غربالی در دست

غربالی در دست، بررسی سرقت ادبی و هم‌سانی‌ها در شعر معاصر
نویسنده	سیدمهدی طباطبایی
ناشر	سنایی
محل نشر	تهران
تاریخ نشر	۱۳۹۹
تعداد چاپ	چاپ اول
شابک	۹۷۸۹۶۴۸۷۴۶۷۸۵
تعداد صفحات	۳۲۰
موضوع	نقد ادبی
زبان	فارسی
قطع	رقعی
نوع جلد	شومیز

«غربالی در دست (بررسی سرقت ادبی و هم‌رسانی‌ها در شعر معاصر)» اثری است در حوزه نقد ادبیات معاصر به قلم سیدمهدی طباطبایی که در سال ۱۳۹۹ توسط نشر سنایی منتشر شده است.  این کتاب در نوزدهمین دوره جایزه قلم زرین به­عنوان اثر شایسته تقدیر معرفی شد.

*****

«غربالی در دست (بررسی سرقت ادبی و هم‌رسانی‌ها در شعر معاصر)» اثری در حوزه نقد ادبیات معاصر ایران است. حوزه‌ای که از ابتدای پیدایش ادبیات فارسی دغدغه مهمی برای فعالان این عرصه بوده؛ هرچند در ذیل عنوان کتاب به مسئله سرقت ادبی در شعر معاصر ارجاع و اشاره شده است. در مواجهه با متن کتاب مثال‌های مختلف و متعددی از شعرای نام‌آشنا و قدیم ایران را شاهد هستیم که نشان‌دهنده نگاه جامعی است که این کتاب و محقق آن به حوزه مقوله سرقت ادبی در عرصه شعر داشته است. «غربالی در دست» در سه فصل نگاشته شده است.

سید مهدی طباطبایی نویسنده این اثر عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی تهران است که بنا بر دغدغه­ی علمی خود این کتاب را نگارش کرده است.

خلاصه اثر

جلد کتاب

«غربالی در دست (بررسی سرقت ادبی و هم‌رسانی‌ها در شعر معاصر)»  در سه فصل به صورت مبسوط سرقت ادبی را به نقد نشسته است. فصل نخست با عنوان «زمینه‌ها و مباحث پیرامونیِ شباهت‌های صوری-محتوایی و سرقت ادبی » شامل بخش­های ذیل است:

• عوامل مؤثر در شکل‌گیری شباهت‌های صوری-محتوایی؛
• دلایل فزونی سرقت ادبی در شعر معاصر؛
• نمونه‌هایی از واکنش‌ها نسبت به شباهت‌های صوری ـ محتوایی و سرقت ادبی در شعر معاصر.

در بخش آخر این فصل به معرفی و بررسی زندگی و زمانه شاعرانی چون پروین اعتصامی، رونق کرمانی، نیما یوشیج، پرویز ناتل‌خانلری و شهریار پرداخته شده است.

«بررسی، تطبیق و تحلیل آرای اندیشمندان درخصوص شباهت‌های صوری ـ محتوایی» عنوان فصل دوم است که شامل بخش­های ذیل می­باشد:

• شباهت‌های صوری ـ محتوایی و گونه‌های مختلف آن؛
• پراگماتیسم و ترامتنیت و انواع آن.

در پایان این فصل، نویسنده ضمن آوردن شواهد مثال‌های بینامتنیت صریح و ضمنی (پنهان)، با ایجاد طرح مبحثِ «تطبیق و تحلیل شبات‌های صوری – محتوایی و ترامتنیت» و «برزخ میان سرقت ادبی و شباهت‌های صوری ـ محتوایی» به این نتیجه می‌رسد که برای تحلیل و تشخیص سرقت ادبی در شعر معاصر، باید الگوی جدیدی تعریف کرد.

در فصل سوم با عنوان «تقسیم‌بندی و بررسی سرقت ادبی و هم‌سانی‌ها در شعر معاصر»، الگویی ارائه می‌شود که بر اساس آن، از شباهت‌های صوری - محتوایی تحت عنوان «هم‌سانی‌ها» یاد می‌شود؛ هم‌سانی‌هایی در شکل ظاهری شعر و هم‌سانی‌هایی در شکل ذهنی آن. در آخرین مبحث هم سرقت ادبی در شعر معاصر بررسی می‌شود.

در نهایت کتاب با دو عنوان کتاب‌نامه که اسامی مقاله‌ها و سایت‌ها و منابع زبان فرانسه و کتاب‌های ارجاع شده در پانوشت است و عنوان  نام‌نامه که نام اشخاص و کتب و نشریات در آن ثبت شده است، به اتمام می‌رسد.

از ویژگی‌های این کتاب می‌توان به بررسی جریان‌های سرقت ادبی در شعر معاصر و همچنین ارائه شواهد مثال از شعر معاصر اشاره کرد.

ویژگی دیگر اینکه اثر دارای درآمد و دیباچه‌ای خواندنی به‌علاوه کتاب‌نامه‌ مبنی ‌بر صحت ‌و سقم موارد مطرح ‌شده است که می‌تواند پژوهشگران را با شدت نگاهی دقیق‌تر یاری رساند.

هدف نگارش اثر

نویسنده در مقدمه اثرش دلیل نگارش این کتاب را روند رو به رشد سرقت ادبی اعلام کرده است.

درباره نویسنده

سیدمهدی طباطبائی ، نویسنده اثر

سیدمهدی طباطبائی متولد ۱۳۵۳ عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی است. او دارای مدرک دکترا در رشته­ی زبان و ادبیات فارسی از دانشگاه شهید بهشتی می­باشد.

علایق پژوهشی

• سبک هندی؛
• متون نظم و نثر ؛
• ادبیات معاصر ؛
• نسخه پژوهی.

فعالیت­های اجرایی

•  عضو هیئت موسس انجمن علمی ویراستاری ایران؛
•  مسئولیت راه اندازی مرکز آموزش زبان فارسی به غیرفارسی زبانان در دانشگاه شهید بهشتی.

کتب

•  واژه نامه‌ی شعر بیدل/ ۱۳۹۳؛
•  گزیده ادبیات معاصر ایران (شعر) دانشگاه فدرال کازان/ ۱۴۰۱؛
•  غربالی در دست، بررسی سرقت ادبی و هم­سانی­ها در شعر معاصر/ ۱۳۹۹؛
• دری به خانه خورشید/ ۱۳۹۸؛
•  تا انتهای کوچه‌ی بن بست(مجموعه شعر)/۱۳۹۵؛
•  پله‌های بی تو (مجموعه شعر)/ ۱۳۹۵؛
• با چشمهای تو (شعر)/ ۱۳۸۸.

جوایز و افتخارات نویسنده

اختتامیه نوزدهمین دوره جایزه قلم زرین. تهران. ۱۴۰۰

• اثر برگزیده بیست و چهارمین دوره جایزه کتاب اصفهان - تا انتهای کوچه بن بست؛
• کسب عنوان شایسته تقدیر در دومین جشنواره کتاب سال استان مرکزی-۱۴۰۰؛
• نامزد دریافت جایزه در سی و ششمین جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی- ۱۳۹۸؛
• مدرس برگزیده دانشگاه شهید بهشتی- ۱۳۹۷؛
• رتبه پنجم المپیاد دانشجویی کشور در سال ۱۳۹۴؛
• پژوهشگر برگزیده دانشکده ادبیات و علوم انسانی ۱۳۹۳؛
• پژوهشگر برگزیده دانشکده ادبیات و علوم انسانی در سال ۱۳۹۳؛
• نفر نخست کنگره طنین بیداری (طاهره صفارزاده).

نظر نویسنده درباره اثر

پوستر نشست نقد و بررسی کتاب. تهران. ۱۴۰۲

نیازسنجی کردم

این پژوهش، بر اساس نیازسنجی به عمل آمده و با تکیه بر شعر معاصر انجام می‌گیرد. مهم‌ترین ضرورت انجام این پژوهش، روند رو به رشد سرقت ادبی و شباهت‌های صوری – محتوایی در شعر مصاصر است که در ابتدای فصل نخست به دلایل آن پرداخته خواهد شد.

جوایز و افتخارات

اثر شایسته تقدیر در نوزدهمین دوره جایزه ادبی قلم زرین در بخش نقد و پژوهش ادبی در سال ۱۴۰۰ .

نشست‌های برگزار شده درباره اثر

چهارمین نشست نقد و بررسی کتاب جشنواره قلم زرین در کتابخانه مرکزی پارک شهر در ۲۳ خرداد سال ۱۴۰۲

نشست نقد و بررسی کتاب در چهارمین نشست نقد و بررسی کتاب جشنواره قلم زرین در کتابخانه مرکزی پارک شهر در ۲۳ خرداد سال ۱۴۰۲. نشست با حضور کامران شرفشاهی، شاعر و پژوهشگر ادبی و عضو انجمن قلم ایران کتاب برگزار شد.

نشست نقد و بررسی

اظهارنظرها درباره اثر

نشست نقد و بررسی

کامران شرفشاهی؛ شاعر و پژوهشگر ادبی و عضو انجمن قلم ایران

نگاهی جامع به سرقت ادبی

« این کتاب در حوزه نقد ادبیات معاصر ایران قرار دارد و حوزه‌ای که از ابتدای پیدایش ادبیات فارسی دغدغه مهمی برای فعالان این عرصه بوده؛ هرچند در ذیل عنوان کتاب به مسئله سرقت ادبی در شعر معاصر ارجاع و اشارت شده؛ اما در مواجهه با متن کتاب مثال‌های مختلف و متعددی از شعرای نام‌آشنا و قدیم ایران را شاهد هستیم که نشان‌دهنده نگاه جامعی است که این کتاب و محقق آن به حوزه مقوله سرقت ادبی در عرصه شعر داشته است. »

ساختار علمی

« این اثر پژوهشی کتابی جذاب، علمی و شیرین است. موضوع سرقت ادبی موضوعی است که حتی به‌گونه‌ای باید آن را طنزآمیز دانست. وقتی این کتاب را مطالعه می‌کنیم درست است که با موارد جدید، جذاب و نوآوری مواجه می‌شویم اما در نهایت شیرینی‌هایی را نیز در بطن خود دارد. به گمانم این کتاب رساله یا پایان‌نامه دکترای جناب طباطبایی بوده و به ‌لحاظ ترتیب کتاب و عرفی که دارد معتقدم این اثر رساله دکترای ایشان است. »

عدم موازی‌کاری

« بسیاری از پژوهش‌هایی که در جامعه ما صورت ‌گرفته به‌ویژه پژوهش‌های آکادمیک جنبه موازی‌کاری دارد و اغلب حرف‌های تکراری را بازگو می‌کنند. اما موضوعی که آقای طباطبایی انتخاب کرده موضوعی به نسبت جدید است که کمتر به آن پرداخته شده است. به‌ویژه در بخش ادبیات معاصر. البته جسته‌وگریخته شاعران و منتقدان کشور ما به موضوع سرقت ادبی پرداخته‌اند اما کتابی که به شکلی مستقیم و با این گستردگی چیزی در دسترس باشد تا به امروز وجود نداشته است. »

وجود شاهدمثال

« کلیه مباحثی که در این کتاب مطرح ‌شده با شاهدمثال‌های مختلف و متعددی مطرح ‌شده است. یعنی نویسنده این‌گونه نبوده که مسئله‌ای را بیان کرده باشد و به‌سادگی از کنار آن بگذرد. او برای هر نمونه یک یا چند شاهد مثال از زبان فارسی آورده است. به‌عنوان مثال می‌توان به شعر «علی ای همای رحمت» شهریار اشاره کرد که مفتون امینی نیز چنین شعری دارد. نکته‌ای که باید در مواجهه با نقد صادقانه و صریح درباره این کتاب عنوان کرد توجه به این دیدگاه است که عده‌ای مسئله توارد در حوزه شعر را الزاماً مقوله‌ای منفی نمی‌دانند و به این مسئله اشاره دارند که شاعرانی که دیدگاه کمال‌گرا دارند این مقوله را سرقت ادبی نمی‌دانند. »

محدود بودن دامنه پژوهشی در اثر

« نکته دیگری که در مواجهه با این اثر پژوهشی شاهد هستیم مسئله مبتلابه در اغلب آثار پژوهشی است که چه در بدنه دانشگاهی و چه در میان پژوهشگران مستقل شاهد وقوع این آسیب هستیم. دامنه ارجاعات پژوهشگران در موضوعات مطرح‌شده دامنه‌ای محدود است؛ به‌عنوان مثال با توجه به تأکیدی که میان شاعران معاصر در این کتاب به قلم نویسنده آمده تنها به چند شاعر معاصر ارجاع و اشارت شده است.

دامنه‌ پژوهشی محدود است و منحصر به چند چهره معاصر است درصورتی ‌که پژوهشگر می‌تواند در مواجهه با چنین مسئله‌ای دیدگاه خود را وسعت دهد و بر کارهای متعدد دیگری تمرکز کند. نکته مهمتر آن است که در حوزه کارهای پژوهشی باید نگاه میدانی نیز داشته باشد چراکه در دیدارهای مختلف و متعدد با شاعران ممکن است به نکاتی دست پیدا کند که در دامنه مطالعاتی کتابخانه‌ای و کار پژوهشی متمرکزش به دست نیاورد. این مسئله در میان پژوهشگرانی که در حوزه ادبیات انقلاب اسلامی کار کرده‌اند نیز دیده می‌شود. در کار پژوهشی با وجود گستره‌ عمیق ادبیات انقلاب تنها بر چند نام مانند قیصر امین‌پور و سیدحسن حسینی متمرکز می‌شوند درحالی ‌که ادبیات انقلاب اسلامی وسعتی بسیار بزرگ‌تر از این نام‌ها دارد و کار پژوهشگر آن است که این گستره را توسعه دهد نه این‌که از دامنه این گستره تنها بخشی محدود را برای کار پژوهشی خود برگزیند.

»

توجه محقق به گذشته

« بسیاری از مسائل امروز جامعه ما ریشه در گذشته دارد و محقق این مسائل را نادیده نگرفته است. محقق و نویسنده این کتاب با هوشیاری به آن‌ها ارجاع و اشارت داشته و در مواجهه با سرقت ادبی به ریشه‌یابی این مسئله اشاره داشته که این مقوله از کجا آغاز شده است. نگاه محقق در این اثر با توجه به آنکه از قرن دوم و سوم هجری ریشه‌یابی خود را آغاز کرده است اما تمرکزش بر نگاه معاصر بوده و با توجه به همان نگاه استقرایی که عرض کردم تنها بر ادبیات فارسی متمرکز بود درحالی‌ که می‌توانست در مقوله سرقت ادبی که نه‌ فقط به ادبیات ما که در ادبیات تمامی جهان وجود دارد ارجاع و اشارتی از شعر عرب تا حوزه ادبیات جهان را مدنظر قرار دهد. اگر این مهم صورت می‌پذیرفت به کتاب نگاه جامعی می‌داد که می‌توانست حتی آن را به یک دایرة‌المعارف بدل کند اما با توجه به نگاه متمرکز و استقرایی محقق و پژوهشگر صرفاً در حد ادبیات معاصر خاصه شعر معاصر آن هم با دامنه‌ای محدود که پیش ‌از این به آن ارجاع اشارت داشتم متمرکز شده است. اما با وجود همه این موارد و مؤلفه‌ها در کنار مسئله فقر آثار پژوهشی در عرصه نقد ادبی وجود این کتاب غنیمتی است و مطالعه آن برای هریک از علاقه‌مندان در این حوزه می‌تواند داشته‌های ارزشمندی با خود به همراه داشته باشد. »

برشی از کتاب

اهالی زنگبار به دلیل سیاه‌چرده بودن، ارتباط چندانی با آیینه ندارند؛ به همین دلیل آیینه در زنگبار رونقی ندارد. صائب با همین اندیشه، سپهر را زنگباری می‌داند که آیینه دل نمی‌تواند از آن بهره‌ای ببرد و معلم دامغانی، غم را زنگباری می‌شمرد که مانع از شکوفایی آیینه خاطرش می‌گردد.

□□□

هیچ نوشته‌ای از نیما و حتی خانلری در دست نیست که به صورت مستقیم و روبه‌رو حرف و کلام و نقدی نسبت به یکدیگر گفته باشند و یا در مطبوعات و نشریات ادبی، جبهه‌ای گشوده باشند، اما پس از مرگ نیما، شاید بتوان گفت اولین کسی که بر علیه نیما زبان گشوده باشد شخص خانلری است.

□□□

نگاه اجمالی به دیوان رونق کرمانی و پروین اعتصامی نشان می‌دهد که شعرهای رونق ، بیشتر حال و هوای صوفیانه دارد و شعرهای پروین، آیینه‌ای برای تبلور دردهای اجتماعی است.

مشخصات کتاب‌شناختی

کتاب «غربالی در دست، بررسی سرقت ادبی و هم‌سانی‌ها در شعر معاصر» نوشته سیدمهدی طباطبایی در ۳۲۰ صفحه، در قطع رقعی با جلد شومیز، در سال ۱۳۹۹  توسط انتشارات سنایی به چاپ رسیده است.  

نوا، نما و نگاه

گزارش تصویری چهارمین نشست نقد و بررسی کتاب جشنواره قلم زرین با نقد کتاب «غربالی در دست» در کتابخانه مرکزی پارک شهر. نهاد کتابخانه‌­های عمومی کشور ۲۴ خرداد ۱۴۰۲ .