آیین آینه
| آیین آینه: سیرتحول نمادپردازی در فرهنگ ایرانی و ادبیات فارسی | |
|---|---|
 | |
| نویسنده | حسینعلی قبادی |
| ناشر | دانشگاه تربیت مدرس |
| محل نشر | تهران |
| تاریخ نشر | چاپ اول ۱۳۸۶ و چاپ دوم ۱۳۸۹ |
| شابک | ۹۷۸۹۶۴۶۲۱۳۸۷۶ |
| تعداد صفحات | ۵۰۴ |
| موضوع | ادبیات - تاریخ و نقد؛ سمبولیسم |
این کتاب در بخش نقد ادبی در نخستین دوره جایزه ادبی جلال آل‌احمد به عنوان اثر برگزیده و در بخش پژوهش ادبی در پنجمین جشنواره قلم زرین انتخاب شد.
این اثر، کند و کاوی است در پاره‌ای از اسناد معنویت، اندیشه، ذوق ورزی، خیال انگیزی و هنر ادبی ایرانیان با رویکرد مطالعات انتقادی در حوزهٔ نمادپردازی از یک سو و عرصه مباحث میان فرهنگی از سوی دیگر. این کتاب بر آن است تا نشان دهد وسعت نظر و طبع حق‌گرا، ظرفیت گسترده و توان استوار ذهن ایرانی در فراز و فرود تاریخ بشر قدرتی شگرف در هضم و حل پاره‌های فرهنگی اقوام و تمدن‌های مختلف ازخود بروز داده و اجزای آنها را همخوان و متناسب ساخته است. نمونه اعلای این همسازی و سازگاری عناصر چند فرهنگی در آثار سهروردی و فردوسی باز تابیده است و این همخوانی و سازگاری در آثار دیگر بزرگان ادب فارسی و فرهنگ ایرانی گرچه ظاهراً به میزان آثار یاد شده بارز و ملموس نیست، در بطن و لایه‌های پنهان پر محتوای آنها یافتنی خواهد بود[۱].
مقدمه‌نویس یا یادداشت‌نویس
سخن اصلی این پژوهش آن است که کشف مدلول این تحلیل ها و رمز و رازها، مستلزم به کارگیری قواعد دانش نمادشناسی و آشنایی با اصول نقد هرمنوتیک است تا راه صواب طی گردد؛ زیرا عمده متن‌های گران‌سنگ ادبیات فارسی مفاهیم چند فرهنگی را عرضه می‌کند و جز از گذرگاه تأویل نمی‌توان به ساحت مدلول‌های آنها نزدیک شد. به زعم نگارنده جامع‌ترین شیوهٔ پژوهش در این متن‌ها، پرداختن به مساله از دیدگاه نمادپردازی بوده است، لذا عنوان کتاب از دل چنین الزاماتی برآمده است[۱].
صدای نویسنده
موضوع اين كتاب از زمان دانشجويی در ذهنم بوده است. حتی به پيشنهاد يكی از استادان می‌خواستم برای پايان‌نامه دوره كارشناسی‌ارشد به آن بپردازم. اما در نهايت هنگامی كه دانشجوی دكتری بودم، موضوع را با دكترعبدالحسين زرين‌كوب در ميان گذاشتم. تشويق‌ها و حمايت‌های ايشان موجب شد تا رساله پايان‌نامه خود را در دوره دكتری به همين موضوع اختصاص دهم. از آن هنگام ۱۱ سال گذشته است. در اين ۱۱ سال روی جزييات اين كتاب كار كردم تا در نهايت به صورت اثری مكتوب منتشر شد[۲].
درباره نویسنده
حسینعلی قبادی (متولد ۱۳۳۷) نویسنده، منتقد، محقق، استاد دانشگاه، ادیب و پژوهشگر ادبی، استاد دانشگاه تربیت مدرس و رئیس پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی است. وی دارای دکتری ادبیات فارسی از دانشگاه تربیت مدرس، ۱۳۷۵ است.
داوری بسیاری از همایش‌های ادبی و شرکت در بیش از ۱۰ همایش بین‌المللی در کشورهای مختلف جهان و عضویت در شورای سیاستگذاری سمینار بین‌المللی امنیت و وسعه را در کارنامه خود دارد. سال ۱۳۷۲ به مناسبت برنده شدن در جشنواره خوارزمی لوح تقدیر از ریاست جمهور را دریافت کرد. او در سال ۱۳۸۵ استاد نمونه و پژوهشگر برتر شناخته شد.
اشاره به کتاب در کلام افراد مشهور
احمد تميم داری
این کتاب را پاسخی به نياز‌های تئوريک در عرصه ادبيات فارسی دانسته و گفته است: كتاب نقد آيينه از معدود آثاری است كه به موضوع نماد و سير تحول آن در ادب فارسی پرداخته است. ما در گذشته بيشتر كتاب‌هايی در تفسير متون ادبی می‌نوشتيم يا يک اثر خاص را از وجوه مختلف بررسی می‌كرديم. اما نويسندگان ايراني كم‌تر به تئوری‌های ادبي، سير تحول وجوه گوناگون آثار ادبي، نقد يا نشانه‌شناسي آثار پرداخته‌اند. حتی متاسفانه برخی از پژوهشگران غربی بيشتر از خودمان به اين جنبه از آثار زبان فارسی توجه كرده‌اند. به همين دليل است كه این اثر بسيار قابل توجه است[۲].
نمادها
نمادها رویدادهای اسطوره‌ای را از تک مخاطبی و شخصی شدن و زمانی و مکانی نمودن دور می‌کنند و با تاثیر بر ناخودآگاه مخاطب، باعث می‌شوند که اسطوره از زمان و مکانی به حالت مصداقی به مفهومی، از جزئی به کلی و فرازمان و فرامکانی تبدیل شود، از این‌رو بقای اسطوره‌ها در زبان نمادین آنهاست[۳].
عنوان کتاب
انتخاب نام «آيين آينه» براي اين كتاب كه به بحث نمادها و سمبول‌ها مي‌پردازد، انتخابي است بسيار هوشمندانه. «آيينه» خود نمادی است برای نماد. آيينه چون نماد، از خود معنایی ندارد بلكه بازتاب دهنده معانی ديگر است. به عنوان مثال يک حلقه فيلم، هربار كه آن را نگاه كنيم، همان معنای هميشگی را تكرار می‌كند، اما آيينه نماديی است از فرد يا شيئی كه در مقابل آن قرار می‌گيرد[۲].
ویژگی کتاب
پيوند اساطير ايرانی با نمادهای اسلامی و بررسی اين دو در كنار هم، از ويژگی‌های اين كتاب است[۲].
فصول کتاب
- فصل آغازین: نمادپردازی متشکل از سه بخش تعریف نماد و شناخت اقلیم نمادپردازی، تحلیل منظومه‌های جماسی و عرفانی از منظر نمادشناسی و ادبیات نوین
- فصل دوم: بنیادهای نمادگرایی و نمادپردازی
- فصل سوم: بررسی و تحلیل نمادهای همسان
- فصل چهارم: چشم‌انداز تاریخی، فرهنگی و ادبی تحول نمادپردازی در ایران
- فصل پنجم: ارائه نتایج پژوهش و پیشنهادهای نهایی مؤلفان
هدف نویسنده از نگارش کتاب
نگارنده در این پژوهش بر آن است که عمده‌ترین آثار حماسی فارسی و متن‌های عمده‌ٔ عرفان فارسی را از این منظر که هردو نمادین هستند بکاود و وظیفه‌ی این تحقیق، کشف این همانندی‌ها و سرچشمه‌های مشترک در متن‌های حماسی و عرفانی و آموزه‌های فرهنگی جان گرفته در آنهاست. برخی از دستاوردهای این پژوهش بدین‌قرار است: نمادهای فلسفی و ادبی ایران حاصل تلفیق آموزه‌های ایران پیش از اسلام و پس از آن است؛ برخی نمادها ممکن است در طول قرن‌ها اندک‌اندک و نامحسوس، قابلیت معنایی خود را از دست بدهند که از جمله‌ٔ آنهاست. سیاوش، افراسیاب و دیو؛ و کثرت و تنوع نمادها در ادبیات ایران حکایت‌گر غنای فرهنگی و تسلسل اندیشه‌ای این سرزمین است[۱].
ویژگی‌های سبک کتاب
- تفاوت و دوگانگی سبک نگارش و نثر کاب در دو بخش مقدمه و متن اصلی (بهره‌گیری از نثری علمی و ادبی در مقدمه و وجه و تاکید بر سادگی و روانی کلام در متن اصلی)
- ابداع در به کارگیری برخی از واژه‌ها و ترکیبات
- رویکرد ویژهٔ مؤلفان به جنبه‌های برجسته علمی و آموزشی متن
- توجه کامل متن به پیشینهٔ تاریخی موضوع و بررسی مرحله‌ای و گام‌به‌گام مطالب[۴].
مشخصات کتاب‌شناختی
جلد اول با همکاری محمد بیرانوندی و جلد دوم با همکاری محمد خسروی‌شکیب تالیف شد.
مزایا و محاسن کتاب
- برخورداری متن از انسجامی منطقی و نظمی قابل قبول
- بهره‌گیری از نثری توانمند و پویا و کلامی موجز و بیانگر
- عنایت درخور توجه متن به ابعاد کامل موضوع، اصول، چگونگی پژوهش، سرجشمه‌ها و نتایج تحقیق
- اشاره کامل و بجای مؤلفان به پیشینه موضوع، ساختار و شاکله اثر و بحث‌های مقدماتی جهت آشنایی ذهنی مخاطب با کلیت اثر
- ارائه معادل‌های بیانگر در بخش آغازین بسیاری از مطالب به منظور روشنگری و رفع ابهام
- ارائه تعابیر روشنگر و گویا از عناوین فصل‌ها، بخش‌ها و زیرمجموعه‌ها
- درج ابداعی واژه‌نامه الفبای فارسی به انگلیسی و انگلیسی به فارسی در بخش پایانی کتاب
- ارائه فهرست تفصیلی منابع و مآخذ
- ارائه نمایه‌ای جامع و کلی از مفاهیم و اصطلاحات، اماکن، کتب و رسالات اشخاص
- ارائه تفصیلی نتایج پژوهش و ترسیم جداول آماری از برجسته‌ترین و پربسامدترین نمادها و بنمایه‌ها[۴].
پانویس
- ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ ۱٫۲ قبادی، آیین آیینه، مقدمه کتاب.
- ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ ۲٫۲ ۲٫۳ ««آيين آينه» حسينعلی قبادی نقد شد». ایبنا، ۲۵ اردیبهشت ۱۳۸۸.
- ↑ قبادی، آیین آینه، ۱۱۶.
- ↑ ۴٫۰ ۴٫۱ کوپا، فاطمه. «نگاه اجمالی به آیین آینه». کتاب ماه ادبیات، ش. ۱۶ (مرداد ۱۳۸۷): ۵ - ۹.