعالیت‌های این شورا عبارت‌اند از: نخست، ایجاد وحدت رویهٔ معیارمند در گردآوری، سازماندهی و اشاعهٔ اطلاعات مطبوعات ایران و دوم، گردآوری و تکثیر دوره‌های نشریه‌های نایاب و کمیاب چاپ ایران و جهان به‌زبان فارسی و ارسال این گونه نشریه‌ها به ۲۰ کتابخانهٔ معتبر کشور به‌منظور غنای هرچه بیشتر مجموعه‌ها و استفادهٔ محققان و علاقه‌مندان.<ref name="پیایند عبدلی"/> | ||
===کتابخانهٔ ملی و فهرستنویسی نسخ خطی=== | ===کتابخانهٔ ملی و فهرستنویسی نسخ خطی=== | ||
برخلاف شیوهٔ فهرستنویسی کتاب‌های چاپی در کشور که در آن از یک رویهٔ واحد پیروی می‌شود، برای فهرستنویسی نسخ خطی دیدگاه‌ها و روش‌های متفاوتی وجود داشته و دارد. کتابخانهٔ ملی، به‌عنوان یکی از مجموعه‌های غنی نسخ خطی در ایران، با دارابودن بیش از ۲۵ جلد فهرست چاپ‌شده از مجموعهٔ خود، دارای جایگاهی والا و ارزشمند در میان کتابخانه‌های کشور است؛ ولی با نگاهی به فهرست‌های آن، تفاوت‌هایی در کار استادان پیشکسوت و نسل بعدی به‌چشم می‌خورد. شیوه‌های فهرستنویسی در ایران را می‌توان در موارد زیر برشمرد:<ref name= | برخلاف شیوهٔ فهرستنویسی کتاب‌های چاپی در کشور که در آن از یک رویهٔ واحد پیروی می‌شود، برای فهرستنویسی نسخ خطی دیدگاه‌ها و روش‌های متفاوتی وجود داشته و دارد. کتابخانهٔ ملی، به‌عنوان یکی از مجموعه‌های غنی نسخ خطی در ایران، با دارابودن بیش از ۲۵ جلد فهرست چاپ‌شده از مجموعهٔ خود، دارای جایگاهی والا و ارزشمند در میان کتابخانه‌های کشور است؛ ولی با نگاهی به فهرست‌های آن، تفاوت‌هایی در کار استادان پیشکسوت و نسل بعدی به‌چشم می‌خورد. شیوه‌های فهرستنویسی در ایران را می‌توان در موارد زیر برشمرد:<ref name="فهرستنویسی">{{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی= نازی و...|عنوان= فهرستنویسی نسخ خطی در کتابخانهٔ ملی ایران: روندها و رویه‌ها|ژورنال= مطالعات ملی کتابداری و سازماندهی اطلاعات |شماره= ۸۷|صفحات= ۱۰۴تا۱۱۵}}</ref> | ||
====شیوهٔ سنتی==== | ====شیوهٔ سنتی==== | ||
این شیوه از سدهٔ دوم و سوم هجری در بین دانشمندان اسلامی رواج داشت و در آن، بیشتر | این شیوه از سدهٔ دوم و سوم هجری در بین دانشمندان اسلامی رواج داشت و در آن، بیشتر تأکید بر تهیهٔ فهرست‌های سیاهه‌مانند (برشمردن آثار) بوده است. از نمونه‌های اولیهٔ این شیوه، «الفهرست» ابن ندیم و از نمونه‌های متأخر آن «الذریعه الی تصانیف‌الشیعه» اثر شیخ آقابزرگ طهرانی است.<ref name="فهرستنویسی"/> | ||
====شیوهٔ میانه==== | ====شیوهٔ میانه==== | ||
این شیوه، از نظر ویژگی فهرست‌نگاری، از سال۱۳۰۵ با انتشار اولین جلد از فهرست کتاب‌های کتابخانهٔ آستان قدس رضوی شروع شد. فهرست‌ها در کار تمام فهرست‌نگاران این شیوه مانند [[عبدالله انوار]]، [[علینقی منزوی]] و [[احمد منزوی]]، در کلیت مربوط به ذکر دو بخش کتاب‌شناسی و نسخه‌شناسی، دارای وجوه مشترک است؛ اما در ریزه‌کاری و تقدم و تأخر فیلدهای اطلاعاتی، تعداد فیلدهای ضروری که برای هر بخش از کتاب‌شناسی و نسخه‌شناسی باید ذکر گردد و میزان تفصیل هر فیلد، هماهنگی وجود ندارد و هر فهرست‌نویس اسلوب خاص خود را دنبال می‌کند. در این روش، اطلاعات ثابت، معین و غیرقابل تغییر در کتاب خطی خاص، جزء بخش کتاب‌شناسی است؛ مانند مطالبی دربارهٔ عنوان، زبان، موضوع و | این شیوه، از نظر ویژگی فهرست‌نگاری، از سال۱۳۰۵ با انتشار اولین جلد از فهرست کتاب‌های کتابخانهٔ آستان قدس رضوی شروع شد. فهرست‌ها در کار تمام فهرست‌نگاران این شیوه مانند [[عبدالله انوار]]، [[علینقی منزوی]] و [[احمد منزوی]]، در کلیت مربوط به ذکر دو بخش کتاب‌شناسی و نسخه‌شناسی، دارای وجوه مشترک است؛ اما در ریزه‌کاری و تقدم و تأخر فیلدهای اطلاعاتی، تعداد فیلدهای ضروری که برای هر بخش از کتاب‌شناسی و نسخه‌شناسی باید ذکر گردد و میزان تفصیل هر فیلد، هماهنگی وجود ندارد و هر فهرست‌نویس اسلوب خاص خود را دنبال می‌کند. در این روش، اطلاعات ثابت، معین و غیرقابل تغییر در کتاب خطی خاص، جزء بخش کتاب‌شناسی است؛ مانند مطالبی دربارهٔ عنوان، زبان، موضوع و مؤلف. اطلاعات غیرثابت، نسبت به نسخه‌های متعدد از کتاب خاشناسی محسوب می‌شود؛ مانند مطالبی دربارهٔ کاغذ، تعداد و اندازهٔ اوراق، نوع خط و تعداد سطور. فهرست‌نگاران این شیوه، که اکثریت فهرست‌نگاران دورهٔ معاصر ایران را تشکیل می‌دهند، می‌توان به [[عبدالله انوار]]، [[احمد منزوی]] و [[علینقی منزوی]] اشاره کرد.<ref name="فهرستنویسی"/> | ||
====شیوهٔ مدرن==== | ====شیوهٔ مدرن==== | ||
نقطهٔ آغاز شیوهٔ نوین را می‌توان در کار کتابخانهٔ ملی مشاهده کرد. برخی از ویژگی‌های این شیوه | نقطهٔ آغاز شیوهٔ نوین را می‌توان در کار کتابخانهٔ ملی مشاهده کرد. برخی از ویژگی‌های این شیوه عبارت‌اند از: مستند کردن موضوعات و اسامی، سرشناسه قرار گرفتن پدیدآور به‌جای عنوان کتاب و اختصاص شناسهٔ افزوده به کاتب. در شیوهٔ مدرن، لزوماً تقسیم دورهٔ میانه حفظ نشده و نمی‌شود، بلکه هر برگهٔ فهرستنویسی می‌تواند متشکل از سه بخش باشد: کتاب‌شناسی، نسخه‌شناسی و تحلیل موضوعی. از فهرست‌نگاران این شیوه می‌توان به [[حبیب‌الله عظیمی]]، ضمیره امیری و رضا خانی‌پور اشاره کرد.<ref name="فهرستنویسی"/> | ||
===ایران‌شناسی و اسلام‌شناسی در کتابخانهٔ ملی=== | ===ایران‌شناسی و اسلام‌شناسی در کتابخانهٔ ملی=== | ||
====مجموعهٔ اولیهٔ کتابخانهٔ ملی==== | ====مجموعهٔ اولیهٔ کتابخانهٔ ملی==== | ||
انگیزهٔ تأسیس کتابخانهٔ ملی بی‌ارتباط با مسئلهٔ ایران‌شناسی نیست. در کنگرهٔ جهانی فردوسی در تهران | انگیزهٔ تأسیس کتابخانهٔ ملی بی‌ارتباط با مسئلهٔ ایران‌شناسی نیست. در کنگرهٔ جهانی فردوسی در تهران بهسال۱۳۱۳شمسی، ایران‌شناسانی که به ایران آمده بودند، کتاب‌هایشان را هم با خود آورده بودند که هدیه کردند. قرار شد این کتابها در تالاری به نام «تالار فردوسی»، به‌نمایش گذاشته شود تا بعداً به یکی از کتابخانه‌ها منتقل شود. سه سال بعد کتابخانهٔ ملی ایران تأسیس شد. مجموعهٔ اولیهٔ کتابخانهٔ ملی که در حوزهٔ ایران‌شناسی، مجموعه‌ای غنی بود، عبارت بود از: | ||
* کتابخانهٔ دارالفنون | * کتابخانهٔ دارالفنون | ||
* کتابخانهٔ معارف | * کتابخانهٔ معارف | ||
| خط ۲۸۹: | خط ۴۴۳: | ||
* کتاب‌های هدیه‌شده از طرف ایران‌شناسان غربی در کنگرهٔ جهانی فردوسی | * کتاب‌های هدیه‌شده از طرف ایران‌شناسان غربی در کنگرهٔ جهانی فردوسی | ||
* کتابخانهٔ بانک استقراضی روس که کتاب‌های خوبی به‌زبان‌های روسی، آلمانی و فرانسه داشت. | * کتابخانهٔ بانک استقراضی روس که کتاب‌های خوبی به‌زبان‌های روسی، آلمانی و فرانسه داشت. | ||
* کتاب‌های آلمانی که مدتی بعد، هیتلر به دولت ایران هدیه کرد.<ref name= | * کتاب‌های آلمانی که مدتی بعد، هیتلر به دولت ایران هدیه کرد.<ref name="فانی">{{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی= فانی|عنوان= ایران‌شناسی و اسلام‌شناسی در کتابخانهٔ ملی ایران|ژورنال= کتاب ماه کلیات|شماره= ۱۳۳|صفحات= ۹۴تا۹۶}}</ref> | ||
====تأسیس بخش ایران‌شناسی و اسلام‌شناسی==== | ====تأسیس بخش ایران‌شناسی و اسلام‌شناسی==== | ||
سال۱۳۴۱ در زمان ریاست [[ایرج افشار]]، تمام کتاب‌های ایران‌شناسی از میان قفسه‌ها بیرون کشیده شد و در محلی جداگانه قرار گرفت و برای اولین بار، بخش «ایران‌شناسی» در کتابخانهٔ ملی تأسیس شد، البته بدون اینکه وظیفه و هدف خاصی برای آن | سال۱۳۴۱ در زمان ریاست [[ایرج افشار]]، تمام کتاب‌های ایران‌شناسی از میان قفسه‌ها بیرون کشیده شد و در محلی جداگانه قرار گرفت و برای اولین بار، بخش «ایران‌شناسی» در کتابخانهٔ ملی تأسیس شد، البته بدون اینکه وظیفه و هدف خاصی برای آن درنظر گیرند. بعد از انقلاب، چند مجموعهٔ مهم ایران‌شناسی از مجموعهٔ کتابخانهٔ پهلوی و مجموعهٔ [دکتر] شادمان به کتابخانهٔ ملی منتقل شد.<ref name="فانی"/>{{سخ}} | ||
در تمام کتابخانه‌های ملی جهان، وظیفه‌ای | در تمام کتابخانه‌های ملی جهان، وظیفه‌ای مبنی‌بر تهیه و گردآوری کتاب‌های راجع به آن کشور که به هر زبانی در سراسر جهان منتشر می‌شود، تعریف شده است؛ اما در کتابخانهٔ ملی ایران، تصریح به این وظیفه نه در آن ابتدا، بلکه حدود ۵۰ سال بعد، در سال۱۳۶۹، در اساسنامه گنجانده شد. کتابخانهٔ ملی پس از تأسیس، خط مشی و بودجهٔ خاصی برای تهیهٔ کتاب‌های ایران‌شناسی نداشت و کتاب‌های موجود در این زمینه، در کنار بقیهٔ کتابها در قفسه‌ها قرار داشت.<ref name="فانی"/>{{سخ}} | ||
در اواخر دههٔ هفتاد و اوایل دههٔ۸۰شمسی، بالاخره گشایشی در بودجهٔ ارزی کتابخانه به‌عمل آمد و کتابخانه توانست تعداد چشمگیری از کتاب‌های مربوط به ایران و اسلام را که اکثراً به‌زبان‌های انگلیسی و عربی بودند، خریداری کند. طبق اساسنامهٔ سال۱۳۶۹ کتابخانهٔ ملی، «مرکز ایران‌شناسی و اسلام‌شناسی» تأسیس شد و در سال۱۳۸۵، تالار ایران‌شناسی و اسلام‌شناسی به نام «تالار مطهری» در ساختمان جدید کتابخانه افتتاح شد.<ref name= | در اواخر دههٔ هفتاد و اوایل دههٔ۸۰شمسی، بالاخره گشایشی در بودجهٔ ارزی کتابخانه به‌عمل آمد و کتابخانه توانست تعداد چشمگیری از کتاب‌های مربوط به ایران و اسلام را که اکثراً به‌زبان‌های انگلیسی و عربی بودند، خریداری کند. طبق اساسنامهٔ سال۱۳۶۹ کتابخانهٔ ملی، «مرکز ایران‌شناسی و اسلام‌شناسی» تأسیس شد و در سال۱۳۸۵، تالار ایران‌شناسی و اسلام‌شناسی به نام «تالار مطهری» در ساختمان جدید کتابخانه افتتاح شد.<ref name="فانی"/> | ||
====مجموعهٔ حاضر منابع و ساختار بخش ایران‌شناسی و اسلام‌شناسی==== | ====مجموعهٔ حاضر منابع و ساختار بخش ایران‌شناسی و اسلام‌شناسی==== | ||
مجموعهٔ ایران‌شناسی و اسلام‌شناسی کتابخانهٔ ملی اگرچه غنی‌ترین مجموعه در نوع خود در ایران | مجموعهٔ ایران‌شناسی و اسلام‌شناسی کتابخانهٔ ملی اگرچه غنی‌ترین مجموعه در نوع خود در ایران است؛ اما تا رسیدن به مجموعه‌ای نسبتاً کامل و روزآمد راهی دراز در پیش دارد. البته کتابخانه در زمینهٔ سازماندهی کتاب‌های موجود، توفیق تمام داشته است. فهرستنویسی این کتابها به‌شیوه‌ای بدیع و با اصالت بخشیدن به خط و زبان فارسی، بی‌تردید یکی از موفقیت‌های بزرگ کتابخانهٔ ملی است.<ref name="فانی"/>{{سخ}} | ||
در سال۱۳۸۵ با تصویب نمودار سازمانی جدید، بخش ایران‌شناسی و اسلام‌شناسی در قالب دو گروه اطلاع‌رسانی و پژوهش به فعالیت خود ادامه داد. در بخش اطلاع‌رسانی فعالیت‌هایی مانند دریافت و تنظیم و | در سال۱۳۸۵ با تصویب نمودار سازمانی جدید، بخش ایران‌شناسی و اسلام‌شناسی در قالب دو گروه اطلاع‌رسانی و پژوهش به فعالیت خود ادامه داد. در بخش اطلاع‌رسانی فعالیت‌هایی مانند دریافت و تنظیم و نگهداری منابع این حوزه، شناسایی منابع مرتبط جهت سفارش خرید، برقراری ارتباط و ایجاد شبکه‌های لازم میان مراکز ایران‌شناسی و اسلام‌شناسی داخلی و خارجی، و در بخش پژوهشی، وظایفی چون تألیف، ترجمه، تحقیق و آماده‌سازی متون، تهیه و تدوین واژه‌نامه و کتاب‌شناسی و شناسایی مراکز پژوهشی ایران‌شناسی و اسلام‌شناسی و شرکت در تحقیقات بین‌المللی مرتبط انجام می‌شود.<ref name="ایران‌شناسی">{{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی= صمیعی|عنوان= گزارش: معرفی بخش ایران‌شناسی و اسلام‌شناسی سازمان اسناد و کتابخانهٔ ملی ایران|ژورنال= کتاب ماه کلیات|شماره= ۱۴۰|صفحات= ۹۴تا۹۹}}</ref>{{سخ}} | ||
از مجموعه‌های ارزشمند بخش ایران‌شناسی و اسلام‌شناسی می‌توان به مجموعهٔ سفرنامه‌های موجود در کتابخانهٔ ملی اشاره کرد که قدمت برخی از آن‌ها گاهی به ۴۰۰ سال پیش می‌رسد. سفرنامهٔ «سر آنتونی شرلی» که در سال۱۶۱۳میلادی در لندن منتشر شد (قدیمی‌ترین سفرنامهٔ مجموعه)، سفرنامهٔ فرانسوی «پیتر دلاواله» (چاپ ۱۶۶۲م) و سفرنامه‌های «شاردن»(چاپ‌های ۱۷۲۶و۱۸۱۱م)، «ژان پاتیست تاورنیه»(۱۶۸۱م)، «آدام اولئاریوس»(۱۶۶۲م)، «جان بل»(۱۷۶۳م) و... اشاره | از مجموعه‌های ارزشمند بخش ایران‌شناسی و اسلام‌شناسی می‌توان به مجموعهٔ سفرنامه‌های موجود در کتابخانهٔ ملی اشاره کرد که قدمت برخی از آن‌ها گاهی به ۴۰۰ سال پیش می‌رسد. سفرنامهٔ «سر آنتونی شرلی» که در سال۱۶۱۳میلادی در لندن منتشر شد (قدیمی‌ترین سفرنامهٔ مجموعه)، سفرنامهٔ فرانسوی «پیتر دلاواله» (چاپ ۱۶۶۲م) و سفرنامه‌های «شاردن»(چاپ‌های ۱۷۲۶و۱۸۱۱م)، «ژان پاتیست تاورنیه»(۱۶۸۱م)، «آدام اولئاریوس»(۱۶۶۲م)، «جان بل»(۱۷۶۳م) و... اشاره کرد. در بخش روسی یک نسخه از معاهدهٔ ترکمن‌چای موجود است که ترجمهٔ فرانسهٔ آن همراه متن روسی آورده شده است که تاریخ دقیق آن معلوم نیست؛ اما مسلماً به دههٔ۱۸۲۰ تعلق دارد. در بخش آلمانی نیز یک قرآن به این زبان با ترجمهٔ «تئودور آرنولد» وجود دارد که در ۱۷۴۶ در شهر لمگو آلمان چاپ شده است. ترجمهٔ گلستان سعدی به‌آلمانی از «آدام اولئاریوس» که در ۱۶۶۰میلادی چاپ شده است نیز از دیگر آثار مهم است.<ref name="ایران‌شناسی"/> | ||
==ریاست کتابخانهٔ ملی از آغاز تا امروز== | ==ریاست کتابخانهٔ ملی از آغاز تا امروز== | ||
آشنایی با روسای کتابخانهٔ ملی بخشی از آشنایی با کتابخانهٔ ملی است. کتابخانه ازلحاظ سازمانی درگیر تحولات بسیار بوده است. به‌همین‌دلیل، گاه | آشنایی با روسای کتابخانهٔ ملی بخشی از آشنایی با کتابخانهٔ ملی است. کتابخانه ازلحاظ سازمانی درگیر تحولات بسیار بوده است. به‌همین‌دلیل، گاه مدیرکل داشته و گاه هم رئیس و هم مدیرکل. به‌استثنای مهدی بیانی که مدت بیست‌وچند سال ریاست کتابخانه را برعهده داشته، بقیه زمان کوتاهتری را به خود اختصاص داده‌اند. قبل از دورهٔ فعلی و ریاست اشرف بروجردی، افراد زیر عهده‌دار ریاست کتابخانهٔ ملی بوده‌اند.<ref name="روسا">{{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی= حبیبی آزاد|عنوان= روسای کتابخانهٔ ملی از آغاز تا امروز|ژورنال= کتاب ماه کلیات |شماره= ۱۳۳|صفحات= ۱۰۲تا۱۱۱}}</ref> | ||
=== | ===مهدی بیانی (۱۲۸۵تا۱۳۴۶ش)=== | ||
[[پرونده:دکتر-مهدی-بیانی.jpg|60px | [[پرونده:دکتر-مهدی-بیانی.jpg|60px|راست]]بنیانگذار و نخستین رئیس کتابخانهٔ ملی ایران که از ۳شهریور۱۳۱۶ تا ۱۳خرداد۱۳۴۰ عهده‌دار ریاست کتابخانه بود. بیانی دارای مدرک دکترای زبان و ادبیات فارسی از دانشگاه تهران به سال۱۳۲۵شمسی بود. او از سال۱۳۳۵ تا زمانی که چشم از جهان فروبست، در سمت مدیرکل کتابخانهٔ ملی فعالیت می‌کرد و نیز رئیس کتابخانهٔ سلطنتی بود. او دارای نشان درجهٔ ۵ و درجهٔ ۴ همایون بود. از بیانی، کتابها و مقالات متعدد در زمینهٔ فلسفه، خوشنویسی و کتابداری به‌جا مانده است؛ نظیر: «دو رساله از سهروردی»، ۱۳۱۷؛ «نمونهٔ خطوط خوش کتابخانهٔ ملی»، ۱۳۲۸؛ «کارنامهٔ بزرگان ایران»، ۱۳۴۰؛ «کتاب‌شناسی کتاب‌های خطی»، ۱۳۵۳.<ref name="روسا"/> | ||
====برخی از فعالیت‌های فرهنگی و اجتماعی<ref name= | ====برخی از فعالیت‌های فرهنگی و اجتماعی<ref name="روسا"/>==== | ||
* صاحب امتیاز نشریهٔ [[پیام نوین]](۱۳۳۷تا۱۳۴۶) | * صاحب امتیاز نشریهٔ [[پیام نوین]] (۱۳۳۷تا۱۳۴۶) | ||
* مدیر و استاد کتابداری در نخستین دورهٔ کوتاه‌مدت کتابداری(۱۳۱۷) | * مدیر و استاد کتابداری در نخستین دورهٔ کوتاه‌مدت کتابداری (۱۳۱۷) | ||
* استاد هنر در وزارت پیشه و هنر(۱۳۲۰تا۱۳۲۱) و استاد دانشکدهٔ ادبیات دانشگاه تهران | * استاد هنر در وزارت پیشه و هنر (۱۳۲۰تا۱۳۲۱) و استاد دانشکدهٔ ادبیات دانشگاه تهران | ||
* کارشناس و عضو کمیسیون انتخاب و تعیین قیمت کتب خطی و چاپی | * کارشناس و عضو کمیسیون انتخاب و تعیین قیمت کتب خطی و چاپی | ||
=== | ===علی‌اصغر شمیم (۱۲۸۲تا۱۳۴۵ش)=== | ||
[[پرونده:Aliasghar-shamim.jpg|60px | [[پرونده:Aliasghar-shamim.jpg|60px|راست]]با اینکه مهدی بیانی از ۱۳۱۶تا۱۳۴۰ ریاست را برعهده داشت، علی‌اصغر شمیم از ۱۳۱۹تا۱۳۲۰ رئیس کتابخانه بود. علت این است که در این فاصله، بیانی مأمور ریاست اداره فرهنگ اصفهان می‌شود و شمیم را به‌جای خود می‌گمارد. علی‌اصغر شمیم استاد دانشکدهٔ ادبیات دانشگاه تهران و دانشکدهٔ پلیس از ۱۳۳۵تا۱۳۴۵ بوده است. از آثار او می‌توان به «کردستان: جغرافیا و نژاد و مذهب و تقسیمات؛ ایلات کرد» (۱۳۱۲) و «تاریخ دول معظم» (۱۳۳۸) اشاره کرد.<ref name="روسا"/> | ||
===[[ناصر شریفی]] ( | ===[[ناصر شریفی]] (۱۳۰۴تا۱۳۹۲ش)=== | ||
[[پرونده:Nasser Sharify.jpg|60px | [[پرونده:Nasser Sharify.jpg|60px|راست]]ناصر شریفی، شاعر، مترجم و اولین ایرانی دارای مدرک دکترای کتابداری است. او در سال۱۳۳۷شمسی از دانشگاه کلمبیا در رشتهٔ دکترای کتابداری فارغ‌التحصیل شد. شریفی در سال۱۳۴۰تا۱۳۴۱ مدیرکل کتابخانهٔ ملی بود. از دیگر مشاغل او می‌توان به کتابداری و معاونت کتابخانهٔ مجلس شورای ملی (۱۳۲۶تا۱۳۳۲)، مسئولیت برنامه‌ریزی یونسکو برای کتابخانه و آرشیو در فرانسه (۱۳۳۸تا۱۳۴۰)، ریاست اجرایی اطلاع‌رسانی و تعلیم و تربیت یونسکو در فرانسه(۱۳۴۱تا۱۳۴۲)، مسئولیت آموزش و مواد آموزشی، آمار و کتابخانه‌های عمومی و مدارس ایران در آموزش و پرورش (۱۳۴۰تا۱۳۴۱)، تأسیس و ریاست کتابخانه و مرکز اطلاع‌رسانی بین‌المللی دانشگاه پیتسبورگ-پنسیلوانیا (۱۳۴۳تا۱۳۴۵)، ریاست خدمات کتابداری بین‌المللی منابع آموزشی و خدمات اطلاع‌رسانی در دانشگاه یالتی نیویورک و ریاست بخش مطالعات بین‌المللی و مسائل جهانی اویستربی نیویورک (۱۳۴۵تا۱۳۴۷) و ریاست دانشکدهٔ کتابداری و اطلاع‌رسانی پرات، نیویورک سیتی (۱۳۴۷تا۱۳۶۶) اشاره کرد.<ref name="روسا"/>{{سخ}} | ||
شریفی | شریفی تألیف‌های بسیاری به‌زبان انگلیسی در زمینهٔ کتابداری دارد. مقاله‌های متعددی در مجله‌های خارجی به‌چاپ رسانده و سخنرانی‌هایی نیز در مجامع بین‌المللی کتابداری ایراد کرده است. پایان‌نامهٔ دکترای او مربوط به‌شیوهٔ فهرستنویسی کتاب‌های فارسی بود که هنوز هم (خصوصاً قسمت حرف‌نویسی آن) با کمی تعدیل در کتابخانهٔ ملی ایران به‌کار می‌رود.<ref name="روسا"/> | ||
====برخی از فعالیت‌های فرهنگی و اجتماعی<ref name= | ====برخی از فعالیت‌های فرهنگی و اجتماعی<ref name="روسا"/>==== | ||
* عضو هیئت تحریریهٔ نشریات [[راه نو]]، [[جهان نو]]، [[صبا]] و [[جنب و جوش]] (۱۳۲۰تا۱۳۲۱) | * عضو هیئت تحریریهٔ نشریات [[راه نو]]، [[جهان نو]]، [[صبا]] و [[جنب و جوش]] (۱۳۲۰تا۱۳۲۱) | ||
* مسئول برگزاری دورهٔ کتابداری در دانشسرای عالی با همکاری [[ایرج افشار]] و دین فارنزورث | * مسئول برگزاری دورهٔ کتابداری در دانشسرای عالی با همکاری [[ایرج افشار]] و دین فارنزورث | ||
* استاد دانشسرای عالی (۱۳۳۹) و دانشگاه | * استاد دانشسرای عالی (۱۳۳۹) و دانشگاه پیتسبورگ، پنسیلوانیا (۱۳۴۲تا۱۳۴۵) | ||
* استاد مهمان دانشگاه نیویورک و آموزشگاه آلبانی (۱۳۴۵) | * استاد مهمان دانشگاه نیویورک و آموزشگاه آلبانی (۱۳۴۵) | ||
* استاد مهمان و رئیس افتخاری دانشکدهٔ علوم کتابداری و اطلاع‌رسانی و کامپیوتر دانشگاه پرات و دانشگاه مراکش (مادام‌العمر) | * استاد مهمان و رئیس افتخاری دانشکدهٔ علوم کتابداری و اطلاع‌رسانی و کامپیوتر دانشگاه پرات و دانشگاه مراکش (مادام‌العمر) | ||
* رئیس هیئت مشاوران در طرح ساخت کتابخانهٔ ملی ایران (۱۳۵۴) | * رئیس هیئت مشاوران در طرح ساخت کتابخانهٔ ملی ایران (۱۳۵۴) | ||
===[[ایرج افشار]] ( | ===[[ایرج افشار]] (۱۳۰۴تا۱۳۸۹ش)=== | ||
[[پرونده:Afshar111.jpg|60px | [[پرونده:Afshar111.jpg|60px|راست]]استاد افشار از خرداد تا دی۱۳۴۱ ریاست کتابخانهٔ ملی ایران را عهده‌دار بود. او مؤسس و بانی کتاب‌شناسی در ایران بود. آثار ایرج افشار متجاوز از هزار مقاله و ۲۰۰ عنوان کتاب در زمینهٔ تحقیقات ایرانی است. کتاب «فهرست مقالات فارسی از ۱۳۲۸تا۱۳۷۶» از شاهکارهای او به‌شمار می‌آید.<ref name="روسا"/> | ||
====برخی از فعالیت‌های فرهنگی و اجتماعی<ref name= | ====برخی از فعالیت‌های فرهنگی و اجتماعی<ref name="روسا"/>==== | ||
* مدیر نشریات | * مدیر نشریات مهر، فرهنگ ایران‌زمین، کتاب‌های ماه، نشریهٔ انجمن ناشران کتاب، راهنمای کتاب، نسخه‌های خطی کتابخانهٔ مرکزی دانشگاه تهران، کتابداری، ایران‌شناسی و آینده (۱۳۳۱تا۱۳۷۲) | ||
* ریاست کتابخانهٔ دانشسرای عالی (۱۳۳۹تا۱۳۴۱) | * ریاست کتابخانهٔ دانشسرای عالی (۱۳۳۹تا۱۳۴۱) | ||
* ریاست مرکز تحقیقات کتاب‌شناسی (۱۳۴۲تا۱۳۴۳) | * ریاست مرکز تحقیقات کتاب‌شناسی (۱۳۴۲تا۱۳۴۳) | ||
| خط ۳۴۱: | خط ۴۹۵: | ||
* استاد دانشسرای عالی (۱۳۴۴تا۱۳۴۵) و دانشگاه تهران (۱۳۴۴تا۱۳۵۷) | * استاد دانشسرای عالی (۱۳۴۴تا۱۳۴۵) و دانشگاه تهران (۱۳۴۴تا۱۳۵۷) | ||
===[[ابراهیم صفا]] ( | ===[[ابراهیم صفا]] (۱۲۸۵تا۱۳۸۷ش)=== | ||
ابراهیم صفا برادر | ابراهیم صفا برادر [[ذبیح‌الله صفا]]، از سال ۱۳۴۲تا۱۳۴۵ مدیرکل کتابخانهٔ ملی ایران بود. قبل از آن، صفا از سال۱۳۱۳ کتابدار کتابخانهٔ معارف بود که در بدو تأسیس کتابخانهٔ ملی تا سال۱۳۱۸ در آنجا به کتابداری مشغول شد و در سال‌های ۱۳۱۸تا۱۳۳۵، معاونت کتابخانهٔ ملی را عهده‌دار بود. او در ردیف‌های نخست فهرست افرادی است که در ایران تألیف‌هایی با موضوع کتابداری به‌چاپ رساند.<ref name="روسا"/> | ||
===جمشید بهروش=== | ===جمشید بهروش=== | ||
جمشید بهروش از سال ۱۳۴۶تا۱۳۵۳ | جمشید بهروش از سال ۱۳۴۶تا۱۳۵۳ مدیرکل اداره کتابخانه‌ها و سرپرست کتابخانهٔ ملی ایران بود. او در سال‌های ۱۳۵۲و۱۳۵۳ استاد کتابداری کلاس‌های آموزش کتابداری بود. همچنین در سال‌های ۱۳۴۴ و ۱۳۴۵ ریاست اداره‌کل موزه‌ها و بناهای تاریخی و ریاست اداره نگارش را عهده‌دار بود.<ref name="روسا"/> | ||
=== | ===یحیی ذکاء (۱۳۰۲تا۱۳۷۹ش)=== | ||
[[پرونده:Zoka.jpg|60px | [[پرونده:Zoka.jpg|60px|راست]]یحیی ذکاء، ایران‌شناس و پژوهشگر تاریخ هنر بود که در سال۱۳۴۷ ریاست کتابخانهٔ ملی را برعهده داشت. او در حوزهٔ باستان‌شناسی تحصیل کرده بود و مسئولیت‌های زیادی در حوزهٔ موزه‌ها و باستان‌شناسی داشت. استادی دانشکدهٔ هنرهای زیبای دانشگاه تهران، استادی هنرستان رقص‌های ملی و محلی و تدریس تاریخ و تاریخ هنر، تاریخ لباس و زیباشناسی از دیگر فعالیت‌های اوست. از جوایز و افتخارات او می‌توان به نشان تاج، مدال جشن‌های شاهنشاهی، مدال درجهٔ اول فرهنگ و نشان سپاس اشاره کرد. او خالق بیش از ۱۴۰ مقاله و بیش از ۴۰ کتاب در زمینهٔ تاریخ و فرهنگ و تمدن ایران است؛ همچون: «کاروند کسروی»، «فرهنگ کسروی»، «تاریخ عکاسی و عکاسان پیشگام در ایران»، «جستارهایی دربارهٔ مردم آذربایگان» و... .<ref name="روسا"/> | ||
===ناصر مظاهری تهرانی=== | ===ناصر مظاهری تهرانی=== | ||
مظاهری تهرانی از سال ۱۳۴۸تا۱۳۵۳ کفیل و رئیس کتابخانهٔ ملی بود. او دارای مدرک کارشناسی ارشد کتابداری از دانشگاه کوئین انگلستان (۱۳۴۶) است. او از سال ۱۳۴۱تا۱۳۴۸ کتابدار کتابخانهٔ ملی بود و در سال۱۳۵۳ به‌مدت یک سال معاونت کتابخانه را عهده‌دار بود. ریاست کتابخانهٔ مرکز اسناد فرهنگی آسیا برای یونسکو (۱۳۵۴تا۱۳۵۶) از دیگر فعالیت‌های اوست. مظاهری استاد کتابداری در دورهٔ کارشناسی دانشکدهٔ علوم تربیتی دانشگاه تهران (۱۳۴۶تا۱۳۴۷) بود. او اولین رئیس انجمن کتابداران ایران (۱۳۴۶تا۱۳۴۸) بود و کتابخانه‌های مرکز مطالعات تاریخی یونسکو را در موزهٔ هنرهای معاصر، موزهٔ فرش و موزهٔ نگارستان پایه‌گذاری کرد. از نوشته‌های او می‌توان به مقالات متعدد در مجلهٔ [[پیام یونسکو]] اشاره کرد.<ref name= | مظاهری تهرانی از سال ۱۳۴۸تا۱۳۵۳ کفیل و رئیس کتابخانهٔ ملی بود. او دارای مدرک کارشناسی ارشد کتابداری از دانشگاه کوئین انگلستان (۱۳۴۶) است. او از سال ۱۳۴۱تا۱۳۴۸ کتابدار کتابخانهٔ ملی بود و در سال۱۳۵۳ به‌مدت یک سال معاونت کتابخانه را عهده‌دار بود. ریاست کتابخانهٔ مرکز اسناد فرهنگی آسیا برای یونسکو (۱۳۵۴تا۱۳۵۶) از دیگر فعالیت‌های اوست. مظاهری استاد کتابداری در دورهٔ کارشناسی دانشکدهٔ علوم تربیتی دانشگاه تهران (۱۳۴۶تا۱۳۴۷) بود. او اولین رئیس انجمن کتابداران ایران (۱۳۴۶تا۱۳۴۸) بود و کتابخانه‌های مرکز مطالعات تاریخی یونسکو را در موزهٔ هنرهای معاصر، موزهٔ فرش و موزهٔ نگارستان پایه‌گذاری کرد. از نوشته‌های او می‌توان به مقالات متعدد در مجلهٔ [[پیام یونسکو]] اشاره کرد.<ref name="روسا"/> | ||
===علی حق‌ازلی ( | ===علی حق‌ازلی (۱۳۱۳تا۱۳۷۳ش)=== | ||
حق‌ازلی از سال ۱۳۵۳تا۱۳۵۴ سرپرست کتابخانهٔ ملی بود. از دیگر فعالیت‌های او می‌توان به معاونت | حق‌ازلی از سال ۱۳۵۳تا۱۳۵۴ سرپرست کتابخانهٔ ملی بود. از دیگر فعالیت‌های او می‌توان به معاونت اداره‌کل کتابخانه‌ها و معاونت کتابخانهٔ ملی از سال ۱۳۴۵تا۱۳۵۴ اشاره کرد.<ref name="روسا"/> | ||
===جلال طباطبایی=== | ===جلال طباطبایی=== | ||
طباطبایی از اوایل سال۱۳۵۴ تا مرداد همان سال | طباطبایی از اوایل سال۱۳۵۴ تا مرداد همان سال مدیرکل کتابخانهٔ ملی بود. از سایر فعالیت‌های او می‌توان به سرپرستی اداره نگارش وزارت فرهنگ و هنر اشاره کرد.<ref name="روسا"/> | ||
===ایرج زندپور=== | ===ایرج زندپور=== | ||
زندپور از مرداد تا آبان۱۳۵۴ سرپرست کتابخانهٔ ملی بود. از فعالیت‌های فرهنگی و اجتماعی دیگر او می‌توان به ریاست | زندپور از مرداد تا آبان۱۳۵۴ سرپرست کتابخانهٔ ملی بود. از فعالیت‌های فرهنگی و اجتماعی دیگر او می‌توان به ریاست اداره امور سینمایی و اداره همکاری‌های سمعی و بصری وزارت فرهنگ و هنر (۱۳۴۵) و ریاست اداره نگارش وزارت فرهنگ و هنر (۱۳۴۶تا۱۳۵۰) اشاره کرد. او صاحب امتیاز و مدیر مسئول روزنامهٔ پارس و عصر آزادی (در شیراز) و روزنامهٔ اقیانوس، دنا و آتشبار بود.<ref name="روسا"/> | ||
===عبدالعلی سیاوشی ( | ===عبدالعلی سیاوشی (۱۳۰۴تا۱۳۷۹ش)=== | ||
سیاوشی از سال ۱۳۵۴تا۱۳۵۶ | سیاوشی از سال ۱۳۵۴تا۱۳۵۶ مدیرکل کتابخانهٔ ملی ایران بود. معاونت اداری اداره‌کل امور سینمایی و مدیریت کل اداره تولید فیلم و عکس در سال‌های ۱۳۵۰تا۱۳۵۶ از فعالیت‌های اوست.<ref name="روسا"/> | ||
===عبدالله لک مظاهری=== | ===عبدالله لک مظاهری=== | ||
مظاهری از سال ۱۳۵۶تا۱۳۵۸ | مظاهری از سال ۱۳۵۶تا۱۳۵۸ مدیرکل کتابخانهٔ ملی بود. معاونت و مدیریت کل روابط فرهنگی وزارت فرهنگ و هنر نیز در دوره‌ای برعهدهٔ او بود.<ref name="روسا"/> | ||
===[[فریدون بدره‌ای]]=== | ===[[فریدون بدره‌ای]]=== | ||
[[پرونده:Badreii.jpg|60px | [[پرونده:Badreii.jpg|60px|راست]]نویسنده و مترجمی پرکار که از سال ۱۳۵۸تا۱۳۵۹ مدیرکل کتابخانهٔ ملی بود. او دارای مدرک دکترای زبان‌شناسی و کارشناسی ارشد کتابداری از دانشگاه تهران است. ریاست انجمن کتابداری (۱۳۵۲تا۱۳۵۳) و کرسی استادی فرهنگ ایرانی در دورهٔ اسلامی و متون تاریخی دانشگاه برکلی کالیفرنیا به‌مدت یک سال، از فعالیت‌های اوست. آثار او بیش از ۵۰ کتاب و ده‌ها مقاله است که اکثر آن‌ها ترجمهٔ آثار ارزشمند به‌زبان فارسی است. از ترجمه‌های اوست: «بزرگان فلسفه»، اثر هنری توماس (۱۳۴۸) و «ریخت‌شناسی قصه‌های پریان»، اثر ولادیمیر پراپ (۱۳۶۷).<ref name="روسا"/> | ||
===مصطفی محمدی عراقی=== | ===مصطفی محمدی عراقی=== | ||
عراقی از سال ۱۳۵۹تا۱۳۶۰ | عراقی از سال ۱۳۵۹تا۱۳۶۰ مدیرکل کتابخانهٔ ملی بود. از دیگر فعالیت‌های او می‌توان به کتابداری و معاونت کتابخانهٔ آستانهٔ مقدسهٔ قم (۱۳۳۶تا۱۳۴۲)، ریاست بنیاد شاهنامهٔ فردوسی (۱۳۵۹تا۱۳۶۱) و ریاست کتابخانهٔ دانشکدهٔ الهیات و معارف اسلامی (۱۳۷۵تا۱۳۷۷) اشاره کرد. عراقی بنیانگذار نشریات «والعصر»، «اعتصام» و «لوح و قلم» است.<ref name="روسا"/> | ||
===[[حسین | ===[[حسین الهی‌قمشه‌ای]]=== | ||
[[پرونده:Ghomsheii.jpeg|60px | [[پرونده:Ghomsheii.jpeg|60px|راست]]الهی قمشه‌ای، نویسنده، مترجم و مفسر قرآن، از سال ۱۳۶۰تا۱۳۶۱ مدیریت کل کتابخانهٔ ملی را عهده‌دار بود. او دارای مدرک دکترای معارف اسلامی از دانشگاه تهران است و آثار متعددی در زمینهٔ فرهنگ اسلامی دارد؛ مانند: «شرح گلشن راز شیخ محمود شبستری»، ۱۳۷۷؛ «منجی عشق، یدالله کامل»، ۱۳۷۴؛ «کیمیا، دفتری در ادبیات و هنر و عرفان»، ۱۳۷۷؛ و... .<ref name="روسا"/> | ||
===محمدکاظم زرکشان=== | ===محمدکاظم زرکشان=== | ||
زرکشان از سال ۱۳۶۱تا۱۳۶۲ | زرکشان از سال ۱۳۶۱تا۱۳۶۲ مدیرکل کتابخانهٔ ملی بود. او دارای مدرک دکترای جامعه‌شناسی حقوق از دانشگاه سوربن فرانسه است.<ref name="روسا"/> | ||
===عباس نورصالحی=== | ===عباس نورصالحی=== | ||
نورصالحی از سال ۱۳۶۲تا۱۳۶۳ | نورصالحی از سال ۱۳۶۲تا۱۳۶۳ مدیرکل کتابخانهٔ ملی بود. او همچنین از سال ۱۳۶۰تا۱۳۶۲ ریاست سازمان اسناد ملی ایران بود.<ref name="روسا"/> | ||
===احمد فخاری ( | ===احمد فخاری (۱۳۱۷تا۱۳۹۷ش)=== | ||
[[پرونده:Fakhari.jpg|60px | [[پرونده:Fakhari.jpg|60px|راست]]فخاری از سال ۱۳۶۳تا۱۳۶۴ عهده‌دار سرپرستی کتابخانهٔ ملی بود. او در سال۱۳۶۲ معاون اجرایی و قا‌ئم‌مقام یونسکو بود و در سال۱۳۷۴ نیز کارشناس امور فرهنگی در کمیسیون ملی یونسکو بود.<ref name="روسا"/> در دورهٔ ریاست او امکاناتی برای انتشار برخی آثار پژوهشی کتابخانه همچون فهرست مستند اسامی مشاهیر و مؤلفان مهیا شد.<ref>{{یادکرد وب|نشانی =https://www.isna.ir/news/97081407026/%D8%AF%D8%B1%DA%AF%D8%B0%D8%B4%D8%AA-%D8%A7%D8%AD%D9%85%D8%AF-%D9%81%D8%AE%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D9%88-%D9%86%DA%AF%D8%A7%D9%87%DB%8C-%D8%A8%D9%87-%D9%81%D8%B9%D8%A7%D9%84%DB%8C%D8%AA-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%A7%D9%88|عنوان= درگذشت احمد فخاری}}</ref> | ||
=== | ===سیدحسن شهرستانی=== | ||
[[پرونده:Shahrestani.jpg|60px | [[پرونده:Shahrestani.jpg|60px|راست]]شهرستانی از سال ۱۳۶۴تا۱۳۶۶ رئیس کتابخانهٔ ملی بود. او همچنین از سال ۱۳۷۳تا۱۳۸۱ رئیس سازمان اسناد ملی ایران بود. شهرستانی در سال۱۳۷۵، عضو هیئت رئیسهٔ شورای جهانی آرشیو در پکن بود. او در سال۱۳۷۶ هم ریاست شورای آرشیو جنوب و غرب آسیا را برعهده داشت. از آثار او می‌توان به «اندیشه در مذهب و مذهب در اندیشه» (۱۳۵۱)، «شیوهٔ طنز‌پردازی در قرآن کریم» (۱۳۶۴) و «جلوه‌های هنر ایرانی در اسناد ملی» (۱۳۸۱) اشاره کرد.<ref name="روسا"/> | ||
===محمد رجبی=== | ===محمد رجبی=== | ||
[[پرونده:Rajabi.jpg|60px | [[پرونده:Rajabi.jpg|60px|راست]]رجبی، نویسنده و پژوهشگر حوزهٔ فلسفهٔ هنر و زیبایی‌شناسی است که در سال‌های ۱۳۶۶تا۱۳۷۱ رئیس کتابخانهٔ ملی بود. او دارای مدرک دکترای فرهنگ و زبان‌شناسی باستانی از دانشگاه تهران است. ریاست پژوهشگاه فرهنگ و هنر اسلامی (۱۳۶۴)، مدیریت بنیاد سینمایی فارابی (۱۳۷۴) و رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در آلمان (۱۳۸۵تا۱۳۸۷) از فعالیت‌های اوست. از آثار او می‌توان به «برقی از منزل لیلی» (۱۳۷۸) اشاره کرد.<ref name="روسا"/> | ||
===محمد خاتمی=== | ===محمد خاتمی=== | ||
[[پرونده:Mohammad Khatami-2.jpg|60px | [[پرونده:Mohammad Khatami-2.jpg|60px|راست]]محمد خاتمی، قبل از دورهٔ ریاست‌جمهوری خود، در سال‌های ۱۳۷۱تا۱۳۷۶ ریاست کتابخانهٔ ملی را عهده‌دار بود. او قبل از این دوره، از سال ۱۳۶۱تا۱۳۷۱ [[وزارت ارشاد|وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی]] بود. از دیگر فعالیت‌های او می‌توان به تدریس دروس اندیشهٔ سیاسی، فلسفهٔ سیاست و اندیشهٔ اسلامی اسلام در مؤسسه‌های آموزش عالی و بنیان‌گذاردن طرح جهانی «گفت‌وگوی تمدن‌ها» (۱۳۸۰) اشاره کرد. سازمان ملل، سال۲۰۰۱ را سال «گفت‌وگوی تمدن‌ها» نام نهاد. از آثار او می‌توان کتاب‌های زیر را برشمرد: «از دنیای شهر تا شهر دنیا» (۱۳۷۳)، «آیین و اندیشه در کام خودکامگی» (۱۳۷۸) و... .<ref name="روسا"/> | ||
=== | ===سیدمحمدکاظم موسوی بجنوردی=== | ||
[[پرونده:Bojnordi.jpg|60px | [[پرونده:Bojnordi.jpg|60px|راست]]بجنوردی از سال ۱۳۷۶تا۱۳۸۴ ریاست کتابخانهٔ ملی را عهده‌دار بود. ادغام سازمان اسناد و کتابخانهٔ ملی در این دوره اتفاق افتاد. موسوی بجنوردی دارای درجهٔ اجتهاد از حوزهٔ علمیهٔ قم و تحصیلات در زمینهٔ فلسفه و فقه و اصول در دانشگاه تهران است. او در سال۱۳۴۰ «حزب ملل اسلامی» را بنیانگذاری کرد و وارد فعالیت سیاسی شد.<ref name="روسا"/> بعد از انقلاب اسلامی، در سال۱۳۶۲ مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی را تأسیس کرد و از سیاست فاصله گرفت. در این مرکز او توانست زمینهٔ فعالیت دوبارهٔ بسیاری از بزرگان به حاشیه‌رفتهٔ فرهنگ ایران به‌مانند [[عبدالحسین زرین‌کوب]]، [[عباس زریاب خویی]]، [[ایرج افشار]]، [[احمد تفضلی]] و [[احمد اقتداری]] را ایجاد کند.<ref>{{پک|رنجبر کرمانی|۱۳۸۱|ک= مسی به‌رنگ شفق: خاطرات محمد کاظم موسوی بجنوردی|ص= ۲۹۴تا۳۲۰}}</ref> | ||
===علی‌اکبر اشعری=== | ===علی‌اکبر اشعری=== | ||
اشعری از سال ۱۳۸۴تا۱۳۹۰ رئیس سازمان اسناد و کتابخانهٔ ملی ایران بود. از فعالیت‌های دیگر او می‌توان به‌مدیریت شرکت انتشارات سروش در سازمان صداوسیما (۱۳۷۶تا۱۳۸۱)، تأسیس خانهٔ روزنامه‌نگاران جوان، تأسیس روزنامه‌های | اشعری از سال ۱۳۸۴تا۱۳۹۰ رئیس سازمان اسناد و کتابخانهٔ ملی ایران بود. از فعالیت‌های دیگر او می‌توان به‌مدیریت شرکت انتشارات سروش در سازمان صداوسیما (۱۳۷۶تا۱۳۸۱)، تأسیس خانهٔ روزنامه‌نگاران جوان، تأسیس روزنامه‌های جام‌جم و ماهنامه‌های سروش جوان، سروش اندیشه و سروش بانوان، عضویت در کمیتهٔ ملی ارتباطات یونسکو (۱۳۷۳تا۱۳۷۶)، سردبیری روزنامهٔ همشهری (۱۳۸۴) و... اشاره کرد.<ref name="روسا"/> | ||
===اسحاق صلاحی کجور=== | ===اسحاق صلاحی کجور=== | ||
صلاحی از ۴تیر۱۳۹۰ تا ۱اسفند۱۳۹۲ رئیس سازمان اسناد و | صلاحی از ۴تیر۱۳۹۰ تا ۱اسفند۱۳۹۲ رئیس سازمان اسناد و کتابخانهٔ ملی بود. او ۲۷ سال سابقهٔ مدیریتی، اجرایی، آموزشی، فرهنگی و نظامی در کارنامه خود دارد و همچنین جانباز جنگ تحمیلی و از سرداران دفاع مقدس است.<ref name="رئیس">{{یادکرد وب|نشانی= http://ir-psri.com/print.php?Page=ViewNews&NewsID=2075|عنوان= چه کسانی از سال۱۳۱۶ تاکنون بر کرسی کتابخانهٔ ملی تکیه زدند؟}}</ref> | ||
===رضا صالحی امیری=== | ===رضا صالحی امیری=== | ||
صالحی از اسفند۱۳۹۲ تا | صالحی امیری از اسفند۱۳۹۲ تا فروردین۱۳۹۵ ریاست سازمان اسناد و کتابخانهٔ ملی را عهده‌دار بود. ریاست کمیتهٔ اجتماعی شورای امنیت ملی و معاونت پژوهش‌های فرهنگی و اجتماعی مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام از دیگر فعالیت‌های اوست. از آثار او می‌توان به «آسیب‌شناسی فرهنگی در ایران، مبانی سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی فرهنگی» اشاره کرد.<ref name="رئیس"/> | ||
==نوا، نما نگاه== | ==نوا، نما نگاه== | ||
===برگی از تاریخ: نظامنامه و تاریخ افتتاح کتابخانهٔ ملی=== | ===برگی از تاریخ: نظامنامه و تاریخ افتتاح کتابخانهٔ ملی=== | ||
در شماره‌های ۸۸۳ و ۸۸۴ روزنامهٔ حکمت چاپ مصر به‌تاریخ | در شماره‌های ۸۸۳ و ۸۸۴ روزنامهٔ حکمت چاپ مصر به‌تاریخ ۲۴فروردین۱۲۸۶شمسی، خبری حاکی از انتشار نظامنامهٔ کتابخانهٔ ملی و تاریخ افتتاح آن درج شده است. بنابه تاریخ افتتاح، این کتابخانه همانی است که به‌همت [[نصرالله تقوی]] دایر شد.<ref>{{یادکرد ژورنال|عنوان= بیان یک واقعیت درخصوص تاریخچهٔ کتابخانهٔ ملی ایران|ژورنال= یاد|شماره= ۸۸|صفحات= ۳۰۵تا۳۰۹}}</ref> | ||
<gallery widths="170px" heights="180px" perrow="4"> | <gallery widths="170px" heights="180px" perrow="4"> | ||
| خط ۴۵۹: | خط ۵۷۷: | ||
==منابع== | ==منابع== | ||
# {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی= صمیعی|نام= میترا|عنوان= کتابخانه ملی ایران از آغاز تا امروز |ژورنال = کتاب ماه کلیات|شماره= ۱۳۳|سال= دی۱۳۸۷| تاریخ بازبینی = ۱آبان۱۳۹۸}} | # {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی= صمیعی|نام= میترا|عنوان= کتابخانه ملی ایران از آغاز تا امروز|ژورنال= کتاب ماه کلیات|شماره= ۱۳۳|سال= دی۱۳۸۷|تاریخ بازبینی= ۱آبان۱۳۹۸}} | ||
# {{یادکرد ژورنال|عنوان= کتابخانهٔ ملی جمهوری اسلامی ایران|ژورنال= تحقیقات | # {{یادکرد ژورنال|عنوان= کتابخانهٔ ملی جمهوری اسلامی ایران|ژورنال= تحقیقات اطلاع‌رسانی و کتابخانه‌های عمومی|شماره= ۲۱|سال= تابستان۱۳۷۵|تاریخ بازبینی= ۱آبان۱۳۹۸}} | ||
# {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی= مهراد|نام= جعفر|عنوان= کتابخانهٔ ملی ایران: وظایف و هدف‌ها|ژورنال= علوم‌اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز|شماره= ۵|سال =پاییز۱۳۶۵| تاریخ بازبینی= ۱آبان۱۳۹۸}} | # {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی= مهراد|نام= جعفر|عنوان= کتابخانهٔ ملی ایران: وظایف و هدف‌ها|ژورنال= علوم‌اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز|شماره= ۵|سال= پاییز۱۳۶۵|تاریخ بازبینی= ۱آبان۱۳۹۸}} | ||
# {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی= رحمانی|نام= عنایت‌الله|عنوان= آشنایی با سازمان اسناد | # {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی= رحمانی|نام= عنایت‌الله|عنوان= آشنایی با سازمان اسناد کتابخانهٔ ملی ایران|ژورنال= یاد|شماره= ۷۷|سال= پاییز۱۳۸۴|تاریخ بازبینی= ۱آبان۱۳۹۸}} | ||
# {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی= نجفی|نام= میترا|عنوان= تاریخچهٔ کتابخانهٔ ملی|ژورنال= گزارش|شماره= ۲۲۲|سال= آبان۱۳۸۹| تاریخ بازبینی = ۱آبان۱۳۹۸}} | # {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی= نجفی|نام= میترا|عنوان= تاریخچهٔ کتابخانهٔ ملی|ژورنال= گزارش|شماره= ۲۲۲|سال= آبان۱۳۸۹|تاریخ بازبینی= ۱آبان۱۳۹۸}} | ||
# {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی= احتشام‌السلطنه|نام= میرزا محمودخان|عنوان= خاطرات احتشام‌السلطنه؛ به‌کوشش محمدمهدی موسوی|سال= ۱۳۶۶|ناشر= زوار}} | # {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی= احتشام‌السلطنه|نام= میرزا محمودخان|عنوان= خاطرات احتشام‌السلطنه؛ به‌کوشش محمدمهدی موسوی|سال= ۱۳۶۶|ناشر= زوار}} | ||
# {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی= دولت‌آبادی|نام= یحیی|عنوان= حیات یحیی|جلد= ۱|سال= ۱۳۸۷|ناشر= فردوس}} | # {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی= دولت‌آبادی|نام= یحیی|عنوان= حیات یحیی|جلد= ۱|سال= ۱۳۸۷|ناشر= فردوس}} | ||
# {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی= مسعودی|نام= فرامرز|عنوان= مروری‌بر فعالیت‌های کتابخانهٔ ملی|ژورنال= تحقیقات اطلاع‌رسانی و کتابخانه‌های عمومی|شماره= ۷|سال= زمستان۱۳۷۱| تاریخ بازبینی= ۱آبان۱۳۹۸}} | # {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی= مسعودی|نام= فرامرز|عنوان= مروری‌بر فعالیت‌های کتابخانهٔ ملی|ژورنال= تحقیقات اطلاع‌رسانی و کتابخانه‌های عمومی|شماره= ۷|سال= زمستان۱۳۷۱| تاریخ بازبینی= ۱آبان۱۳۹۸}} | ||
# {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی= عبدلی|نام= مهشید|عنوان=پیایندها در کتابخانهٔ ملی ایران | # {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی= عبدلی|نام= مهشید|عنوان= پیایندها در کتابخانهٔ ملی ایران|ژورنال= کتاب ماه کلیات |شماره= ۱۳۳|سال= دی۱۳۸۷|تاریخ بازبینی= ۱آبان۱۳۹۸}} | ||
# {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی= عظیمی|نام= حبیب‌الله|عنوان=از کتابخانهٔ ملی ایران تا کتابخانهٔ ملی اتریش: استاد [[ایرج افشار]] و پایه‌گذاری شیوهٔ علمی فهرستنویسی نسخ خطی در ایران |ژورنال= گزارش میراث |شماره= ۴۴|سال= | # {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی= عظیمی|نام= حبیب‌الله|عنوان= از کتابخانهٔ ملی ایران تا کتابخانهٔ ملی اتریش: استاد [[ایرج افشار]] و پایه‌گذاری شیوهٔ علمی فهرستنویسی نسخ خطی در ایران|ژورنال= گزارش میراث|شماره= ۴۴|سال= فروردین‌واردیبهشت۱۳۹۰|تاریخ بازبینی= ۱آبان۱۳۹۸}} | ||
# {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی= نازی و...|نام= ایوب|عنوان= | # {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی= نازی و...|نام= ایوب|عنوان= فهرستنویسی نسخ خطی در کتابخانهٔ ملی ایران: روندها و رویه‌ها|ژورنال= مطالعات ملی کتابداری و سازماندهی اطلاعات |شماره= ۸۷|سال= پاییز ۱۳۹۰|تاریخ بازبینی= ۱آبان۱۳۹۸}} | ||
# {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی= فانی|نام= کامران|عنوان=ایران‌شناسی و اسلام‌شناسی در کتابخانهٔ ملی ایران | # {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی= فانی|نام= کامران|عنوان= ایران‌شناسی و اسلام‌شناسی در کتابخانهٔ ملی ایران|ژورنال= کتاب ماه کلیات |شماره= ۱۳۳|سال= دی۱۳۸۷|تاریخ بازبینی= ۱آبان۱۳۹۸}} | ||
# {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی= صمیعی|نام= میترا|عنوان=گزارش: معرفی بخش ایران‌شناسی و اسلام‌شناسی سازمان اسناد و | # {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی= صمیعی|نام= میترا|عنوان= گزارش: معرفی بخش ایران‌شناسی و اسلام‌شناسی سازمان اسناد و کتابخانهٔ ملی ایران|ژورنال= کتاب ماه کلیات|شماره= ۱۴۰|سال= مرداد۱۳۸۸|تاریخ بازبینی= ۱آبان۱۳۹۸}} | ||
# {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی= رحمانی|نام= عنایت‌الله|عنوان=بیان یک واقعیت | # {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی= رحمانی|نام= عنایت‌الله|عنوان= بیان یک واقعیت درخصوص تاریخچهٔ کتابخانهٔ ملی ایران|ژورنال= یاد|شماره= ۸۸|سال= تابستان۱۳۸۷|تاریخ بازبینی= ۱آبان۱۳۹۸}} | ||
# {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی= حبیبی آزاد|نام= ناهید|عنوان= | # {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی= حبیبی آزاد|نام= ناهید|عنوان= رؤسای کتابخانهٔ ملی از آغاز تا امروز|ژورنال= کتاب ماه کلیات|شماره= ۱۳۳|سال=دی ۱۳۸۷|تاریخ بازبینی= ۱آبان۱۳۹۸}} | ||
# {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی= رنجبر کرمانی|نام= علی‌اکبر|عنوان= مسی به‌رنگ شفق: خاطرات | # {{یادکرد کتاب|نام خانوادگی= رنجبر کرمانی|نام= علی‌اکبر|عنوان= مسی به‌رنگ شفق: خاطرات محمدکاظم موسوی بجنوردی|سال= ۱۳۸۱|ناشر= نی}} | ||
# {{یادکرد ژورنال|نام خانوادگی= رزاقی|نام= یدالله|عنوان= ساختمان جدید کتابخانهٔ ملی ایران|ژورنال= کتاب ماه کلیات|شماره= ۱۳۳|سال= دی۱۳۸۷|تاریخ بازبینی= ۱آبان۱۳۹۸}} | |||
# {{یادکرد ژورنال|عنوان= گفت‌وگو با محسن میرحیدر، مدیر طرح ساختمان کتابخانهٔ ملی ایران، روایتی از نسل معماران عاشق|ژورنال= مطالعات ملی کتابداری و سازماندهی اطلاعات|شماره= ۵۷|سال= بهار۱۳۸۳|تاریخ بازبینی= ۱آبان۱۳۹۸}} | |||
==پیوند به بیرون== | ==پیوند به بیرون== | ||
* {{یادکرد وب|نشانی =http://www.nlai.ir/home|عنوان= سایت مرکز اسناد و کتابخانهٔ ملی ایران|تاریخ بازدید=۱آبان۱۳۹۸}} | * {{یادکرد وب|نشانی= http://www.nlai.ir/home|عنوان= سایت مرکز اسناد و کتابخانهٔ ملی ایران|تاریخ بازدید= ۱آبان۱۳۹۸}} | ||
* {{یادکرد وب|نشانی =https://www.isna.ir/news/97081407026/%D8%AF%D8%B1%DA%AF%D8%B0%D8%B4%D8%AA-%D8%A7%D8%AD%D9%85%D8%AF-%D9%81%D8%AE%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D9%88-%D9%86%DA%AF%D8%A7%D9%87%DB%8C-%D8%A8%D9%87-%D9%81%D8%B9%D8%A7%D9%84%DB%8C%D8%AA-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%A7%D9%88|عنوان= درگذشت احمد فخاری|ناشر = ایسنا|تاریخ بازدید=۱آبان۱۳۹۸}} | * {{یادکرد وب|نشانی= https://www.isna.ir/news/97081407026/%D8%AF%D8%B1%DA%AF%D8%B0%D8%B4%D8%AA-%D8%A7%D8%AD%D9%85%D8%AF-%D9%81%D8%AE%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D9%88-%D9%86%DA%AF%D8%A7%D9%87%DB%8C-%D8%A8%D9%87-%D9%81%D8%B9%D8%A7%D9%84%DB%8C%D8%AA-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%A7%D9%88|عنوان= درگذشت احمد فخاری|ناشر= ایسنا|تاریخ بازدید= ۱آبان۱۳۹۸}} | ||
* {{یادکرد وب|نشانی =http://ir-psri.com/print.php?Page=ViewNews&NewsID=2075|عنوان= چه کسانی از سال۱۳۱۶ تاکنون بر کرسی | * {{یادکرد وب|نشانی= http://ir-psri.com/print.php?Page=ViewNews&NewsID=2075|عنوان= چه کسانی از سال۱۳۱۶ تاکنون بر کرسی کتابخانهٔ ملی تکیه زدند؟|ناشر= موسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی|تاریخ بازدید= ۱آبان۱۳۹۸}} | ||
* {{یادکرد وب|نشانی= https://www.arel.ir/gallery/%D9%85%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%B3%D8%A7%D8%AE%D8%AA%D9%85%D8%A7%D9%86-%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87-%D9%85%D9%84%DB%8C-%D8%B4%D8%B1%DB%8C%D8%B9%D8%AA-%D8%B2%D8%A7%D8%AF/|عنوان= معماری ساختمان جدید کتابخانهٔ ملی ایران|ناشر= آرل|تاریخ بازدید= ۱آبان۱۳۹۸}} | |||
نسخهٔ کنونی تا ۸ آذر ۱۴۰۳، ساعت ۲۱:۱۹
| سازمان اسناد و کتابخانهٔ ملی | |
|---|---|
| پرونده:Logo.ktabkhaneh.png | |
 | |
| بنانهاده | ۱۳۱۶شمسی |
| وظایف خودتعریف | آموزشی، پژوهشی، علمی و خدماتی |
| قوانین یا آیین‌نامه‌های مرتبط | قانون اساسنامهٔ کتابخانهٔ ملی جمهوری اسلامی ایران، قانون تاسیس سازمان اسناد ملی ایران |
| وضعیت حقوقی | زیرنظر مستقیم نهاد ریاست جمهوری |
| هدف | گردآوری و حفاظت از آثار مکتوب و غیرمکتوب ایران و متعلق به ایران |
| ریاست | "'اشرف بروجردی"' |
| مکان | تهران، بزرگراه شهيدحقانی، بعد از ايستگاه مترو حقانی، خروجی کتابخانه ملی ساختمان آرشيو ملی: بلوار ميرداماد، نرسيده به ميدان مادر، انتهای خيابان شهيدبهزاد حصاری (رازان جنوبی) |
| نقشه | |
| تصویر نقشه |  |
| وبگاه | http://www.nlai.ir/contact-us |
""'مأموریت‌ها:""'
|
"'کتابخانهٔ ملی"' هر کشور، جایگاه پاسداری از میراث مکتوب و غیرمکتوب اندیشه و فرهنگ آن سرزمین است که باتوجهبه جایگاه محوری اطلاعات و اطلاع‌رسانی در تمدن کنونی، نمادی است که درعین حفظ میراث گذشته، نقشی فعال در تغییر و هدایت جامعه به‌سوی فردایی متعالی دارد.[۲] افزون‌براین، کتابخانهٔ ملی گردآورندهٔ ثمرهٔ تلاش‌های فرهنگی و هنری و علمی و فنی کشور و قلب نظام اطلاع‌رسانی است.[۳] در کنار کتابها اسناد چاپی و غیرچاپی نیز که بخشی از یادواره‌های مشترک مردم جهان محسوب می‌شود در حفظ هویت دینی، ملی و فرهنگی گذشته، حال و آینده نقش مهمی دارد؛ بنابراین بایگان‌ها را باید به معماران و پل‌سازان تشبیه کرد که گذشته را به آینده پیوند می‌زنند. اسناد، برای دولت‌مردان، پژوهشگران و ملت‌ها چراغ راهنماست. اسناد، هویت دینی، ملی و فرهنگی ملت‌ها را پاسداری می‌کنند و درحقیقت «حافظهٔ ملی» را تشکیل می‌دهند. میراث اسنادی، با دربرگرفتن بخش گسترده‌ای از مستندات موثق، در فضای بین‌المللی نیز، نشانگر تنوع ملت‌ها و زبان‌ها و فرهنگ‌هاست.[۴]
زندگی آگاهانه در دنیای کنونی و رشد چشمگیر ملت‌ها نیازمند دسترسی به اطلاعات است. از دیگر سوی، روشن است که دستیابی به اطلاعات، باتوجهبه کمیت و کیفیت آن در عصر حاضر، بدون سرمایه‌گذاری در فعالیت‌های کتابخانهای و به‌ویژه تمرکز بر کتابخانهٔ ملی، دست‌یافتنی نیست. درحقیقت شناسایی، سازماندهی و اشاعهٔ اطلاعات مناسب و مفید، لاجرم از مسیر غنای کتابخانه‌ها میسّر است.[۵]
«سازمان اسناد و کتابخانهٔ ملی جمهوری اسلامی ایران» مؤسسه‌ای آموزشی، پژوهشی، علمی و خدماتی است که اساسنامهٔ آن به تصویب مجلس شورای اسلامی رسیده و ریاست عالی آن با رئیس‌‌جمهوری است. بودجه این نهاد دولتی در بودجهٔ کل کشور و در ردیف مستقل زیر ردیف ریاست‌جمهوری منظور می‌شود.[۶]
تاریخ معاصر ایران، به دو رویداد فرهنگی آموزشی یعنی چاپ اولین کتاب فارسی و تأسیس مدرسهٔ دارالفنون و کتابخانهٔ آن پیوند می‌خورد. سابقهٔ تشکیل مجموعهٔ کتابخانهٔ ملی ایران بهسال۱۲۸۰ه.ق و زمان تأسیس کتابخانهٔ دارالفنون برمی‌گردد. پس از آن، کتابخانهٔ ملی ایران با تحولات تاریخی بسیاری همراه بود. شکلگیری رسمی کتابخانهٔ ملی بهسال۱۳۱۶ و ساخت و افتتاح ساختمان آن به دورهٔ ریاست مهدی بیانی بازمی‌گردد.[۷] در سال۱۳۵۸، «مرکز خدمات کتابداری» و در سال۱۳۷۸ «سازمان مدارک فرهنگی انقلاب اسلامی» در کتابخانهٔ ملی ادغام شد و سرانجام در سال۱۳۸۱ با تصویب شورای عالی اداری، کتابخانهٔ ملی و سازمان اسناد ملی با هم درآمیخت و سازمان فعلی شکل گرفت. اکنون این سازمان در دو ساختمان مستقل «کتابخانهٔ ملی ایران» و «گنجینهٔ اسناد ملی ایران» فعالیت می‌کند.[۸] درحال‌حاضر اشرف بروجردی ریاست سازمان اسناد و کتابخانهٔ ملی جمهوری اسلامی ایران را برعهده دارد.[۹]
از میان یادها
ظهور و افول حرکتی فرهنگی
برگی از خاطرات احتشام‌السلطنه[۱۰]
پس از اینکه تعداد مدارس [اشاره به مدارس ایجادشده به‌طرز جدید در دورهٔ مظفرالدین‌شاه] از پانزده گذشت، برای تأسیس «کتابخانهٔ ملی» شروع به اقدام کردم. ابتدا خانهٔ ملکی و متعلق‌به‌خود را برای انجمن معارف و کتابخانهٔ ملی تخصیص دادم و قریب ۱۰۰۰ جلد کتاب که دو ثلث آن خطی بود را به کتابخانهٔ ملی واگذار کردم و شروع به جمعآوری کتاب از اشخاص کردم... .
روزهای یک‌شنبه و چهارشنبه در محل جدیدی که برای مرکز انجمن و کتابخانهٔ ملی تخصیص یافته و تعیین شده بود، جلسات عمومی تشکیل می‌شد و در کوچهٔ متصل به محل مزبور درشکه و اسب و قاطرسواری جمع بود. مردم به‌هیجان آمده و روشنایی و برق امید در دل‌ها منعکس شده بود... .
اما بدبختانه، این اساس عالی و این مؤسسهٔ ملی و سالم، به‌واسطهٔ خارج‌کردن من از طهران، تغییر مسیر داد و به سراشیب سقوط و انهدام افتاده و بعد تماماً به‌هم خورد و از میان رفت و حتی محل انجمن و ساختمان چاپخانه و دارالترجمه هم که شخصاً از مال خود منتقل کرده و خریداری کرده بودم، به‌فروش رسانیدند، بدون‌آنکه از حراج چاپخانه و کتابخانه و حتی محل ملکی انجمن معارف اطلاع حاصل کنم.
روایت یحیی دولت‌آبادی[۱۱]
[اعضای انجمن] پس از آنکه می‌بینند مخالفت صریحی از طرف میرزا علی‌اصغرخان صدراعظم دیده نمی‌شود؛ بلکه به‌ظاهر اظهار مساعدت می‌کند، به خیال می‌افتند به پاره‌ای از وظایف تاآنجاکه تولید بدگمانی نکند اقدام کنند. اولاً برای انجمن نظامنامهٔ داخلی نوشته می‌شود... پس به تشکیل کتابخانهٔ ملی پرداخته، برای این کار مکان مخصوص گرفته کتابخانه را دایر و انجمن را نیز در همان مکان منعقد می‌سازند.
اعضای انجمن هریک بهقدر احساسات خود در جمعآوری کتاب برای کتابخانهٔ مزبور کوتاهی نکرده به زمان کم، بیش از هزار جلد کتاب در فنون مختلف جمعآوری گشته، ریاست کتابخانه را به محمداسعیل‌خان آجودانباشی می‌دهند...
در این ایام [شعبان۱۳۱۶ق] کتابخانهٔ ملی برهم می‌خورد، مفتاح‌الملک می‌خواهد کتابها را نیز به مدرسهٔ افتتاحیه ببرد؛ ولی وزیر علوم رضا نداده، آن‌ها را به خانهٔ شخصی خود برده، توقیف می‌کند.
«کتابخانهٔ ملتی» در فرمان همایونی
در رجب۱۳۱۶ به‌فرمان مظفرالدین‌شاه، ریاست انجمن معارف و مدارس ملی و کتابخانهٔ ملی به مشیرالملک، وزیر علوم واگذار شد. در این فرمان خطاب به وی آمده است:
| « | چون کار ایجاد مدارس و مکاتب ملیه و «کتابخانهٔ ملتی» به‌فضل خدا و حس مراقبت شما و اجزای انجمن معارف، پیشرفت کامل حاصل کرده و...، لذا شما را از جانب خودمان مخصوصاً مأموریت می‌دهیم... راپورت‌ها و عرایض و مستدعیات انجمن را که راجع به امر مدارس ملیه و کتابخانهٔ ملتی است، به اطلاع جناب مستطاب اشرف صدراعظم، بدون تأخیر به‌عرض برسانید.[۱۲] | » |
میاسای ز آموختن یک زمان[۱۳]
در سال۱۳۱۶شمسی به پیشنهاد مهدی بیانی (که نخستین رئیس کتابخانهٔ ملی شد) و با همت علی‌اصغر حکمت، وزیر معارف وقت، لایحه‌ای برای تأسیس کتابخانهٔ ملی تهیه شد و در مجلس بهتصویب رسید. مرحوم حبیب یغمایی تاریخ تأسیس آن را در این بیت آورده که به‌حساب ابجد، ۱۳۱۶ می‌شود:
| ز فردوسی آموز تاریخ آن | میاسای ز آموختن یک زمان |
شروع شیوهٔ علمی فهرستنویسی نسخ خطی
در دههٔ ۳۰شمسی فهرست نسخه‌های خطی کتابخانهٔ آستان قدس منتشر شد. استاد ایرج افشار به سال۱۳۴۱ که مدیریت کتابخانهٔ ملی ایران را عهده‌دار بود، برای نخستین بار کاربرگه‌ای را باتوجهبه فهرست‌های اساسی و مشهور تهیه کرد و آن را به مجمع نسخه‌شناسان متشکل از: مجتبی مینوی، محمدتقی دانش‌پژوه، اصغر مهدوی، عبدالله انوار(رئیس وقت بخش نسخه‌های خطی کتابخانهٔ ملی) و محمدامین ریاحی(مدیرکل نگارش وقت وزارت فرهنگ) عرضه کرد. با استفاده از تجربیات این فضلا و اعمال اصلاحات، کاربرگهٔ مدنظر به‌چاپ رسید و استاد عبدالله انوار با همتی کم‌نظیر برمبنای همین کاربرگه به فهرست‌نگاری نسخ خطی کتابخانهٔ ملی پرداخت. بدین لحاظ، دههٔ۴۰شمسی را می‌توان دههٔ شکلگیری شیوهٔ علمی فهرستنویسی نسخه‌های خطی در ایران نام گذارد. شیوه‌ای که با گذشت نیم قرن، همچنان در میان فهرست‌نگاران ایران مورد توجه است.[۱۴]
کتابخانه یا نشریه‌خانه؟
روزی که مطبوعات در کشور ما متولد شد، از مراکز اطلاع‌رسانی به مفهوم امروزی خبری نبود. حدود ۱۲۰ سال پیش، زمانی که مدیر نخستین نشریهٔ روزانهٔ ایران، دوره‌ای از نشریهٔ خود را صحافی کرد تا به کتابخانهای که در آن روزگار در خیابان ناصریه (ناصرخسرو) بود بفرستد، با اکراه پذیرفته شد و در ردیف کتابها جای گرفت. عقیدهٔ برخی در آن روزگار این بود که کتابخانه را نباید به نشریه‌خانه بدل کرد. آن‌ها گردآوری هرگونه مدرکی جز کتاب را لازم نمی‌دانستند. دیری نگذشت که به‌مرور و البته با پافشاری، پیایندها در کتابخانه‌ها جایگاهی پیدا کردند. اما تا سالیان سال، مجموعه‌سازی آن‌ها در کتابخانه‌ها اولویت نداشت. شاید بتوان گفت اساس بخش نشریات در کتابخانه‌ها، هم‌زمان با شروع کار کتابخانهٔ ملی در شهریور۱۳۱۶شمسی در ساختمان سی‌تیر فعلی گذاشته شد. از آن زمان تاکنون، این بخش به‌عنوان عضوی از این تشکیلات به فعالیت خود ادامه داده است.[۱۵]
از قدیمی‌ترین نشریه‌های موجود در مجموعهٔ کتابخانهٔ ملی، می‌توان به تصویر یکی از شماره‌های اولین نشریهٔ فارسی‌زبان به نام «کاغذ اخبار» که در جمادی‌الاول۱۲۴۳ق (۱۲۰۶ش) در دارالخلافهٔ تهران منتشر شده، اشاره کرد. روزنامهٔ «وقایع‌اتفاقیه» هم که اولین شمارهٔ آن به‌کوشش میرزا تقی‌خان امیرکبیر در سال۱۲۶۷ق انتشار یافت، از دیگر عناوین ارزشمند این مجموعه است.[۱۵]
شیوهٔ نوین تدوین کتاب‌شناسی در کتابخانهٔ ملی
در سال۱۳۶۵ مجموعهٔ کتاب‌های ایران‌شناسی و اسلام‌شناسی کتابخانهٔ ملی به‌دلیل جنگ تحمیلی، به ساختمان نیاوران منتقل شد. در این ساختمان در ابتدا به‌همت کامران فانی، یک برگهٔ عنوان برای کتابها و چیدمان آن‌ها برحسب زبان و در هر زبان در رده‌های موضوعی بسیار کلی تهیه شد. از همین زمان، مسئلهٔ فهرستنویسی این آثار در دستور کار قرار گرفت.[۱۶]
تا قبل از آن در ایران رسم بر این بود که کتاب‌های خارجی، نظیر کتاب‌های ایران‌شناسی، به‌انگلیسی فهرستنویسی شوند. حال‌آنکه در کشورهای انگلیسی‌زبان مانند آمریکا اگر کتابی به خطی غیرلاتین مثلاً فارسی باشد، در برگهٔ فهرستنویسی سرشناسه و عنوان را به‌خط خود برمی‌گردانند و موضوع را هم به‌انگلیسی می‌دهند. همین کار در فرانسه و آلمان و ایتالیا هم انجام می‌شود و همهٔ آن‌ها فهرستنویسی کتابها را با خط و زبان خود انجام می‌دهند.[۱۶]
حال این سؤال مطرح می‌شود که چرا ما این کار را نکنیم و کتاب‌هایی که به خط و زبان ما نیست، چرا آن‌ها را در برگهٔ فهرستنویسی به خط و زبان خود برنگردانیم؟ و اصالت به خط و زبان خود ندهیم؟ البته انجام این کار نیاز به تمهید مقدمات بسیار، نظیر تدوین اصول، ضوابط و شیوه‌های فارسی‌گردانی از خطوط و زبان‌های مختلف مثلاً روسی، انگلیسی، فرانسه، آلمانی و نکات فنی دیگر داشت که خوشبختانه همهٔ آن‌ها فراهم آمد و سرانجام پس از ده سال کار مداوم، فهرست‌نویسان کتابخانه موفق شدند «کتاب‌شناسی ایران‌شناسی و اسلام‌شناسی» برمبنای مجموعهٔ کتابخانهٔ ملی ایران را با این شیوهٔ جدید فهرستنویسی کنند. حاصل آن در ۲ جلد در ۲۷۰۰ صفحه توسط فهرست‌نویسان مجرب مدیرت پردازش زیرنظر پوری سلطانی و کامران فانی در سال۱۳۸۶ توسط سازمان اسناد و کتابخانهٔ ملی جمهوری اسلامی ایران و بنیاد ایران‌شناسی منتشر شد.[۱۶]
روح معماری ایرانی‌اسلامی در بنای کتابخانهٔ ملی
در سال۱۳۶۷ شرکت مهندسان مشاور پیرراز به سرپرستی طراحی یوسف شریعت‌زاده کار طراحی ساختمان جدید کتابخانهٔ ملی را آغاز کرد. محسن میرحیدر از طراحان بنا بود که مدیریت اجرای طرح را برعهده گرفت. برنامهٔ اولیهٔ کالبد ساختمان در سال۱۳۵۵ توسط کمیته‌ای متشکل از کارشناسان متخصص کتابخانه‌های ملی تدوین شده بود.[۱۷] میرحیدر دربارهٔ تأثیرپذیری از کتابخانه‌های ملی دیگر کشورها در طرح کتابخانهٔ ملی ایران می‌گوید:
| « | ما در معماری اعتقاد داریم که ما فرم‌یابنده هستیم نه فرم‌دهنده. به‌همین‌دلیل همۀ برنامه‌های فرمال نه‌تنها تأثیری روی کار ما نداشت؛ بلکه ما با دیدن آن‌ها عیب‌های آن‌ها را نیز معلوم می‌کردیم. کتابخانهٔ ملی پاریس، کتابخانهٔ ملی پاریس یک بنای فرمال است که در آن مبالغه زیاد شده است؛ به‌این‌ترتیب که چون کتابخانهٔ ملی است، آمده‌اند و آن را به‌صورت کتاب طراحی کرده‌اند و اگر این گونه به معماری نگاه شود، برای مثال یک رستوران را نیز باید به‌شکل بشقاب و قاشق طراحی کرد. می‌خواهم بگویم که یک بنا صرفاً در شکل ظاهری خلاصه نمی‌شود باتوجهبه اینکه ما فرم‌یابنده هستیم و فرم را از میان عملکرد تکنولوژی و هویت پیدا می‌کنیم، کتابخانهای مانند کتابخانۀ انگلیس به ما نزدیک‌تر است تا کتابخانۀ ملی فرانسه؛ زیرا کتابخانهٔ ملی انگلیس جزء ساختمان‌های ماندگار است و ساختمان ماندگار نباید تابع مد روز باشد. بنابراین ما تلاش می‌کنیم به‌سمت فرم‌های تجربه‌شده برویم، فرم‌هایی که به‌نوعی پذیرفته و مقبول واقع شده است.[۱۷] | » |
کلنگ ساختمان جدید کتابخانهٔ ملی که ترکیبی از معماری قدیم و جدید ایرانی است، در سال۱۳۷۵ به زمین خورد. این ساختمان که در تپه‌های عباس‌آباد تهران واقع است، در اسفند۱۳۸۳ افتتاح شد. ساختمان فعلی در مقابل زلزلهٔ ۹ ریشتری و حوادث غیرمترقبهٔ دیگر از قبیل آتش‌سوزی کاملاً مقاوم است.[۱۸]
در طرح ساختمان جدید، دستیابی به اهدافی که برازندهٔ کتابخانهٔ ملی جمهوری اسلامی ایران باشد درنظر گرفته شده و سعی بر انعکاس روح معماری سرزمین ایران (اقلیم، آب‌وهوا، فرهنگ و پیشینهٔ تاریخی) بوده است. حجم کلی کتابخانهٔ ملی باتوجهبه کاربری و محل استقرار آن، به‌صورت گسترده، فشرده و با ترکیبی از نظم و آزادی فضایی شکل گرفته است و عناصر، مکان مناسب خود را در اندام کلی بنا پیدا کرده‌اند. جایگزینی فضاهای گوناگون به تبع نور یکی از عوامل مؤثر در شکل کلی بناست. نیاز فضاهای کتابخانه به نور طبیعی و مصنوعی، فضاهای متنوعی را به‌وجود آورده که نورگیری فضاهای کتابخانه از طریق روزن‌ها، نورگیرهای حاشیه‌ای و...، یادآور فضاهایی چون بازار و مسجد و بناهایی چون قلعه و ارگ در معماری ایرانی‌اسلامی است. اندام کلی کتابخانه هم، ترکیبی بالارونده، دورشونده، سیال و شناور است؛ جهت بنا سمت و سویی ندارد و دید را به بالاتر و دورتر می‌کشاند.[۲]
مجموعهٔ کتاب‌های خطی و چاپ سنگی کتابخانهٔ ملی
مجموعهٔ کتاب‌های خطی و چاپ سنگی کتابخانهٔ ملی یکی از ارزشمند‌ترین مجموعه‌های ایران و جهان است. بیشتر کتابها و اسناد خطی این مجموعه، نوشته‌های بزرگان ایرانی در حوزه‌های ادبیات، تاریخ، فلسفه و عرفان، فقه و اصول، طب و نجوم و مجموعه‌ای از نخستین ترجمه‌های فارسی کتب فرنگی و قطعه‌های خوشنویسی استادان بزرگ است. قدیمی‌ترین کتاب خطی این مخزن، کتاب «الخلاص» اثر ادیب نطنزی است که نزدیک به هزار سال پیش تحریر شده است. از دیگر نسخ نفیس می‌توان به «احیاء علوم‌الدین» غزالی تحریر‌شده در ۵۹۷ق و «ذخیرهٔ خوارزمشاهی» تألیف اسماعیل‌بن‌حسن جرجانی که بخش‌هایی از آن در سال۶۷۶ق و بخش‌هایی در سال۱۲۳۰ق تحریر شده‌اند، اشاره کرد. در این مخزن نزدیک به یک میلیون برگ سند خطی وجود دارد. حدود سیصد فرمان شاهان و شاهزادگان صفوی و قاجار در این بخش نگهداری می‌شوند که قدیمی‌ترین آن، از شاه طهماسب صفوی است. مجموعهٔ کتاب‌های چاپ سنگی به‌دلیل انحصار، قدمت، نوع چاپ و نفاست علمی و هنری و ضرورت نگهداری در وضعیت مناسب، از سال۱۳۷۴ از مخازن کتاب‌های چاپی جدا شد. در شمار این آثار، نسخه‌های ارزشمندی مشهود است که از آن میان می‌توان به «زادالمعاد» علامه مجلسی به کتابت محمدحسین تبریزی مطبوع بهسال۱۲۵۱ق و «خمسهٔ نظامی» به کتابت علی‌اصغر تفرشی و صناعت محمدرضا بهسال۱۲۶۴ق اشاره کرد.[۱۹]
هویت حقوقی و ساختاری
قانون تأسیس سازمان اسناد ملی ایران[۲۰]
در جلسهٔ ۱۷اردیبهشت۱۳۴۹ مجلس شورای ملی، قانون تأسیس «سازمان اسناد ملی ایران» بهتصویب رسید و برای اجرا به دولت ابلاغ شد. طبق این قانون، اهداف این سازمان که وابسته به سازمان امور اداری و استخدامی کشور است، به‌شرح زیر است:
- جمعآوری و حفظ اسناد ملی ایران در سازمانی واحد
- فراهم‌آوری شرایط مناسب برای دسترسی عموم به این اسناد
- صرفه‌جویی در هزینه‌های اداری و استخدامی از طریق تمرکز پرونده‌های راکد وزارتخانه‌ها و موسسات دولتی و امحاء اوراق زائد
اسناد مذکور در این قانون، شامل تمام اوراق، مراسلات، دفاتر، پرونده‌ها، عکس‌ها، نقشه‌ها، کلیشه‌ها، نمودارها، فیلم‌ها، میکروفیلم‌ها، نوارهای ضبط صوت و... است که در دستگاه دولت تهیه شده یا به آن رسیده است. اسناد مدنظر باید ازلحاظ اداری، مالی، اقتصادی، قضایی، سیاسی، فرهنگی، علمی، فنی و تاریخی، به تشخیص سازمان اسناد ارزش نگهداری دائمی داشته باشند. سازمان اسناد یک رئیس و یک شورا و تشکیلات لازم، دارد.
قانون اساسنامهٔ کتابخانهٔ ملی جمهوری اسلامی ایران[۲۰]
در سال۱۳۸۱شمسی قانون فعلی اساسنامهٔ کتابخانهٔ ملی جمهوری اسلامی ایران بهتصویب رسید و با ادغام «سازمان اسناد ملی ایران» در آن، در جایگاه یکی از مراکز بسیار مهم اطلاع‌رسانی کشور، خدمت‌رسانی را آغاز کرد. ارکان کتابخانهٔ ملی عبارت‌اند از هیئت امنا و ریاست کتابخانهٔ ملی. اهداف کتابخانهٔ ملی در قانون اساسنامهٔ این سازمان به‌شرح زیر است:
- گردآوری، حفاظت، سازماندهی و اشاعهٔ اطلاعات مربوط به آثار مکتوب (چاپی و خطی) و غیرمکتوب شامل: آثار موجود در ایران یا متعلق به ایرانیان خارج از کشور، آثار در زمینهٔ ایران‌شناسی و اسلام‌شناسی خصوصاً انقلاب اسلامی، آثار معتبر علمی، فرهنگی و فنی از کشورهای دیگر
- پژوهش و برنامه‌ریزی علمی کتابداری و اطلاع‌رسانی و شرکت در تحقیقات در همهٔ زمینه‌ها
- اتخاذ تدابیر و اخذ تصمیمات لازم برای صحت، سهولت و سرعت امر تحقیق و مطالعه در همهٔ زمینه‌ها
- انجام مشاوره، نظارت، هدایت و ارائهٔ خدمات فنی و برنامه‌ریزی و سازماندهی کتابخانه‌های کشور
- ارائهٔ روش‌های مطلوب به‌منظور هماهنگی خدمات و فعالیت‌های کتابخانه‌های عمومی و تخصصی جهت تسهیل مبادلهٔ اطلاعات
ساختار و تشکیلات
ریاست سازمان اسناد ملی ایران[۲۰]
رئیس مرکز اسناد، از بین مستخدمان عالی‌رتبهٔ دولت انتخاب می‌شود و باید دارای تحصیلات عالی، سابقهٔ تحقیق، تخصص در امور اداری و تشخیص بایگانی اسناد باشد. رئیس سازمان به پیشنهاد دبیرکل سازمان امور اداری و استخدامی کشور و با رأی هیئت وزیران انتخاب می‌شود و مسئول اجرای مصوبات شورای سازمان و ادارهٔ امور سازمان است. رئیس شورا در نقش دبیر شورا در جلسات شرکت می‌کند؛ ولی حق رأی نخواهد داشت.
اعضای شورای سازمان اسناد ملی ایران[۲۰]
- وزیر امور خارجه
- وزیر فرهنگ و آموزش عالی
- دادستان کل کشور
- دبیرکل سازمان امور اداری و استخدامی کشور
- دادستان دیوان محاسبات
- دو نفر از اشخاص متبحر در فرهنگ و تاریخ ایران که به پیشنهاد وزیر فرهنگ و آموزش عالی و تصویب هیئت وزیران به‌مدت سه سال انتخاب می‌شوند.
وظایف شورا
- تشخیص اوراق زائد قابل امحاء و تصویب فهرست مشروح آن‌ها
- تصویب آیین‌نامه‌های مربوط به‌نحوهٔ بررسی و نقل‌وانتقال پرونده‌های راکد و اسناد ملی
- تصویب آیین‌نامه‌های مربوط به تنظیم، نگهداری و قرار‌دادن اسناد ملی در دسترس عامه و نیز مقررات مربوط به اسناد محرمانه
- تصویب مقررات لازم‌الاجرا در مورد تنظیم و ضبط و نگهداری اسناد در وزارتخانه‌ها و موسسات دولتی
- تدوین تعرفه‌های مربوط به تهیهٔ میکروفیلم و فتوکپی و رونوشت از اسناد و خدمات مشابه مرکز
مواد دیگر قانون تأسیس مرکز اسناد، مربوط به مقرراتی است که وظایف نهادهای وابسته به دولت را درخصوص تنظیم و نگهداری و تسلیم اسناد مختلف به مرکز اسناد مشخص می‌کند. البته وزارت دفاع، از شمول مقررات این قانون مستثنی است و فعالیت‌های مربوط به اسناد این نهاد، برعهدهٔ هیئت صلاحیت‌داری است که به این منظور تشکیل می‌شود و مرکز اسناد از فعالیت‌های این هیئت مطلع خواهد شد.
.jpg)
هیئت امناء کتابخانهٔ ملی[۲۰]
- ریاست جمهوری اسلامی ایران (ریاست عالیهٔ کتابخانهٔ ملی و رئیس هیئت امناء)
- وزیر فرهنگ و آموزش عالی
- وزیر آموزش و پرورش
- وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی
- رئیس کتابخانهٔ ملی(دبیر هیئت امناء)
- دو نفر از صاحب‌نظران در امر کتاب و کتابداری، یک نفر به پیشنهاد وزیر فرهنگ و یک نفر به پیشنهاد وزیر ارشاد و تأیید رئیس هیئت امناء
وظایف هیئت امناء
- تصویب سازمان و تشکیلات اداری کتابخانهٔ ملی
- تهیه و تصویب آیین‌های مالی، اداری، استخدامی و تشکیلاتی کتابخانه به پیشنهاد رئیس کتابخانهٔ ملی
- تأیید بودجه و پیشنهاد آن به مراجع مرتبط
- تصویب چگونگی جلب هدایا و کمک‌های اشخاص حقیقی و حقوقی
- تصویب شرکت نمایندگان کتابخانه در جلسات، کنگره‌ها و نمایشگاه‌های بین‌المللی و...
- استماع گزارش‌های فعالیت‌های سالانهٔ رئیس کتابخانهٔ ملی و اتخاذ تصمیمات و تعیین خط‌مشی
- تصویب آیین‌نامه‌های داخلی
- پیشنهاد هرگونه تغییر یا اصلاح بندهایی از اساسنامه
- ارائهٔ طرح‌ها جهت بسیج امکانات برای تهیهٔ آمار، حفاظت کتب و اسناد و مدارک همهٔ کتابخانه‌های کشور
- برنامه‌ریزی جهت دریافت دو نسخه از تمام آثار مکتوب و غیرمکتوب مورد نیاز کتابخانه
- اتخاذ تدابیر لازم جهت تامین کسری موجودی کتابخانه توسط همهٔ کتابخانه‌های دولتی و غیردولتی کشور
- تصویب نصب و عزل رئیس کتابخانه
ریاست کتابخانهٔ ملی[۲۰]
رئیس کتابخانهٔ ملی به پیشنهاد رئیس هیئت امناء (رئیس جمهور) و تأیید هیئت امناء برای مدت چهار سال منصوب می‌شود و انتخاب مجدد وی میسر است.
وظایف رئیس کتابخانه
- ادارهٔ امور کتابخانه باتوجهبه مصوبات هیئت امناء و مراقبت بر حسن اجرای اساسنامه
- پیشنهاد آیین‌نامه‌های مالی و معاملاتی و اداری و استخدامی و تشکیلاتی کتابخانه به هیئت امناء
- ارائهٔ گزارش فعالیت‌های سالانه، گزارش میزان پیشرفت کار، آیین‌نامه‌های داخلی و پیشنهاد بودجهٔ سالانه به هیئت امناء
- دعوت اعضای هیئت امناء برای شرکت در جلسات و پیشنهاد تشکیل جلسات فوق‌العاده
- نمایندگی کتابخانهٔ ملی در تمام مراجع اداری و قضایی و امضای همهٔ قرارداد‌ها و اسناد مالی و افتتاح حساب در بانک‌ها و...
- نصب و عزل تمامیِ کارکنان و انجام سایر وظایف محوله از سوی هیئت امناء
ریاست فعلی[۲۱]
در سال۱۳۹۶، با حکم ریاست جمهوری، اشرف بروجردی به‌ریاست سازمان اسناد و کتابخانهٔ ملی ایران منصوب شد. بروجردی دارای مدرک دکترای فقه سیاسی از دانشگاه بیروت است و در مقاطع قبل از آن، در رشته‌های الهیات و روانشناسی فارغ‌التحصیل شده است. ایشان قبل از ریاست سازمان، سوابق شغلی و اجرایی متعددی در پژوهشگاه علوم‌انسانی و مطالعات فرهنگی، وزارت ورزش و جوانان، مجمع تشخیص مصلحت نظام، وزارت کشور، وزارت علوم و دیگر نهادهای اجرایی داشته است.
برخی از آثار اشرف بروجردی
- گونه‌شناسی آزار کودکان در ایران، پژوهشگاه علوم‌انسانی و مطالعات فرهنگی، ۱۳۹۰.
- رفتارشناسی ابراهیم(ع) در نصوص یهودی، مسیحی و اسلامی، پژوهشگاه علوم‌انسانی و مطالعات فرهنگی، ۱۳۹۳.
- جهاد و ترور در اسلام (دیدگاه‌های علمای شیعه و اهل سنت)، پژوهشگاه علوم‌انسانی و مطالعات فرهنگی، ۱۳۹۵.
بخش‌های فعلی کتابخانهٔ ملی
اطلاع‌رسانی در کتابخانهٔ ملی در ۹ تالار که به‌لحاظ موضوع تفکیک شده، صورت می‌گیرد.[۲۲]
تالار خوارزمی
این تالار مربوط به نسخ خطی، کتب نفیس و مرقعات است. بخش کتاب‌های خطی کتابخانهٔ ملی ابتدا با حدود ۳۰۰۰ نسخهٔ خطی متعلق به کتابخانهٔ عمومی معارف در سال۱۳۱۶ ایجاد شد. منابع این بخش به‌تدریج رو به فزونی نهاد و با دریافت مجموعه‌های اهدایی و خرید نسخه‌های خطی هم‌اکنون بالغ‌بر ۲۵۴۰۰ جلد کتاب خطی و ۲۷۳۰۰ جلد کتاب چاپ سنگی در این گنجینه نگهداری می‌شود. از فروردین۱۳۸۶ کار ذخیره و بازیابی مکانیزهٔ اطلاعات کتاب‌های خطی و چاپ سنگی از طریق سیستم جامع کتابخانهٔ ملی (سیستم بومی‌شدهٔ یونی‌مارک) صورت می‌گیرد و در کنار آن کار اسکن‌کردن کتابها نیز در دست اقدام است.[۲۲]
نسخه‌های خطی پس از ثبت در دفاتر مخصوص و بعد از فهرستنویسی و ورود اطلاعات با شرایط خاص در دسترس پژوهشگران و گروه‌های مشخص به‌شرح زیر قرار می‌گیرند:
- اعضای هیئت علمی دانشگاه‌ها و مدرسین حوزه‌های علمیه
- دانشجویان دوره‌های کارشناسی ارشد و دکتری دانشگاه‌ها و طلاب حوزه‌های علمیه
- پژوهشگران خارجی با ارائهٔ معرفی‌نامهٔ رسمی از محل اشتغال یا تحصیل و با تقاضای سفارتخانه‌ها یا دفاتر فرهنگی کشورهای متبوع
- سایر افراد با ارائهٔ معرفی‌نامه از محل اشتغال یا تحصیل و تکمیل فرم تقاضا و موافقت کارشناس اطلاع‌رسانی[۲۲]
تالار خواجه نصیرالدین طوسی
تالار پیایندهای کتابخانهٔ ملی در طبقهٔ منفی یک و ضلع غربی تالارها قرار دارد که در آن آرشیو جامعی از روزنامه‌ها، مجلات، خبرنامه‌ها، ویژه‌نامه‌ها، نشریات دانشجویی و برخی گاهنامه‌ها و ... از طریق واسپاری، اهداء و خرید داخل یا خارج از کشور به زبان‌های فارسی، عربی، ترکی، کردی، اردو، انگلیسی، آلمانی، فرانسه و ... از دورهٔ قاجار (دورهٔ پیدایش مطبوعات در ایران) تا به امروز گردآوری و ساماندهی شده است.[۲۲]
تالار کمال‌الدین بهزاد
این تالار یکی از مراکز بسیار مه در نگهداری منابع غیرکتابی است. منابع این بخش شامل دسته‌ای از مواد و اطلاعاتی هستند که اافزون‌بر ۴۷ نوع منبع (غیر از کتاب و نشریه) و جمعاً یک میلیون منبع دارد. در این تالار، در صورت موجود‌بودن فایل دیجیتال منابع، اصل منبع در اختیار مراجعان قرار نمی‌گیرد. این منابع به نه گروه اصلی تقسیم می‌شوند:
- منابع الکترونیکی: سی‌دی، دی‌وی‌دی و...
- منابع جغرافیایی: نقشه، اطلس و کرهٔ جغرافیایی
- منابع چاپی: استاندارد، اعلامیه، بروشور، پایان‌نامه، تقویم و...
- منابع سه‌بعدی: بازی، پازل، پرچم، تندیس و...
- منابع شنیداری موسیقایی: نوار کاست، صفحهٔ گرامافون و...
- منابع شنیداری غیرموسیقایی: لوح فشردهٔ سخنرانی
- منابع گرافیکی: برچسب، تمبر، خوشنویسی، نقاشی، نگاتیو و...
- میکروفرم‌ها: میکروفیش و میکروفیلم
- منابع ویدئویی و پروژکتوری: اسلاید، فیلم، ویدئودیسک و...[۲۲]
تالار ابن‌ندیم
این تالار، تالار مرجع و کتاب‌شناسی است که در طبقهٔ همکف و در ضلع شرقی تالارها قرار دارد. مجموعه آثار این بخش، شامل مراجع عمومی از قبیل دایره‌المعارف‌ها، واژه‌نامه‌ها، تذکره‌ها، کتب رجالی، کتاب‌شاسی‌ها، چکیده‌نامه‌ها و فهرست‌های موضوعی است. علاوه‌بر این، مجموعه‌ای غنی از متون کتابداری، اطلاع‌رسانی، چاپ و نشر و ... نیز به‌زبان‌های فارسی و انگلیسی در خود جای داده است.[۲۲]
تالار رازی
این تالار در طبقهٔ همکف و در ضلع غربی تالارها قرار دارد و کتاب‌های حوزهٔ علوم و فنون مانند ریاضیات، نجوم، فیزیک، شیمی، زیست‌شناسی، زمین‌شناسی و ... در آن نگهداری می‌شوند. منابع این بخش در حدود ۵۴هزار نسخه در مخزن و ۷هزار نسخه در تالار است.[۲۲]
تالار رودکی
هدف از راه‌اندازی این واحد، ارائهٔ خدمات به نابینایان و کم‌بینایان و تهیهٔ مجموعه‌ای از منابع مطالعاتی و تحقیقاتی آنان است. جست‌وجو در اینترنت و استفاده از رایانه به کمک برجسته‌نگار و نرم‌افزارهای پکجاز، رایت سی‌دی، کپی و پرینت از منابع اطلاعاتی نابینایان، استفاده از کتب گویا در محل کتابخانه، چاپ تصاویر توسط دستگاه حرارتی و... در شمار خدمات این بخش است.[۲۲]
تالار ابن‌سینا
این تالار که در طبقهٔ مثبت یک و در ضلع غربی تالارها قرار دارد به کتاب‌های علوم‌انسانی در حوزه‌های فلسفه، دین، روانشناسی، تاریخ، جغرافیا و ادبیات اختصاص دارد. تعداد کتاب‌های موجود در تالار، ۱۷۵۰۰ نسخه و تعداد موجودی کتاب در مخزن افزون‌بر ۱۷۳هزار نسخه است.[۲۲]
تالار فارابی
این تالار که در طبقهٔ مثبت یک و در ضلع شرقی(جنوبی) تالارها قرار دارد مجموعه‌ای از کتاب‌های مربوط به علوم‌اجتماعی، مدیریت، علوم‌سیاسی، حقوق، هنر، موسیقی و معماری را در خود جای می‌دهد. کتاب‌های موجود در این تالار ۵۴۰۰ نسخه است.[۲۲]
تالار سهروردی
این تالار، همان بخش ایران‌شناسی و اسلام‌شناسی کتابخانهٔ ملی است. تالار سهروردی در طبقهٔ مثبت یک و در ضلع غربی ساختمان کتابخانه قرار دارد. منابع موجود در بخش ایران‌شناسی شامل کتاب، نشریه و پایان‌نامه‌های دانشگاه‌های خارج از کشور است. اساس منابع این بخش بر چهار زبان اصلی آلمانی، انگلیسی، فرانسوی و روسی قرار دارد؛ علاوه‌بر آن، منابعی به چندین زبان دیگر هم در این مجموعه نگهداری می‌شود. شیوهٔ ارائهٔ خدمات این بخش به‌صورت قفسه باز و از طریق مراجعهٔ حضوری اعضاء و با مشاورهٔ کتابداران مرجع است.[۲۲]
تالار پژوهش آرشیو
واحد امور مشترکان در تالار پژوهش، وظیفهٔ ارائهٔ برگ درخواست استفاده از خدمات آرشیو ملی ایران را به پژوهشگران و همچنین راهنمائی آن‌ها را در زمینهٔ استفاده از اسناد، برعهده دارد. مشاهدهٔ تصویر اسناد از دو روش مراجعه به نسخه‌های رقمی (دیجیتالی) و نسخه‌های میکروفیلم امکان‌پذیر است. رؤیت اصل سند در شرایط ویژه و با صدور مجوز ممکن است. استفاده از اسناد براساس قانون تأسیس سازمان، آئین‌نامهٔ نحوهٔ دسترسی به اسناد آرشیوی و دستورالعمل‌های جاری امکان‌پذیر است.[۲۲]
کتابخانهٔ عمومی
وظیفهٔ اصلی کتابخانه‌های ملی در سراسر جهان حفاظت و نگهداری میراث فرهنگی آن کشور است و اطلاع‌رسانی در اولویت بعدی کار آن‌ها قرار دارد؛ ولی در کشور ما به‌دلیل کمبود کتابخانه‌های مجهز، کتابخانهٔ ملی نقش کتابخانهٔ عمومی و دانشگاهی را هم ایفا می‌کند.[۲۲]
کتابخانهٔ عمومی در ضلع غربی ساختمان کتابخانهٔ ملی واقع شده است. کتابخانهٔ عمومی با مخزنی مجزا از کتاب‌های مازاد مخازن اصلی که شامل دو مخزن عمومی و اهدایی در کتابخانهٔ ملی است، خدمات امانت خارج کتابخانه را نیز برای مراجعان فراهم آورده است. در این بخش کتاب به‌صورت امانت به‌مدت ۲ هفته در اختیار مراجعان قرار می‌گیرد. همچنین دیرکرد کتاب دارای جریمه بوده و اعضایی که بیش از حد معینی دیرکرد داشته باشند از دریافت خدمات امانت به‌مدت مشخصی محروم خواهند شد.[۲۲]
کتابخانهٔ تخصصی تاریخ معاصر و مطالعات آرشیوی
این کتابخانه دارای مجموعه‌ای بالغ‌بر ۱۹۰۰۰ جلد کتاب فارسی و لاتین در زمینهٔ تاریخ خصوصاً تاریخ معاصر و ۲۴۰ عنوان نشریهٔ ادواری و روزنامه‌های صحافی و جاری و همچنین مقادیر محسوسی پایان‌نامه، چکیده‌نامه و جزوات و گزارشات دولتی است. کتابخانهٔ تخصصی دارای بخش‌های امانت، مرجع، مجموعه‌سازی و سفارشات و فهرستنویسی و بخش پیایندهاست که هرکدام توسط مسئولان مربوط اداره می‌شوند.[۲۲]
اعضای کتابخانه را منحصراً کارکنان سازمان تشکیل می‌دهند و هدف عمدهٔ آن کمک به کارکنان سازمان در امور تحقیقاتی و فعالیت‌های پژوهشی مربوط به سازمان است. محققان و دانشجویان نیز در صورت نیاز با معرفی‌نامه می‌توانند از خدمات و امکانات کتابخانه بهره‌مند شوند.[۲۲]
کتابخانهٔ نابینایان
این بخش از سال۱۳۸۲ و با تشکیل گروه ویژه در مدیریت اطلاع‌رسانی همگانی با نام بخش نابینایان و معلولان کتابخانهٔ ملی راه‌اندازی گردید. هدف از تأسیس این کتابخانه، تامین نیازهای فرهنگی و اطلاعاتی آن دسته از افراد جامعه مانند نابینایان و کم‌بینایان است که فاقد امکان استفاده از کتاب‌های چاپی و یا هرگونه مواد دیداری و شنیداری هستند. برای تحققِ هدف مدنظر، امکانات و خدمات ویژه‌ای نظیر فراهم‌کردن سخت‌افزارها و نرم‌افزارهای مفید در مطالعه و نیز گردآوری انواع منابع گویا و بریل، برای مراجعه‌کنندگان درنظر گرفته شده است.[۲۲]
کتابخانهٔ کودکان و نوجوانان
این کتابخانه با هدف ایجاد مجموعه‌ای استاندارد و نمونه برای ارائهٔ خدمات به گروه سنی ۷تا۱۴ سال راه‌اندازی شد. بنای کتابخانه در ضلع شرقی کتابخانهٔ ملی در دو طبقه واقع شده است. طبقهٔ اول شامل منابع مخصوص کودکان و طبقهٔ دوم، منابع لازم برای پژوهشگران کودک و نوجوان قرار دارد.[۲۲]
اتاق اطلاع‌رسانی تاریخ شفاهی
در سال۱۳۸۶ سازمان به‌منظور توسعهٔ طرح های تاریخ شفاهی، با استفاده از توانمندی بخش خصوصی، به مصاحبه با شماری از چهره‌های شاخص تاریخ و فرهنگ معاصر ایران اقدام کرد. درمجموع، تاکنون بیش از ۲۰۰۰ ساعت مصاحبه به‌وسیله‌ٔ این سازمان انجام یا از طریق خریداری، گردآوری شده است.[۲۲]
نسخه‌ای از منابع تاریخ شفاهی مطابق با مقررات بهره‌برداری از این منابع، در اتاق اطلاع‌رسانی تاریخ شفاهی، واقع در ساختمان آرشیو ملی، طبقهٔ اول، در دسترسی پژوهشگران و علاقه‌مندان است.[۲۲]
عضویت در کتابخانهٔ ملی
در کتابخانهٔ ملی جمهوری اسلامی ایران سه نوع عضویت تعریف شده است که در زیر به‌شرح هریک می‌پردازیم:[۲۳]
عضویت ویژه
این نوع عضویت شامل افراد زیر است:
- روسای سه قوه و رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام
- معاونین رئیس جمهور و پست‌های همتراز، نواب رئیس مجلس شورای اسلامی و اعضای شورای نگهبان
- وزرا و پست‌های همتراز و روسای کمیسیون‌های مجلس شورای اسلامی
- مراجع تقلید
- روسای فرهنگستان‌های جمهوری اسلامی ایران
- اعضای پیوستهٔ فرهنگستان‌های جمهوری اسلامی ایران
- روسا و معاونین سازمان اسناد و کتابخانهٔ ملی
- اعضای هیئت علمی با رتبهٔ استادی کامل[۲۳]
عضویت این افراد به‌صورت دائمی است و ارائهٔ خدمات و امکانات به آن‌ها در بالاترین حدی است که در مقررات بخش مدنظر، پیش‌بینی شده است. عضویت و استفاده از همهٔ خدمات سازمان برای این افراد رایگان است.[۲۳]
عضویت تخصصی
مدت عضویت برای افراد مشمول این عضویت حداکثر یک سال است. ارائهٔ خدمات و هزینه‌ها در هر سال براساس دستورالعملی است که بهتصویب هیئت اجرایی سازمان برسد.[۲۳] این نوع عضویت شامل افراد زیر است:
- نخبگان و مخترعان
- فارغ‌التحصیلان دکترای تخصصی، دکترای حرفه‌ای، کارشناسی ارشد و حداقل سطح سهٔ حوزه
- شاغلان به تحصیل در مقطع دکترای تخصصی و طلاب شاغل به تحصیل در سطح چهار حوزه
- پدیدآورندگان کتاب‌های علمی‌تخصصی
- نویسندگان مقالات علمی با درجهٔ ISI، علمی‌پژوهشی و علمی‌ترویجی و نیز ارائه شده در کنفرانس‌های بین‌المللی
- دارندگان مدرک درجهٔ یک، دو و سهٔ هنری با تأیید از وزارت ارشاد
- معلولین جسمی‌حرکتی، نابینایان و کم‌بینایان و ناشنوایان
- کارمندان و بازنشستگان سازمان، حافظان کل قرآن کریم، جانبازان و ایثارگران، اهداکنندگان مجموعه‌های نفیس، بازنشستگان دولت، قهرمانان ملی و جهانی؛ با حداقل مدرک کارشناسی[۲۳]
عضویت عمومی
مدت عضویت برای افراد مشمول این عضویت حداکثر یک سال است. ارائهٔ خدمات و هزینه‌ها در هر سال براساس دستورالعملی است که بهتصویب هیئت اجرایی سازمان برسد.[۲۳] این نوع عضویت شامل افراد زیر است:
- فارغ‌التحصیلان مقطع کارشناسی ارشد ناپیوسته
- دانشجویان مقطع دکتری حرفه‌ای و کارشناسی‌ارشد پیوسته ترم ده به‌بعد
- طلاب شاغل به تحصیل در سطح سهٔ حوزه
- حافظان کل قرآن کریم، جانبازان و ایثارگران و اعضای درجهٔ یک خانواده‌های شهدا، جانبازان و ایثارگران، اهداکنندگان مجموعه‌های نفیس و اعضای درجهٔ یک خانواده‌های آن‌ها، بازنشستگان دولت، قهرمانان ملی و جهانی؛ با حداقل مدرک پیش‌دانشگاهی(دیپلم قدیم)[۲۳]
تاریخچه
تاریخچهٔ آرشیو در ایران
کشور ما به‌دلیل سابقهٔ دیرین فرهنگی و تمدن باستانی دارای اشیا، اسناد و پیشینه‌های ارزشمندی است که حفاظت از آن نه‌تنها در معرفی گذشتهٔ پرافتخار ملی‌مان نقش بسزایی دارد؛ بلکه محققان سراسر دنیا را در شناخت تاريخ کهن بشر و تحقیق پیامون علوم مختلف یاری می‌رساند. متأسفانه عدم استفاده صحیح از مواد موجود در طبیعت، عوامل مخرب متعددی چون رطوبت، نور، آلودگی‌های جوی، موجودات زنده (باکتری‌ها، قارچ‌ها، حشرات و جوندگان)، سوانح و بلایای گوناگون (زلزله، سیل و آتش‌سوزی)، غفلت‌ها و به‌کارگیری شیوه‌های نا‌مناسب حفاظت، نگهداری و مرمت، پیوسته این آثار را تهدید و در معرض تخریب و نابودی قرار داده‌اند؛ به‌همين‌منظور باید اقداماتی برای رفع آسیب‌های وارده به‌شکلی که با گذشت زمان این اقدامات خود عاملی جهت تخریب بیشتر اسناد نگردد، اعمال شود.[۴]
دوران باستان تا صفویه
رسم نگهداری از اسناد و مدارک دولتی در ایران به دوران هخامنشی بازمی‌گردد. هستهٔ مرکزی تشکیلات اداری در حکومت هخامنشی را «بایگانی سلطنتی» تشکیل می‌داد. رئیس بایگانی، در ارتباط مستقیم با شخص پادشاه بود و مسئول ضبط و ربط مکاتبات حکومتی بود. سازمان‌های آرشیوی سلطنتی ایران در بابل، اکباتان، شوش، پرسپولیس و دیگر شهرهای محل زندگی شاهان ایران، وجود داشته است. ایرانیان در میانهٔ قرن پنجم پیش از میلاد از موادی مانند چرم یا پاپیروس استفاده می‌کردند؛ اما به‌سبب آسیب‌پذیری این مواد، اسناد و مدارک دورهٔ هخامنشی دوام زیادی نیاوردند و اسناد باقی‌مانده از این دوره بسیار اندک‌اند.[۲۰]
پس از تسلط یونانیان بر ایران، آرشیو سلطنتی ایران در یک آتش‌سوزی از بین رفت؛ ولی اسکندر بی‌درنگ دستور داد با استفاده از رونوشت اسناد که در اختیار فرماندهان نظامی بود، اسناد از بین رفته را بازنویسی کنند.[۲۰]
دورهٔ صفویه تا اواسط قاجار
شیوهٔ ایرانیان باستان در نگهداری اسناد دیوانی بعدها گسترش یافت و معمول دیگر حکومت‌ها شد. در دورهٔ صفویه رونوشت تمام ارقام مربوط به امور مالی و احکام و نشانه‌ها و نامه‌ها و اسناد در دفتر مخصوصی ثبت می‌شد. محل نگهداری این دفترها که دفترخانهٔ دیوان نام داشت، ظاهراً عمارت چهل‌ستون بوده است.[۲۰] در دورهٔ قاجار از زمان فتحعلی‌شاه، اسناد و مکاتبات و سواد فرمان مادر در دربار نگهداری می‌شد و آرشیو جزء ادارهٔ بیوتات به‌شمار می‌رفت. از زمان ناصر‌الدین‌شاه علاوه‌بر بخش نگهداری اسناد دربار، اسناد سیاسی در وزارت امور خارجه در دستگاه «میرزا یوسف‌خان مستوفی‌الممالک» گردآوری می‌شد؛ اما روش صحیحی برای نگهداری اسناد و نوشته‌ها وجود نداشت. سرانجام در سال۱۲۷۸شمسی، وزارت خارجه به پیروی از روش بایگانی کشورهای اروپایی، بایگانی خود را مرتب کرد.[۲۰]
بعد از انقلاب مشروطه
طی سال‌های ۱۲۸۹تا۱۳۰۹شمسی، اقداماتی برای به‌کاربردن روش‌های نوین بایگانی با استفاده از دانش و تجارب هیئت‌های فرانسوی و بلژیکی انجام گرفت. بالاخره در اردیبهشت۱۳۰۹، مرکز حفظ اسناد دولتی تشکیل شد و در جلسهٔ هیئت وزیران بهتصویب رسید. به‌این‌ترتیب تا سال۱۳۴۵ که لایحهٔ تأسیس سازمان اسناد ملی ایران به هیئت‌دولت ارائه شد، هرچند وقت یک‌بار، لوایحی در این باره بررسی می‌شد. لایحهٔ مزبور در ۲۳آبان۱۳۴۵ طرح شد و پس از طی مراحل مختلف ردوقبول، سرانجام در اردیبهشت۱۳۴۹ مجلس شورای ملی قانون تأسیس سازمان اسناد ملی ایران را مصوب کرد. بدین‌سان مقدمات تشکیل آرشیو ملی ایران پاسدار هویت تاریخی و فرهنگ کشور به‌وجود آمد.[۲۰]
تاریخچهٔ حفظ و نگهداری اسناد در آرشیو ملی
پس از تأسیس سازمان اسناد ملی ایران (آرشیو ملی ایران) در تاریخ ۲اردیبهشت۱۳۴۹ و انتقال اسناد باارزش به آن، بخشی از اسناد باارزشی که به سازمان انتقال می‌یافت، به‌دلیل رعایت‌نکردن اصول صحیح نگهداری اسناد در بایگانی‌های راکد سازمان‌ها و وزارتخانه‌‌های دولتی، آسیب‌دیده یا به انواع آفات بیولوژیکی آلوده می‌شدند. این قبیل اسناد قابل نگهداری و ارائه به محققان نبود؛ ازاین‌رو در شهریور۱۳۵۵، کارگاه مرمت اسناد با همکاری سازمان یونسکو راه‌اندازی شد و آغاز به‌کار کرد. به‌دلیل گسترش فعالیت‌های حفظ و نگهداری و نیاز به تشکیلات منسجم‌‌تر، حدوداً در سال۱۳۶۹ این کارگاه به‌مدیریت آماده‌سازی و مرمت اسناد متشکل از ۳ اداره (ادارهٔ مرمت فیزیکی اسناد، ادارهٔ آزمایشگاه و اصلاح اسناد و ادارهٔ تنظیف و ضدعفونی اسناد) تغییر وضعیت تشکیلاتی یافت. ۲شهوریور۱۳۸۱ در نود و پنجمین جلسهٔ شورای عالی اداری، به‌منظور ساماندهی مدیریت اسنادی و ایجاد هماهنگی برای نگهداری آثار و اسناد مکتوب (چاپی و خطی) و غیرمکتوب و اوراق، مراسلات، دفاتر و سایر اسناد ملی در دستگاه‌های اجرایی و نظایر آن و همچنین تسهیل در نگهداری و دسترسی اسناد و صرفه‌جویی در هزینه‌های مربوط و جلوگیری از انجام وظایف تکراری، تصویب کرد که دو سازمان کتابخانهٔ ملی ایران و اسناد ملی ایران باهم ادغام و به‌صورت دو معاونت تخصصی پس از احصاء فعالیت‌های موازی و ادغام با همدیگر در سازمان جدیدی با عنوان «سازمان اسناد و کتابخانهٔ ملی جمهوری اسلامی ایران» به فعالیت‌های خود ادامه دهند. به‌همین‌دلیل در سال۱۳۸۵ جلسات کارشناسی درخصوص احصاء وظایف موازی و ادغام آن، به‌منظور ایجاد ساختار تشکیلاتی جدید سازمان تشکیل شد. نهایتاً در سال۱۳۸۵ تشکیلات پیشنهادی تصویب شد و برطبق تشکیلات مصوب، مدیریت آماده‌سازی و مرمت به «اداره‌کل حفاظت و نگهداری» تغییر ساختار یافت.[۴]
تاریخچهٔ کتابخانهٔ ملی ایران
اولین کتابخانهٔ ملی به‌همت انجمن معارف
در زمان ناصر‌الدین‌شاه قاجار و مخصوصا صدارت میرزا تقی‌خان امیرکبیر توجه خاصی به معارف در ایران می‌شد. لذا در ۱۲۶۸ق (۱۲۳۰شمسی)، مدرسهٔ دارالفنون در تهران تأسیس شد و ۱۲ سال بعد (۱۲۸۰ق یا ۱۲۴۳ش)، کتابخانهٔ کوچکی در آن مدرسه تأسیس شد. در عهد مظفرالدین‌شاه آشنایی ایرانیان با تمدن غرب بیشتر شد و نخستین مدارس به‌سبک جدید همچون «مدرسهٔ رشدیه» و نیز «انجمن معارف» در ۱۳۱۵ق یا ۱۲۷۶ش تأسیس شد.[۷]
اعضای انجمن معارف در زمان صدارت امین‌السلطان پس از تدوین نظامنامهٔ داخلی در ۱۷ فصل برای انجمن، به تأسیس کتابخانهٔ ملی مبادرت کردند. این انجمن عمارتی را در اول خیابان علاءالدوله تهیه می‌کنند و در ۱۷جمادی‌الآخر۱۳۱۶ق یا ۱۲۷۷ش کتابخانهٔ ملی افتتاح شد و ریاست کتابخانه به «میرزا اسمعیل‌خان آجودانباشی» از اعضای انجمن معارف سپرده شد؛ اما اختلافات داخلی بین اعضای انجمن باعث شد حیات این کتابخانه در ۱۲۷۷شمسی به‌پایان برسد. واژهٔ «ملی» در نام این نهاد، ابتدا به‌هیچ‌وجه به‌معنای «ملی‌گرایانه» و «ملیتی» نبود؛ بلکه بیانگر وابستگی‌نداشتن به دولت بود و قرار بود که این کتابخانه، نهادی غیرانتفاعی و مردمی باشد.[۷]
تلاش‌های نصرالله تقوی و بزرگان دیگر
پنج سال بعد در سال۱۲۸۲شمسی، برای بار دوم حاج‌سیدنصرالله تقوی به‌اتفاق میرزا محمدعلی‌خان نصره‌السلطان و ملک‌المتکلمین، کتابخانهٔ ملی را تأسیس کردند. آن‌ها عمارتی فوقانی را در خیابان ناصری (شمس‌العماره) تهران، اول کوچهٔ ارامنه جنب سقاخانه اجاره می‌کنند، عده‌ای از بزرگان، کتاب‌هایی به این کتابخانه اهدا می‌کنند و قسمتی از کتاب‌های کتابخانهٔ دارالفنون نیز به آنجا منتقل می‌شود. نصرالله تقوی به ریاست کتابخانه انتخاب می‌شود. نظام‌نامه‌ای هم برای کتابخانه تدوین می‌شود و در ۱۲۸۴شمسی، رسماً کتابخانه افتتاح می‌شود. در ادامه، سوءظن دولت به فعالیت روشن‌فکران باعث تعطیلی این کتابخانه می‌شود و بنابراین، تقوی از دولت درخواست می‌کند مکانی برای کتابخانه اختصاص دهد. وزارت معارف مقدمات ساخت بنای کتابخانه را فراهم می‌کند؛ ولی ساخت بنا به دلایلی ناتمام می‌ماند. پس از بمباران مجلس، کتابخانهٔ ملی از ترس غارت تعطیل شد و با وجود تلاش مؤسسان، دوباره دایر نشد. مجموعه منابع آن به ساختمان دارالفنون و سپس در دورهٔ وزارت علی‌اصغر حکمت به «کتابخانهٔ عمومی معارف» منتقل شد (۱۳۱۳ه.ش). در این کتابخانه که در سالن‌های شرقی طبقهٔ دوم ساختمان دارالفنون قرار داشت، حدود ۵هزار جلد کتاب جمعآوری شده بود.[۷]
مهدی بیانی و تأسیس کتابخانهٔ ملی
اواخر سال۱۳۱۳شمسی، هم‌زمان با ریاست مهدی بیانی در کتابخانهٔ عمومی معارف، کنگره و جشن هزارهٔ فردوسی در تهران برگزار شد. مستشرقین بسیاری برای این کنگره به تهران آمدند و کتاب‌هایشان را هدیه کردند. لذا پیشنهاد شد تالاری به نام فردوسی در مدرسهٔ دارالفنون نامگذاری شود و آثار اهداشده در آنجا گردآوری شود. مهدی بیانی ضمن مکاتبات بسیار برای رفع مشکل جا و فضای مناسب برای کتابخانهٔ عمومی معارف، فرصت را غنیمت دانست و تأسیس «کتابخانهٔ ملی ایران» را به علی‌اصغر حکمت پیشنهاد داد. حکمت از رضاشاه اجازه خواست که قسمتی از اراضی باغ ملی (مابین ساختمان وزارت امور خارجه و موزهٔ ایران باستان در خیابان سی تیر کنونی) برای ساختمان کتابخانهٔ ملی اختصاص یابد. بنابراین، ساختمان کتابخانهٔ ملی با طرح و نظارت مسیو آندره گدار، باستان‌شناس و معمار فرانسوی با همان نقش و اسلوب عمارت موزهٔ ایران باستان، ساخته شد. اتمام کار ساختمان تا ۱۳۱۸ به‌طول انجامید؛ اما کتابخانه در ۳شهریور۱۳۱۶شمسی با حضور رضاشاه افتتاح شد. بدین‌ترتیب مجموعهٔ منابع کتابخانهٔ عمومی معارف که به ۳۰هزار نسخهٔ خطی و چاپی رسیده بود، به ساختمان جدید منتقل شد.[۷]
دههٔ۳۰ تا اوایل ۵۰شمسی
در نیمهٔ دوم دههٔ۳۰ ساختمان دیگری درحد فاصل ساختمان قبلی و دیوار وزارت امور خارجه ساخته شد؛ اما یک دههٔ بعد مجدداً مشکل فضا پدیدار شد که چون آیین‌نامه‌های کتابخانهٔ ملی بیشتر پاسخ‌گوی نیازهای یک کتابخانهٔ عمومی بود، بحث احداث کتابخانهٔ ملی پهلوی پیش آمد و عملاً موضوع کمبود فضای کتابخانهٔ ملی در ساختمان جنب موزه کنار گذاشته شد. کتابخانهٔ ملی ایران از سال۱۳۴۲ به‌طور ناقص و نامرتب، کتاب‌شناسی ملی ایران را منتشر می‌کرد؛ اما عقب‌بودن کتابخانهٔ ملی از اصول و ضوابط جهانی، باعث شد در سال۱۳۵۲، از ایفلا درخواست شود ایران را در تأسیس کتابخانهٔ ملی جدید یاری دهد.[۲۴]
دههٔ ۵۰شمسی تاکنون
در ۱۳۵۴، ۶۰ تن از کتابداران و معماران مشهور جهان به‌دعوت ناصر شریفی، رئیس وقت دانشکدهٔ کتابداری پرات، برای بررسی معماری و کتابخانه‌های ایران به کشورمان آمدند. حاصل همکاری این گروه با ۱۵ نفر از کتابداران ایرانی به‌مدت یک ماه، طرح ناصر شریفی بود: کتابخانهای با ۳۵۰۰۰۰ مترمربع زیربنا؛ این طرح به‌دلایلی رد شد و طرح دوم این هیئت که توسط ژان پیر کلاول، رئیس کتابخانهٔ دانشگاه لوزان، ارائه شد، در مهر۱۳۵۵ بهتصویب هیئت داوران رسید. کمیته‌ای هفت‌نفره در سال۱۳۵۹، ساختمان دفتر فرهنگی فرح پهلوی در نیاوران را برای احداث این کتابخانه در ۹۴هزار مترمربع، مناسب دیدند. متعاقب موافقت وزیر فرهنگ و آموزش عالی در ۱۸فروردین۱۳۶۰، بخشی از ساختمان نیاوران به کتابخانهٔ ملی تحویل داده شد. در این دوره، پراکندگی بخش‌های مختلف کتابخانهٔ ملی موجب کندی انجام وظایف و مشکلات دیگری می‌شد. بالاخره در تاریخ ۷مرداد۱۳۷۴، طرحی جدید برای ساختمان کتابخانهٔ ملی پذیرفته شد. فاز اول این ساختمان جدید در ۱۱اسفند۱۳۸۳ روی تپه‌ای در منطقهٔ عباس‌آباد، کنار بزرگراه حقانی افتتاح شد. این مجموعه که گنجایش ۷میلیون کتاب را دارد اکنون تکمیل شده است و تمامی بخش‌های کتابخانهٔ ملی در آن جای گرفته‌اند.[۲۴]
.jpg)
چشم‌اندازی از تحولات اداری کتابخانهّ ملی
کتابخانهٔ ملی تا سال۱۳۴۳ش تابع وزارت فرهنگ بود، از این سال تحت نظارت اداره‌کل کتابخانه‌ها به‌صورت واحدی از واحدهای وزارت فرهنگ و هنر درآمد و از سال۱۳۵۳، واحد مستقلی در وزارت فرهنگ و هنر شد. بعد از انقلاب در سال۱۳۵۸، کتابخانهٔ پهلوی سابق در کتابخانهٔ ملی ادغام شد و کتابخانهٔ ملی به وزارت فرهنگ و آموزش عالی سابق ملحق شد. در سال۱۳۶۲ مرکز خدمات کتابداری در کتابخانهٔ ملی ادغام شد. در سال۱۳۶۹، حسن حبیبی از طرف دولت وقت، مامور به تهیهٔ لایحه‌ای برای تمرکز اسناد کشور شد. درپی تصویب این لایحه در مجلس شورای اسلامی، کتابخانهٔ ملی ایران، سازمانی مستقل زیرنظر ریاست جمهوری اسلامی ایران به سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور پیوست و نهایتاً در سال۱۳۸۱، با مصوبهٔ شورای عالی اداری، «سازمان اسناد ملی ایران» از سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور منتزع شد و با کتابخانهٔ ملی ادغام شد و به «سازمان اسناد و کتابخانهٔ ملی جمهوری اسلامی ایران» تغییر نام پیدا کرد.[۲۰]
کارکردها
وظایف و فعالیت‌های کتابخانهٔ ملی
مطابق اساسنامهٔ جدید، کتابخانهٔ ملی، کتابخانهٔ مادر شناخته شده و نقش اصلی در انجام امور مربوط به کتابداری و اطلاع‌رسانی به آن سپرده شده است. برنامه‌های فعلی کتابخانهٔ ملی را می‌توان بر دو پایه استوار دانست:
- جبران عقب‌ماندگی‌های کتابخانه و رساندن آن به‌حد کتابخانهٔ ملی واقعی در شأن نظام جمهوری اسلامی ایران و متناسب با وضعیت اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی کشور.
- آماده‌سازی کتابخانهٔ ملی برای برداشتن گام‌های اساسی به‌سوی رشد و توسعهٔ مجموعهٔ کشور و مرتفع‌کردن نیازهای آینده و نسل‌های بعدی[۲۵]
در اساسنامهٔ جدید، شش حوزهٔ اصلی فعالیت برای کتابخانه تعیین شده است:
گردآوری منابع
کتابخانهٔ ملی ملزم به گردآوری و حفظ منابع با مشخصات زیر است:
- تمامی آثار مکتوب و غیرمکتوب منتشرشده در داخل کشور، شامل کتاب، نشریه، جزوه، خبرنامه، پوستر، نقشه، نوارهای صوتی و تصویری، مدارک دیجیتالی و نظایر آن (تمـام مؤسسات انتشاراتی، نشریات ادواری و تولیدکنندگان منابع دیداری و شنیداری، برطبق قـانـون مـؤظـف‌اند دو نسخـه از محصـولات خـود بـه کتابخانهٔ ملّی بفرستند.)
- آثار منتشرشده در خارج از ایران در حوزهٔ مطالعات ایرانی و اسلامی به‌زبان‌های غیرفارسی به‌ویژه انگلیسی و عربی و همچنین تمام آثار منتشرشده به‌زبان فارسی (کتابخانهٔ ملّـی از طریق ثبت سفارش نسبت به خریداری آثارمنتشره در خارج کشور اقدام می‌کند.)
- منابع مرجع و معتبر در موضوعات گوناگون به زبان‌های غیرفارسی به‌ویژه انگلیسی و عربی
بدین‌منظور، دو کمیته به نام‌های کمیتهٔ خرید نسخه‌های خطی و کمیتهٔ خرید منابع (غیرخطی) نسبت به ارزش‌گذاری و خرید مجموعه‌های ارائه‌شده به کتابخانه اقدام می‌کنند.[۴]
سازماندهی
در اجرای این وظیفه، کارهای گوناگونی چون فهرستنویسی، رده‌بندی، نمایه‌سازی و چکیده‌نویسی منطبق‌با استانداردهای بین‌المللی انجام می‌شود. از سال۱۳۷۷ تمام ناشران ملزم به فهرستنویسی پیش از انتشار (فیپا) برای کتابها شدند. علاوه‌بر این، کتابخانه عهده‌دار تخصیص شمارهٔ استاندارد بین‌المللی پیایندها (شاپا) و نیز شمارهٔ استاندارد بین‌المللی کتابخانه‌ها (شابکا) به متقاضیان است.[۴]
فهرستنویسی در کتابخانهٔ ملی برای منابع کتابی (چاپی)، منابع غیرکتابی (پایان‌نامه‌ها، گزارش‌ها و طرح‌های پژوهشی، منابع دیداری و شنیداری و...) و پیایندها (نشریات ادواری) موجود در کتابخانهٔ ملی انجام می‌شود. در راستای سازماندهی، کتابخانهٔ ملی به تکمیل و تصحیح بانک کتاب‌شناسی ملی و بانک مستندات (شامل عنوان‌های سرموضوعی، مستند مشاهیر و اسامی مؤلفان فارسی و لاتین، مستند تنالگان‌ها و سازمان‌ها) به دو صورت لوح فشرده و پیوسته (آن‌لاین) در وبگاه سازمان نیز می‌پردازد. تدوین منابع مرجع فهرستنویسی شامل دستنامه‌های فهرستنویسی، گسترش‌های رده‌بندی و مانند آن‌ها هم از دیگر فعالیت‌های سازمان است.[۴]
اشاعهٔ اطلاعات[۴]
رئوس فعالیت‌های کتابخانهٔ ملی در این حوزه به قرار زیر است:
- ارائهٔ خدمات گوناگون در زمینهٔ اطلاع‌رسانی به مراجعان
- انتشار طیف گسترده‌ای از منابع درباب کتابداری و اطلاع‌رسانی، نسخه‌های خطی، کتاب‌شناسی‌ها، ایران‌شناسی، اسلام‌شناسی و ارائهٔ ابزارها و استانداردهای لازم برای کتابخانه‌ها و مباحث مربوطه.
- عرضهٔ دو بانک اطلاعاتی مهم به نام‌های «کتاب‌شناسی ملی ایران» و «نمایهٔ ملی ایران» در قالب چاپی و لوح فشرده
- راه‌اندازی سایت اینترنتی کتابخانهٔ ملی به‌نشانیِ www.nlai.ir و عرضهٔ اطلاعات کتابشناختی انواع منابع و آثاری که کتابخانهٔ ملی به‌نحوی سازماندهی کرده است.
پژوهش[۴]
پژوهش در کتابخانهٔ ملی به‌منظور اعتلا و بهبود فعالیت‌های علم اطلاعات و دانش‌شناسی کشور انجام می‌گیرد. برخی از فعالیت‌های پژوهشی کتابخانه به‌شرح زیر است:
- تدوین راهنماها و استانداردهای لازم برای انواع کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رسانی به‌صورت استانداردهای کتابخانه‌های دانشگاهی، استانداردهای کتابخانه‌های تخصصی، استانداردهای کتابخانه‌های مدارس، استانداردهای کتابخانه‌های زندان، راهنمای کتابخانه‌های ایران و مانند آن. از نمونه راهنماها می‌توان به «راهنمای روزنامه‌ها و مجله‌های ایران» اشاره کرد. این راهنمـا که هر سال منتشر می‌شود، فهرست الفبایی همراه‌با مشخصات کامل از روزنامه‌ها و نشریات ادواری است که در ایران منتشر شده و به کتابخانهٔ ملّی رسیده است.
- انجام پژوهش‌های کاربردی و بنیادی و حمایت از پژوهش‌هایی که در حوزهٔ علم اطلاعات و دانش‌شناسی و ایران‌شناسی و اسلام‌شناسی. این طرح‌های پژوهشی پس از تصویب در شورای پژوهشی به‌اجرا درمی‌آید. طرح‌های پژوهشی در دست اجرای اداره‌کل پردازش و سازماندهی شامل طرح پژوهشی RDA و FRBR، طرح گسترش ردهٔ حقوق ایران، طرح گسترش ردهٔ جغرافیای ایران، طرح گسترش ردهٔ Z است.
- پدید‌آوردن و تدوین و تألیف ابزار و منابع لازم برای تسهیل فعالیت‌های علم اطلاعات و دانش‌شناسی کشور مانند تدوین سرعنوان‌های موضوعی فارسی، فهرست مستند مشاهیر، اصطلاحنامه سه زبانهٔ «اصفا»، مارک ایران، گسترش رده‌بندی (رده‌بندی مربوط به زبان، ادبیات و تاریخ ایران، اسلام، فلسفه، حقوق و نظایر ایران) در دو رده‌بندی کنگره و دیویی. در ادامه برخی از آن‌ها توضیح داده می‌شود:
- سرعنوان‌های موضوعی فارسی: این اثر دربرگیرندهٔ شکل مستنـد موضوعات مطروحه در کتاب‌های منتشر شده در داخل ایران است. تاکنون سه ویرایش از آن به‌چاپ رسیده است.
- فهرست مستند اسامی مشاهیر و مؤلفان: نـام صحیح و تاریخ تولد یا فوت افراد سرشناس، نویسندگان و مترجمانی که کتابی از ایشان یا راجع به ایشان در ایران منتشـر شـده بـاشـد را می‌توان در این اثر یافت. به‌عبارت‌دیگر این اثر مانند سرعنوان‌های موضوعی فارسی است و پشتوانهٔ انتشاراتی دارد.
- سرعنوان‌های موضوعی پزشکی: بـه‌علـت تنـوع و گستردگی موضوعات در علـم پزشکی، سرعنوان‌های این حوزه به‌صورت مبنی جداگانه در دو جلد از جانب کتابخانهٔ ملّی ایران تدوین و منتشر شده است.
- گسترش‌های رده‌بندی: ازآنجـاکه رده‌بندی‌های مـوجـود در سطح جهان در موضوعات مختص ایران و اسلام، جواب‌گو نیست، کتابخانهٔ ملّی سال‌هاست که به تدوین گسترش‌های مختلفی از رده‌بندی‌های دیویی و کنگره می‌پردازد.
- گسترش‌های دیویی: تاکنون گسترش رده‌بندی دیویی برای تاریخ ایران، ادبیات ایران، زبان‌های ایران، جغرافیای ایران و اسلام تدوین و منتشر شده است.
- گسترش‌های کنگره: علاوه‌بر تاریخ، ادبیات و جغرافیای ایران و اسلام با رده‌های فلسفهٔ اسلامی(BBR)، سازمان‌های آموزشی در ایران(LGR)، ادبیات فرانسه(PQ)، ادبیات عربی(PJA) و ادبیات روسی(PG) نیز مطابق با استانداردهای کتابخانهٔ کنگره، گسترش یافته است.
- تدوین کتاب‌شناسی‌ها و فهرست‌ها: کتاب‌شناسی آذربایجان، کتاب‌شناسی تاریخ ایران، کتاب‌شناسی اطلاعات و ارتباطات، کتاب‌شناسی آداب و رسوم اصفهان، فهرست نسخه‌های خطی پزشکی، فهرست کتب درسی چاپ سنگی، فهرست توصیفی سفرنامه‌های آلمانی، انگلیسی، روسی و فرانسوی و فهرست نسخه‌های خطی کتابخانهٔ ملّی که تابه‌حال ۲۳ جلد از آن منتشر شده است.
- دایرةالمعارف کتابداری و اطلاع‌رسانی: این اثر که در زبان فارسی اولین و تنها نمونه به‌شمار می‌رود، در دو جلد و در طی بیش از ده سال، به دست ده‌ها نویسنده و پژوهشگر در حوزه‌های مختلف علم کتابداری، اطلاع‌رسانی و نسخه‌شناسی نوشته شده است. جلد اول آن از حرف «آ» تا «ژ» در سال۱۳۸۱ و جلد دوم آن از حرف «س» تا «ی» در سال۱۳۸۵ منتشر شده است.
- احیای نشریات قدیمی: از ابتـدای دههٔ۷۰، کتابخانهٔ ملّی اقدام به تجدیدچاپ پاره‌ای از نشریات قدیمی و نایاب مربوط به دورهٔ قاجار کرد که تاکنون عناوین زیر از این مجموعه روانهٔ بازار شده است: ثریا، چهره‌نما، حبل‌المتین، پرورش، حکمت، شمس‌الحدید، مفتاح‌الظفر، ادب (مشهد/ تهران/ تبریز)، اطلاع، ناصری، معارف، فلاحت مظفری، فرهنگ اصفهان، مظفری، حفظ‌الصحه، وطن، ندای وطن، عدالت، کمال (ایران/ مصر)، خلاصه‌الحوادث، صبح صادق، شاهنشاهی، مجموعهٔ اخلاق، ایران نو، نخستینه‌های مطبوعات دورهٔ قاجار، روزنامهٔ وقایع اتفاقیه، روزنامهٔ دولت علیهٔ ایران، روزنامهٔ دولتی، روزنامهٔ ايران، روزنامهٔ ایران سلطانی، روزنامهٔ انجمن تبریز، ۲۲۵۷ شمارهٔ روزنامهٔ ایران در قالب لوح فشرده
آموزش
در دههٔ هفتاد با تأسیس مرکز آموزش عالی کتابداری در دو مقطع کاردانی و کارشناسی کتابداری و اطلاع‌رسانی، دانشجویانی مشغول به تحصیل شدند. آموزش‌های ضمن خدمت برای کارکنان کتابخانهٔ ملی و کتابداران سایر سازمان‌ها از دیگر برنامه‌های آموزشیِ اجراشده است.[۴]
وظایف و فعالیت‌های سازمان اسناد
فراهم‌آوری و ارزشیابی اسناد
بخش عمدهٔ گردآوری اسناد، از طریق دریافت اسناد راکد بایگانی وزارتخانه‌ها، سازمان‌های دولتی و وابسته به دولت، شرکت‌ها و سایر موسسه‌ها و همچنین از طریق دریافت از خاندان‌های قدیمی و شخصیت‌های تاریخی، با روش‌های گوناگون (خریداری، اهدا، وقف و امانت) صورت می‌گیرد. اداره‌کل شناسایی و فراهم‌آوری اسناد ملی در مجموعه تشکیلات سازمان، نقش ورودی اصلی اسناد به معاونت اسناد و نیز بایگانی راکد کل کشور (نگهداری اسناد قبل از ورود به آرشیو) را ایفای می‌کند و از ادغام دو مدیریت، اسناد پیش‌آرشیوی و هماهنگی و ارزشیابی اسناد در سال۱۳۸۵ تشکیل شد و در قالب سه اداره و یک گروه فعالیت دارد که عبارت‌اند از: اداره ارزشیابی اسناد، اداره شناسایی و گردآوری اسناد (خرید و اهدا)، اداره مخازن و اطلاع‌رسانی اسناد عمومی و گروه پیش‌آرشیوی.[۴]
نظارت و پیگیری
شامل نظارت بر امحای اوراق زاید دستگاه‌های اداری کشور براساس ضوابط مربوط، تهیه و تدوین مقررات، ضوابط و معیارهایی که وزارتخانه‌ها و مؤسسه‌های دولتی و وابسته به دولت باید در تنظیم و ضبط و نگهداری اسناد و پرونده‌های خود رعایت کنند و همچنین تهیه و تدوین ضوابط و استانداردهای لازم جهت فهرستنویسی، نمایه‌سازی و اسکن اسناد است و نیز ابلاغ آن‌ها به همهٔ واحدهای اسنادی دستگاه‌های کشور.[۴]
سازماندهی[۴]
دریافت و تنظیم و فهرستنویسی توصیفی و تحلیل اسناد، آماده‌سازی و مرمت اسناد با آخرین دستاوردهای علمی در زمینهٔ حفاظت و آسیب‌شناسی و ترمیم آسیب‌های فیزیکی و شیمیایی و نیز هماهنگی و ارزشیابی اسناد، از فعالیت‌های این حوزه است.
- ""'تنظیم و توصیف اسناد""':
فعالیت تنظیم و پردازش اسناد در یک اداره‌کل به‌همین نام انجام می‌پذیرد. ازآنجاکه تبدیل داده‌های خام به اطلاعات پردازش شده، گام اصلی درتسهیل فرایند بازیابی اطلاعات است و موجب افزایش دقت و سرعت بازیابی می‌شود، وظیفهٔ اصلی این مدیریت، پردازش و ذخیره‌سازی داده‌هاست؛ آن‌هم به گونه‌ای که کاربران به بهترین و ساده‌ترین روش ممکن به اطلاعات دسترسی پیدا کنند. تنظیم و توصیف اسناد، براساس استانداردهای جهانی آرشیو، به‌ویژه دو اصل «احترام به منشأ اسناد» و «حفظ نظم و ترتیب اولیه» و با لحاظ‌کردن ویژگی‌های فرهنگی و تاریخی ایران و زبان فارسی انجام می‌گیرد.
اسنادی که در مرحلهٔ ارزشیابی، واجد شرایط ارزش نگهداری دائمی تشخیص داده می‌شوند، بنابه اولویت‌های از پیش تعیین شده که عمدتاً برپایهٔ دو عنصر اهمیت و قدمت است به بخش ضدعفونی ارسال و سپس به واحد تنظیم و پردازش منتقل می‌شوند و با درنظرگرفتن نوع اسناد (متنی و غیرمتنی)، به گروه‌های ذیربط ارسال می‌شوند و سپس کارشناسان برنامه‌ریزی و بررسی اسناد، ضمن بررسی و مطالعهٔ محتوای آن‌ها فهرست موضوعی و توصیفی (محتوایی و فیزیکی) اسناد را در چارچوب عناصر اطلاعاتی مندرج در کاربرگه‌های تنظیم و توصیف، تهیه و در بانک اطلاعاتی سازمان وارد می‌کنند.
- ""'مرمت و حفاظت اسناد""':
فعالیت‌های اداره‌کا مرمت و حفاظت اسناد در ۴ ردیف اصلی است:
- آسیب‌شناسی و آزمایشگاه
- آسیب‌زدایی و مرمت اسناد
- اداره میکروفرم‌ها و اسناد دیجیتالی
- اداره حفاظت از منابع دیداری و شنیداری
اهم وظایف حفاظت و نگهداری اسناد
- آسیب‌زدایی و مرمت تمام اسناد نوشتاری‌غیرنوشتاری آسیب‌دیده قبل از ورود به مخازن و ارائهٔ خدمات مشاوره‌ای در این زمینه‌ها به سایر مراکز
- ضدعفونی و آفت‌زدایی همهٔ اسناد نوشتاری‌غیرنوشتاری مورد درخواست سایر مراکز اسناد مطابق با مقررات و تعرفه‌های سازمان
- انجام نمونه‌برداری از اسناد آلوده، کشت بیولوژیک نمونه‌ها و تشخیص نوع آلودگی‌های قارچی
- بازدید ادواری از مخازن آرشیو جهت کنترل وضعیت حفظ و نگهداری اسناد، کنترل آلودگی مخازن و نمونه‌برداری از هوا
- انجام فعالیت‌های تخصصی روی اسناد آسیب‌دیده به‌منظور لکه‌برداری، بر طرف‌کردن الحاقات اضافی سند یا مرمت‌های غیراصولی، تعیین PH و اسیدزدایی
- تدوین و نشر نتایج تحقیقات انجام شده در زمینه‌های عوامل آسیب‌رسان شیمیایی و بیولوژیکی به ساختار اسناد و کتب
- تبدیل اسناد دیداری و شنیداری به فرمت‌های مختلف و تهیهٔ نسخهٔ دیجیتال از آن‌ها و تکثیر اسناد در فرمت‌های مختلف و ایجاد و تعریف استانداردهای مربوط به منابع دیجیتالی و غیردیجیتالی
اشاعهٔ اطلاعات
در این راستا، خدمات به پژوهشگران و محققان، به‌صورت‌های عرضهٔ تصاویر اسناد، ارائهٔ میکروفیلم و میکروفیش، تدوین کتب اسنادی و فصلنامهٔ تحقیقات تاریخی گنجینهٔ اسناد انجام می‌گیرد. برپایی نمایشگاه‌های تخصصی، از دیگر فعالیت‌ها در این زمینه محسوب می‌شود. اداره‌کل اطلاع‌رسانی و ارتباطات در مرکز اسناد(شامل گروه اطلاع‌رسانی اسنادی، گروه اطلاع‌رسانی منابع دیداری و شنیداری، گروه ارتباطات آرشیوی و اداره مخازن آرشیوی) مسئول انجام این وظیفه است. گردآوری اطلاعات مستند تاریخی، از طریق انجام مصاحبه با شخصیت‌های مؤثر در تاریخ معاصر ایران و نظارت بر اجرای پروژه‌های تاریخ شفاهی و انتشار این مصاحبه‌ها از دیگر وظایفی است که در این اداره انجام می‌شود.[۴]
پژوهش
تحقیقات متنوعی برپایهٔ اسناد موجود به‌منظور کشف نکات مبهم تاریخی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی خصوصاً مربوط به دوره‌های قاجار و پهلوی صورت می‌گیرد که تا کنون در این زمینه‌ها ۸۰ عنوان کتاب منتشر شده است. روش‌های مختلف طبقه‌بندی، حفظ و نگهداری اسناد و ارائهٔ روش‌های منطبق با استانداردهای جهانی از دیگر موضوعات پژوهشی است.[۴]
آموزش
طیف گسترده‌ای از آموزش‌های تخصصی مربوط به اسناد در این حوزه ارائه می‌شود؛ مانند سند‌شناسی و سند‌خوانی، آشنایی با آرشیوهای بزرگ ایران و جهان، کارشناسی بررسی اسناد و مدارک، ویراستاری متون تاریخی، مرمت اسناد و... .[۴]
فعالیت‌های منطقه‌ای و استانی
سوابق و اوراق فراوانی در استان‌ها وجود دارد که دائماً می‌باید ارزشیابی و ساماندهی شود تا در اختیار دانش‌پژوهان هر استان قرار گیرد و زمینهٔ اجرای عدالت اجتماعی و ایجاد فرصت‌های برابر برای همهٔ مردم کشور در دستیابی به اطلاعات اسنادی فراهم آید. به‌منظور جلوگیری از تمرکز اسناد منطقه‌ای در مرکز و ایجاد تسهیلات برای پژوهشگران و محققین و نیز جمعآوری و سامان‌بخشی به اسناد بومی، در مناطق مختلف کشور واحدهای آرشیوی استانی با وظایف کلی سازمان ایجاد شده است. این واحدها تاکنون در استان‌های آذربایجان‌ِشرقی، اصفهان، بوشهر، خراسان رضوی، سیستان و بلوچستان، فارس، کرمان، گیلان، همدان، مازندران و یزد تأسیس و شروع به‌کار کرده‌اند و درنظر است در استان‌های مستعد دیگر کشور نیز بنابه‌ضرورت توسعه یابند.[۴]
پیایندها در کتابخانهٔ ملی
فرهنگستان زبان و ادب فارسی اصطلاح «پیایند» را برای نامیدن نشریات ادواری برگزیده است. در دنیای جدید، پیایندها به ابزار سنجش میزان حمایت سازمان‌ها از تحقیق تبدیل شده‌اند و سازمان‌هایی که به‌طورجدی از برنامه‌های تحقیقاتی علمی حمایت می‌کنند، بخش اعظم بودجهٔ تهیهٔ مواد را به پیایندها اختصاص می‌دهند.[۱۵]
بخش نشریات کتابخانهٔ ملی دارای دو مخزن در طبقات منفی یک و منفی دو ساختمان کتابخانه است.[۲۶] تالار پیایندهای کتابخانهٔ ملی (تالار خواجه‌نصیرالدین طوسی) نیز در طبقهٔ منفی یک ساختمان در ضلع غربی قرار دارد. در این بخش، غنی‌ترین مجموعهٔ پیایندهای منتشرشده از ابتدای پیدایش مطبوعات در ایران تا به امروز گردآوری و نگهداری می‌شود. در دو دههٔ اخیر این گروه با دریافت بیش از ۳۵۰۰ عنوان پیایند جاری (فارسی، عربی، لاتین و...) اعم از مجله، روزنامه، هفته‌نامه، گاهنامه، خبرنامه، نشریات رایزنی و دانشجویی و...، سعی دارد کل پیایندهای جاری منتشرشده در کشور را جمعآوری کند.[۱۵] نشریات موجود در گروه به سه زبان فارسی (اردو، پشتو، ترکی، کردی و...)، عربی و لاتین (فرانسوی، آلمانی، انگلیسی، ارمنی و...)، بالغ‌بر ۲۳۵۰۰ عنوان است.[۲۷]
یکی دیگر از منابع بسیار مهم دردسترس در این بخش، راهنمای الکترونیکی نشریات رایگان در وب است. این راهنما شامل بیش از ۲۵۰ عنوان مجلهٔ علمی، پژوهشی و داوری‌شدهٔ معتبر الکترونیکی رایگان است. با استفاده از این راهنما کاربران می‌توانند با انتخاب عنوان مجلهٔ مدنظر خود، به‌راحتی به سایت مجلات علمی مراجعه و شمارهٔ جاری یا آرشیو مجلات دلخواه را مطالعه کنند.[۱۵]
وظایف گروه اطلاع‌رسانی پیایندها[۱۵]
- دریافت، تنظیم، جایگزینی، حفظ و نگهداری پیایندها براساس ضوابط و دستورالعمل‌های مصوب کتابخانهٔ ملی
- همکاری در تهیه و تدوین ضوابط و دستورالعمل‌های گسترش مجموعه پیایندهای کتابخانه، ابزارها و نظام‌های کنترل ورودی و خروجی و بازیابی دستی و رایانه‌ای و نیز فرمت‌های لازم برای پردازش و سازماندهی پیایندها
- انجام خدمات مشاورهٔ مرجع و اطلاع‌رسانی پیایندهای موجود در کتابخانه
- پیگیری کسری پیایندها و ایجاد ارتباط مناسب برای تحویل به‌موقع انواع پیایندها
- همکاری در بازتولید و تجدید چاپ پیایندهای نفیس و نادر کتابخانه
- همکاری در پژوهش‌های و مطالعات پیایندی و نمایه‌سازی مقالات و محتوای پیایندهای کتابخانه و انتشار نمایهٔ ملی
- شرکت در نمایشگاه‌ها، همایش‌ها و دیگر نشست‌های مرتبط با پیایندها و مطبوعات در سطوح ملی و منطقه‌ای
شورای سازماندهی و اطلاع‌رسانی میراث مطبوعات کشور
سازمان اسناد و کتابخانهٔ ملی در پاییز۱۳۸۴، شورایی با این عنوان تشکیل داد. دو محور اصلی فعالیت‌های این شورا عبارت‌اند از: نخست، ایجاد وحدت رویهٔ معیارمند در گردآوری، سازماندهی و اشاعهٔ اطلاعات مطبوعات ایران و دوم، گردآوری و تکثیر دوره‌های نشریه‌های نایاب و کمیاب چاپ ایران و جهان به‌زبان فارسی و ارسال این گونه نشریه‌ها به ۲۰ کتابخانهٔ معتبر کشور به‌منظور غنای هرچه بیشتر مجموعه‌ها و استفادهٔ محققان و علاقه‌مندان.[۱۵]
کتابخانهٔ ملی و فهرستنویسی نسخ خطی
برخلاف شیوهٔ فهرستنویسی کتاب‌های چاپی در کشور که در آن از یک رویهٔ واحد پیروی می‌شود، برای فهرستنویسی نسخ خطی دیدگاه‌ها و روش‌های متفاوتی وجود داشته و دارد. کتابخانهٔ ملی، به‌عنوان یکی از مجموعه‌های غنی نسخ خطی در ایران، با دارابودن بیش از ۲۵ جلد فهرست چاپ‌شده از مجموعهٔ خود، دارای جایگاهی والا و ارزشمند در میان کتابخانه‌های کشور است؛ ولی با نگاهی به فهرست‌های آن، تفاوت‌هایی در کار استادان پیشکسوت و نسل بعدی به‌چشم می‌خورد. شیوه‌های فهرستنویسی در ایران را می‌توان در موارد زیر برشمرد:[۲۸]
شیوهٔ سنتی
این شیوه از سدهٔ دوم و سوم هجری در بین دانشمندان اسلامی رواج داشت و در آن، بیشتر تأکید بر تهیهٔ فهرست‌های سیاهه‌مانند (برشمردن آثار) بوده است. از نمونه‌های اولیهٔ این شیوه، «الفهرست» ابن ندیم و از نمونه‌های متأخر آن «الذریعه الی تصانیف‌الشیعه» اثر شیخ آقابزرگ طهرانی است.[۲۸]
شیوهٔ میانه
این شیوه، از نظر ویژگی فهرست‌نگاری، از سال۱۳۰۵ با انتشار اولین جلد از فهرست کتاب‌های کتابخانهٔ آستان قدس رضوی شروع شد. فهرست‌ها در کار تمام فهرست‌نگاران این شیوه مانند عبدالله انوار، علینقی منزوی و احمد منزوی، در کلیت مربوط به ذکر دو بخش کتاب‌شناسی و نسخه‌شناسی، دارای وجوه مشترک است؛ اما در ریزه‌کاری و تقدم و تأخر فیلدهای اطلاعاتی، تعداد فیلدهای ضروری که برای هر بخش از کتاب‌شناسی و نسخه‌شناسی باید ذکر گردد و میزان تفصیل هر فیلد، هماهنگی وجود ندارد و هر فهرست‌نویس اسلوب خاص خود را دنبال می‌کند. در این روش، اطلاعات ثابت، معین و غیرقابل تغییر در کتاب خطی خاص، جزء بخش کتاب‌شناسی است؛ مانند مطالبی دربارهٔ عنوان، زبان، موضوع و مؤلف. اطلاعات غیرثابت، نسبت به نسخه‌های متعدد از کتاب خاشناسی محسوب می‌شود؛ مانند مطالبی دربارهٔ کاغذ، تعداد و اندازهٔ اوراق، نوع خط و تعداد سطور. فهرست‌نگاران این شیوه، که اکثریت فهرست‌نگاران دورهٔ معاصر ایران را تشکیل می‌دهند، می‌توان به عبدالله انوار، احمد منزوی و علینقی منزوی اشاره کرد.[۲۸]
شیوهٔ مدرن
نقطهٔ آغاز شیوهٔ نوین را می‌توان در کار کتابخانهٔ ملی مشاهده کرد. برخی از ویژگی‌های این شیوه عبارت‌اند از: مستند کردن موضوعات و اسامی، سرشناسه قرار گرفتن پدیدآور به‌جای عنوان کتاب و اختصاص شناسهٔ افزوده به کاتب. در شیوهٔ مدرن، لزوماً تقسیم دورهٔ میانه حفظ نشده و نمی‌شود، بلکه هر برگهٔ فهرستنویسی می‌تواند متشکل از سه بخش باشد: کتاب‌شناسی، نسخه‌شناسی و تحلیل موضوعی. از فهرست‌نگاران این شیوه می‌توان به حبیب‌الله عظیمی، ضمیره امیری و رضا خانی‌پور اشاره کرد.[۲۸]
ایران‌شناسی و اسلام‌شناسی در کتابخانهٔ ملی
مجموعهٔ اولیهٔ کتابخانهٔ ملی
انگیزهٔ تأسیس کتابخانهٔ ملی بی‌ارتباط با مسئلهٔ ایران‌شناسی نیست. در کنگرهٔ جهانی فردوسی در تهران بهسال۱۳۱۳شمسی، ایران‌شناسانی که به ایران آمده بودند، کتاب‌هایشان را هم با خود آورده بودند که هدیه کردند. قرار شد این کتابها در تالاری به نام «تالار فردوسی»، به‌نمایش گذاشته شود تا بعداً به یکی از کتابخانه‌ها منتقل شود. سه سال بعد کتابخانهٔ ملی ایران تأسیس شد. مجموعهٔ اولیهٔ کتابخانهٔ ملی که در حوزهٔ ایران‌شناسی، مجموعه‌ای غنی بود، عبارت بود از:
- کتابخانهٔ دارالفنون
- کتابخانهٔ معارف
- کتابخانهٔ سلطنتی
- کتاب‌های هدیه‌شده از طرف ایران‌شناسان غربی در کنگرهٔ جهانی فردوسی
- کتابخانهٔ بانک استقراضی روس که کتاب‌های خوبی به‌زبان‌های روسی، آلمانی و فرانسه داشت.
- کتاب‌های آلمانی که مدتی بعد، هیتلر به دولت ایران هدیه کرد.[۱۳]
تأسیس بخش ایران‌شناسی و اسلام‌شناسی
سال۱۳۴۱ در زمان ریاست ایرج افشار، تمام کتاب‌های ایران‌شناسی از میان قفسه‌ها بیرون کشیده شد و در محلی جداگانه قرار گرفت و برای اولین بار، بخش «ایران‌شناسی» در کتابخانهٔ ملی تأسیس شد، البته بدون اینکه وظیفه و هدف خاصی برای آن درنظر گیرند. بعد از انقلاب، چند مجموعهٔ مهم ایران‌شناسی از مجموعهٔ کتابخانهٔ پهلوی و مجموعهٔ [دکتر] شادمان به کتابخانهٔ ملی منتقل شد.[۱۳]
در تمام کتابخانه‌های ملی جهان، وظیفه‌ای مبنی‌بر تهیه و گردآوری کتاب‌های راجع به آن کشور که به هر زبانی در سراسر جهان منتشر می‌شود، تعریف شده است؛ اما در کتابخانهٔ ملی ایران، تصریح به این وظیفه نه در آن ابتدا، بلکه حدود ۵۰ سال بعد، در سال۱۳۶۹، در اساسنامه گنجانده شد. کتابخانهٔ ملی پس از تأسیس، خط مشی و بودجهٔ خاصی برای تهیهٔ کتاب‌های ایران‌شناسی نداشت و کتاب‌های موجود در این زمینه، در کنار بقیهٔ کتابها در قفسه‌ها قرار داشت.[۱۳]
در اواخر دههٔ هفتاد و اوایل دههٔ۸۰شمسی، بالاخره گشایشی در بودجهٔ ارزی کتابخانه به‌عمل آمد و کتابخانه توانست تعداد چشمگیری از کتاب‌های مربوط به ایران و اسلام را که اکثراً به‌زبان‌های انگلیسی و عربی بودند، خریداری کند. طبق اساسنامهٔ سال۱۳۶۹ کتابخانهٔ ملی، «مرکز ایران‌شناسی و اسلام‌شناسی» تأسیس شد و در سال۱۳۸۵، تالار ایران‌شناسی و اسلام‌شناسی به نام «تالار مطهری» در ساختمان جدید کتابخانه افتتاح شد.[۱۳]
مجموعهٔ حاضر منابع و ساختار بخش ایران‌شناسی و اسلام‌شناسی
مجموعهٔ ایران‌شناسی و اسلام‌شناسی کتابخانهٔ ملی اگرچه غنی‌ترین مجموعه در نوع خود در ایران است؛ اما تا رسیدن به مجموعه‌ای نسبتاً کامل و روزآمد راهی دراز در پیش دارد. البته کتابخانه در زمینهٔ سازماندهی کتاب‌های موجود، توفیق تمام داشته است. فهرستنویسی این کتابها به‌شیوه‌ای بدیع و با اصالت بخشیدن به خط و زبان فارسی، بی‌تردید یکی از موفقیت‌های بزرگ کتابخانهٔ ملی است.[۱۳]
در سال۱۳۸۵ با تصویب نمودار سازمانی جدید، بخش ایران‌شناسی و اسلام‌شناسی در قالب دو گروه اطلاع‌رسانی و پژوهش به فعالیت خود ادامه داد. در بخش اطلاع‌رسانی فعالیت‌هایی مانند دریافت و تنظیم و نگهداری منابع این حوزه، شناسایی منابع مرتبط جهت سفارش خرید، برقراری ارتباط و ایجاد شبکه‌های لازم میان مراکز ایران‌شناسی و اسلام‌شناسی داخلی و خارجی، و در بخش پژوهشی، وظایفی چون تألیف، ترجمه، تحقیق و آماده‌سازی متون، تهیه و تدوین واژه‌نامه و کتاب‌شناسی و شناسایی مراکز پژوهشی ایران‌شناسی و اسلام‌شناسی و شرکت در تحقیقات بین‌المللی مرتبط انجام می‌شود.[۱۶]
از مجموعه‌های ارزشمند بخش ایران‌شناسی و اسلام‌شناسی می‌توان به مجموعهٔ سفرنامه‌های موجود در کتابخانهٔ ملی اشاره کرد که قدمت برخی از آن‌ها گاهی به ۴۰۰ سال پیش می‌رسد. سفرنامهٔ «سر آنتونی شرلی» که در سال۱۶۱۳میلادی در لندن منتشر شد (قدیمی‌ترین سفرنامهٔ مجموعه)، سفرنامهٔ فرانسوی «پیتر دلاواله» (چاپ ۱۶۶۲م) و سفرنامه‌های «شاردن»(چاپ‌های ۱۷۲۶و۱۸۱۱م)، «ژان پاتیست تاورنیه»(۱۶۸۱م)، «آدام اولئاریوس»(۱۶۶۲م)، «جان بل»(۱۷۶۳م) و... اشاره کرد. در بخش روسی یک نسخه از معاهدهٔ ترکمن‌چای موجود است که ترجمهٔ فرانسهٔ آن همراه متن روسی آورده شده است که تاریخ دقیق آن معلوم نیست؛ اما مسلماً به دههٔ۱۸۲۰ تعلق دارد. در بخش آلمانی نیز یک قرآن به این زبان با ترجمهٔ «تئودور آرنولد» وجود دارد که در ۱۷۴۶ در شهر لمگو آلمان چاپ شده است. ترجمهٔ گلستان سعدی به‌آلمانی از «آدام اولئاریوس» که در ۱۶۶۰میلادی چاپ شده است نیز از دیگر آثار مهم است.[۱۶]
ریاست کتابخانهٔ ملی از آغاز تا امروز
آشنایی با روسای کتابخانهٔ ملی بخشی از آشنایی با کتابخانهٔ ملی است. کتابخانه ازلحاظ سازمانی درگیر تحولات بسیار بوده است. به‌همین‌دلیل، گاه مدیرکل داشته و گاه هم رئیس و هم مدیرکل. به‌استثنای مهدی بیانی که مدت بیست‌وچند سال ریاست کتابخانه را برعهده داشته، بقیه زمان کوتاهتری را به خود اختصاص داده‌اند. قبل از دورهٔ فعلی و ریاست اشرف بروجردی، افراد زیر عهده‌دار ریاست کتابخانهٔ ملی بوده‌اند.[۲۹]
مهدی بیانی (۱۲۸۵تا۱۳۴۶ش)
بنیانگذار و نخستین رئیس کتابخانهٔ ملی ایران که از ۳شهریور۱۳۱۶ تا ۱۳خرداد۱۳۴۰ عهده‌دار ریاست کتابخانه بود. بیانی دارای مدرک دکترای زبان و ادبیات فارسی از دانشگاه تهران به سال۱۳۲۵شمسی بود. او از سال۱۳۳۵ تا زمانی که چشم از جهان فروبست، در سمت مدیرکل کتابخانهٔ ملی فعالیت می‌کرد و نیز رئیس کتابخانهٔ سلطنتی بود. او دارای نشان درجهٔ ۵ و درجهٔ ۴ همایون بود. از بیانی، کتابها و مقالات متعدد در زمینهٔ فلسفه، خوشنویسی و کتابداری به‌جا مانده است؛ نظیر: «دو رساله از سهروردی»، ۱۳۱۷؛ «نمونهٔ خطوط خوش کتابخانهٔ ملی»، ۱۳۲۸؛ «کارنامهٔ بزرگان ایران»، ۱۳۴۰؛ «کتاب‌شناسی کتاب‌های خطی»، ۱۳۵۳.[۲۹]
برخی از فعالیت‌های فرهنگی و اجتماعی[۲۹]
- صاحب امتیاز نشریهٔ پیام نوین (۱۳۳۷تا۱۳۴۶)
- مدیر و استاد کتابداری در نخستین دورهٔ کوتاه‌مدت کتابداری (۱۳۱۷)
- استاد هنر در وزارت پیشه و هنر (۱۳۲۰تا۱۳۲۱) و استاد دانشکدهٔ ادبیات دانشگاه تهران
- کارشناس و عضو کمیسیون انتخاب و تعیین قیمت کتب خطی و چاپی
علی‌اصغر شمیم (۱۲۸۲تا۱۳۴۵ش)
با اینکه مهدی بیانی از ۱۳۱۶تا۱۳۴۰ ریاست را برعهده داشت، علی‌اصغر شمیم از ۱۳۱۹تا۱۳۲۰ رئیس کتابخانه بود. علت این است که در این فاصله، بیانی مأمور ریاست اداره فرهنگ اصفهان می‌شود و شمیم را به‌جای خود می‌گمارد. علی‌اصغر شمیم استاد دانشکدهٔ ادبیات دانشگاه تهران و دانشکدهٔ پلیس از ۱۳۳۵تا۱۳۴۵ بوده است. از آثار او می‌توان به «کردستان: جغرافیا و نژاد و مذهب و تقسیمات؛ ایلات کرد» (۱۳۱۲) و «تاریخ دول معظم» (۱۳۳۸) اشاره کرد.[۲۹]
ناصر شریفی (۱۳۰۴تا۱۳۹۲ش)
ناصر شریفی، شاعر، مترجم و اولین ایرانی دارای مدرک دکترای کتابداری است. او در سال۱۳۳۷شمسی از دانشگاه کلمبیا در رشتهٔ دکترای کتابداری فارغ‌التحصیل شد. شریفی در سال۱۳۴۰تا۱۳۴۱ مدیرکل کتابخانهٔ ملی بود. از دیگر مشاغل او می‌توان به کتابداری و معاونت کتابخانهٔ مجلس شورای ملی (۱۳۲۶تا۱۳۳۲)، مسئولیت برنامه‌ریزی یونسکو برای کتابخانه و آرشیو در فرانسه (۱۳۳۸تا۱۳۴۰)، ریاست اجرایی اطلاع‌رسانی و تعلیم و تربیت یونسکو در فرانسه(۱۳۴۱تا۱۳۴۲)، مسئولیت آموزش و مواد آموزشی، آمار و کتابخانه‌های عمومی و مدارس ایران در آموزش و پرورش (۱۳۴۰تا۱۳۴۱)، تأسیس و ریاست کتابخانه و مرکز اطلاع‌رسانی بین‌المللی دانشگاه پیتسبورگ-پنسیلوانیا (۱۳۴۳تا۱۳۴۵)، ریاست خدمات کتابداری بین‌المللی منابع آموزشی و خدمات اطلاع‌رسانی در دانشگاه یالتی نیویورک و ریاست بخش مطالعات بین‌المللی و مسائل جهانی اویستربی نیویورک (۱۳۴۵تا۱۳۴۷) و ریاست دانشکدهٔ کتابداری و اطلاع‌رسانی پرات، نیویورک سیتی (۱۳۴۷تا۱۳۶۶) اشاره کرد.[۲۹]
شریفی تألیف‌های بسیاری به‌زبان انگلیسی در زمینهٔ کتابداری دارد. مقاله‌های متعددی در مجله‌های خارجی به‌چاپ رسانده و سخنرانی‌هایی نیز در مجامع بین‌المللی کتابداری ایراد کرده است. پایان‌نامهٔ دکترای او مربوط به‌شیوهٔ فهرستنویسی کتاب‌های فارسی بود که هنوز هم (خصوصاً قسمت حرف‌نویسی آن) با کمی تعدیل در کتابخانهٔ ملی ایران به‌کار می‌رود.[۲۹]
برخی از فعالیت‌های فرهنگی و اجتماعی[۲۹]
- عضو هیئت تحریریهٔ نشریات راه نو، جهان نو، صبا و جنب و جوش (۱۳۲۰تا۱۳۲۱)
- مسئول برگزاری دورهٔ کتابداری در دانشسرای عالی با همکاری ایرج افشار و دین فارنزورث
- استاد دانشسرای عالی (۱۳۳۹) و دانشگاه پیتسبورگ، پنسیلوانیا (۱۳۴۲تا۱۳۴۵)
- استاد مهمان دانشگاه نیویورک و آموزشگاه آلبانی (۱۳۴۵)
- استاد مهمان و رئیس افتخاری دانشکدهٔ علوم کتابداری و اطلاع‌رسانی و کامپیوتر دانشگاه پرات و دانشگاه مراکش (مادام‌العمر)
- رئیس هیئت مشاوران در طرح ساخت کتابخانهٔ ملی ایران (۱۳۵۴)
ایرج افشار (۱۳۰۴تا۱۳۸۹ش)
استاد افشار از خرداد تا دی۱۳۴۱ ریاست کتابخانهٔ ملی ایران را عهده‌دار بود. او مؤسس و بانی کتاب‌شناسی در ایران بود. آثار ایرج افشار متجاوز از هزار مقاله و ۲۰۰ عنوان کتاب در زمینهٔ تحقیقات ایرانی است. کتاب «فهرست مقالات فارسی از ۱۳۲۸تا۱۳۷۶» از شاهکارهای او به‌شمار می‌آید.[۲۹]
برخی از فعالیت‌های فرهنگی و اجتماعی[۲۹]
- مدیر نشریات مهر، فرهنگ ایران‌زمین، کتاب‌های ماه، نشریهٔ انجمن ناشران کتاب، راهنمای کتاب، نسخه‌های خطی کتابخانهٔ مرکزی دانشگاه تهران، کتابداری، ایران‌شناسی و آینده (۱۳۳۱تا۱۳۷۲)
- ریاست کتابخانهٔ دانشسرای عالی (۱۳۳۹تا۱۳۴۱)
- ریاست مرکز تحقیقات کتاب‌شناسی (۱۳۴۲تا۱۳۴۳)
- ریاست انتشارات دانشگاه تهران (۱۳۴۳تا۱۳۴۹)
- ریاست کتابخانهٔ مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران (۱۳۴۳تا۱۳۵۸)
- ریاست مرکز ملی کتاب وابسته به کمیسیون ملی یونسکو (۱۳۴۸)
- همکاری در تأسیس کلوپ کتاب (۱۳۳۶تا۱۳۳۷) که به «انجمن کتاب» تغییر نام داد.
- استاد دانشسرای عالی (۱۳۴۴تا۱۳۴۵) و دانشگاه تهران (۱۳۴۴تا۱۳۵۷)
ابراهیم صفا (۱۲۸۵تا۱۳۸۷ش)
ابراهیم صفا برادر ذبیح‌الله صفا، از سال ۱۳۴۲تا۱۳۴۵ مدیرکل کتابخانهٔ ملی ایران بود. قبل از آن، صفا از سال۱۳۱۳ کتابدار کتابخانهٔ معارف بود که در بدو تأسیس کتابخانهٔ ملی تا سال۱۳۱۸ در آنجا به کتابداری مشغول شد و در سال‌های ۱۳۱۸تا۱۳۳۵، معاونت کتابخانهٔ ملی را عهده‌دار بود. او در ردیف‌های نخست فهرست افرادی است که در ایران تألیف‌هایی با موضوع کتابداری به‌چاپ رساند.[۲۹]
جمشید بهروش
جمشید بهروش از سال ۱۳۴۶تا۱۳۵۳ مدیرکل اداره کتابخانه‌ها و سرپرست کتابخانهٔ ملی ایران بود. او در سال‌های ۱۳۵۲و۱۳۵۳ استاد کتابداری کلاس‌های آموزش کتابداری بود. همچنین در سال‌های ۱۳۴۴ و ۱۳۴۵ ریاست اداره‌کل موزه‌ها و بناهای تاریخی و ریاست اداره نگارش را عهده‌دار بود.[۲۹]
یحیی ذکاء (۱۳۰۲تا۱۳۷۹ش)
یحیی ذکاء، ایران‌شناس و پژوهشگر تاریخ هنر بود که در سال۱۳۴۷ ریاست کتابخانهٔ ملی را برعهده داشت. او در حوزهٔ باستان‌شناسی تحصیل کرده بود و مسئولیت‌های زیادی در حوزهٔ موزه‌ها و باستان‌شناسی داشت. استادی دانشکدهٔ هنرهای زیبای دانشگاه تهران، استادی هنرستان رقص‌های ملی و محلی و تدریس تاریخ و تاریخ هنر، تاریخ لباس و زیباشناسی از دیگر فعالیت‌های اوست. از جوایز و افتخارات او می‌توان به نشان تاج، مدال جشن‌های شاهنشاهی، مدال درجهٔ اول فرهنگ و نشان سپاس اشاره کرد. او خالق بیش از ۱۴۰ مقاله و بیش از ۴۰ کتاب در زمینهٔ تاریخ و فرهنگ و تمدن ایران است؛ همچون: «کاروند کسروی»، «فرهنگ کسروی»، «تاریخ عکاسی و عکاسان پیشگام در ایران»، «جستارهایی دربارهٔ مردم آذربایگان» و... .[۲۹]
ناصر مظاهری تهرانی
مظاهری تهرانی از سال ۱۳۴۸تا۱۳۵۳ کفیل و رئیس کتابخانهٔ ملی بود. او دارای مدرک کارشناسی ارشد کتابداری از دانشگاه کوئین انگلستان (۱۳۴۶) است. او از سال ۱۳۴۱تا۱۳۴۸ کتابدار کتابخانهٔ ملی بود و در سال۱۳۵۳ به‌مدت یک سال معاونت کتابخانه را عهده‌دار بود. ریاست کتابخانهٔ مرکز اسناد فرهنگی آسیا برای یونسکو (۱۳۵۴تا۱۳۵۶) از دیگر فعالیت‌های اوست. مظاهری استاد کتابداری در دورهٔ کارشناسی دانشکدهٔ علوم تربیتی دانشگاه تهران (۱۳۴۶تا۱۳۴۷) بود. او اولین رئیس انجمن کتابداران ایران (۱۳۴۶تا۱۳۴۸) بود و کتابخانه‌های مرکز مطالعات تاریخی یونسکو را در موزهٔ هنرهای معاصر، موزهٔ فرش و موزهٔ نگارستان پایه‌گذاری کرد. از نوشته‌های او می‌توان به مقالات متعدد در مجلهٔ پیام یونسکو اشاره کرد.[۲۹]
علی حق‌ازلی (۱۳۱۳تا۱۳۷۳ش)
حق‌ازلی از سال ۱۳۵۳تا۱۳۵۴ سرپرست کتابخانهٔ ملی بود. از دیگر فعالیت‌های او می‌توان به معاونت اداره‌کل کتابخانه‌ها و معاونت کتابخانهٔ ملی از سال ۱۳۴۵تا۱۳۵۴ اشاره کرد.[۲۹]
جلال طباطبایی
طباطبایی از اوایل سال۱۳۵۴ تا مرداد همان سال مدیرکل کتابخانهٔ ملی بود. از سایر فعالیت‌های او می‌توان به سرپرستی اداره نگارش وزارت فرهنگ و هنر اشاره کرد.[۲۹]
ایرج زندپور
زندپور از مرداد تا آبان۱۳۵۴ سرپرست کتابخانهٔ ملی بود. از فعالیت‌های فرهنگی و اجتماعی دیگر او می‌توان به ریاست اداره امور سینمایی و اداره همکاری‌های سمعی و بصری وزارت فرهنگ و هنر (۱۳۴۵) و ریاست اداره نگارش وزارت فرهنگ و هنر (۱۳۴۶تا۱۳۵۰) اشاره کرد. او صاحب امتیاز و مدیر مسئول روزنامهٔ پارس و عصر آزادی (در شیراز) و روزنامهٔ اقیانوس، دنا و آتشبار بود.[۲۹]
عبدالعلی سیاوشی (۱۳۰۴تا۱۳۷۹ش)
سیاوشی از سال ۱۳۵۴تا۱۳۵۶ مدیرکل کتابخانهٔ ملی ایران بود. معاونت اداری اداره‌کل امور سینمایی و مدیریت کل اداره تولید فیلم و عکس در سال‌های ۱۳۵۰تا۱۳۵۶ از فعالیت‌های اوست.[۲۹]
عبدالله لک مظاهری
مظاهری از سال ۱۳۵۶تا۱۳۵۸ مدیرکل کتابخانهٔ ملی بود. معاونت و مدیریت کل روابط فرهنگی وزارت فرهنگ و هنر نیز در دوره‌ای برعهدهٔ او بود.[۲۹]
فریدون بدره‌ای
نویسنده و مترجمی پرکار که از سال ۱۳۵۸تا۱۳۵۹ مدیرکل کتابخانهٔ ملی بود. او دارای مدرک دکترای زبان‌شناسی و کارشناسی ارشد کتابداری از دانشگاه تهران است. ریاست انجمن کتابداری (۱۳۵۲تا۱۳۵۳) و کرسی استادی فرهنگ ایرانی در دورهٔ اسلامی و متون تاریخی دانشگاه برکلی کالیفرنیا به‌مدت یک سال، از فعالیت‌های اوست. آثار او بیش از ۵۰ کتاب و ده‌ها مقاله است که اکثر آن‌ها ترجمهٔ آثار ارزشمند به‌زبان فارسی است. از ترجمه‌های اوست: «بزرگان فلسفه»، اثر هنری توماس (۱۳۴۸) و «ریخت‌شناسی قصه‌های پریان»، اثر ولادیمیر پراپ (۱۳۶۷).[۲۹]
مصطفی محمدی عراقی
عراقی از سال ۱۳۵۹تا۱۳۶۰ مدیرکل کتابخانهٔ ملی بود. از دیگر فعالیت‌های او می‌توان به کتابداری و معاونت کتابخانهٔ آستانهٔ مقدسهٔ قم (۱۳۳۶تا۱۳۴۲)، ریاست بنیاد شاهنامهٔ فردوسی (۱۳۵۹تا۱۳۶۱) و ریاست کتابخانهٔ دانشکدهٔ الهیات و معارف اسلامی (۱۳۷۵تا۱۳۷۷) اشاره کرد. عراقی بنیانگذار نشریات «والعصر»، «اعتصام» و «لوح و قلم» است.[۲۹]
حسین الهی‌قمشه‌ای
الهی قمشه‌ای، نویسنده، مترجم و مفسر قرآن، از سال ۱۳۶۰تا۱۳۶۱ مدیریت کل کتابخانهٔ ملی را عهده‌دار بود. او دارای مدرک دکترای معارف اسلامی از دانشگاه تهران است و آثار متعددی در زمینهٔ فرهنگ اسلامی دارد؛ مانند: «شرح گلشن راز شیخ محمود شبستری»، ۱۳۷۷؛ «منجی عشق، یدالله کامل»، ۱۳۷۴؛ «کیمیا، دفتری در ادبیات و هنر و عرفان»، ۱۳۷۷؛ و... .[۲۹]
محمدکاظم زرکشان
زرکشان از سال ۱۳۶۱تا۱۳۶۲ مدیرکل کتابخانهٔ ملی بود. او دارای مدرک دکترای جامعه‌شناسی حقوق از دانشگاه سوربن فرانسه است.[۲۹]
عباس نورصالحی
نورصالحی از سال ۱۳۶۲تا۱۳۶۳ مدیرکل کتابخانهٔ ملی بود. او همچنین از سال ۱۳۶۰تا۱۳۶۲ ریاست سازمان اسناد ملی ایران بود.[۲۹]
احمد فخاری (۱۳۱۷تا۱۳۹۷ش)
فخاری از سال ۱۳۶۳تا۱۳۶۴ عهده‌دار سرپرستی کتابخانهٔ ملی بود. او در سال۱۳۶۲ معاون اجرایی و قا‌ئم‌مقام یونسکو بود و در سال۱۳۷۴ نیز کارشناس امور فرهنگی در کمیسیون ملی یونسکو بود.[۲۹] در دورهٔ ریاست او امکاناتی برای انتشار برخی آثار پژوهشی کتابخانه همچون فهرست مستند اسامی مشاهیر و مؤلفان مهیا شد.[۳۰]
سیدحسن شهرستانی
شهرستانی از سال ۱۳۶۴تا۱۳۶۶ رئیس کتابخانهٔ ملی بود. او همچنین از سال ۱۳۷۳تا۱۳۸۱ رئیس سازمان اسناد ملی ایران بود. شهرستانی در سال۱۳۷۵، عضو هیئت رئیسهٔ شورای جهانی آرشیو در پکن بود. او در سال۱۳۷۶ هم ریاست شورای آرشیو جنوب و غرب آسیا را برعهده داشت. از آثار او می‌توان به «اندیشه در مذهب و مذهب در اندیشه» (۱۳۵۱)، «شیوهٔ طنز‌پردازی در قرآن کریم» (۱۳۶۴) و «جلوه‌های هنر ایرانی در اسناد ملی» (۱۳۸۱) اشاره کرد.[۲۹]
محمد رجبی
رجبی، نویسنده و پژوهشگر حوزهٔ فلسفهٔ هنر و زیبایی‌شناسی است که در سال‌های ۱۳۶۶تا۱۳۷۱ رئیس کتابخانهٔ ملی بود. او دارای مدرک دکترای فرهنگ و زبان‌شناسی باستانی از دانشگاه تهران است. ریاست پژوهشگاه فرهنگ و هنر اسلامی (۱۳۶۴)، مدیریت بنیاد سینمایی فارابی (۱۳۷۴) و رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در آلمان (۱۳۸۵تا۱۳۸۷) از فعالیت‌های اوست. از آثار او می‌توان به «برقی از منزل لیلی» (۱۳۷۸) اشاره کرد.[۲۹]
محمد خاتمی
محمد خاتمی، قبل از دورهٔ ریاست‌جمهوری خود، در سال‌های ۱۳۷۱تا۱۳۷۶ ریاست کتابخانهٔ ملی را عهده‌دار بود. او قبل از این دوره، از سال ۱۳۶۱تا۱۳۷۱ وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی بود. از دیگر فعالیت‌های او می‌توان به تدریس دروس اندیشهٔ سیاسی، فلسفهٔ سیاست و اندیشهٔ اسلامی اسلام در مؤسسه‌های آموزش عالی و بنیان‌گذاردن طرح جهانی «گفت‌وگوی تمدن‌ها» (۱۳۸۰) اشاره کرد. سازمان ملل، سال۲۰۰۱ را سال «گفت‌وگوی تمدن‌ها» نام نهاد. از آثار او می‌توان کتاب‌های زیر را برشمرد: «از دنیای شهر تا شهر دنیا» (۱۳۷۳)، «آیین و اندیشه در کام خودکامگی» (۱۳۷۸) و... .[۲۹]
سیدمحمدکاظم موسوی بجنوردی
بجنوردی از سال ۱۳۷۶تا۱۳۸۴ ریاست کتابخانهٔ ملی را عهده‌دار بود. ادغام سازمان اسناد و کتابخانهٔ ملی در این دوره اتفاق افتاد. موسوی بجنوردی دارای درجهٔ اجتهاد از حوزهٔ علمیهٔ قم و تحصیلات در زمینهٔ فلسفه و فقه و اصول در دانشگاه تهران است. او در سال۱۳۴۰ «حزب ملل اسلامی» را بنیانگذاری کرد و وارد فعالیت سیاسی شد.[۲۹] بعد از انقلاب اسلامی، در سال۱۳۶۲ مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی را تأسیس کرد و از سیاست فاصله گرفت. در این مرکز او توانست زمینهٔ فعالیت دوبارهٔ بسیاری از بزرگان به حاشیه‌رفتهٔ فرهنگ ایران به‌مانند عبدالحسین زرین‌کوب، عباس زریاب خویی، ایرج افشار، احمد تفضلی و احمد اقتداری را ایجاد کند.[۳۱]
علی‌اکبر اشعری
اشعری از سال ۱۳۸۴تا۱۳۹۰ رئیس سازمان اسناد و کتابخانهٔ ملی ایران بود. از فعالیت‌های دیگر او می‌توان به‌مدیریت شرکت انتشارات سروش در سازمان صداوسیما (۱۳۷۶تا۱۳۸۱)، تأسیس خانهٔ روزنامه‌نگاران جوان، تأسیس روزنامه‌های جام‌جم و ماهنامه‌های سروش جوان، سروش اندیشه و سروش بانوان، عضویت در کمیتهٔ ملی ارتباطات یونسکو (۱۳۷۳تا۱۳۷۶)، سردبیری روزنامهٔ همشهری (۱۳۸۴) و... اشاره کرد.[۲۹]
اسحاق صلاحی کجور
صلاحی از ۴تیر۱۳۹۰ تا ۱اسفند۱۳۹۲ رئیس سازمان اسناد و کتابخانهٔ ملی بود. او ۲۷ سال سابقهٔ مدیریتی، اجرایی، آموزشی، فرهنگی و نظامی در کارنامه خود دارد و همچنین جانباز جنگ تحمیلی و از سرداران دفاع مقدس است.[۳۲]
رضا صالحی امیری
صالحی امیری از اسفند۱۳۹۲ تا فروردین۱۳۹۵ ریاست سازمان اسناد و کتابخانهٔ ملی را عهده‌دار بود. ریاست کمیتهٔ اجتماعی شورای امنیت ملی و معاونت پژوهش‌های فرهنگی و اجتماعی مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام از دیگر فعالیت‌های اوست. از آثار او می‌توان به «آسیب‌شناسی فرهنگی در ایران، مبانی سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی فرهنگی» اشاره کرد.[۳۲]
نوا، نما نگاه
برگی از تاریخ: نظامنامه و تاریخ افتتاح کتابخانهٔ ملی
در شماره‌های ۸۸۳ و ۸۸۴ روزنامهٔ حکمت چاپ مصر به‌تاریخ ۲۴فروردین۱۲۸۶شمسی، خبری حاکی از انتشار نظامنامهٔ کتابخانهٔ ملی و تاریخ افتتاح آن درج شده است. بنابه تاریخ افتتاح، این کتابخانه همانی است که به‌همت نصرالله تقوی دایر شد.[۳۳]
پانویس
- ↑ «مأموریت سازمان اسناد و کتابخانهٔ ملی جمهوری اسلامی ایران».
- ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ رزاقی. «ساختمان جدید کتابخانهٔ ملی ایران». کتاب ماه کلیات، ش. ۱۳۳، ۵۶تا۵۹.
- ↑ «کتابخانهٔ ملی جمهوری اسلامی ایران». تحقیقات اطلاع‌رسانی و کتابخانه‌های عمومی، ش. ۲۱، ۸۲و۸۳.
- ↑ ۴٫۰۰ ۴٫۰۱ ۴٫۰۲ ۴٫۰۳ ۴٫۰۴ ۴٫۰۵ ۴٫۰۶ ۴٫۰۷ ۴٫۰۸ ۴٫۰۹ ۴٫۱۰ ۴٫۱۱ ۴٫۱۲ ۴٫۱۳ ۴٫۱۴ ۴٫۱۵ «اهداف، وظایف و فعالیت‌های سازمان اسناد و کتابخانهٔ ملی جمهوری اسلامی ایران».
- ↑ مهراد. «کتابخانهٔ ملی ایران: وظایف و هدف‌ها». علوم‌اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز، ش. ۵، ۴۹تا۶۲.
- ↑ «اساسنامهٔ سازمان اسناد و کتابخانهٔ ملی جمهوری اسلامی ایران».
- ↑ ۷٫۰ ۷٫۱ ۷٫۲ ۷٫۳ ۷٫۴ صمیعی. «کتابخانه ملی ایران از آغاز تا امروز». کتاب ماه کلیات، ش. ۱۳۳، ۳۲تا۴۵.
- ↑ «اساسنامهٔ سازمان اسناد و کتابخانهٔ ملی جمهوری اسلامی ایران».
- ↑ «ریاست سازمان اسناد و کتابخانهٔ ملی جمهوری اسلامی ایران».
- ↑ احتشام‌السلطنه، خاطرات احتشام‌السلطنه، ۳۱۴تا۳۴۷.
- ↑ دولت‌آبادی، حیات یحیی، ۱: ۲۲۰تا۲۴۰.
- ↑ احتشام‌السلطنه، خاطرات احتشام‌السلطنه، ۲۸۵.
- ↑ ۱۳٫۰ ۱۳٫۱ ۱۳٫۲ ۱۳٫۳ ۱۳٫۴ ۱۳٫۵ فانی. «ایران‌شناسی و اسلام‌شناسی در کتابخانهٔ ملی ایران». کتاب ماه کلیات، ش. ۱۳۳، ۹۴تا۹۶.
- ↑ عظیمی. «از کتابخانهٔ ملی ایران تا کتابخانهٔ ملی اتریش: استاد ایرج افشار و پایه‌گذاری شیوهٔ علمی فهرستنویسی نسخ خطی در ایران». گزارش میراث، ش. ۴۴، ۱۳۴و۱۳۵.
- ↑ ۱۵٫۰ ۱۵٫۱ ۱۵٫۲ ۱۵٫۳ ۱۵٫۴ ۱۵٫۵ ۱۵٫۶ عبدلی. «پیایندها در کتابخانهٔ ملی ایران». کتاب ماه کلیات، ش. ۱۳۳، ۸۸تا۹۳.
- ↑ ۱۶٫۰ ۱۶٫۱ ۱۶٫۲ ۱۶٫۳ ۱۶٫۴ صمیعی. «گزارش: معرفی بخش ایران‌شناسی و اسلام‌شناسی سازمان اسناد و کتابخانهٔ ملی ایران». کتاب ماه کلیات، ش. ۱۴۰، ۹۴تا۹۹.
- ↑ ۱۷٫۰ ۱۷٫۱ «گفت‌وگو با محسن میرحیدر، مدیر طرح ساختمان کتابخانهٔ ملی ایران، روایتی از نسل معماران عاشق». مطالعات ملی کتابداری و سازماندهی اطلاعات، ش. ۵۷، ۱۹۷تا۲۱۲.
- ↑ «معماری ساختمان جدید کتابخانهٔ ملی ایران».
- ↑ «تالار خوارزمی کتابخانهٔ ملی: مجموعه کتب خطی و نفیس».
- ↑ ۲۰٫۰۰ ۲۰٫۰۱ ۲۰٫۰۲ ۲۰٫۰۳ ۲۰٫۰۴ ۲۰٫۰۵ ۲۰٫۰۶ ۲۰٫۰۷ ۲۰٫۰۸ ۲۰٫۰۹ ۲۰٫۱۰ ۲۰٫۱۱ رحمانی. «آشنایی با سازمان اسناد کتابخانهٔ ملی ایران». یاد، ش. ۷۷، ۵۳تا۶۴.
- ↑ «ریاست سازمان اسناد و کتابخانهٔ ملی جمهوری اسلامی ایران».
- ↑ ۲۲٫۰۰ ۲۲٫۰۱ ۲۲٫۰۲ ۲۲٫۰۳ ۲۲٫۰۴ ۲۲٫۰۵ ۲۲٫۰۶ ۲۲٫۰۷ ۲۲٫۰۸ ۲۲٫۰۹ ۲۲٫۱۰ ۲۲٫۱۱ ۲۲٫۱۲ ۲۲٫۱۳ ۲۲٫۱۴ ۲۲٫۱۵ ۲۲٫۱۶ ۲۲٫۱۷ ۲۲٫۱۸ ۲۲٫۱۹ «تالارهای مطالعهٔ کتابخانهٔ ملی و دیگر بخش‌های سازمان».
- ↑ ۲۳٫۰ ۲۳٫۱ ۲۳٫۲ ۲۳٫۳ ۲۳٫۴ ۲۳٫۵ ۲۳٫۶ «عضویت در کتابخانهٔ ملی».
- ↑ ۲۴٫۰ ۲۴٫۱ نجفی. «تاریخچهٔ کتابخانهٔ ملی». گزارش، ش. ۲۲۲، ۱۹و۲۰.
- ↑ مسعودی. «مروری بر فعالیت‌های کتابخانهٔ ملی». تحقیقات اطلاع‌رسانی و کتابخانه‌های عمومی، ش. ۷، ۱۱۱تا۱۱۷.
- ↑ «نشریات ادواری در کتابخانهٔ ملی ایران».
- ↑ «نشریات ادواری در کتابخانهٔ ملی ایران».
- ↑ ۲۸٫۰ ۲۸٫۱ ۲۸٫۲ ۲۸٫۳ نازی و.... «فهرستنویسی نسخ خطی در کتابخانهٔ ملی ایران: روندها و رویه‌ها». مطالعات ملی کتابداری و سازماندهی اطلاعات، ش. ۸۷، ۱۰۴تا۱۱۵.
- ↑ ۲۹٫۰۰ ۲۹٫۰۱ ۲۹٫۰۲ ۲۹٫۰۳ ۲۹٫۰۴ ۲۹٫۰۵ ۲۹٫۰۶ ۲۹٫۰۷ ۲۹٫۰۸ ۲۹٫۰۹ ۲۹٫۱۰ ۲۹٫۱۱ ۲۹٫۱۲ ۲۹٫۱۳ ۲۹٫۱۴ ۲۹٫۱۵ ۲۹٫۱۶ ۲۹٫۱۷ ۲۹٫۱۸ ۲۹٫۱۹ ۲۹٫۲۰ ۲۹٫۲۱ ۲۹٫۲۲ ۲۹٫۲۳ ۲۹٫۲۴ ۲۹٫۲۵ ۲۹٫۲۶ ۲۹٫۲۷ ۲۹٫۲۸ حبیبی آزاد. «روسای کتابخانهٔ ملی از آغاز تا امروز». کتاب ماه کلیات، ش. ۱۳۳، ۱۰۲تا۱۱۱.
- ↑ «درگذشت احمد فخاری».
- ↑ رنجبر کرمانی، مسی به‌رنگ شفق: خاطرات محمد کاظم موسوی بجنوردی، ۲۹۴تا۳۲۰.
- ↑ ۳۲٫۰ ۳۲٫۱ «چه کسانی از سال۱۳۱۶ تاکنون بر کرسی کتابخانهٔ ملی تکیه زدند؟».
- ↑ «بیان یک واقعیت درخصوص تاریخچهٔ کتابخانهٔ ملی ایران». یاد، ش. ۸۸، ۳۰۵تا۳۰۹.
منابع
- صمیعی، میترا. «کتابخانه ملی ایران از آغاز تا امروز». کتاب ماه کلیات، ش. ۱۳۳ (دی۱۳۸۷).
- «کتابخانهٔ ملی جمهوری اسلامی ایران». تحقیقات اطلاع‌رسانی و کتابخانه‌های عمومی، ش. ۲۱ (تابستان۱۳۷۵).
- مهراد، جعفر. «کتابخانهٔ ملی ایران: وظایف و هدف‌ها». علوم‌اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز، ش. ۵ (پاییز۱۳۶۵).
- رحمانی، عنایت‌الله. «آشنایی با سازمان اسناد کتابخانهٔ ملی ایران». یاد، ش. ۷۷ (پاییز۱۳۸۴).
- نجفی، میترا. «تاریخچهٔ کتابخانهٔ ملی». گزارش، ش. ۲۲۲ (آبان۱۳۸۹).
- احتشام‌السلطنه، میرزا محمودخان (۱۳۶۶). خاطرات احتشام‌السلطنه؛ به‌کوشش محمدمهدی موسوی. زوار.
- دولت‌آبادی، یحیی (۱۳۸۷). حیات یحیی. ۱. فردوس.
- مسعودی، فرامرز. «مروری‌بر فعالیت‌های کتابخانهٔ ملی». تحقیقات اطلاع‌رسانی و کتابخانه‌های عمومی، ش. ۷ (زمستان۱۳۷۱).
- عبدلی، مهشید. «پیایندها در کتابخانهٔ ملی ایران». کتاب ماه کلیات، ش. ۱۳۳ (دی۱۳۸۷).
- عظیمی، حبیب‌الله. «از کتابخانهٔ ملی ایران تا کتابخانهٔ ملی اتریش: استاد ایرج افشار و پایه‌گذاری شیوهٔ علمی فهرستنویسی نسخ خطی در ایران». گزارش میراث، ش. ۴۴ (فروردین‌واردیبهشت۱۳۹۰).
- نازی و...، ایوب. «فهرستنویسی نسخ خطی در کتابخانهٔ ملی ایران: روندها و رویه‌ها». مطالعات ملی کتابداری و سازماندهی اطلاعات، ش. ۸۷ (پاییز ۱۳۹۰).
- فانی، کامران. «ایران‌شناسی و اسلام‌شناسی در کتابخانهٔ ملی ایران». کتاب ماه کلیات، ش. ۱۳۳ (دی۱۳۸۷).
- صمیعی، میترا. «گزارش: معرفی بخش ایران‌شناسی و اسلام‌شناسی سازمان اسناد و کتابخانهٔ ملی ایران». کتاب ماه کلیات، ش. ۱۴۰ (مرداد۱۳۸۸).
- رحمانی، عنایت‌الله. «بیان یک واقعیت درخصوص تاریخچهٔ کتابخانهٔ ملی ایران». یاد، ش. ۸۸ (تابستان۱۳۸۷).
- حبیبی آزاد، ناهید. «رؤسای کتابخانهٔ ملی از آغاز تا امروز». کتاب ماه کلیات، ش. ۱۳۳ (دی ۱۳۸۷).
- رنجبر کرمانی، علی‌اکبر (۱۳۸۱). مسی به‌رنگ شفق: خاطرات محمدکاظم موسوی بجنوردی. نی.
- رزاقی، یدالله. «ساختمان جدید کتابخانهٔ ملی ایران». کتاب ماه کلیات، ش. ۱۳۳ (دی۱۳۸۷).
- «گفت‌وگو با محسن میرحیدر، مدیر طرح ساختمان کتابخانهٔ ملی ایران، روایتی از نسل معماران عاشق». مطالعات ملی کتابداری و سازماندهی اطلاعات، ش. ۵۷ (بهار۱۳۸۳).
پیوند به بیرون
- «سایت مرکز اسناد و کتابخانهٔ ملی ایران». بازبینی‌شده در ۱آبان۱۳۹۸.
- «درگذشت احمد فخاری». ایسنا. بازبینی‌شده در ۱آبان۱۳۹۸.
- «چه کسانی از سال۱۳۱۶ تاکنون بر کرسی کتابخانهٔ ملی تکیه زدند؟». موسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی. بازبینی‌شده در ۱آبان۱۳۹۸.
- «معماری ساختمان جدید کتابخانهٔ ملی ایران». آرل. بازبینی‌شده در ۱آبان۱۳۹۸.