عاشقی به سبک ون‌گوگ

ذهن مخاطب تمتعی از قصه ندارد

«

«عاشقی به سبک ون‌گوگ» در دو خط داستانی پیش می‌رود. اما این خطوط موازی اصلا با هم خوب تنیده نمی‌شوند و کلمات کتاب مثل ذرات جدا از همِ معلق مانده در اتمسفرند. همین یک دست نشدن و گم شدن سر رشته در پیش رفت و ادامه رمان سبب می‌شود که علی‌رغم نثر خوب، مخاطب رمان را رها کند.

»

داستان بیمار و آسیب‌دیده

«

حلقه مفقوده در داستان «عاشقی به سبک ون‌گوگ» همان نرسیدن حس است؛ که فرم را مصنوعی، ساختگی و تکنیک‌زده می‌سازد. این فرم‌زدگی بدون پشتوانه در زاویه دید داستان به حد اعلا می‌رسد. نمی‌توان گفت این داستان فرهیخته‌پسند است و مخاطب جدی ادبیات را به دنبال خود می‌کشاند. زیرا اصل در بیان ساده، اما عمیق است. زاویه دید و راوی در داستان بلاتکلیف است و بی‌برنامه تغییر می‌کند. در این باره می‌توان این سؤال را مطرح کرد که با توجه به پیرنگ استفاده از راوی ترکیبی چه دلیلی دارد؟

مخاطب در خلال رمان مدام باید ذهن خود را متمرکز کند و سر نخ‌ها را پیدا کند. به همین دلیل داستان زبان ساده داستانی ندارد و از بعد زبان، بیان قصه به دلیل جملات در هم پیچیده و طولانی، داستان بیمار و آسیب دیده است. با این همه از کنار سوژه خوب داستان نمی‌توان راحت گذر کرد.

این نکته را نیز نباید جا انداخت که آقای شرفی‌خبوشان در داستانش به خوبی می‌تواند توهم زبانی تاریخی ایجاد کند و بهتر از آن از، از زمان مورد نظرش موقعیت دراماتیک بسازد. حس و حال رمان تاریخی است و مخاطب می‌تواند اتمسفر داستانی را از دل تاریخ، درک کند.

»

عدم توازن دو نظرگاه

«

یک خط داستان در عصر انقلاب ۱۳۵۷ می‌گذرد و خط دیگر به سال‌ها قبل از آن و اواخر دوره قاجار می‌رسد. دغدغه نویسنده در داستان، ظلم‌ستیزی است و دست‌مایه داستان پرداختن به «واگویه‌های ذهن پریشان» یک نقاش. نویسنده می‌خواهد رمانش را در دو نظرگاه جامعه‌شناختی و روانشناختی پیش ببرد. اگرچه خوب روایت می‌کند اما خلاقیت او در نظرگاه داستان در هیچ‌کدام از این دو رویکرد شکل نمی‌گیرد. حتی بخشی از جمله‌های کتاب کم‌کم مناسبتی و شعاری می‌شوند.

»

عنوان خوب ولی بی‌ارتباط

«

عنوان داستان هوشمندانه انتخاب شده اما همین هم کم‌کم ارتباطش با داستان قطع می‌شود. نویسنده، انسان و کرامت وجودی انسان را خوب می‌شناسد و تصاویری که از مضامینی چون عشق، دلتنگی، محرومیت و رنج می‌سازد تصاویر ملموس و واقعی هستند. چیزی که از ساختار داستان برمی‌آید فقدان بازنویسی دوباره و همان فرم‌زدگی بدون شناخت است. رشته‌ای از کلمات بی‌آنکه مفهوم بسازند.

»

پروانه حیدری؛ نویسنده کتاب حمیرا

عاشقانه‌ای در بستر تاریخ

«

«عاشقی به سبک ون‌گوگ» داستان عاشقانه‌ای در بستری است، اما نه آن عاشقانه‌ای که انتظارش را داریم. عشق در لا‌به‌لای زیاده‌گویی شخصیت‌ها گم می‌شود، محو می‌شود و می‌میرد. مخاطب هرچه به این دیوارهای بلند چنگ می‌اندازد تا لذتی را که در فصل‌های ابتدایی تجربه کرده؛ باز یابد به جایی نمی‌رسد.

ساختن صحنه‌های تاریخی که در پیشبرد داستان نقشی ندارند، طولانی‌اند و در قالب دیالوگ بیان می‌شوند. سخن گفتن از زبان تیمساری که پا به سن گذاشته، برای مخاطب خسته‌کننده است؛ حتی اگر پرحرفی و گفتن از گذشته‌ها را از خصایل مردان جنگی بدانیم. نشان دادن صحنه‌های تکان دهنده از ناامنی و تجاوز به مال و ناموس تأثیرگذار است اما باید به درستی در داستان قرار بگیرد، نه مثل فصل آخر. این بخش انگار داستان کوتاه کاملی‌با نثر و فضای متفاوت شده است.

»

قابل اعتمادترین نوع روایت

«

ابتدای رمان جذاب و با روایت البرز، نوکر خانه‌زاد سرتیپ آغاز می‌شود که در لانه سگ گیر افتاده است. لحظه‌های گفتن از این عشق آتشین، این از خود بی‌خود شدگی و خود را فراموش کردن با بیانی رمانتیک و شاعرانه، زیباست و به دل مخاطب می‌چسبد. مخصوصا آن جا که از کودکی‌شان می‌گوید. جایی البرز خودش را پسربچه خطاب می‌کند و نازلی را ملکه؛ انگار مخاطب ایستاده و از دور به تلاش‌های نافرجام پسرکی زل زده که میخواهد دل ملکه را به دست بیاورد. البرز در لحظه روایت این وقایع نگاهی سوم شخص به خودش دارد و شاید این نوع روایت قابل اعتمادترین نوع روایت از خویشتن است.

»

حضور کمرنگ عشق

«

گفتن از عشق نازلی تا زمانی زیباست که نازلی را ندیده باشیم. نازلی که وارد داستان می‌شود انگار هرچه البرز برایمان رشته، پنبه می‌شود. هرچه شخصیت البرز با جملات شاعرانه‌اش به مخاطب نزدیک می‌شود، دیالوگ‌های سرد نازلی شخصیت او را از مخاطب دور می‌کند. نازلی بتی ا‌ست که تنها در ستایش‌های البرز زیبا و خواستنی به نظر می‌رسد. او عشق را پررنگ نمی‌کند و آب سردی‌ست روی واگویه‌های آتشین البرز با خودش، روی مرا بمیران‌هایش، روی حلقه بزن دورم مثل آهویی که در چنگال مار افتاده، روی تمام عشق البرز.

شخصیت نازلی حتی در طی داستان هم ساخته نمی‌شود و تنها حضور مؤثرش آن جاست که کوتاهی پای البرز را ربط می‌دهد به کلی نقاش مشهور که هرکدام یک جوری کامل نبوده‌اند. حتی آن جا هم البرز بیشتر به چشم مخاطب می‌آید تا نازلی. نازلی دور است، هم برای مخاطب و هم برای البرز. و البرز هرچه می‌دود باز برای منفعت نازلی‌ست نه چیز دیگر.

»

روایت کاج‌های بلند تهران

«

این کتاب ابتدا و میانه جذابی دارد، توصیفات شاعرانه و دلچسب‌اند. روایتی از کاج‌های بلند تهران که زخم‌آلودند و مطمئنا در ذهن می‌مانند. فصل آخر که به فضایی روستایی می‌رسد، کاملا با فضای سه فصل قبل متفاوت است و انگار تافته‌ای جدابافته است. گویی مخاطب ناگهان به فضایی پرت می‌شود که با همه‌جایش بیگانه است و ممکن است کمی اذیت‌کننده باشد. ولی از تأثیرگذاری تصاویر و صحنه‌ها کم نمی‌شود و توصیفات قوی هستند. سه فصل ابتدایی سکون و فصل آخر پر از حرکت و تلاش برای احقاق حق است. کی می‌داند آن جنازه‌ها که در دخمه سرازیر می‌شوند چقدر می‌توانند به البرز نزدیک باشند.

»

لادن عظیمی؛ منتقد ادبی

داستان غیر خطی

«

ماجرای داستان از آنجایی شکل می‌گیرد که «نازلی» از «البرز» می‌خواهد در نبود او و مادرش، «سرهنگ خسروخانی»، پدرش را تحت نظر بگیرد و او را از اعمال پدرش باخبر کند. «البرز» به خانه‌باغ می‌رود و از دخمه‌ای در باغ شاهد اتفاقاتی می‌شود که در باغ می‌گذرد. در همین اثنا به رازی پیرامون خود پی می‌برد و این شروع اصلی‌ترین گره روایت است.

داستان غیرخطی پیش می‌رود و در بستری تاریخی از زمانِ بعد از فتحعلی شاه قاجار تا محمدرضا شاه پهلوی روایت می‌شود. کتاب از این حیث اطلاعات تاریخی ارزشمندی را در اختیار خواننده قرار می‌دهد. وقایع زمان مشروطه تا حوادث پیرامون انقلاب، به کمک جریان داستان و توصیفات راوی گاه به تفصیل و گاه به اجمال برای مخاطب بازنمایی می‌شود. در حقیقت برخی فجایع و وقایع چنان با حوصله در کتاب توصیف شده‌اند که مخاطبِ علاقه‌مند به تاریخ را به کندوکاو وا می‌دارد.

با وجود این اشارات تاریخی بسیار، نویسنده اثر، آن را رمانی تاریخی نمی‌داند و در یکی از نشست‌های نقد و بررسی کتاب به این امر اشاره کرده است. او علت پرداختن به تاریخ را در روایت کتاب، دغدغه شخصی‌اش نسبت به آنچه بر این سرزمین گذشته بیان می‌کند و معتقد است تاریخ در این رمان نقش پررنگی دارد. روایت‌های تاریخی که در داستان می‌خوانیم جایی بیرون داستان ایستاده‌اند و به هیچ‌وجه جای درست خود را در روایت پیدا نمی‌کنند. شکل‌گیری پیرنگ بر پایه یک واقعه تاریخی آنقدر بی‌جان است که گویی پیرنگ را به تاریخ وصله زده‌اند و تنها هدف کتاب بازگویی تاریخ است.

»

^[۱۹]

ضعف دیالوگ

«

یکی از علت‌های جلوه ضعیف پیرنگ نیز گره‌ای است که دیرهنگام به جان روایت می‌افتد. درست آنجایی که مخاطب از خواندن دیالوگ‌های عریض و طویل شخصیت‌ها به ستوه آمده است. دیالوگ‌هایی که در اغلب موارد نه کمکی به پیشبرد پیرنگ می‌کنند و نه در شخصیت‌پردازی نقشی دارند و دقیقا در همان زمانی که لازم نیست، راویان تاریخ می‌شوند. در واقع دیالوگ‌ها به شکلی غیرحرفه‌ای سعی در ارائه اطلاعاتی دارند که نویسنده مایل است آنها را بیان کند و آنها را در دهان شخصیت‌هایش می‌گنجاند.

دیالوگ‌های میان «البرز» و «نازلی» نیز چنان کم‌مایه است که هیچ نقشی در پیشبرد روایت ایفا نمی‌کند. علاوه بر این، گفت‌وگوهای طولانیِ صرفا اطلاعات‌دهنده نشان می‌دهد که نویسنده برای پرکردن خلاهای زاویه‌دید دست به دامان دیالوگ شده است.

»

^[۱۹]

زاویه دید پریشان

«

زاویه‌دید پریشان کتاب از بزرگ‌ترین ضعف‌های اثر است. به نظر می‌رسد که زاویه‌دید روایت، دوم شخص است. آنجا که راوی «نازلی» را خطاب قرار می‌دهد و می‌گوید: «چپیده‌ام توی لانه سگ. به خاطر توست نازلی؛ به خاطر توست که دارم بوی سگ می‌گیرم…». اما ناگهان روایت به اول شخص تغییر می‌کند. این چرخش میان این دو شیوه روایت، از فصل یک تا فصل سه، بارها تکرار می‌شود. اگرچه هر روایت دوم شخصی، یک روایت اول شخص در خود دارد؛ پرش‌های ناگهانی و بی‌دلیل میان این دو شیوه روایت با این استدلال قابل توجیه نیست و موجب شلختگی روایت شده است. از طرفی نویسنده در فصل چهارم زاویه‌دید را به دانای کل تغییر داده است و با ذکر چند جمله در پایان فصل سوم سعی در موجه جلوه‌دادن این عمل داستانی دارد.

همه اینها در کنار هم، گویای نارسا بودن شیوه روایتی است که نویسنده برای بیان داستان خود برگزیده است. از این رو مجبور شده است به دیالوگ‌های طولانی متوسل شود.

در حقیقت نقاط ضعف کتاب مانند زنجیره‌ای علت و معلولی به یکدیگر متصل هستند و هریک از این ضعف‌ها، ضعفی دیگر را با خود همراه کرده است. به بیانی دیگر اگر پیرنگ این رمان به مثابه یک بنا باشد؛ روایت‌پردازی، دیالوگ، زاویه‌دید سه ستون اصلی این بنا هستند که استحکام چندانی ندارند و در آستانه ریزش‌اند. بدون تعارف این بنا رو به ویرانی است و از میان زبان شاعرانه و ثقیل اثر تنها صدای طبل است که به گوش می‌رسد؛ بلند آواز و میان تهی.

»

^[۱۹]

آزاده جهان‌احمدی؛ نویسنده و منتقد ادبی

رمان با رویکرد تاریخی

«

این داستان را می‌توان همان داستان همیشگی عشق پسر ندار به دختر دارا با کمی از مایه‌های تاریخ و روشنفکری دید. آنچه نقش قلاب را برای خوانده ایفا می‌کند حضور استعاری روشنفکر عهد پهلوی دوم است. حضور در سگ‌دانی و تحمل هم‌نشینی با سگ برای به دست آوردن دل دختری از طبقه مرفه که ترک وطن کرده تا به رفاه بیشتر از آن‌چه داشته برسد، حامل معنایی عمیق است. در واقع نماد روشنفکری در داستان حاکی از نگاه غیرمنطقی و دور از انسانیت طبقه‌ حاکم به جماعت روشنفکر و هنرمند است.

نویسنده یک گستره تاریخی در بستر زمان از بعد از مظفرالدین شاه قاجار تا محمدرضا پهلوی را برای روایتش برگزیده است. «عاشقی به سبک ون‌گوگ» بیش از آن‌که رمانی تاریخی باشد رمان با رویکرد تاریخی است. در واقع در بستر داستانی عاشقانه به تحول جامعه ایران و در رحم جامعه ایران به قهرمان داستان اشاره شده است.

»

^[۷]

روایت رابطه طبقه روشنفکر و طبقه حاکم

«

برای ایجاد عمق و بعد در کلیت داستان نشانه‌های بسیاری در کتاب و شخصیت‌ها قرار داده شده مثلا شخصیت البرز پایی معلول دارد و نقصی ظاهری که حکایت از نقصی باطنی است که می‌تواند همان عدم ادراک دقیق و عدم آگاهی به موقعیتش باشد. او علیل است که نمی‌فهمد نشستن در سگ‌دانی و پناه گرفتن در پس یک سگ برای کشف فساد اخلاقی یک نظامی بلندمرتبه رژیم حاکم، خود عملی غیرانسانی است. اتفاقاً این بخش‌های کتاب را می‌توان از منظری ناتورالیستی دید که در عمق صحنه نظرگاهی برای نگریستن به رابطه طبقه‌ حاکم و طبقه‌ روشنفکر است. البرز آن‌قدر در آن سگ‌دانی مانده که می‌گوید «دلم مثل دل سگ می‌زند!

»

^[۷]

احمد توانایی؛ نویسنده و کارشناس کتاب

کتاب را نمی‌توان به دانشجویان توصیه کرد

«

ما با یک کتاب نسبتاً توانمند در قلم، توصیفات و تصاویر روبه‌رو هستیم که به خوبی از پس ترسیم زوایای مختلف برآمده است. برخی از تعابیر و اصطلاحات در تصویرگری‌ها باعث شده که به راحتی نتوان کتاب را به نوجوانان و اطرافیان معرفی کرد. نویسنده به هر دلیلی نمی‌تواند خیلی از صحنه‌های ضدارزشی را توصیف کند؛ اما زمانی که موضوع روایت تاریخی است، این آزادی را احساس کرده و شخصیت‌های مطرح‌شده مقصر می‌شوند. بخشی از آن توصیفات برای جلب مخاطب است و نگران از دست دادن قشری از آن‌هاست. برای مثال تعابیری که برای زن بیوه و شراب استفاده می‌شود، قابل درک نیست. نویسنده می‌توانست بدون استفاده از این تعابیر داستان را روایت کند. این کتاب را حتی به دانشجویان نیز نمی‌توان توصیه کرد.

»

تکرار برخی تعابیر

«

تکرار برخی تعابیر دور از توانایی نویسنده است؛ برای مثال برای القای ترس، ده تا دوازده بار از عبارت «دلم مثل سگ می‌لرزد!» استفاده شده است. این تکرار باعث عادی شدن این ترس می‌شود.

»

محمد قائمخانی؛ کارشناس ادبیات داستانی

نثر در خدمت روایت داستان

«

در خلال نثرهای متداول امروز، نثر متفاوت این کتاب بسیار جذاب است. دلیل آن هم وابستگی به خطّه خراسان میباشد. این روایت، انتظارات ایرانی‌ها را از نثر و زبان برآورده می‌کند.

نثر در خدمت روایت داستان است و به ساخت کامل آن کمک می‌کند. نام‌گذاری‌ها، یکی از بهترین ویژگی‌های نثر است. نحو در نثر به کمک شخصیت‌پردازی آمده است. درخصوص شخصیت‌های قاطع، زبانی محکم و خلاصه، و در خصوص شخصیت‌های سست، زبانی گسسته و به‌هم‌ریخته به‌کار برده شده است. نویسنده با زبان خود شخصیت، آن شخصیت را معرفی می‌کند. تشبیهاتی که به حیوانات داده شده نیز قوت کتاب است و ویژگی‌های مناسبی را با این کار بیان می‌کند. این ابزار به زیبایی متن اضافه کرده و جهان داستان را می‌سازد و نویسنده می‌داند چه چیزی از روایت آن‌ها می‌خواهد.

»

باطن شخصیت‌های اصلی داستان

«

در این کتاب به صورت کلی، هنر روشنفکری قبل از انقلاب را با دو شخصیت اصلی می‌سازد. داستان بدون این‌که به دنبال روایت‌های ایدئولوژیک از انقلاب برود، کلیتی از جهان پیش از انقلاب را بازگو می‌کند.

»

مریم سادات ذکریایی؛ نویسنده و منتقد ادبی

شخصیت بی‌همتای باهوز

«

تنها نکته‌ای که می‌شود به این کتاب گرفت، ادبیات گاه‌گاه باهوز است که این نکته به منظر کسانی که محمدرضا شرفی را می‌شناسند، به چشم می‌آید. گاه گاهی باهوز توصیف یا جمله‌ای به کار می‌برد که به نظر می‌رسد برای دهان این نقاش ‌کم حرف بیرونی و پرحرف‌ درونی که در درونش غوغایی برپاست، بزرگ است. خواننده احساس می‌کند یک جاهایی خود نویسنده است که دارد تعریف می‌کند، نه باهوز.

باهوز برعکس شخصیت مردانه‌اش که باید کلی‌نگر باشد، بسیار به جزئیات توجه کرده است و این شاید اقتضای شغلش هست. نویسنده خیلی خوب از پس باهوز برآمده و او را خوب پرورانده است، ولی کاش به سبک ونگوک نبود. ماهیت خود باهوز آنقدر بی‌همتا هست که نخواهد با یک نقاش خارجی، ولو نقاش بزرگی مثل ونگوک مقایسه شود.

به ظاهر نقاش داستان، یک جایی از داستان به حالتی از جنون می‌رسد که هوس می‌کند گوشش را ببُرّد و برای معشوقه‌اش نازلی بفرستد، اما اگر کمی دقت کنیم، متوجه می‌شویم که نویسنده با توجه به بهم ریختگی درونی شخصیت باهوز، می‌خواهد بگوید بیشتر از این که باهوز به فکر گوش بریدن برای معشوقه باشد، شاید مثل ونگوک از بیماری وزوزی که مدام توی سرش می‌چرخد، رنج می‌برد و می‌خواهد گوشش را بِبُرد تا از آن رها شود و دیگر این قدر با خودش حرف نزند و صدای خودش را نشنود.

»

پیچیدگی در طرح جلد

«

طرح جلد کتاب نیز راز و رمز و پیچیدگی خاص خود را دارد و خواننده در طول داستان دنبال کشف طرح جلد، می‌گردد تا جایی که وسط‌های داستان، آنجا که باهوز صحبت از بریدن گوش می‌کند، راز طرح روی جلد کتاب فاش می‌شود.

»

حمید عبداللهیان؛ نویسنده و منتقد ادبی

نثر انعطاف‌پذیر

«

نثر انعطاف‌پذیر و متناسب کار است؛ نثری که نه خیلی روان و روزنامه‌ای است و نه آن‌قدر دست‌انداز دارد که مخاطب مدام نیاز به بازگشت به متن داشته باشد. یکی از حسن‌های این داستان این بود که لغات محلی در آن وجود داشت و نویسنده جسورانه این لغات را معنی نکرده بود و خواننده هم از زمینه‌ متن می‌توانست معنی آن را متوجه شود.

»

شم قوی نویسندگی نویسنده

«

این‌که به چه مواردی و چگونه اشاره شود، جزء شم نویسندگی است و در این کتاب به خوبی رعایت شده است. بر اساس این دو فاکتور می‌توان شرفی‌‎خبوشان را یک دولت‌آبادیِ مدرن دانست.

»

تنوع فضای فرهنگی و اجتماعی

«

فضای فرهنگی و اجتماعی اثر در داستان بسیار متنوع است. در ابتدا فضای تهران در آستانه‌ی انقلاب و فضایی که روشنفکرها در آن فعالیت می‌کنند، پس از آن فضای ارتشی‌های زمان شاه است؛ گفتارها، دیالوگ‌ها، حرف‌ها و مناسبت‌هایی که در مهمانی‌های ارتشی‌ها گفته می‌شود که آن‌ هم فضای بسیار متفاوتی می‌باشد و خلق آن نیازمند کار بسیاری از سوی نویسنده است. فضای سوم که در داستان وجود دارد، فضای روستایی اطراف قوچان در ۷۰-۸۰ سال پیش است. تلفیق این سه فضا در داستان و تسلط بر سه فضایی که هم از نظر فرهنگی با هم متفاوت هستند و هم از نظر تاریخی در دوره‌های متفاوتی هستند، حُسن کار محسوب می‌شود. تسلط نویسنده بر فضاهای داستان، به نوعی منجر به اعتماد مخاطب به نوشته‌های وی و آرامش خیال وی می‌شود و این یکی دیگر از عوامل موفقیت این داستان –یعنی اعتماد خواننده به نویسنده- را ایجاد می‌کند.

»

عنصر غافلگیری و جابه‌جایی زمانی

«

از تکنیک‌های نویسنده، غافلگیری است. در هر فصلی از این داستان، زمانی که نویسنده احساس می‌کند روند داستان کند شده و منجر به خستگی مخاطب می‌شود، اطلاعاتی را به وی ارائه می‌دهد تا او را تشویق به ادامه‌ خواندن داستان کند. ضمن اینکه جابه‌جایی زمان در طول این داستان رخ می‌دهد؛ این اتفاق خط سیر عادی و یک‌نواخت را از داستان می‌گیرد و مخاطب را در خلاقیت اثر ادبی شرکت می‌دهد. به تعبیر ژنت، گذشته‌نگرها و آینده‌نگرها، شتاب مثبت و شتاب منفی در این داستان به خوبی رعایت شده است و منجر به قوت بیش از پیش این داستان می‌شود.

»

بی‌تکلفی داستان در جهان‌بینی

«

از نظر جهان‌بینی، تکلیف این داستان مشخص نیست؛ به این معنی که اگر ما قصد داشته باشیم، ظلم‌هایی که به جامعه‌ ایران رفته است را نشان دهیم، لازمه‌ اصلی آن این است که نویسنده بی‌طرف در موضع اطلاع‌دهنده بایستد و مخاطب خود نتیجه را از اطلاعاتی که به وی داده می‌شود برداشت کند.

یکی از عوامل انزوای داستان و ادبیات داستانی ایرانی در سال‌های اخیر زیادی دغدغه مخاطب داشتن است. این دغدغه‌ باعث می‌شود که نویسنده از رسالت داستان فاصله بگیرد. درباره این داستان هم به نظر می‌رسد که در بعضی موارد مانند عشق میان پسری رعیت‌زاده و دختری اشرافی و نام فصل‌ها، مواردی برای جذب مخاطب به اثر تحمیل شده است.

»

رهاشدن شخصیت‌ها

«

از کاستی‌های اثر، رهاشدن شخصیت‌ها است. نازلی، نقاش، خسروخانی، ننه سوری، بابا کلیم و موارد دیگر، اینها شخصیت‌هایی هستند که رها شده‌اند.

»

دیالوگ‌های طولانی و خسته‌کننده

«

ایراد دیگر این داستان، دیالوگ‌های طولانی و خسته‌کننده در فصل‌های اول تا سوم است. کندی تحرکات داستان در فصل‌های اول تا سوم و حرکت‌های سریع داستان در فصل چهارم، از دیگر نقاط ضعف این داستان است. ضمن این‌که در فصل چهارم، بدون هیچ دلیل قانع‌کننده‌ای راوی و فضای روایت داستان عوض می‌شود. علاوه بر اینکه تکیه‌ی زیاد بر حوادث در داستان، از دیگر نقاط ضعف داستان است.

»

نشست بازخوانی و نقد کتاب «عاشقی به سبک ون‌گوگ». فرهنگسرای انقلاب اسلامی تهران. ۱۳۹۳

علی‌اصغر عزتی‌پاک؛ نویسنده و منتقد ادبی

خط روایی درست

«

رمان خط روایی خوبی را طی می‌کند تا مخاطب به خوبی گذشته را بشناسد. در مورد فصل پایانی، باید گفت که راوی به جایی می‌رسد که حرفی برای گفتن ندارد و به نظر من این تغییر به صورتی کاملا هوشمندانه اتفاق افتاده است.

»

مجید اسطیری؛ نویسنده و کارشناس کتاب

دو گودال در داستان

«

در مورد دیالوگ‌ها و لحن‌ نظامی‌های دوران پهلوی می‌توان گفت که بسیار خوب شکل گرفته و مخاطب را در خود درگیر می‌کنند. در جایی هم این دیالوگ‌ها زیادی طولانی می‌شوند و باورپذیری آن را دچار مشکل می‌کنند. خصوصیت ناتورالیستی این داستان نیز کاملا درست است و بارزترین ویژگی و جلوه‌ آن، علیل بودن البرز است. در این داستان، دو گودال نیز وجود دارد: گودالی که در خانه وجود دارد و وی آن‌جا را پایان زندگی خود تصور می‌کند و گودال دیگری که در فصل چهارم به خواننده نشان داده می‌شود که وی زندگی خود را از آنجا آغاز نموده است.

»